Alle de brieven. Deel 6: 1686-1687

[p. 250]

Brief no. 100 [55].
13 Juni 1687.

Gericht aan: De Coninklijke Societeijt.

Manuscript: Ondertekende, door Leeuwenhoek geschreven brief te Londen, Royal Society. MS. 1921. L. 2. 12. Twintig kwarto bladzijden. De achtentwintig figuren zijn verloren gegaan.

Gepubliceerd in:

Antoni van Leeuwenhoek, Vervolg der brieven, enz.. blz. 27-52. Leyden. C. Boutesteijn. 1687. Met 28 figuren. (Nederlandse tekst) [A]

Antoni van Leeuwenhoek, Vervolg der brieven, enz.. blz. 27-52. Leyden. C. Boutesteijn. 1688. Met 28 figuren. (Nederlandse tekst) [B]

Bibliothèque universelle et historique. Dl. 9. blz. 297-301. Amsterdam. 1688. (Frans extract)

Antonii a Leeuwenhoek, Continuatio epistolarum. blz. 21-40. Lugduni Batavorum. C. Boutesteijn. 1689. Met 28 figuren. (Latijnse vertaling)

Acta eruditorum. Dl. 8. blz. 172. 1689. (Latijns extract)

Antoni van Leeuwenhoek, Vervolg der brieven, enz.. blz. 27-52. Leyden. C. Boutesteijn. 1704. Met 28 figuren. (Nederlandse tekst)

Antonii a Leeuwenhoek, Continuatio epistolarum. blz. 21-40. Lugduni Batavorum. J. du Vivie, Th. Haak et J.A. Langerak. 1715. Met 28 figuren. (Latijnse vertaling) [C]

Antonii a Leeuwenhoek, Opera omnia. Dl. 2. blz. 20-40. Lugduni Batavorum. J.A. Langerak. 1722. Met 28 figures. (Latijnse vertaling)

Antonii a Leeuwenhoek, Continuatio epistolarum. blz. 21-40. Lugduni Batavorum. J.A. Langerak. 1730. Met 28 figuren. (Latijnse vertaling)

N. Hartsoeker, Cours de physique, enz.... et d'un extrait critique des lettres de M. Leeuwenhoek. blz. 23. 1730. (Frans extract)

S. Hoole, The select works of Antony van Leeuwenhoek. Dl. 2. blz. 169-172. 1798. (Engels extract)

A.J.J. Vandevelde, De brieven 53-75 van Antoni van Leeuwenhoek. Versl. en Med. Kon. Vlaamsche Acad. 1922. blz. 1024-1025. (Nederlands extract)

Korte inhoud:

De kiem in tarwe-, rogge-, gerst- en gierstkorrels. Verder in boekweit, kanarizaad, zuringzaad, enz. De bouw van de vrucht van de biet. De bouw van vele andere zaden en de kiemen hierin. De theorie, dat bomen en kruidachtige planten sinds de schepping aanwezig zijn: in het zaad (der planten) ligt duidelijk herkenbaar de plant in miniatuur. L. maakt een duidelijk onderscheid tussen de ligging van de kiem in de zaden van Mono- en Dicotylen ten opzichte van het ‘meel’ (endosperm).

Figuren:

De oorspronkelijke tekeningen zijn verloren gegaan. In de druk zijn de 28 figuren op 3 platen gerangschikt.

[p. 251]

Letter no. 100[55].
June 13th 1687.

Addressed to: The Royal Society.

Manuscript: Signed autograph of Leeuwenhoek at London, Royal Society. MS. 1921. L. 2. 12. Twenty quarto pages. The twenty eight figures have been lost.

Published in:

Antoni van Leeuwenhoek, Vervolg der brieven, etc.. pp. 27-52. Leyden. C. Boutesteijn. 1687. With 28 figures. (Dutch text) [A]

Antoni van Leeuwenhoek, Vervolg der brieven, etc.. pp. 27-52. Leyden. C. Boutesteijn. 1688. With 28 figures. (Dutch text) [B]

Bibliothèque universelle et historique. Vol. 9. pp. 297-301. Amsterdam. 1688. (French extract)

Antonii a Leeuwenhoek, Continuatio epistolarum. pp. 21-40. Lugduni Batavorum. C. Boutesteijn. 1689. With 28 figures. (Latin translation)

Acta eruditorum. Vol. 8. p. 172. 1689. (Latin extract)

Antoni van Leeuwenhoek, Vervolg der brieven, etc.. pp. 27-52. Leyden. C. Boutesteijn. 1704. With 28 figures. (Dutch text)

Antonii a Leeuwenhoek, Continuatio epistolarum. pp. 21-40. Lugduni Batavorum. J. du Vivie, Th. Haak et J.A. Langerak. 1715. With 28 figures. (Latin translation) [C]

Antonii a Leeuwenhoek, Opera omnia. Vol. 2. pp. 20-40. Lugduni Batavorum. J.A. Langerak. 1722. With 28 figures. (Latin translation)

Antonii a Leeuwenhoek, Continuatio epistolarum. pp. 21-40. Lugduni Batavorum. J.A. Langerak. 1730. With 28 figures (Latin translation)

N. Hartsoeker, Cours de physique, etc.... et d'un extrait critique des lettres de M. Leeuwenhoek. p. 23. 1730. (French extract)

S. Hoole, The select works of Antony van Leeuwenhoek. Vol. 2. pp. 169-172. 1798. (English extract)

A.J.J. Vandevelde, De brieven 53-75 van Antoni van Leeuwenhoek. Versl. en Med. Kon. Vlaamsche Acad. 1922. pp. 1024-1025. (Dutch extract)

Summary:

The embryo in the grain of wheat, rye, barley and millet. Of that in buckwheat, canary seed, sorrel, etc. The structure of the fruit of beetroot. The structure of many other seeds and their embryo's. The theory that trees and herbs have existed since the creation, for in the seed (of plants) the plant in miniature is evidently recognizable. L. makes a clear distinction between the position of the embryo in seeds of Monocotyledons and Dicotyledons in relation to the ‘flour’ (endosperm).

Figures:

The original drawings have been lost. In printing the 28 figures have been brought together as 3 plates.

[p. 252]

Delft in Hollant 13^e junij 1687¹⁾

Hoog Edele Heeren

Mijn Heeren die vande Coninklijke Societeit²⁾

Mijn laesten alderonderdanigste aen haer HoogEd: is geweest den 9^e Meij³⁾, waer in ik onder anderen come te handelen vande Coffee, ik wil niet twijffelen, off mijn Missive sal op sijn tijd bestelt sijn. Hier nevens gaen weder enige van mijn geringe Observatien⁴⁾.

⁺Ik hebbe oock onder anderen het begin vande plant⁵⁾ inde Tarw gesogt, sonder dat ik deselve hadde tot het spruiten gebragt maer alleen een weijnig tijd int water geleijt, off enige Tarwgranen⁶⁾ een weijnig tijd in mijn mond gehouden, ende dat alleen omdat⁷⁾ de Membranen waer in het begin vande planten beslooten legt⁸⁾ vogtig souden werden, omme alsoo te beter de Membrane vande jonge planten te connen separeren.

Na dat ik dan twee distincte Membranen⁹⁾ van het begin vande plant hadde gesepareert, hebbe ik het begin vande plant vande Tarw genomen, ende die voor een Microscope gestelt, ende aenstonts waergenomen, dat derselver toegesloten bladeren uit geen andere deelen en scheenen te bestaen, dan uijt regt opgaende¹⁰⁾ vaten hebbende enige Bogtgens en heuveltgens, welcke heuveltgens ik mij inbeelde alleen veroorsaekt te sijn, door⁺ het wegwasemen vande Vogtigheit uijt deselve. Fig. 1. A.B.C.D.E.F. is het begin vande gansche plant, en[de]¹¹⁾ E.F.D: sijn die deelen daer niet alleen drie distincte Wortels uijt sullen voor-

1) A en B hebben: ‘Delft in Holland, &c.’

2) A en B hebben alleen: ‘Hoog-Ed: Heeren’.

3) Zie Brief 99[54], blz. 222.

4) Deze gehele eerste alinea ontbreekt in A en B.

+ Kieming van tarwe en onderzoek van de kiem.

5) Het begin vande plant - de kiem.

6) Tarwgranen - tarwekorrels; graen, grein - korrel.

7) Omdat - opdat.

8) A en B hebben verkeerdelijk ‘leggen’.

9) De vruchtwand en de zaadhuid. [Kl.]

10) De ‘rechtop staande vaten’, hiermee worden bedoeld de celrijen, waaruit de bladeren zijn opgebouwd. [Kl.]

+ fig. LVIII.

11) In het handschrift is dit woord afgekort; hier en in alle volgende gevallen zijn de ontbrekende letters tussen [ ] bijgevoegd.

[p. 253]

Delft in Holland, June 13th 1687.

Very Noble Sirs

Gentlemen of the Royal Society

My last very humble Missive to Your Honours was on the 9th of May¹⁾, in which I treated of, among other things, the Coffee. I do not doubt but that my Missive will have been delivered in time. I herewith send you again a few of my modest Observations²⁾.

⁺Amongst other things I have also sought the beginning of the plant³⁾ in Wheat, without causing the same to sprout, but only laying it in water for a little time, or holding a few grains of wheat for a short while in my mouth; so that the Membranes wherein the beginning of the plant lies enclosed, should be moistened, in order thereby to be able to separate the better the Membrane from the young plants.

After, I had, then, separated two distinct Membranes⁴⁾ from the beginning of the plant, I took the beginning of the plant of the Wheat, and put it before a Microscope, and I instantly observed that the closed-up leaves of the same appeared to consist of no other parts than of vessels going straight up⁵⁾ and having a few Bends and hillocks, which hillocks, I imagined, are caused only by the evaporation of the Moisture from the same. Fig. 1.⁺ A.B.C.D.E.F. is the beginning of the entire plant, and E.F.D: are those parts from which not only three distinct Roots will

1) See Letter 99[52]. p. 223.

2) The whole of this first paragraph is missing in A and B.

+ Germination of wheat and examination of the germ.

3) The beginning of the plant - the embryo or germ.

4) The fruitwall and the seedcoat. [Kl.]

5) The ‘vessels going straight up’; L. here refers to the rows of cells of which the leaves are built up. [Kl.]

+ fig. LVIII.

[p. 254]

comen¹²⁾ maer het sijn ook te gel[ijk] drie distincte beginssels van planten, want de cleijne uijtsteekende Deelen F.A. ende C.D. sijn bijsondre¹³⁾ planten; soo dat uit alle Tarw greinen¹⁴⁾ (dat remarcabel is) niet een enckelde plant voorcomt, maer in ijder Tarwgraen worden geformeert drie distincte beginsels van Planten¹⁵⁾. En gelijck mij inde Articsocken¹⁶⁾ het bovenste gewas een Moeder Articsock noemen, omdat die de grootste van alle de Articsocken is, en[de] de andere Artissocken kinderen noemen,⁺ soo mogen wij de boven uijtstekende Plant fig: 1. B. mede wel de moeder Plant noemen: want desselfs Wortel steekt als aen E. laegst uijt en[de] de andere jonge planten F.A. ende D.C. de twee kinderen.

Omme nu de twee hoe grootheden vande begintsels deser jonge planten voorde Oogen te stellen, soo hebbe ik deselve geleijt nevens een groote Tarw graen, en[de] geoordeelt dat de Tarw ontrent Vier mael soo lang ende den Diameter ontrent viermael soo groot. Dit soo sijnde, soo connen wij seggen, dat een Tarw grein 64 mael groter is dan de drie distincte jonge Planten, die

12) A en B hebben: ‘te vooren komen’.

13) Bijsondre - afzonderlijke.

14) Zie aant. 6.

15) Het kiempje, zoals dat aan de tarwekorrel voorkomt; FA en CD zijn geen afzonderlijke planten, doch de beginsels van de bijwortels, die nog binnen de coleorhiza liggen opgesloten. Dat L. van afzonderlijke planten spreekt, komt waarschijnlijk door het feit, dat de jonge kiemplant al vrij spoedig gaat uitstoelen en dan zijstengels vormt, die zich naast de hoofdstengel ontwikkelen. Zijn vergelijking met de artisjok is in zover juist, dat de eerste artisjok, de ‘moederartisjok’ aan het eind van de hoofdas staat, terwijl de later gevormde zijstengels zijn. Zo staat hier de wortel, die zich uit E ontwikkelt, aan het einde van het hypocotyle lid, terwijl AF en CD zich zijdelings ontwikkelen. [Kl.]

16) Chomel geeft in zijn Algemeen huishoudelijk-, natuur-, zedekundig- en konstwoordenboek. Dl. 1. blz. 108. 1778, een uitvoerige beschrijving van de artisjok en de wijze waarop zij gekweekt wordt; bovendien geeft hij negen recepten voor de bereiding en conservering er van. Hij vermeldt vier soorten: de groene, de Zeeuwse rode, de Engelse rode en de wilde doornige artisjok. Over het gebruik als medicijn schrijft hij: ‘Zij zijn hartsterkende, zweetverwekkende, openende, pisdrijvende, voedende en bekwaam om 't bloed te reinigen. De wortel daarvan in wijn gekookt en gedronken, is onfeilbaar tegen het moeilijk wateren, tegen den stank der oxelen en voeten, en een middel voor de waterzugtigen en tegens de zaadloop.’ - L. heeft met de spelling van het woord blijkbaar niet goed raad geweten: A en B hebben overal: ‘Artichokken’. [Dam.]

+ fig. LVIII.

[p. 255]

come forth, but they are at the same time three distinct beginnings of plants; for the small protuberant Parts F.A. and C.D. are separate plants; so that, from all Wheat grains (which is remarkable), not one single plant comes forth, but in each Wheat grain are formed three distinct beginnings of Plants⁶⁾. And just as, in the Artichokes⁷⁾, we call the topmost part a Mother Artichoke, because it is the largest of all the Artichokes, and call the other Artichokes children, so we may well call the Plant that juts out above - fig: 1. B. - the mother Plant; for its Root as at⁺ E. juts out lowest, and the other young plants F.A. and D.C. the two children.

Now in order to present to the Eye the two sizes of the beginnings of these young plants, I laid the same by the side of a large Wheat grain, and judged that the Wheat was about Four times as long, and the Diameter about four times as great. This being so, we can say that a Wheat grain is 64 times larger than the three distinct young Plants which are made in each Wheat

6) The embryo as it is found in the wheat grain; FA and CD are not separate plants, but the beginnings of adventitious roots that still lie enclosed within the coleorhiza. That L. speaks of separate plants is probably due to the fact that the young plant begins to tiller quite early, forming side-stalks which develop side by side with the main stalk. His comparison with the artichoke is correct to this extent that the first ‘mother’ artichoke stands at the end of the main axis, whilst those formed later are side-stalks. Thus, the root that develops from E stands at the end of the hypocotyl-member, but AF and CD develop sideways. [Kl.]

7) Chomel, in his Algemeen huishoudelijk, natuur-, zedekundig- en konstwoordenboek (General dictionary of the household, natural science, morals and arts). Vol. 1. p. 108. 1778, gives a detailed description of the artichoke and the methods by which it is cultivated, as well as nine recipes for its preparation and preservation. He mentions four species: the green, the Zeeland red, the English red and the wild, thorny artichoke. About its use as a medicine he writes: ‘It is cordial, sudorific, laxative, diuretic, nutritious, and able to purify the blood. The root of it, boiled in wine and taken as a drink, is infallible in difficulty in passing water, against the stench of armpits and feet, as a remedy for dropsical persons, and for involuntary seminal discharge (spermatorrhoea)’. [Dam.]

+ fig. LVIII.

[p. 256]

aen ijder Tarw gemaekt werden, welcke haer eerste voetsel vande Tarw sullen trecken¹⁷⁾.

Wanneer ik met opmerckinge¹⁸⁾ de toegeslote bladeren hier boven geseit (als A.B.C.) beschouwde, beelde ik mij vast in, dat van binnen in deze beslote bladeren, nog andere bladeren gemaeckt waren.

Omme mij hier in te voldoen, soo hebbe ik soo veel te weegh gebragt¹⁹⁾, dat ik de eerste bladeren van malkanderen hebbe gesepareert, en[de] alsdoen mij de twee inwendige bladeren voor de Oogen gestelt.

⁺Fig: 2. G,H,I,K,L,M, sijn de planten van een andere Tarw, die ik als²⁰⁾ hier boven hebbe geseijt, sijn eerste bladeren als I, en[de] L van een hebbe gesepareert, ende K sijn de bladeren, die inden eerste bladeren besloten hebben gelegen. Vorders hebbe ik de eerste buijtenste bladeren van het begin van een plant als I en[de] L. afgebroken, om des te beter was het mogelijk, de twee binnenste bladeren te openen, om[m]e te sien, off daer binnen niet weder cleijnder bladeren mogten gemaekt sijn.

Na verscheide Operatien die ik ontrent het begin van[de] Moerplant inde Tarw hebbe gedaen, soo hebbe ik eindelijk soo veel te weeg gebragt¹⁹⁾, dat ik dese inwendige bladeren, sodanig vanden anderen hebbe gesepareert, dat ik die niet alleen mijn selven conde [ver]toonen; maer ik heb deselve ook voor een microscope gestelt, ende dat den plaetsnijder in handen gegeven, omme dese eerst binnen leggende en[de] toegesloten bladeren, nu van een gesepareert, soo hij die quam te sien, afteteijckenen.

17) Deze schatting is wel juist.

18) Opmerckinge - aandacht.

19) Ik hebbe te weegh gebragt - ik heb bewerkstelligd, ik heb gedaan gekregen.

+ fig. LIX.

20) Een andere Tarw, die ik als hier boven hebbe geseijt, sijn eerste bladeren - een andere tarwekorrel waarvan ik, zoals ik hierboven heb verteld, de eerste baderen.
⁺L. heeft niet opgemerkt, dat wat hij het eerste blad noemt, in fig. 2 I en L, een gesloten geheel, het coleoptiel is, dat hij in tweeën gesneden heeft.⁺ Met de letters NOP en QRS in fig. 3 beeldt hij de 2 binnen het coleoptiel liggende bladeren en met PQ, dat hij een derde soort blad noemt, het vegetatiepunt af. Soms kan men, (zie mijn afb. 31) nog een 3de blad zien aangelegd, of links en rechts van het vegetatiepunt nog 2 zeer jonge bladbeginsels. [Kl.]

+ fig. LX.

+ afb. 31.

19) Ik hebbe te weegh gebragt - ik heb bewerkstelligd, ik heb gedaan gekregen.

[p. 257]

grain, and will draw their first nourishment from the Wheat [grain]⁸⁾.

When I carefully inspected the aforesaid closed-up leaves (as A.B.C.), I was convinced that, within these closed-up leaves, yet other leaves had been made.

In order to satisfy myself thereon, I contrived to separate the first leaves from each other, and I then had the two inside leaves before my Eyes.

⁺Fig: 2. G,H,J,K,L,M, are the plants of another Wheat [grain]⁹⁾, of which, as I said above, I separated its first leaves - as I and L -, and K are the leaves that have lain enclosed inside the first leaves. I furthermore broke off the two outside leaves of the beginning of a plant, as I and L, in order to be able the better to open the two inside leaves, to see whether still more, smaller leaves might not have been made inside there.

After several Operations which I made with regard to the beginning of the Mother plant in Wheat, I have at last contrived this much, that I separated these internal leaves from each other in such a way that I could not only show them to myself; but I have also put them before a microscope, which I gave into the hands of the [copperplate] engraver, for him to draw these leaves, which previously lay joined inside, but now are separated, just as he would come to see them.

8) This estimate is fairly correct.

+ fig. LIX.

9) ⁺L. failed to notice that what he calls ‘the first leaf’ in fig. 2, I and L, is a closed whole, the coleoptile, which he has cut in half. At the letters NOP and QRS he depicts the two leaves lying inside the coleoptile, and at PQ, which he calls ‘a third type of leaves’, the growing point. In some⁺ cases (see my ill. 31) one may see either the beginning of yet a third leaf, or, on either side of the vegetation point, another two, very young beginnings of leaves. [Kl.]

+ fig. LX.

+ ill. 31.

[p. 258]

⁺Fig: 3. N.O.P, ende Q,R,S. sijn sodanige twee bladeren van een gesepareert als ik hier voren inde fig: 2, met K hebbe aengewesen.

Dat meer is, ik hebbe niet alleen inde moerplant van[de] Tarw, de twee inwendige bladeren mij voor de Oogen gestelt; maer ik hebbe ook daer en boven, nog een derde soort van bladeren gesien, die de plaetsnijder soo als hij die quam te sien heeft nagevolgt²¹⁾, die hier inde geseijde fig: 3 met PQ werden aengewesen.

⁺Wijders hebbe ik dese drie begintsels vande jonge planten inde Tarw fig: 1 FA: en[de] C/D/ over dwars doorsneden, als van F. na D., ende dat alleenlijk omme aentewijsen, hoe, en[de] in wat ordre dese wortels, (off het gene dat tot de Wortels en planten sal [ver]strecken) bij malkanderen leggen; ende ook daer benevens de menigvuldige Vaten die in deze wortels en planten al gemaekt sijn: want schoon dese Vaten alle met geen holligheit en sijn geteickent, omdat men die daer inne niet en comt te sien, soo sijn het egter²²⁾ vaten, die door het snijden van het mesch sijn gevolt²³⁾.

⁺Fig: 4. A.B.C. is het eerste Omwinsel vande planten, die de gansche Tarw gemeen heeft²⁴⁾. Dit Omwinsel bestaet uijt geen andere deelen, dan uijt te samen gestelde vaetgens die inde⁺ lengte vande Tarw loopen, welcke Vaeten over dwars doorsneden sijnde, in deselve Schors werden aengewesen, alwaer men ontrent B. deselfde Vaeten een weijnig in haer lengte comt

+ fig. LX.

21) Navolgen - tekenen, afbeelden.

+ Wortels van kiemende tarwe.

22) Egter - toch.

23) Gevolt - dicht gemaakt.

+ De vruchtwand en de zaadhuid van tarwe.

24) Gemeen hebben - hier: omsluiten.

+ fig. LXI.

[p. 259]

⁺Fig: 3. N.O.P., and Q.R.S. are such two leaves, separated from each other, as I indicated heretofore by K. in fig. 2.

Furthermore, I not only put before my Eyes the two inside leaves in the mother plant of Wheat; but in addition I have also seen a third type of leaves, which the engraver has drawn just as he came to see them, and which are indicated here by PQ in the said fig: 3.

⁺I have further made a cross-section of these three beginnings of the young plants in Wheat, fig: 1 FA: and C/D/ as from F. to D., and this solely to make it plain how, and in which order, these roots (or that from which the Roots and plants will spring) are arranged together; and, besides this, the manifold Vessels that have already been made in these roots and plants: for although these Vessels have all been drawn without any cavity, because one cannot see any inside there, they nevertheless are vessels, which have been closed up by cutting with the knife.

⁺Fig: 4. A.B.C. is the first Envelope of the plants, which encloses the whole Wheat grain. This Envelope consists of no other parts but bundles of vessels running lengthwise in the Grain, which⁺ Vessels, having been cut across, are shown in the same Seed-coat in which, around B. the same Vessels may be seen somewhat in

+ fig. LX.

+ The roots of germinating wheat.

+ The pericarp and the seed-coat of wheat

+ fig. LXI.

[p. 260]

te sien. Het tweede Omwintsel wert voor een gedeelte met D.E.F. aengewesen²⁵⁾.

De redenen waerom dese vaeten off membranen, soo verre van H.I.K het begin van de planten af leggen, is, omdat dese Tarw graen seer droog sijnde, alhier is doorsneden, door welck snijden dese membraene seer ligt vande Deelen der meelagtige Stoffe daer dese planten inleggen, haer laten separeren, en als dese planten met de meelagtige Stoffe die daer tusschen D.H.I.K.F.G.D. geplaest legt eenige vogt crijgen, soo swellen die deelen in corten tijd soo wijdt op, datse de spatie H.E.K.I. [ver]vullen. Dog dit heeft in weijnig Tarwen plaets, want als de Begintsels der planten, ende de Stoffe daer die inleggen, door het droogen inkrimpen, soo krimpen ook de omwintsels in, welcke veeltijds aende meelagtige Stoffe daer de planten inleggen vast kleeft, als hier naer inde gerst sal aengewesen werden.

H:I.K [ver]tonen de drie beginsels vande Stammen off wortels in een Tarw graen ook dwars doorsneden²⁶⁾.

Indeselve soude men nog distincter de vaten comen te sien, ten ware²⁷⁾ die door de Sneede vant Mesch (hoe scharp dat het ook is) gevolt²³⁾ wierden; en wanneer ik dese geseijde deelen een weijnig hebbe bevogtigt, en dan die comen door te snijden [ver]toonen haer de vaeten veel distincter. Maer soo ras en is de vogtigheit daer [niet]²⁸⁾ uijt [ver]huist²⁹⁾, off die deelen crimpen soo irregulier in een, datmen dan veel minder daer in comt te sien. Dog van het gene daer nog in te sien is, claegt den

25) ⁺Fig. 4 ABC is de doorsnede van de vruchtwand en de daaronder liggende, er mee vergroeide zaadhuid. DHIKFGD, door L. als ‘meelachtige stoffe’ aangeduid, is het weefsel van de coleorhiza, waarbinnen de 3 wortelbeginsels liggen. Van ‘vaten’ is nog geen sprake; wel ziet men reeds enige differentiatie in het weefsel, die wijst op het gedeelte dat tot schors en dat tot centrale cylinder zal worden; het eerste bestaat uit grootcelliger weefsel dan het tweede deel, waarin men in het midden, de eerste cel⁺ kan zien, die tot vat gaat uitgroeien (zie mijn afb. 32). Het is echter niet juist, dat van alle 3 wortels een zelfde beeld getekend werd; de 2 bijwortels hebben een meer horizontale stand en worden daardoor meer overlangs gesneden, zodat men duidelijk de talrijke celrijen ziet, waaruit de wortel is⁺ opgebouwd (zie afb. 33). In mijn afb. 34 is de tarwekorrel met het zich⁺ ontwikkelende kiempje, de hoofdwortel en 2 paar bijwortels aangegeven. [Kl.]

+ fig. LXI.

+ afb. 32.

+ afb. 33.

+ afb. 34.

26) A en B hebben ‘overdwars’ in plaats van ‘ook dwars’.

27) Ten ware - indien... niet.

23) Gevolt - dicht gemaakt.

28) In het handschrift ontbreekt ‘niet’, dat in A en B terecht wel voorkomt.

29) Verhuizen - hier: verdampen.

[p. 261]

their length. The second Envelope is partly indicated by D.E.F.¹⁰⁾.

The reason why these vessels, or membranes, lie so far from H.I.K, the beginning of the plants, is that this Wheat grain, being very dry, has been cut through there; by this cutting these membranes very readily let themselves be separated from the Parts of the flour-like Substance in which these plants lie; and when these plants, with the flour-like Substance that is placed there between D.H.I.K.F.G.D., take up moisture, then those parts swell up so greatly that they fill the space H.E.K.I. But this occurs in only few Wheat grains; for when the Beginnings of the plants, and the Substance in which they lie, shrink through drying, then the envelopes also shrink, and often adhere to the flour-like Substance wherein the plants lie, as will be indicated hereafter for barley.

H:I.K show the three beginnings of the Stalks or roots in a Wheat grain also cut crosswise.

In this, one would be able to see the vessels still more distinctly, if they had not been closed up by the Cutting-action of the Knife (however sharp that be); and when I moistened these said parts a little, and then cut them through, the vessels showed up far more clearly. But no sooner is the moisture evaporated from them than these parts shrink so irregularly that one can percieve much less therein. But of that which may still be observed in them, the

10) ⁺Fig. 4 ABC is a section of the pericarp and the seed-coat below it, which has grown on to it. DHIKFGD, which L. calls ‘flour-like Substance’, is the tissue of the coleorhiza, which encloses the 3 rootprimordia. There is not yet any question of ‘vessels’; one can, however, already see some differentiation in the tissue, indicating that part which will become the rind, and that which will become the central cylinder; the former consists of tissue with larger cells than the latter, in the middle of which one can see the first⁺ cell, that will grow into a vessel (see ill. 32). It is not, however, correct that an identical picture was drawn of all three roots; the 2 adventitious roots have a more horizontal position, and are thus cut more longitudinally, so that one can plainly see the many rows of cells from which the root is built up (see⁺ ill. 33). In ill. 34 the wheat grain with the developing embryo, the main root,⁺ and two pairs of adventitious roots are shown. [Kl.]

+ fig. LXI.

+ ill. 32.

+ ill. 33.

+ ill. 34.

[p. 262]

Teijckenaer doorgaens dattet hem onmogelijk is, die fijne menigvuldige Vaten na te volgen²¹⁾.

Dese Stoffe waerinne de jonge planten leggen, die seer weijnig is, en [de] die onderscheit door de couleur van het regte meel maken³⁰⁾, is om dat de globulen, die dit meel uijtmaken, soo doorschijnent niet en sijn, en daerom soo wit niet als het meel, die in het grote deel vande Tarw leijt. Ende dese twee bijsondre³¹⁾ meel Stoffe schijnen nog gesepareert te leggen, door een Stoffe die in helderheit het witte meel overtreft, als hier mede D, G, F, wert aengewesen³²⁾.

⁺Wanneer ik de Tarw alwaer hij hier over dwars is doorsneden int geheel soude comen aen te wijsen³³⁾, soo soude het al te veel plaets op het papier beslaen, en[de]³⁴⁾ daerom hier alleen voor een gedeelte het regte meel inde Tarw met aDGFc. aengewesen.

Ick hebbe ook goet gedagt voor een clein gedeelte, de Vaten, die de buijtenste Schors off omwintsel vande Tarw maeken, aente wijsen, om dat wanneer als de Vaeten bij nae aen het eijnde, en ook aen het einde vande Tarw comen haer wasdom daer niet en comt te eindigen in pijpjens; maer dat deselve dan in haeragtige deelen uitwassen³⁵⁾.

⁺Fig: 5. L.M.O.P. verbeelde de pijpgens off vaten die meest overlangs de buijteschors vande Tarw uijt maeken, namentlijk die Schors die de Tarw besluit, soo als die inde sack ter marck gebragt wert³⁶⁾.

21) Navolgen - tekenen, afbeelden.

30) L. heeft de zin niet op de juiste wijze afgemaakt. Hij bedoelde te zeggen, dat het weinige meel waarin de kiem ligt, van het echte meel, dat het grootste deel van de tarwekorrel vult, verschilt in kleur, doordat de de bolletjes niet zo doorschijnend en dus niet zo wit zijn als de globulen van het echte meel. [Dam.]

31) Bijsondre - van elkaar verschillende.

32) Deze opmerking is juist; wat met QE wordt aangeduid is de doorsnede van het uit hoge epitheliumcellen bestaande schildje of scutellum! [Kl.]

+ De bouw van de ‘schors’ van de tarwe.

33) Aenwijsen - hier: laten afbeelden.

34) Ende - lees: en ik heb.

35) ⁺Hier ziet men geen vaten. Door het sterke indrogen van de tarwekorrel is de wand echter iets gerimpeld; het vruchtbeginsel droeg reeds tijdens de bloei op het boveneinde een bundel haartjes als uitgroeiing van de bovenste epidermiscellen; deze haren vindt men ook nog op het boveneinde van de rijpe korrel. Zie afb. 35. [Kl.]

+ afb. 35.

+ fig. LXII.

36) Dus de gewone tarwekorrels uit de handel, door 't dorsen verkregen.

[p. 263]

Draughtsman complains always that it is impossible for him to draw the exceedingly numerous fine Vessels.

This Substance in which the young plants lie and of which the quantity is very small, differs in colour from the genuine flour because the globules that constitute this flour are not so transparent and, therefore, not so white as the flour that lies in the larger part of the Wheat grain. And these two different floury Substances, again, appear to be separated by a Substance which excels the white flour in brightness, as has been indicated by D.G.F.¹¹⁾.

⁺If I were to have the Wheat grain drawn in its entirety as it has here been cut through transversely, it would take up far too much space on the paper, for which reason I have here indicated only part of the genuine flour in the Wheat grain, and that by aDGFc..

I have also thought fit to indicate a small part of the Vessels that make up the outer seed-coat, or envelope, of the Wheat grain, because, when the Vessels come nearly to the end, and actually reach the end, of the Wheat grain, their growth does not there terminate in tubules; but (that) the same then grow out into hairlike particles¹²⁾.

⁺Fig: 5. L.M.O.P. depicts the tubules or vessels that, mostly lengthwise, compose the outer seed-coat of the Wheat grain, which is to say, that coat which encloses Wheat grain as brought to market in the sack¹³⁾.

11) This remark is quite right; what is indicated by QE is the section of the scutellum, consisting of high epithelial cells! [Kl.]

+ The structure of the pericarp of wheat.

12) No vessels can be seen here; but owing to the extreme dryness of the wheat-grain the wall is somewhat wrinkled. Already during inflorescence the ovary had on its top a bundle of hairs as an outgrowth of the upper epiderm cells; these hairs are also found on the upper extremity of the ripe⁺ grain. (See ill. 35.) [Kl.]

+ ill. 35.

+ fig. LXII.

13) I.e. Ordinary commercial grains of wheat, as obtained by threshing.

[p. 264]

M.N.O. sijn de haeragtige deelen die uijt de eindens vande vaeten wassen, soo dat het bovenste gedeelte vande Tarw met een grote meenigte van dese haeren is bewassen.

⁺Eijndel[ijk] om dat het tweede bastje vande Tarw seer aengenaem aen het gesigt sig [ver]toont: ende dat om³⁷⁾ de dwarste en regte loop vande Vaten, daer uijt het is te samengestelt, hebbe ik mede goet gedagt, een cleijn gedeelte daer van te laten afteijckenen.

⁺Fig: 6: Q.R.S.T.³⁸⁾ is een cleijn gedeelte van het tweede Basje off omwinsel van de Tarw.

Vorders hebbe ik de jonge planten vande Rogge genomen, naer dat³⁹⁾ ik alvorens deselve van haer membrane off omwinsels hadde ontbloot.

⁺Fig. 7. A.B.C.D. is het begin der planten van een rogge⁴⁰⁾, soo als die voor het microscope staende, haer [ver]toonen. AaBD.⁺ sijn die deelen waer uijt de wortels en stammen of stroon⁴¹⁾ sullen voortcomen. C is het opperste vande buijtenste bladeren vande Moerplant.

Ik hebbe ook de bladeren soo veel in mijn [ver]mogen was van een gesepareert, omme de inwendige bladeren mede te beschouwen.

⁺Fig: 8 E.F.G.H:I. sijn andere planten van een Rogge genomen. F.G. en H.I. sijn de twee buijtenste bladeren, die van een gesepareert sijn; welcke bladeren inde voorgaende fig: 7 met B.C.D.

+ De zaadhuid van de tarwe.

37) Ende dat om - en wel door.

+ fig. LXIII.

38) In het handschrift staat abusievelijk: ‘Q.P.S.T.’.
Met fig. 6 wordt de zaadhuid afgebeeld, die uit 2 afzonderlijke lagen⁺ bestaat. In afb. 36 is een stukje van de zaadhuid afgebeeld, waaraan men de regelmatige opbouw uit langgerekte, in horizontale rijen geplaatste cellen⁺ ziet. Door deze, vrij doorzichtige cellen heen, kan men de eronder liggende laag waarnemen, die veel teerder van bouw is en wat de rangschikking der der cellen betreft, een schuine hoek met de eerste laag maakt. Dit netwerk (zie microfoto) heeft L. niet gezien. Vermoedelijk heeft hij wel de stippels gezien, die op de celwanden van de bovenlaag voorkomen en die op de foto ook goed zichtbaar zijn en hebben die stippels de tekenaar geïnspireerd tot het aanbrengen van dichte lijnen in horizontale richting. [Kl.]

+ fig. LXIII.

+ afb. 36.

39) Naer dat - nadat.

+ fig. LXIV.

40) In fig. 7 een vrij juiste afbeelding van de roggekiem; in fig. 8 is weer het epicotyl in 2 helften uit elkaar gelegd en aangeduid met de letters⁺ GF en HI. [Kl.]

+ fig. LXIV.

+ Bouw van de roggekiem.

41) ⁺Stroon - evenals strooien een meervoudsvorm van stro; verderop gebruikt L. ook ‘stroohalmen’.

+ fig. LXV.

+ fig. LXV.

[p. 265]

M.N.O. are the hairlike particles which grow out from the ends of the vessels, so that the upper part of the Wheat grain is overgrown with a great number of these hairs.

⁺Finally, because the second, small coat of the Wheat grain presents a very agreeable sight to the eye: on account, that is, of the crosswise and straight course of the Vessels of which it is composed, I have also thought fit to have a small part of it drawn.

⁺Fig: 6: Q.R.S.T.¹⁴⁾ is a small part of the second coat or envelope of the Wheat grain.

Furthermore, I have taken the young plants of the Rye, after baring the same of their membrane or envelope.

⁺Fig. 7. A.B.C.D. is the beginning of the plants of rye¹⁵⁾, as they appear to us when standing before the microscope. AaBD. are those parts from which the roots and stalks, or straws, will come forth. C is the topmost part of the outermost leaves of the⁺ Motherplant.

I also separated the leaves from each other as far as was within my capability, in order to contemplate also the inside leaves.

⁺Fig: 8 E.F.G.H:I. are other plants taken from a Rye grain. F.G. and H.I. are the two outermost leaves, which have been separated from each other; which leaves are partly indicated in the preceding fig: 7 by B.C.D.. K. and L. are the two leaves

+ The seed-coat of wheat.

+ fig. LXIII.

14) ⁺The manuscript gives, erroneously, ‘Q.P.S.T.’. Fig. 6 represents the seed-coat or testa, which consists of two separate layers. Ill. 36 shows a small piece of the testa, with its regular structure of protracted cells lying in⁺ horizontal rows. Through these fairly transparent cells one may observe the layer underneath, which is much more delicate in structure, and forms an oblique angle with the top one, as regards the arrangement of the cells. This network (see microphoto) L. failed to see. It is probable that he did see the pits on the cell-walls of the top-layer, which are quite visible on the photo too, and that these pits inspired the draughtsman to adding the closed lines in a horizontal direction. [Kl.]

+ fig. LXIII.

+ ill. 36.

+ fig. LXIV.

15) ⁺Fig. 7 shows a fairly correct picture of the rye-embryo; in fig. 8 the⁺ coleoptile has again been laid open into two halves, and indicated by the letters GF and HI. [Kl.]

+ fig. LXIV.

+ fig. LXV.

+ Structure of the germ of rye.

+ fig. LXV.

[p. 266]

ten deelen werden aengewesen. K en L. sijn de twee bladeren die vande eerste off buijtenste bladeren, omvangen sijn geweest, die ik mede van een hebbe gesepareert, omme was het mogelijk in dese laeste nog cleinder bladeren te [ver]tonen. Maer ik heb sulx niet connen te weeg brengen, dat⁴²⁾ ik het aenden Teijckenaer hebbe connen [ver]toonen.

Dog van een ander Rogge hebbe ik de cleijne planten daer afgenomen, en[de] de buijtenste bladeren afgebroken, en[de] de twee bladeren voor een gedeelte opgespouwen⁴³⁾, waer door door mij in dit doen⁴⁴⁾, de derde soort van bladeren naekter⁴⁵⁾ als te vooren haer [ver]toonden.

⁺Fig: 9, M.N.O. sijn de twee bladeren die inde fig: 8. met K. en L. sijn aengewesen P sijn de derde soort van bladeren. Mij is ook [ver]scheijde malen te vooren gecomen de streng of vaten, waer aende jonge planten vande Rogge, aende meelagtige stoffe vande Rogge was [ver]eenigt⁴⁶⁾.

⁺Wanneer ik nu de wortel vande plant fig: 7 aen A. over dwars quam door te snijden, soo wiert ik maer een beginsel van de plant⁴⁷⁾, die ik hadde doorsneden gewaer, en wanneer ik wat hooger na B of D. de wortel off Stam over dwars doorsneede, tot dat ik aen A quam te raecken, wierde ik twee beginsels vande planten gewaer; en als ik nog wat verder sneede tot aen B.D. soo wiert ik drie beginsels vande planten gewaer; soo dat ik mij ten genoegen konde [ver]seeckeren, dat schoon ik tot die tijd toe nooijt meer te gelijk, als drie beginsels vande Wortels off Stam conde sien, egter ijder Rogge met Vier begintsels van jonge planten versien waren. Want Aa sijn twee beginsels vande grootste jonge wortels off Stammen en[de] B. en D. sijn de twee andere.

Eijntel[ijk] hebbe ik onder veele Rogge greijenen, die ik over dwars hadde doorsneden, eenmael gesien, dat ik alle de vier

42) Ik heb sulx niet connen te weeg brengen, dat - ik heb dit niet zo goed kunnen uitvoeren, dat.

43) Opgespouwen - vaneen gespleten.

44) In dit doen - zodoende.

45) Naekter - duidelijker.

+ fig. LXVI.

46) Inderdaad is het kiempje, als men de graankorrel overlangs doorsnijdt, (dus van voren gezien) van achteren aan het parenchymatische weefsel van het schildje door vaatbundels verbonden. [Kl.]

+ fig. LXIV.

47) Beginsel van de plant - kiem, hier meest een aanleg van een bijwortel, zie aant. 15. [Kl.]

[p. 267]

that were inclosed in the first or outermost leaves, which I have also separated from each other, as it might be possible to demonstrate still smaller leaves in the latter. But I was not able to do that well enough to show it to the Draughtsman.

However, in another Rye grain, I took away the small plants from it, and broke off the outermost leaves, and partly split open the second leaves, whereby, in doing so, the third kind of leaves appeared to me more clearly than before.

⁺Fig: 9, M.N.O. are the two leaves which, in the fig: 8, are indicated by K. and L.. P are the third kind of leaves. I have also several times observed the cord, or vessels, by which the young plants of the Rye were connected with the flour-like substance of the Rye¹⁶⁾.

⁺Now when I cut through the root of the plant fig: 7 at A crosswise, I could only observe one beginning of the plant¹⁷⁾ that I had cut through, and when I cut through the root or Stalk crosswise a little higher than B. or D., until I came to touch on A, I became aware of two beginnings of the plants; and when I cut through a little further still until on B.D., I noticed three beginnings of the plants; so that I was able to satisfy myself that, although I had never, until then, simultaneously seen more than three beginnings of the Roots or Stalk, each grain of Rye however is provided with Four beginnings of young plants. For, Aa are two beginnings of the largest young roots or Stalks, and B. and D. are the two others.

Finally, among many Rye grains that I had cut across, I have once seen, that I had cut through all four beginnings of the Stalks,

+ fig. LXVI.

16) Indeed: the embryo, when the wheat-grain is cut through longitudinally (i.e. as seen from the front), is attached at the back to the parenchymatous tissue of the scutellum by vascular bundles. [Kl.]

+ fig. LXVI.

17) Beginning of the plant - embryo; here, mostly the beginning of an adventitious radicle. See note 6 before. [Kl.]

[p. 268]

begintsels der Stammen, off Wortels (in een Rogge) in eender snee hadde doorsneden. Dese begintsels van[de] Rogge planten leggen mede in een meel, dat soo wit niet en is, als het meel daer de Rogge uijt bestaet⁴⁸⁾.

Ick hebbe dese doorsneden Wortels off Stammen in een Rogge, niet laten afteijckenen, eensdeels om dat ick deselve den Teijckenaer soo klaer niet en conde voor de Oogen stellen, als die inde Tarw. Ten anderen om dat er weijnig onderscheit tusschen die vande Rogge en Tarw was, als alleen dat die inde Rogge veel kleijnder waren.

⁺Wijders hebbe ik gaen examineren de Garst⁴⁹⁾, ende daer van hebbe ik mede het begin der jonge planten genomen (na dat ik deselve vande Membrane hadde ontbloot) ende de bladeren van een gesepareert sijnde, hebbe ik daer inne mede ontdeckt, de inwendige bladeren, gel[ijk] ik vande Tarw en Rogge hebbe geseijt, ende dierhalven geoordeelt niet nodig te sijn, deselve te laten uijtteijckenen.

Maer het gene egter in de garst remarcabel is, dat is, dat in ijder garst, vijff distincte beginsels van de jonge planten gemaekt werden. En dierhalven heb ik goetgedagt, sodanige vijff bijsondre⁵⁰⁾ beginsels van planten, die in eene Snee sijn doorsneden aente wijsen.

48) Men kan bij de roggekorrel, indien men hoog genoeg doorsnijdt,⁺ behalve de primaire wortel, ook 3 bijwortels doorsnijden (afb. 37). Met ‘stammen’ worden ook hier slechts bijwortels aangeduid en met het ‘meel, dat zo wit niet is als het meel, daar de rogge uit bestaat’, het parenchymatische weefsel van de coleorhiza. [Kl.] Zie ook aant. 32.

+ afb. 37.

+ Bouw van de kiem van de gerst.

49) Garst - gerst.

50) Bijsondre - afzonderlijke.
Inderdaad zijn in de gerstekiem behalve de hoofdwortel soms wel 5 bijwortels⁺ in aanleg aanwezig (zie mijn afb. 38, a en b). Ze worden bij doorsnee alle overdwars getroffen. Van ‘vaten’ is ook hier, behalve een geheel centraal gelegen vat, geen sprake. Wat L. afbeeldt, is weer het parenchymatische grondweefsel van de schors met grote intercellularen. De doorsneden van de wortels van de gerst zijn, indien deze goed geweekt is, niet ovaal, zoals L. afbeeldt, doch rond. [Kl.]

+ afb. 38.

[p. 269]

or Roots (in one Rye grain) in a single section. These beginnings of the Rye plants also lie in a flour, which is not so white as the flour of which the Rye consists¹⁸⁾.

I have not had these cut-through Roots or Stalks in a Rye grain drawn, partly because I could not put them so clearly before the Draughtsman's Eyes as those in the Wheat. And another reason was, because there was too little difference between those of the Rye and (those of the) Wheat, except only that those in the Rye were much smaller.

I furthermore went on to examine the Barley, whereof I have also taken the beginning of the young plants (after I had bared⁺ them of their Membrane); and the leaves having been separated, I discovered, therein also, the internal leaves, as I have said of the Wheat and Rye, and I therefore judged that it was not necessary to have the same drawn.

But that which is, however, remarkable in barley, is that in each barley grain, five distinct beginnings of young plants are made¹⁹⁾. And I have therefore thought fit to indicate such five separate beginnings of plants that were cut through in a single Section.

18) If one cuts through the rye-grain sufficiently high up, one may cut through, not only the mainroot, but also the 3 adventitious roots (ill. 37).⁺ By ‘stalks’ L. means, also here, only these adventitious roots; by ‘... a flour that is not so white as the flour of which the Rye consists’, the parenchymatous tissue of the coleorhiza. See also note 11. [Kl.]

+ ill. 37.

+ Structure of the germ of barley.

19) It is quite correct that, in the barley-embryo, there are sometimes as many as 5 adventitious roots in addition to the mainroot (see ill. 38, a and b).⁺ By section all of them are cut through transversely. Here, again, there is no question of any ‘vessels’, apart from one vessel in a completely central position. What L. depicts is, once again, the parenchymatous tissue of the rind, with large intercellular spaces. Cross-sections of the roots of the barley-grain, when it has been well soaked, are not oval - as L. illustrates them -, but round. [Kl.]

+ ill. 38.

[p. 270]

⁺Fig: 10. A.B.C.D.E.F.G. is een cleijn stukge van een garst greijn over dwars afgesneden, bij het einde vande garst, daer de beginsels der jonge planten gemaekt sijn, ende waarinmen seer claer comt te sien vijff bijsondre⁵⁰⁾ overdwars doorsneden ovaelagtige deelen met derselver vaeten.

Dat dese doorgesnedene begintsels vande planten, uijt een Ovael rondt bestaen, en niet volcomen rond en sijn, dat beeld ik mij in, wort alleen [ver]oorsaekt, door het wegwasemen vande vogtigheit, soo uijt de begintsels der planten, als uijt de meelagtige Stoffe daerinne die leggen: want alsmen agtinge geeft⁵¹⁾, met al wat Bogten de circumferentie is ingedroogt, waer vande buijtenste deelen de Omwinsels off Membranen sijn, welcke inwendige bogten sig door het water in corten tijdt connen uijtsetten, soo comen⁵²⁾ dan de planten een ronde figuur, in plaets van een Ovale aentenemen⁵³⁾.

Dese planten leggen mede in een seer weijnig meelagtige Stoffe, die bruijnder⁵⁴⁾, off soo doorschijnende van globul niet en is, als het [ver]dre meel waer uijt de Garst bestaet⁵⁵⁾.

Dit bruijnagtige Meel leijt geplaest tusschen GA.B.C.D.E. ende tusschen E.F.G. leijt de meelagtige Stoffe vande garst. En alhoewel dese bruijne meelagtige Stoffe inde Garst, hier seer veel schijnt te wesen, soo moetmen weten, dat die Stoffe sigh niet verder inde Garst (ende de hier voren [ver]haelde greijnen) uijtstreckt, en scheuins opwaerts gaet daer de bladeren van[de] jonge planten comen te eindigen⁵⁶⁾.

+ fig. LXVII.

50) Bijsondre - afzonderlijke.
Inderdaad zijn in de gerstekiem behalve de hoofdwortel soms wel 5 bijwortels⁺ in aanleg aanwezig (zie mijn afb. 38, a en b). Ze worden bij doorsnee alle overdwars getroffen. Van ‘vaten’ is ook hier, behalve een geheel centraal gelegen vat, geen sprake. Wat L. afbeeldt, is weer het parenchymatische grondweefsel van de schors met grote intercellularen. De doorsneden van de wortels van de gerst zijn, indien deze goed geweekt is, niet ovaal, zoals L. afbeeldt, doch rond. [Kl.]

+ afb. 38.

51) De hoofdzin die bij deze voorwaardelijke bijzin behoort en die bijv. had kunnen luiden: ‘kan men zich voorstellen’, is achterwege gebleven, zodat de zin uit het spoor gelopen is. L. bedoelde: Als men let op de vele bochten in de omtrek, kan men zich indenken, dat de ovaalvormige kiem, als zij water opneemt, rond wordt. [Dam.]

52) A en B hebben: ‘waardoor dan’.

53) A en B hebben: ‘komen aan te nemen’.

54) Bruijnder - donkerder.

55) Deze opmerking is juist. [Kl.]

56) L. maakt hier duidelijk onderscheid tussen het zetmeelrijke endospermen het zetmeelarme coleorhiza-, hypocotyl- en scutellumweefsel.
Met het schuin opgaande deel naar ‘daer waar de bladeren van de jonge plant komen te eindigen’ bedoelt hij de overgang van de coleorhiza naar het schildje, in welke overgang men ook een vaatbundel kan waarnemen. De kiem is echter niet aan het endosperm vastgehecht. [Kl.]

[p. 271]

⁺Fig: 10. A.B.C.D.E.F.G. is a small piece of a barley grain cut transversely, at the end of the grain where the beginnings of the young plants are made, and wherein one may very clearly see five separate, oval-like parts cut through crosswise, together with their vessels.

That these cut-through beginnings of the plants have an Oval shape, and are not perfectly round, is caused, I imagine, only by evaporation of the moisture, both from the beginnings of the plants, and from the flour-like Substance wherein they lie: for when we observe the many twists and turns into which the circumference has dried, of which the outermost parts are the Envelopes or Membranes, (we may well imagine that) the germ, by absorbing water and dilating in a short time, will take on a round shape instead of an Oval one.

These plants also lie in a substance with a very little flour-like appearance, which is darker, or of not such transparent globules, as the rest of the flour of which the Barley consists²⁰⁾.

This dark-coloured Flour is located between G.A.B.C.D.E., and between E.F.G. lies the flour-like Substance of the Barley. And although this dark flour-like Substance in Barley, here appears to be plentiful, it should be known that this Substance does not extend further in Barley (and in the aforesaid grains), and slants upwards to the place where the leaves of the young plants terminate²¹⁾.

+ fig. LXVII.

20) This remark is well founded. [Kl.]

21) L. here clearly distinguishes between the endosperm-tissue, which is rich in starch, and the tissues of the coleorhiza, hypocotyl and scutellum, which are poor in starch.
By the obliquely rising part ‘to where the leaves of the young plants terminate’ L. means the transition of the coleorhiza to the scutellum, in which transition a vascular bundle may also be observed. But the embryo is not attached to the endosperm. [Kl.]

[p. 272]

⁺Na dese hebbe ik de Haver beschouwen ende de Begintsels der jonge planten daer uijt genomen, ende de bladeren van een gesepareert, ende gesien dat die mede met inwendige bladeren waren versien, en[de] dat de begintsels der jonge planten drie int getal waren⁵⁷⁾.

Als nu ijder begintsel vande plant dat in een vande hier voren [ver]haelde greijnen gemaekt is, bequaem is, om 2. 3. 4. en meer uijtspruitsels of Stroohalmen (al na dat het een vrugtbare aerde is, daerinne die geworpen werden) voort te brengen⁵⁸⁾, soo en hebben wij ons niet te [ver]wonderen, dat een enckelde Tarw, Rogge, Garst, of Havergreijn soo een meenigte van Stammen off Stroon⁴¹⁾ voortbrengt.

⁺Wijders heb ik tragten te ontledigen de Boekweijt, dog ik en conde het begin vande plant in een boekweijt, niet van sijn meel separeren, ten ware⁵⁹⁾ ik eerst de harde Schors daer van hadde afgenomen, en[de] daer naer de boekweijt enige ueren int water geleijt; want het dunne Vliesje was op eenige plaetsen aen het Meel, ende het meel weder aende plant (die in [ver]scheijde Bogten in het Meel leijt) soo vast [ver]eenigt, dat het Meel en[de] de plant gansch doorwatert moste wesen, eer ik meel en plant van een conde separeren.

Dese plant uijt de boekweijt genomen hebbende, lag die in sodanige [ver]scheijde Bogten, dat ik werk genoeg hadde, eer ik die met cleijne spelden, soo conde van een spalken, datmen de bladeren pertinent⁶⁰⁾ conde bekennen, want de bladeren waren seer onstark.

Ick hebbe dese bladeren voor een Microscope gebragt, en[de] alsdoen daer in ontdekt, soo een overgroot getal van Vaeten (die wij in volwasse bladeren ribbens⁶¹⁾ van een blad noemen

+ Bouw van de kiem van de haver.

57) Ik vind bij de haver niet 3 doch 5 wortelbeginsels. [Kl.]

58) In het handschrift ontbreekt: ‘te’.
Deze opmerking is onjuist, zie aant. 15. [Kl.]

41) ⁺ Stroon - evenals strooien een meervoudsvorm van stro; verderop gebruikt L. ook ‘stroohalmen’.

+ fig. LXV.

+ Boekweitzaad.

59) Ten ware - indien... niet.

60) Pertinent - nauwkeurig, naar de eis.

61) Ribbens - nerven.

[p. 273]

⁺After this I did examine the Oats, and removed therefrom the beginnings of the young plants, and separated the leaves, and saw that they, too, were provided with internal leaves, and that the beginnings of the young plants were three in number²²⁾.

Now if each beginning of the plant that is formed in one of the aforesaid grains is capable of bringing forth 2, 3, 4 and more shoots or stems of straw (all according to the fruitfulness of the soil into which it is cast)²³⁾, then we must not be surprised that a single grain of Wheat, Rye, Barley or Oats brings forth such a vast number of Stalks or Straws.

⁺I have further endeavoured to analyse Buckwheat²⁴⁾, but I was unable to separate the beginning of the plant in a buckwheat grain from its flour, unless I had first removed therefrom the tough Coat, and afterwards laid the buckwheat in water for a few hours; for the thin Membrane was so firmly united onto the Flour in some places, and the flour, again, to the plant (which lies bent several times in the Flour), that both the Flour and the plant had to be quite soaked before I could separate the flour and the plant from each other.

Having taken this plant from the buckwheat, it was lying in so many Bends, that I had labour enough until, with the aid of tiny pins, I could lay them open in such a way that the leaves could be exactly distinguished, for the leaves were very frail.

I placed these leaves before a Microscope, when I discovered therein such an exceedingly large number of Vessels (which in fully grown leaves we call ribs²⁴⁾ of a leaf, though they are,

+ Structure of the germ of oats.

22) I find not 3, but 5 root-primordia in oats. [Kl.]

23) This remark is incorrect, see note 6. [Kl.]

+ The seed of buckwheat.

24) Ribs - veins or nerves.

24) Ribs - veins or nerves.

[p. 274]

schoon het inder daet niet dan Vaten sijn) als wij met ons bloote Oogh in een volwasse wijngaerts blad soude comen te sien⁶²⁾.

En gelijk inde voorverhaelde bladeren vande begintsels der planten soo van Tarw, Rogge, Haver en Garst alle derselver vaeten, diemen daer in comt te sien, regt uijt, off in de lengte van het blad loopen, gelijk ook soo doen de Vaeten in bladeren off Liesen⁶³⁾ die Tarw, Rogge, Haver off Garst voortbrengen, soo sijn ter contrarie in de jonge planten vande Boekweijt, al ingestort⁶⁴⁾ de bladeren, versien met alle de Tackagtige Vaeten, overeencomende met de bladeren die de boekweijt heeft, als hij volwassen is. Ick soude dese jonge plant wel door het microscope hebben laten afteijckenen, soo die niet te veel plaets op het Papier (door het microscope te beschouwen) soude weg genomen hebben. Want gel[ijk] de jonge planten in veel Zaden maer een weijnig plaets off lengte van het meel (daer in deselve leggen) beslaen: soo is het ter contrarie met de jonge plant in het boekweijt zaedt, want dat maeckt niet alleen met desselfs wortel en bladeren, de lengte van het Zaed uijt: maer derselver blad of bladeren leggen int Zaed soo wijt uijtgestrekt, dat die selfs aende Zijde vande membrane van het boekweijt gestrekt leggen.

Soo hebbe ik dan egter voorgenomen de jonge plant uijt de boekweijt soo groot te laten teijckenen, datmen de figuur can bekennen, en hebbe ook een cleijn stuckge vande Boekweijt over dwars afgesneden, om[m]e daer mede aentewijsen, hoe de gestalte vande plant inde boekweijt leijt.

62) Het is niet waar, dat men in de kiemlobben van de boekweit, Fagopyrum esculentum Mnch., de vaatbundels reeds in vertakte vorm kan⁺ waarnemen. Wat L. in fig. 12 als ‘vaten’ afbeeldt, zijn cellen met zeer heldere inhoud, vermoedelijk eiwitkristallen; men treft die zowel in de schors van het worteltje als op de doorsnee van de kiemlobben aan. [Kl.]

+ fig. LXIX.

63) Liesen - Volgens het Woordenboek der Nederlandse Taal. Dl. 8(2). blz. 2138/9 is lies de ‘benaming voor verschillende aan of in het water groeiende planten, b.v. voor een soort van Vlotgras t.w. Glyceria maxima Holmb., en voor soorten van Lisch, Iris, en Zegge, Carex’. Verder gebruikte met het woord voor allerlei dergelijke planten, zonder een bepaalde soort te bedoelen. L. echter bezigt het blijkbaar in een afwijkende betekenis, alleen denkende aan de vorm van het blad, nl. lang en smal, met ongeveer evenwijdig aan elkaar lopende nerven; dit laatste in tegenstelling met de vertakte nerven van het boekweitblad. [Dam.]

64) Ingestort - hier; in aanleg aanwezig.

[p. 275]

in fact, nothing but Vessels) as we would see with our naked Eye in a fully grown leaf of a vine-plant²⁵⁾.

And whereas, in the aforesaid leaves of the beginnings of the plants, whether of Wheat, Rye, Oats or Barley, all their vessels that one may see therein, run straight, or in the length of the leaf - as do also the Vessels in the leaves or Liesen²⁶⁾ produced by either Wheat, Rye, Oats or Barley; in the young plants of the Buckwheat, on the contrary, the leaves are already incipiently present, and are furnished with all the branch-like Vessels that Buckwheat has when it is fully grown. I would have had this young plant drawn through the microscope, if it would not (as seen through the microscope) have taken up too much space on the Paper. For, whereas the young plants in many Seeds take up only little space, or length of the flour (wherein the same lie): it is contrariwise with the young plant in the buckwheat seed, for it is not only with its root and leaves that the same covers the length of the Seed: but its leaf or leaves lie so widely extended in the Seed, that they even lie stretched along the Side of the membrane of the buckwheat.

However, I decided to have the young plant of the buckwheat drawn large enough to be able to recognize the figure and I have also, cut a small piece of the Buckwheat on the cross, in order also to indicate thereby the manner in which the embryo lies in the buckwheat.

25) It is not true that bundles of vessels can already be seen to branch off in the cotyledons of buckwheat, Fagopyrum esculentum Moench. What⁺ L. depicts as ‘vessels’ in fig. 12, are cells with an almost transparent content - probably protein crystals -; these are found both in the coat of the radicle and on the section of the cotyledons. [Kl.]

+ fig. LXIX.

26) This Dutch word Liesen means literally ‘float-grass’, Glyceria maxima Holmb., but is, according to Woordenboek der Nederlandse taal, Vol. 8(2). pp. 2138-2139, also used for several plants growing near or in water, as for different species of Iris and Carex (sedge). L. has evidently used the word in a different sense, thinking only of the shapes of the leaves i.e. long and narrow, with almost parallel veins - this in contrast with the branching veins of buckwheat-leaves. [Dam.]

[p. 276]

⁺Fig: 11. H.K.L.M. is het beginsel off jonge plant uijt een boekweijt die van sijn meelagtige Stoffe, daer die ingelegen heeft is gesepareert, welckers bladeren bij mij, soo veel mij doenlijk was, vande bogten (die deselve heeft gehadt doen hij in sijn meelagtige Stoffe lagh) sijn ontdaen en hebbe (als hier voren geseijt) maer soo groot laten teijckenen⁶⁵⁾ dat men distinct de bladeren en begin vande wortel of Stam kan bekennen.

H:KL. is een groot en dun blad, op dit blad leijt een kleinder en nogh dunder Bladerken, datmen seer qualijk can bekennen^65a). Dit kleijn bladerken, heb ik van het groote blad voor een gedeelte gesepareert, en dus⁶⁶⁾ laten droogen, op dat het den Teijckenaer soude connen sien; als hier bij K inde geseijde fig: werd aengewesen. M. is dat deel waer uijt de wortel en Stam sal te vooren comen.

Vorders heb ik de boekweijt van sijn harde Schors en Membrane ontbloot, en aen het einde daer de Wortel van het begin vande plant leijt, overdwars doorsneden sijnde, voor een Microscope gestelt, ende het sodanig laten afteickenen, opdat men soude comen te sien, hoe wonderlijk dese jonge plant inde meelagtige stoffe leijt.

⁺Fig: 12. N.O.P.Q. vertoont de circumferentie van een stukje boekweijt, na dat het van desselfs harde Schors, en een dunne⁺ als⁶⁷⁾ tweede membrane off omwinsel was ontbloot, en aen sijn punctagtige deel (daer het begin vande Wortel leijt) afgesneden: N.O.P. [ver]toont een overdwars gesneden stukje van het onderste deel van het bladt, soo verre het op die plaets tegen sijn tweede off binnenste membrane, die om de boekweijt is aenleijt, welck gedeelte van het blad inde voorgaende figuur 11. met L of H. wert aengewesen.

Van P gaet het blad binnewaerts int Meel, en omvangt of beschermt voorde helfte, dat deel, waer uit de Wortel off stam sal voort comen, als met P.VT. wert aengewesen.

De andere sijde van het blad neemt sijn begin aende binne sijde van de hiervooren geseijde Menbrane aen P en leijt hier mede van binnen (voor de helfte) tegen de menbrane aen, als P.Q.N.

+ fig. LXVIII.

65) Dit is een van de weinige plaatsen waarin A en B van elkaar verschillen: A heeft: ‘teyken’, B: ‘teikenen’. Zie voorts aant. 69 en 75.

65a) Deze opmerking is onjuist. Er zijn 2 vrijwel evengrote cotylen. Zie aant. 74. [Kl.]

66) Dus - zo.

+ fig. LXIX.

+ Kiembladeren van de boekweit.

67) Als - als het ware.

[p. 277]

⁺Fig: 11. H.K.L.M. is the beginning or young plant from a buckwheat that has been separated from its flour-like Substance in which it has lain, and from whose leaves I have, as far as I was able, straightened out the bends (which the same had when it lay in its flour-like Substance); and (as I said heretofore) I have had it drawn just big enough to enable one to recognize distinctly the leaves and the beginning of the root or Stalk.

H:KL. is a large and thin leaf; on this leaf lies a smaller and still thinner tiny Leaf, which can only be recognized with difficulty^26a). This very small leaf I partly separated from the large leaf, and let it dry like that, in order that the Draughtsman could percieve it; as here indicated by K in the said fig:. M. is that part from which the root and Stalk will come forth.

I have further stripped the buckwheat grain of its tough Coat and Membrane, and after cutting it through crosswise at the end where the Root of the beginning of the plant lies, held it before a Microscope, and had it drawn in such a way that one might see how strangely this young plant lies in the flour-like substance.

⁺Fig: 12. N.O.P.Q. shows the circumference of a small piece of buckwheat grain, after it has been stripped of its hard Coat, and of a thin, as it were, second membrane or envelope, cut off at⁺ its pointed part (where the beginning of the Root lies): N.O.P. shows a crosswise cut-through piece of the lower part of the leaf, so far as it lies, at that point, against its second or inner membrane which enwraps the buckwheat, which part of the leaf has been indicated in the preceding figure 11. by L or H..

From P the leaf goes inwards into the Flour, and surrounds or protects the half of that part from which the Root or stalk will come forth, as is indicated by P.VT.

The other side of the leaf takes its origin on the inside of the aforesaid Membrane at P, and also lies (for half of it) inside against the membrane, as P.Q.N., so that at this place no Flour

+ fig. LXVIII.

26a) This remark is wrong. There are 2 almost equal cotyledons. See note 27. [Kl.]

+ fig. LXIX.

+ The cotyledons of buckwheat.

[p. 278]

soo dat op dese plaets, tegen de menbrane vande Boekweijt, geen Meel; maer alleen het blad leijt. Dog dit heeft doorgaens inde boekweijt geen plaets⁶⁸⁾; want als wij int midden de boekweijt doorsnijden, soo sien wij dat tegen de menbrane veel Meel⁶⁹⁾ leijt. Van N gaat het blad weder binnewaerts als hier met NDS. wert aengewesen: soo dat de twee onderste einden van het bladt,⁺ in⁷⁰⁾ fig: 11 met L en H werden aengewesen, het begin vande gansche stam omvangen of beschermen, welck buijtenste deel vande Stam, hetgene is waer in E en F geteikent staet. Wij sien in dit laest geseijde deel of Stam, boven gemeen seer naekt de menigvuldige vaten, jae niet alleen inde buijtenste deelen vande Stam off pit van deselve, maer wij sien selfs inde doorgesnedene bladeren de vaten die overdwars, en ook in haer lentge doorsneden sijn.

De plaetsen TQV ende DOS sijn die gene alwaer de Stoffe leijt die wij meel noemen, en die onmogelijk op het papier waren na te volgen⁷¹⁾; dierhalven dese plaets hebben⁷²⁾ laten ledig staen: want dese meel Stoffe bestaet sijn deelen uijt groter globulagtige deelen, dan de Tarw, Rogge, off garst doet, ende dese geseijde deelen inde Boekweijt, bestaen weder uijt cleijne deelen

68) Dit heeft doorgaens geen plaats - dit is niet overal het geval.

69) A heeft, evenals het handschrift: ‘Meel’; B heeft: ‘meer’.

+ fig. LXVIII.

70) In - lees: die in.

71) Navolgen - afbeelden.

72) Hebben - lees: hebben wij.

[p. 279]

lies against the membrane of the Buckwheat, but only the leaf does. But this is not always the case in buckwheat; for when we cut the buckwheat in the middle, we see that there is much Flour alongside the Membrane. From N the leaf goes inwards again, as has been indicated here by NDS.: so that the two lowermost ends of the leaf, that are indicated by L and H in⁺ fig: 11, embrace or protect the origin of the entire stalk, the outermost part of the Stalk being that which is drawn in E and F. In this last-mentioned part, or Stalk, we moreover see, exceedingly clearly, the multitudinous vessels, nay, not only in the outermost parts of the Stalk or pith of the same, but we even see, in the cut-through leaves, the vessels that have been cut both across and also in their length.

The places TQV and DOS are those where lies the Substance we call flour, and which could not possibly be depicted on the paper; we therefore left these places empty: for this floury Substance makes up its parts of larger globular parts than do either Wheat, Rye or barley, and these aforesaid parts in Buckwheat, again consist of small parts or globules, so that these

+ fig. LXVIII.

[p. 280]

off globulen, soo dat dese laeste cleijne deelen off globulen, die vande Tarw, Rogge etc:⁷³⁾ in cleijnheijt overtreffen⁷⁴⁾.

Maer hetgene mij inde meelagtige Stoffe aenmerckens waerdig voorquam, dat was, dat ik sag, dat de eerste gemaekte globulen geen rondagtige fig: hadden, maer dat ijder bijna van een bij-

73) A en B hebben: ‘enz.’

74) De ruimte van het kiemwit is gevuld met zeer dunwandig parenchymatisch weefsel, waarvan de cellen gevuld zijn met zeer kleine zetmeelkorrels. L.'s ‘eerst gemaakte globulen’ zijn de cellen, die elkaar wederzijds afplatten. Het endosperm van de boekweit is z.g. ‘nucleair endosperm’; de celwanden treden pas zeer laat op en zijn zo dun, dat men ze nauwelijks kan waarnemen en het onderling verband bij het snijden, licht verloren gaat, z.g. ‘melig endosperm’. L.'s voorstelling van het ontstaan van de grillige vorm der cellen, is verre van onverdienstelijk. Toch mag men in dit geval waarschijnlijk niet aannemen dat de aanvankelijke celvorm hier rond geweest is en door het opnemen van water ook weer rond zou worden. Juist in het goed geweekte zaad, ziet men het best de hoekige vorm der cellen, die elkaar wederzijds⁺ afplatten (zie afb. 39). Fig. 12 van L. is een doorsnede ongeveer overeenkomend met mijn afb. 39. Op 2 plaatsen treft men het melige endosperm aan. Het worteltje ligt centraal en vertoont duidelijk structuur; het is links en rechts omhuld door één kant van de 2 zaadlobben, die zich verder elk langs een deel van de buitenwand van het zaad leggen, doch zó, dat het endosperm aan een zijde nog vrij te zien is. L. heeft echter nergens het vrije uiteinde van de zaadlob aangegeven. Op welke hoogte men het zaad ook doorsnijdt, steeds is het kiemwit aan de buitenkant ergens zichtbaar. In het puntige bovendeel, waar alleen het worteltje ligt, ligt dit alzijdig door⁺ het kiemwit omgeven (afb. 40). Snijdt men lager, dan treft men tevens de basis der kiemlobben, door mij de ene zwart, de andere gestippeld getekend⁺ (afb. 41). Naarmate men lager snijdt, omsluit de ene helft der kiemlobben het worteltje steeds nauwer en breidt het endosperm zich meer uit, terwijl de breedte van de kiemlobben toeneemt. Komt men nog lager, dan zijn de aan hun voet links en rechts ongelijk brede en tevens ongelijk diep hartvormig ingesneden zaadlobben zodanig van vorm, dat men bij het snijden elke lob⁺ tweemaal treft (afb. 42). In het onderste gedeelte van het zaad snijdt men de lobben in hun geheel aan en komen worteltje en pluimpje niet meer voor; de lobben liggen dan stijf tegen elkaar aan en wel zodanig, dat aan elke kant van het zaad één van de twee lobben enkel tegen de zaadhuid ligt en^+
+ één hoek van het endosperm vrij tegen de zaadhuid aanligt (afb. 43). In mijn afb. 44 zijn de zaadlobben nog vastzittend aan worteltje en pluimpje na goed weken platgelegd. Dit beeld wijkt af van fig. 11 van L. De beide⁺ zaadlobben zijn ongeveer even groot, doch van elke lob is een zijde groter of kleiner dan die van de er tegenover liggende lob. Dit klopt geheel met de doorsnede, die men in het basale deel van het zaad verkrijgt. Er is geen sprake van, dat men in de zaadlobben ook overlangs aangesneden vaten ziet; wat L. hiermee bedoelt zijn ongetwijfeld de zeer duidelijk in rijen gerangschikte cellen van het parenchymatische weefsel. [Kl.]

+ fig. LXIX.
afb. 39.

+ afb. 40.

+ afb. 41.

+ afb. 42.

+ afb. 43.

+ afb. 44.

+ fig. LXVIII.

[p. 281]

latter small parts or globules surpass those of Wheat, Rye, etc in smallness.²⁷⁾.

But what seemed to me so remarkable in the flour-like Substance, was that I saw that the first-made globules did not have a rounded shape, but that nearly every one of them had its own

27) The endosperm consists of an extremely thin-walled parenchymatous tissue, whose cells are filled with minute grains of starch. L.'s ‘first-made globules’ are the cells that flatten one another. The endosperm of buckwheat is what is called ‘nuclear endosperm’; the cell-walls do not appear until very late, and are so thin as to be hardly visible, with the result that the interconnexion of the structure is easily lost sight of, so-called ‘floury endosperm’. L.'s description of the cause of the freakish form of the cells is far from being without merit. None the less, it would probably be wrong to assume that these cells were initially round and by absorbing water would again become round. For it is precisely in well-soaked seeds that one most plainly sees the angular shape of the cells, which flatten one another mutually⁺ (see ill. 39). L.'s fig. 12 shows a section approximately corresponding to my ill. 39. Floury endosperm is found in two places. The radicle lies centrally, and shows a well-defined structure; it is enclosed right and left by one side of the 2 cotyledons, each of which lies with part of itself along part of the outer coat of the seed, in such a way that the endosperm can still be seen free on one side. L., however, has nowhere indicated the free extremity of the cotyledon. At whatever level one cuts through the seed, the endosperm will always be visible somewhere on the outside. In the pointed upper part, where lies only the radicle the latter is surrounded by the endosperm on all sides⁺ (ill. 40). On cutting lower down, one also touches the bases of the cotyledons, one of which is drawn black, the other one dotted (ill. 41). According as one cuts lower down, one half of the cotyledons is seen to enclose the radicle more and more tightly; the endosperm extends further, and the cotyledons increase in width. On coming lower still, one finds the cotyledons to be unequally wide, right and left at their base, as well as unequally cordate, and their shape is such as to cause each cotyledon to be touched twice by each section⁺ (ill. 42). In the bottom part of the seed one cuts the lobes as a whole; the radicle and plumule are not present, the lobes here lie close together, in such a way that, on each side of the seed, one of the two lobes lies against the seed-coat, while one part of the endosperm lies free against the seed-coat(testa)⁺ (ill. 43). III. 44 shows the cotyledons, still attached to the radicle and plumule, and laid flat after thorough soaking. This picture differs from L.'s fig. 11; the two seed-lobes are of about equal size; but one side of each⁺ lobe is larger (or smaller) than the same side of the lobe opposite it. This is quite in conformity with the section one gets from the basal part of the seed. There is no question whatsoever of being able to see longitudinally-cut vessels in the seedlobes: what L. means are no doubt, the cells of the parenchymatous tissue that are arranged in rows. [Kl.]

+ fig. LXIX.
ill. 39.

+ ill. 40.
ill. 41.

+ ill. 42.

+ ill. 43.
ill. 44.

+ fig. LXVIII.

[p. 282]

sondre maeksel was. Want nu sag icker een⁷⁵⁾ die sessijdig was,⁺ en een andere die wel agt en[de] meer sijdig was. In Somma wij konnen dese globulen geen ander figuur toeschrijven, dan off wij ons inbeelden te hebben, een grote quantiteijt globulen van was off eenigh ander buijgsaem Lighaam gemaekt, ende dat wij dese globulen over hoop⁷⁶⁾ in eenig vat off doos wierpen, ende dat dese deelen door haer swaerte ofte sagtigheit, soo in een quamen te setten, dat meest alle de Lugt plaetsen, die tusschen de globulen hadden geweest, doen sij volcomen rond waren, daer uijt verhuist waren, en[de] dat de globulagtige deelen in een gepakt lagen.

En gelijk hier vooren geseijt is, wat figuur of maeksel de globulen Boekweijte meel heeft, soo konnen wij ons wel [ver]seeckeren, dat alle het meel uijt hoe cleijne globulen dat het mag bestaen, die alle sijdig en hoeckig moeten wesen, soo lang indeselve geen genoeg waterige stoffe wort ingestort, en [de] daer beneevens soo vrij en liber comen te leggen, dat de globulen haer platte sijden sodanig connen uijtsetten, dat haer volcomen ronde figuur connen aennemen gel[ijk] die geweest sijn doen die eerst gemaekt off uijt veele deelen te samen gestremt waren⁷⁷⁾.

Vorders heb ik gaen examineren de geerst⁷⁸⁾, en hebbe waergenomen dat deselvige eer die tot ons overgevoert wert, tusschen

75) A heeft: ‘Wat nu sag ick? Een die......’. B heeft: ‘Wat sag ick nu? Een die......’. Geen van beide wendingen is in overeenstemming met L.'s stijl. [Dam.]

+ Bouw van het voedingsweefsel van de boekweit.

76) Over hoop - ordeloos.

77) De bedoeling van deze verwarde zin is, dat L. er van overtuigd is, dat de globulen kantig en hoekig zijn, zolang zij droog zijn en dat ze zo vrij van elkaar liggen, dat ze door het opnemen van vocht zich kunnen uitzetten tot een volmaakte ronde vorm. Ze waren ook rond bij hun ontstaan door samenklontering van vele kleine deeltjes. [Dam.] Zie ook aant. 74.

78) Geerst - gierst. Chomel, Algemeen huishoudelijk, natuur-, zedekundig- en konstwoordenboek. Dl. 2. blz. 806-807. 1778, zegt niets over de invoer van dit graanproduct; hij noemt slechts de landen waar het wordt geteeld, nl. Indië en andere Oosterse landen, Duitsland, Frankrijk en Italië. Natuurlijk vermeldt hij toepassingen als geneesmiddel: ‘Dit zaad heeft een verkoelende, opdroogende en buikstoppende kragt; het afkooksel daar van, word voor pis- en zweetdrijvende gehouden, en men acht het zeer dienstig tegen de waterzucht; niersteen, tusschenpoozige koortzen, en in de kinderpokjes en mazelen’. Het afkooksel wordt ‘sijroop van de H. Ambrosius’ genoemd, omdat deze daarmede ‘de anderdaagsche koorts’ genas. Voorts geeft Chomel enkele huishoudelijk recepten. [Dam.]

[p. 283]

special separate structure. For I now saw one²⁸⁾ that was six-sided, and now another one that had eight and perhaps more sides. In⁺ Sum, we cannot attribute to these globules any other figure, than if we concieve to have a large quantity of globules of wax, or some other pliant Body, and that we throw these globules pell-mell into some vessel or box, and that these parts owing to their weight or softness, came to settle down together in such a way that nearly all the Air spaces that had been between the globules, when they had been perfectly round, had disappeared therefrom, and that the globular parts lay packed together.

And as was said heretofore, whatever the figure or structure the Buckwheat flour has, we can be assured that, all the flour, however small the globules may be of which it is made up, they must all have sides and angles so long as not enough watery substance is added to them; and then moreover lie so free and detached that the globules are able to expand their flat sides in such a way that they can assume a perfectly round shape, exactly as they were when they were first made or coagulated from many parts²⁹⁾.

Furthermore I have examined millet³⁰⁾, and observed that the same, before it was transported to us, was ground between Stones,

28) A has: ‘What, now, saw I? One that...’ B has: ‘What saw I now? One that...’. Neither of these two turns of phrase is appropriate to L.'s style. [Dam.]

+ Structure of the endosperm of buckwheat.

29) The meaning of this somewhat confused sentence is that L. feels convinced that the globules are angular in shape so long as they are dry, and that they are so free from one another that they can expand by absorbing fluid and assume a perfectly round shape. They were also round when they originated from the coagulation of the many small particles. See also note 27. [Dam.]

30) Chomel, Algemeen huishoudelijk, natuur-, zedekundig- en konstwoordenboek. Vol. 2. pp. 806-807. 1778, does not refer to the importation of this cereal; he only mentions the countries where it is grown, viz. India and other Eastern countries, Germany, France, and Italy. Of course, he mentions its application as a medicament; ‘This seed has a cooling, drying, and binding power; the decoction of it is considered to be diuretic and sudorific, and it is esteemed very serviceable in dropsy, kidney stone, intermittent fevers, and in varicella and measles’. The decoction is called ‘syrup of St. Ambrosius’, because that saint was expected to cure tertian fever with it. In addition, Chomel gives a few household-recipes. [Dam.]

[p. 284]

Steenen wert gemalen, om dat⁷⁹⁾ de Schors daer af soude gaen, gelijk men den Rijst, en hier te Lande de Garst en⁸⁰⁾ Haver doet, om die tot een Gort te malen⁸¹⁾; door welck malen de meeste Geerst niet alleen sijn Basje wort afgerukt; maer meest doorgaens werden de sagte deelen vande geerst daerinne het begintsel vande plant leijt, afgevreven; soo dat ik dan uijt een quantiteit geerst, die greinen hebbe uijtgesogt, die nog in haer basjens lagen. Dese greinen heb ik van haer Membranen ontbloot, ende de jonge plant⁺ daer uijt genomen, als fig: 13. ABCD. alwaer met BCD de bladeren, en[de] ABD de wortel wert aengewesen.

⁺Ick conde mij genoegsaem [ver]seeckeren dat dese bladeren met inwendige Bladeren waren versien, maer als ik die tragte van een te separeren, soo bevond ik deselve soo stijff aen een gekleeft, dat het niet doenlijk was ende als ik de Geerst een weijnig int water hadde geleijt, waren de bladeren soo sagt en[de] ontstark, dat die met weijnig aenraeckinge aen stucken braecken.

Omme nu de hoe grootheit vande jonge plant voor de Oogen te stellen, soo heb ik deselve met het Oog tegen een Geerst (in sijn omwinsel leggende) afgemeten, en moet seggen, dat een geerst 48 mael grooter is, als de jonge plant aendeselve⁸²⁾.

⁺Wijders heb ik ondersogt het kleijne Zaetge, dat wij Canarij Zaed⁸³⁾ noemen, en welck Zaed in dese Landen in geen gebruijk (mijns wetens) is, als dat wij onse Canarij vogels daer mede voeden. Dit Zaetge heb ik eerst van sijn Schors ontbloot, ende

79) Om dat - opdat.

80) In het handschrift ontbreekt: ‘en’.

81) Inderdaad wordt gierst (Panicum miliaceum L.) evenals gerst en rijst, na van de vruchtwand ontdaan te zijn, tot ‘gort’ vermalen. [Kl.]

+ fig. LXX.

+ Kiem van gierst.

82) Dit klopt wel ongeveer. [Kl.]

+ Kanariezaad.

83) Het kanariezaad werd volgens Chomel, l.c. blz. 1420, behalve natuurlijk op de Canarische eilanden en in zuidelijke landen, ook gekweekt in Frankrijk en Engeland en zelfs ‘in de warmste Gewesten van onze Nederlanden.’ Het vindt zijn voornaamste toepassing als voedsel voor kanaries en andere zangvogels. Daarnaast wordt het ‘gepoederde zaad, of de melk en 't afkooksel daar van’ gebruikt als medicijn. Het heeft ‘een afzettende en verzagtende kragt; en wordt inzonderheid zeer gepreezen, tegen verstoptheden en gebreken der nieren en blaas, graveel, steensmerten, enz.’. [Dam.]
⁺In fig. 14 wordt het Kanariezaad, Phalaris canariensis Linn., afgebeeld. GH is het coleoptiel, dat de aanleg van de jonge blaadjes omsluit. Het doorzichtige deel is de platte bovenrand van het coleoptiel, dat uit zeer doorzichtige⁺ cellen bestaat (zie mijn afb. 45). [Kl.]

+ fig. LXXI.

+ afb. 45.

[p. 285]

in order to remove the outer coat, just as is done with Rice and, here in this Country, with Barley and Oats, to grind them into Groats³¹⁾; through which grinding the Millet not only loses its little Coat; but nearly always the soft parts of the millet, wherein lies the beginning of the plant, were rubbed away; so I then⁺ selected, from a quantity of millet, those grains which were still lying in their little coats. These grains I stripped from their⁺ Membranes, and removed the young plant from them, as fig: 13. ABCD., where, by BCD, the leaves, and by ABD the root, are indicated.

I was able to satisfy myself sufficiently with regard to these leaves being furnished with internal Leaves; but when I tried to separate these, I found the same to tightly stuck together that it was not feasible, and when I had laid the Millet into water for a while, the leaves were so soft and feeble that a slight touch caused them to break into pieces.

Now in order to set before the Eyes the size of the young plant, I have measured the same by the naked Eye against a Millet grain (lying in its envelope), and I should say that a millet grain is 48 times larger than the young plant in the same³²⁾.

⁺I have further examined the small Seed which we call Canary-seed³³⁾, and which Seed is not in use in these Countries (so far as I know) but to feed our Canary birds with it. This small Seed I have first stripped of its Coat, and then removed the

31) Millet (Panicum miliaceum L.), in common with barley and rice, is, in fact, ground to ‘groats’ after being stripped of the pericarp. [Kl.]

+ The germ of the millet.

+ fig. LXX.

32) This just about tallies. [Kl.]

+ Canary-seed.

33) According to Chomel, l.c. Vol. 3. p. 1420, canary-seed was grown, apart from, of course, the Canary Islands, and in southern countries, also in France and in England, and even ‘in the warmest provinces of our own Netherlands’. It is chiefly used as food for canaries and other singing birds. Next to this, ‘... the powdered seed, or the milk and the decoction thereof’ is used as a medicine. It has ‘a laxative and softening power; and is notably much praised in constipation and defects of the kidneys and bladder; gravel, pain through stones, etc.’. [Dam.]
⁺Fig. 14 depicts Canary-seed, Phalaris canariensis Linn., GH is the coleoptile, which encloses the primordia of the minute young leaves. The transparent part is the flat circumferential wall of the coleoptile, consisting of very⁺transparent cells (see ill. 45). [Kl.]

+ fig. LXXI.

+ ill. 45.

[p. 286]

alsdoen de omwinsels vande jonge plant afgedaen, ende dat voor een Microscope gestelt.

Fig: 14. EFGH is het begin off jonge plant uijt het Canarij⁺ Zaed, E.F.H. is dat Deel waer uijt de Wortel en Stam sal voortcomen, en[de] FGH sijn de bladeren. Dese bladeren ontrent G (soo verre beeld ik mij in) als die enckel leggen geven een goet gesigt, want dese vaetagtige deelen hebben in deselve soo een helder doorschijnent wesen, als of het cristal was. Dese jonge plant is mede maer een cleijn gedeelte van het Zaed.

Ick heb ook het Zuijringzaed⁸⁴⁾ (om dat het cleijn is) beschouwen⁺ ende van sijn Schors ontdaen sijnde, gesien dat dese jonge plant, niet aen het eijnde van dit zaedt leijt, gelijck alle de voorgaende planten (uijtgesondert de Boekweijt) maer dat de plant voor het meerengedeelte vande⁸⁵⁾ meelagtige Stoffe omvangen wort, ende het verdre gedeelte vande jonge plant een weijnig met de eene zijde tegen de membrane vant Zaedt aen leijt.

Van dese kleijne plant en conde ick niet alleen de bladeren van een separeren, maer ik conde ook de vaeten inde plant bekennen.

Fig: 15, IKLMN. is de jonge Zuijring plant⁸⁶⁾ uijt zuijringzaed,⁺ IKN is dat deel waer uijt de wortel en Stam sal voortcomen, ende KLMN sijn de bladeren. Dog wanneer ik de bovenste bladeren een weijnig opde zijde van KL. besag, soo conde ik sien, dat de

+ fig. LXXI.

84) Chomel, l.c. Dl. 4. blz. 3582-3585, noemt vier soorten van zuring; de gewone of ‘groote Veld-Suuring’, de Moscovische, Spaanse en Roomse of Franse zuring. De eerste groeit in het wild; de tweede soort werd in ons land het meeste geteeld. Van de Franse zuring won men zaad; de andere drie soorten werden hoofdzakelijk - de Moscovische uitsluitend - door scheuring voortgekweekt. De zuring werd in de keuken gebruikt, o.a. voor de bereiding van saus. Verder diende zij voor bloedzuivering, waartoe zij ‘inzonderheid dienstig (was) voor Menschen die van een heet temperament zijn’. Aftreksels in bouillon, wei of karnemelk werden ook gebruikt ter bestrijding van koorts en scheurbuik. [Dam.]
Het is niet met zekerheid te zeggen, welk zuringzaad L. hier bedoelt, dat van de wilde zuring, Rumex sp., of dat van de Tuinzuring, R. ambiguus Gren. Als regel ligt het kiempje geheel door het kiemwit omgeven, hoewel het soms⁺ geheel terzijde ligt. Dat L. het plantje in fig. 15 met 3 kiemblaadjes afbeeldt, berust òf op een vergissing òf op een abnormaliteit. [Kl.]

+ fig. LXXII.

+ Zuringzaad.

85) Vande - door de.

86) A en B hebben: ‘de jonge Plant.’

+ fig. LXXII.

[p. 287]

envelopes from the young plant, and placed that before a Microscope.

⁺Fig: 14. EFGH is the beginning or young plant from the Canary Seed, E.F.H. is that Part from which the Root and Stalk will come forth, and FGH are the leaves. These leaves around G (so at least I imagine), when they lie singly, present a good view, for these vascular parts are in themselves so clearly transparent as if it was crystal. This young plant is likewise only a small part of the Seed.

⁺I have also inspected Sorrel seed³⁴⁾ (because it is small) and it having been stripped of its Coat, I have seen that this young plant does not lie at the end of the seed, like all the preceding plants (except Buckwheat), but that the greater part of the plant is enclosed by the flour-like Substance, and that the remaining part of the young plant lies a little with one side against the membrane of the Seed.

Of this small plant I was able not only to separate the leaves from each other, but I could also recognize the vessels in the plant.

⁺Fig: 15, IKLMN. is the young Sorrel plant from sorrelseed, IKN is that part from which the root and Stalk will come forth, and KLMN are the leaves. But when I looked at the uppermost leaves slightly towards the side of KL., I could see that the

+ fig. LXXI.

+ The seed of sorrel.

34) Chomel, l.c. Vol. 4. pp. 3582-3583 mentions four species of sorrel: the common or ‘large Field-Sorrel’, the Muscovite, the Spanish, and the Roman or French sorrel. The first grows wild; the second species was most widely grown in Holland. Seed was won from the French sorrel; the other three were chiefly - the Muscovite sorrel exclusively - reproduced by splitting. Sorrel was used in the kitchen, inter alia to prepare sauces. It further served as a blood purifier, to which end it was ‘... particularly serviceable for Persons who are of a hot temperament’. Decoctions in broth, whey or buttermilk, too, were used to combat fever and scurvy. [Dam.]
It is not certain what species of sorrel seed L. here refers to; whether that of a wild sorrel, Rumex sp., or that of the cultivated species, R. ambiguus Gren. As a rule the embryo lies completely enclosed in the endosperm, although in some cases it lies wholly to one side. That L.⁺ depicts the plant in fig. 15 with 3 cotyledons is either a mistake or due to some abnormality. [Kl.]

+ fig. LXXII.

+ fig. LXXII.

[p. 288]

twee bovenste bladeren nevens malkanderen lagen, en dan conde men te gelijk het derde en als onderste blad bekennen.

⁺In mijn jonkheit heb ik menigmael gegeten een seecker cleijn Zaet datmen Manna⁸⁷⁾ noemt, dit Zaet kookte men in Soetemelck, ende men [ver]seeckerden doorgaens alsmen daer van quam te spreecken, dat het een seer gesonde Spijs was, en[de] dat het niet en groeijde; maer dat het in Poolen in seeckere tijden des jaers uijt den Hemel viel, ende datmen dat greijn des mergens inden Douw voor Sonnen Opgang, op Linde⁸⁸⁾ Lakens most [ver]samelt werden⁸⁹⁾.

Dit greijn off Zaed heeft mij dikmael in gedagten gelegen, en ik heb de [ver]halinge die daer van gemaekt wierden niet connen aennemen.

Nu is sulx dat⁹⁰⁾ ontrent twee jaer geleden eenige ponden van sodanige Manna hebbe becomen, en soo ras en sag ik dit Zaed niet, off ik conde⁹¹⁾ het selvige, ende gekookt sijnde ook de Smaek, en wanneer ik hetselve maer simpel⁹²⁾ beschouwde, sag⁹³⁾ ik dat Onse natie grotelijx daer mede bedrogen wiert, want ik conde aen ijder greijntje de plaets bekennen, daer het begin van[de] plant gelegen hadde. En gelijk de Rijst, en Geerst, door steenen de Bast afgemalen wert, dat⁹⁴⁾ insgel[ijks] de Bast van dit soo genoemde Manna afgemalen wert: door welck afmalen de jonge plant [ver]brooken⁹⁵⁾ of afgemalen wert: Dog ik hebbe nog

+ Het ‘Manna’-zaad.

87) Ook dit zaad wordt in Chomel vermeld, l.c. Dl. 4. blz. 1959, en wel onder de namen: manna gras, manna koorn en hemels-dauw-gras; als Latijnse namen noemt Chomel: gramen mannae; gramen dactylon en ros coelestis. Hij onderscheidt het in Duitsland groeiende wilde en het tamme mannagras, die alleen in bloeiwijze verschillen. Het tamme mannagras wordt in Duitsland, Frankrijk en Italië in ‘tuinen, wijnbergen en op andere onbebouwde plaatzen, van zelf groeijende gevonden’ en in Polen, Litauen, Pruisen en Bohemen verbouwd om er zaad van te winnen, dat uitgevoerd wordt. Dit wordt gepeld en kan dan dienen ‘om er aangenaame en gezonde soupjes en pappen met melk en boter van te kooken, die smaakelijker zijn als die van Geers, evenaardende de Rijst in de aangenaamheid.’. [Dam.]
Dit manna is het zaad van een Graminee Glyceria fluitans R.Br. [Kl.]

88) Linde - linnen.

89) A en B hebben hier terecht: ‘most versamelen’.

90) A en B hebben: ‘Nu is 't zulks, dat ik’.

91) Conde - kende.

92) Simpel - zo maar, met het blote oog.

93) A en B hebben: ‘soo sag’.

94) Hierop heeft ‘ik conde bekennen’ uit de vorige zin nog betrekking.

95) Verbrooken - stuk gemaakt; in het handschrift staan drie o's.

[p. 289]

two uppermost leaves were lying side by side, and then one could see at the same time the third leaf, and recognize it as being the bottom one.

⁺In my youth I have often eaten a certain small seed that is called Manna³⁵⁾, this Seed was cooked in fresh Milk, and people always assured one, when the subject was broached, that it was a very healthy Dish, and that it did not grow; but that in Poland, it fell from the Sky at certain times of the year, and that this seed had to be collected on Linen Sheets in the morning Dew before Sunrise.

This grain or Seed has often been in my thoughts, and I have not been able to accept the tales that are spread about it.

Now it so happens that about two years ago I obtained a few pounds of such Manna, and no sooner did I see this Seed than I knew the same, and it having been cooked, also the Taste, and when I merely looked at the same with the naked eye, I saw that Our nation is being greatly deceived about it, for in each small grain I could distinguish the place where the beginning of the plant had lain. And just as with the Rice and Millet the Husk is ground away by Stones, in the same way, the Rind of this so-called Manna had been milled off: owing to which grinding the young plant was broken into pieces or milled away: Notwithstanding this I have still gleaned several small Seeds from a large

+ The ‘Manna’-seed.

35) This seed, too, is mentioned by Chomel, l.c. Vol. 4. p. 1959, i.e. under the names: manna-grass, manna-corn, and heaven-dew-grass; as Latin names he mentions: gramen mannae, gramen dactylon, and ros coelestis. He distinguishes between wild manna, which grows in Germany, and ‘tame’ manna-grass, which differ only in their inflorescence. ‘Tame’ manna-grass is found in Germany, France and Italy ‘in gardens, vineyards and in other non-built-up places, growing spontaneously’, and is cultivated in Poland, Lithuania, Prussia and Bohemia to win seed from it, which is exported. This seed is dehusked, and may then serve ‘... to cook agreeable and healthy little broths from it, and gruels with milk and butter, which are tastier than those made from Millet, equalling Rice in palatableness’. [Dam.]
This manna is the seed of a Graminea Glyceria fluitans R.Br. [Kl.]

[p. 290]

[ver]scheide Zaetgens uijt een grote quantiteit Manna uijtgesogt, die nog in haer volcomen⁹⁶⁾ Basjens lagen, aende welcke ik de jonge plant conde bekennen.

Dog⁹⁷⁾ het can wel wesen dat dit greijn op die tijd als het rijp is, des mergens inde Dauw voor Sonnen Opgang moet afgesneden, en[de] op Lindelakens versamelt werden, om dat anders in Sonnen opgang de Hauw of peul, daer in het soude mogen wassen, door de hitte en[de] droogte vande Son, soude opsplijten, en[de] het zaet daer uit vallen.

Seecker Hooggeleerd Heer met mij redenkavelende ontrent de voorttelinge der⁹⁸⁾ Zaeden, seijde onder andere tot een [ver]wonderinge,⁺ dat wij inde voorteelinge der planten in enige Zaden mosten stil staen⁹⁹⁾, te weten, dat een enckel Zaed [ver]scheijde Planten conde voortbrengen, en tot bevestinge van dese sijne redenen, noemde hij de Bietwortel; namentl[ijk] dat als wij een enckel Zaedt inde aerde steecken, daer uijt sullen sien voorcomen verscheijde bijsondre¹⁰⁰⁾ Planten. Hier op conde ik dien Heer voor die tijd¹⁰¹⁾ niet voldoen¹⁰²⁾ maer naderhant het Bietzaed observerende heb ik de Redenen daer van connen sien. Want het gene wij inde bieten een enckel Zaed noemen, dat en is inder daet geen¹⁰³⁾ Zaedt; maer een Zaedhuijske, door dien¹⁰⁴⁾ 2, 3 4 a 5 distincte Zaeden in een huijsje besloten leggen¹⁰⁵⁾.

96) Volcomen - ongeschonden.

97) A en B hebben: ‘Maar’.

98) A en B hebben: ‘van de’.

+ Het ‘bietwortelzaad’ en de meerkiemigheid daarvan.

99) De Hooggeleerde Heer bedoelde, dat men ten aanzien van de vermenigvuldiging van planten nu maar moest aannemen dat één zaadje verscheidene planten kon voortbrengen en daar in berusten. C. heeft: ‘nobis in propagatione plantarum in aliquibus seminibus cessandum sive quiescendum esse.’ [Dam.]

100) Bijsondre - afzonderlijke.

101) A en B hebben: ‘voor die tijd dien Heer’.

102) Voldoen - een bevredigend antwoord geven.

103) A en B hebben: ‘geen een’.

104) Door dien - aangezien. C heeft: ‘in quo’, hetgeen overeenkomt met de lezing in A en B: ‘daar 2, 3, 4, à 5 distincte zaaden in beslooten leggen’.

105) Deze opmerking is juist. Wat L. een ‘zaadhuyske’ noemt, is echter een vruchthuisje (ook wij noemen het bietenzaad); het bestaat uit vruchtjes, die met elkaar en met de verharde basis van het bloemdek vergroeid zijn. Dat intussen een zaad meer dan één kiem kan bevatten, heeft L. in zijn vorige brief voor de koffie beschreven en komt ook elders in het plantenrijk voor. [Kl.]

[p. 291]

quantity of Manna, which still lay inside their perfect³⁶⁾ little Coats, and in which I was able to distinguish the young plant.

Yet it may well be that this grain, at the time it is ripe, must be cut off in the morning Dew before Sunrise, and collected on Linen sheets, because otherwise, as the Sun rises, the pod inside it might grow, split open through the heat and dryness of the Sun, and the seed fall out of it.

A certain Highly learned Gentlemen, protesting the point with me about the reproduction of the Seeds, said amongst other things, to my surprise, that we ought to accept the fact that, in the reproduction of plants, one single Seed could produce several Plants, and in confirmation of his argument he mentioned the⁺ Beetroot; namely that when we put a single Seed into the earth, we shall see several separate Plants come forth from it. Hereupon, I could not satisfy the said Gentleman at the time, but on observing the Beetroot seed later, I have been able to see the Reasons for this. For what we call in beets a single Seed, that in fact is not one Seed, but a Seedcase, since 2, 3 4 to 5 distinct Seeds lie enclosed in one packet³⁷⁾.

36) Perfect - undamaged.

+ The ‘seed’ of beetroots and and its polyembryony.

37) This remark is quite correct. But what L. calls a ‘seedcase’ is really a fruit-cluster (nowadays we still use the term ‘beet-seed’); it consists of fruits that have grown together, and are also jointed to the hardened basis of the perianths. That a seed may contain more than one embryo was described by L. in his preceding letter with respect to coffee, but true polyembryony occurs elsewhere in the vegetable kingdom. [Kl.]

[p. 292]

⁺Ick hebbe ook dat cleijne Zaedt van fijn madjoleijn¹⁰⁶⁾ geobserveert, ende gesien, dat het begin vande plant op sodanigen manier geplaest leijt, (en het maeksel van het Zaed over een comt) gelijck het begin vande plant, ende de pit inden Amandel, Abricoos en Persick leijt¹⁰⁷⁾.

⁺Wijders heb ik geobserveert het kervelzaed¹⁰⁸⁾, na dat ik het selvige 24 ueren hadde int water geleijt, om dat¹⁰⁹⁾ de harde schors ende de meelagtige Stoffe wat sagt soude werden. Dit Zaedt is buijten andere Zaeden seer lang, en[de] soo is oock de jonge plant, die int midden van sijn meel leijt, en[de] het selvige is seer ontstarck, soo dat ik meer dan 25 Zaeden hebbe geopent, eer ik een plant in sijn geheel daer uijt hebbe connen nemen.

Dog als ik naderhant een andere manier van doen gebruikte, konde ik meest doorgaens sonder moeijte de plant daer uijt nemen.

⁺Fig: 16 ABCD. is het begin vande plant uijt een Kervel Zaed. ABC is het gene waer uijt de Wortel en Stam sal voortcomen. BCD sijn twee bladeren, die ik wat van een hebbe gedaen op dat men die te beter soude connen onderscheijden. De Dikte van dese plant comt seer na met de dikte van een Haijr van ons Hooft over een¹¹⁰⁾, en ik conde soo lang de jonge plant nog vogtig was, seer naekt¹¹¹⁾ de vaeten daer in bekennen; maer als de vogtigheit daer uijt was weg gewasemt, sag ik maer eenige weijnige vaten.

+ Het marjoleinzaad.

106) De naam van de marjolein (Amaracum) werd op zeer verschillende wijzen gespeld. Hij is afgeleid van de Middellatijnse naam majorana, die in het ndl. majoraan rechtstreeks bewaard is gebleven. De andere vormen komen uit het Frans, waarin achtereenvolgens zijn ontstaan o.a.: majoraine, marjoraine, marjolaine. In het Nederlands treffen we vormen met j en g aan: maioleine, magheliene, margelleine en nog andere. (WNT. Dl. 9. blz. 242). De spelling van L. komt in het WNT niet voor. [Dam.]

107) Zie voor de amandel Brief 85[46] van 13 Juli 1685, Alle de Brieven. Dl. V. blz. 228.

+ Het kervelzaad.

108) Het kervelzaad, Anthriscus cerefolium Hoffm., een gekweekte soort, is een vrucht, die inderdaad naar verhouding van de breedte zeer lang is. De vrucht is bijna geheel met reservevoedsel gevuld en draagt in het boveneinde een zeer klein kiempje, dat slechts een achtste deel van de lengte van de vrucht uitmaakt. Deze kiem ontbrak in de door mij onderzochte vruchten⁺ nooit en is dus kennelijk aan L.'s aandacht ontgaan. Wat L. in zijn fig. 16 afbeeldt is naar mijn mening de kiem uit een reeds kiemende vrucht. Ook hier ziet L. de in reeksen geplaatste cellen voor vaten aan. [Kl.]

+ fig. LXXIII.

109) Om dat - opdat.

+ fig. LXXIII.

110) Ongeveer 70-80 µ.

111) Naekt - duidelijk.

[p. 293]

⁺I have also studied that small Seed of fine marjoram³⁸⁾, and seen that the beginning of the plant lies placed in such a manner (and as conforms to the structure of the Seed) as that in which the beginning of the plant, and the kernel, in the Almond, Apricot and the Peach lies³⁹⁾.

⁺I have further observed the chervil seed⁴⁰⁾, after leaving the⁺ same in water for 24 hours, in order that the hard coat and the flour-like Substance might become a little softened. This Seed, compared to other Seeds, is very long, and so is also the young plant that lies in the middle of its flour, and the same is very frail, so that I opened more than 25 Seeds before being able to take out a whole plant therefrom.

But when I afterwards used a different procedure, I could nearly always take out the plant from it without difficulty.

⁺Fig: 16 ABCD. is the beginning of the plant from a Chervil Seed. ABC is that from which the Root and Stalk will come forth. BCD are two leaves, which I have separated slightly in order that one might distinguish them better. The Thickness of this plant corresponds very closely to the thickness of a Hair of our Head⁴¹⁾, and as long as the young plant was still moist, I could very clearly distinguish the vessels therein; but when the moisture had evaporated from it, I saw only very few vessels.

+ On marjoram-seed.

38) The name of marjoram (Amaracum) used to be spelt in many different ways. It is derived from the mediaeval latin name majorana, which has been preserved in the Dutch majoraan. The other forms come from the French, in which the following, among others, were coined in succession: majoraine, marjoraine, marjolaine. In Dutch there are forms with either i or g: maioleine, magheliene, margelleine, and still others. (WNT. Vol. 9. p. 242). The spelling used by L. is not given in the WNT. [Dam.]

39) See for the almond Letter 85[46] July 13th, 1685, The Collected Letters. Vol. V. p. 229.

+ On cheril-seed.

40) Chervil-seed, Anthriscus cerefolium Hoffm., a cultivated species, is a fruit which, in fact, is very long relatively to its width. The fruit is almost entirely filled up with reserve-foodmaterials, and carries at the top an extremely small embryo that takes up only one-eighth of the length of the fruit. This embryo was never missing from any of the fruits that I examined,⁺ and must obviously have escaped L.'s notice. What L. depicts in his fig. 16 is, to my mind, the embryo of the already germinating fruit. Here, too, L. takes the cells, placed in rows, for vessels. [Kl.]

+ fig. LXXIII.

+ On cheril-seed.

+ fig. LXXIII.

41) About 70-80 µ.

[p. 294]

Ick hebbe nog [ver]scheijde Zaeden geobserveert, maer daer geen notitie van gehouden om dat die met andere Zaeden over een quamen, ende dierhalven goetgedagt over te gaen tot die Zaeden die geen meelagtige Stoffe in haer hebben, en welckers gansche Stoffe (de harde Schorssen ende Menbranen aen een zijde gestelt) alleen bestaen uijt bladeren, ende dat deel waer uijt de Wortel en Stam sal voortcomen.

⁺Ick heb dan het Radijs Zaed¹¹²⁾ genomen en[de] dat selvige soo lang nat gehouden, totdat ik bequaem de Schors vande inwendige Substantie conde separeren, en[de] gesien dat de gansche binnen Stoffe die wij ordinair het meel noemen, niet anders en was dan vier bladeren en[de] dat deel waer uijt de wortel en stam sal te vooren comen. Dese bladeren hebben ik soo verre van een gesepareert en[de] alleen maer soo groot laten afteijckenen (door een weijnig vergrootende glas) dat men die bequaem conde bekennen.

⁺Fig: 17 EFGHIK. [ver]toont de gansche inwendige stoffe van het Radijs zaedt. E.H. is dat deel waer uijt de Wortel en Stam sal te vooren comen en FGIK sijn de vier bladeren.

⁺Fig: 18 LMNOPQ. [ver]toont de gansche inwendige Stoffe van Raep off Coolzaed¹¹³⁾, welck Zaed in dese Landen jaerl[ijks] tot geen ander einde en wort gesaeijt, dan om olij daer uijt te slaen, die wij Raepolij noemen. LO is dat deel waer uijt de wortel en Stam sal te voren comen, en[de] MNPQ sijn de vier distincte bladeren.

⁺Fig: 19. ABCDEF [ver]toont mede alle de Stoffe die het italiaens bloemcoolzaet¹¹⁴⁾, in sig begrijpt AD. is dat deel waer⁺ uit de wortel en Stam sal te voren comen, en BCEF sijn vier bijsondre¹⁰⁰⁾ bladeren.

+ Het radijszaad.

112) Bij het radijszaad (Raphanus sativus Linn.) beschrijft L. ten onrechte 4 kiemblaadjes; er zijn er slechts 2, die beide min of meer gelobd zijn. Bij radijszaad komt, evenals bij andere Cruciferen, geen vrij kiemwit voor. [Kl.]

+ fig. LXXIV.

+ Het koolzaad.
fig. LXXV.

113) Ook hier, (het zaad van Brassica napus Linn.) zijn slechts 2 gelobde zaadlobben. In fig. 19 wordt het zaad van Brassica oleracea Linn. bedoeld en wel van de var. met in de knop sterk verdikte bloeiwijze. [Kl.]

+ Het bloemkoolzaad.

114) Volgens Chomel, l.c. Dl. 3. blz. 1576, werd het zaad van bloemkool meestal uit Engeland, Italië of Cyprus ingevoerd. Het Engelse zaad werd voor het beste gehouden; het zaad van de Broccoli kwam alleen uit Italië. C heeft: ‘semen Brassicae Cypriae Italieae’. [Dam.]

+ fig. LXXVI.

100) Bijsondre - afzonderlijke.

[p. 295]

I have also observed several (other) Seeds, but kept no record of them, because they corresponded to other seeds; and I therefore thought fit to proceed to those Seeds that have no flour-like Substance in them, and whose entire Substance (setting aside the hard Coats and the Membranes) consists only of leaves and of that part from which the Root and Stalk will come forth.

⁺I have, then, taken the Radish Seed⁴²⁾, and kept the same wet so long until I could easily separate the Coat from the internal Substance, and seen that the whole of the inside Substance, which we ordinarily call the flour, was nothing else than four leaves, and that part from which the root and stalk will come forth. I have separated these leaves far enough, and had them drawn only large enough (through a glass enlarging but slightly) to enable one readily to distinguish them.

⁺Fig: 17 EFGHIK. shows the whole of the inside substance of the Radish seed. E.H. is that part from which the Root and Stalk will come forth, and FGIK are the four leaves.

⁺Fig: 18 LMNOPQ. shows the whole of the internal Substance of Rape- or Coleseed⁴³⁾, which seed is not sown in these Countries for any other purpose than to press oil from it, which we call colza-oil. LO is that part from which the root and Stalk will come forth, and MNPQ are the four distinct leaves.

⁺Fig: 19. ABCDEF, again, shows the whole of the Substance that the italian cauliflowerseed⁴⁴⁾ contains. AD is that part wherefrom the root and Stalk shall come forth, and BCEF are four distinct leaves.

+ Radish-seed.

42) In his description of the radish-seed (Raphanus sativus Linn.), L. erroneously mentions 4 cotyledons; there are only 2, both of which are more or less lobed. Radish-seed, in common with seed of other Cruciferae, contains no free endosperm. [Kl.]

+ fig. LXXIV.

+ Rape-seed.
fig. LXXV.

43) Here, too (in the seed of Brassica napus Linn.), there are only 2 lobed⁺ cotyledons. In fig. 19 the seed of Brassica oleracea Linn. is meant, i.e. of the variety with strongly thickened inflorescence in the bud. [Kl.]

+ fig. LXXVI.

+ Cauliflower-seed.
fig. LXXVI.

44) According to Chomel, l.c. Vol. 3. p. 1576, the seed of the cauliflower was mostly imported from England, Italy, and Cyprus. The English seed was thought to be the best; Broccoli-seed came only from Italy. C has: ‘semen Brassicae Cypriae Italieae’. [Dam.]

[p. 296]

Na de ontleding van dit [ver]haelde coolzaed, heb ik gaen examineren het Zaed van roode en witte Cool, dog geen onderscheijt tusschen dese en het eerst geseide Zaed, dat noterens waerdig was daer in connen vinden.¹¹⁵⁾

⁺Fig: 20 GHIKLM. [ver]toont insgel[ijks] alle de inwendige Stoffe van een Rammelats Zaed¹¹⁶⁾. GK. is dat deel waer uit de⁺ Wortel en Stam sal te voren comen en [de] HILM. sijn de vier distincte bladeren.

⁺Fig: 21. NOPQRS is alle de inwendige Stoffe die ik genomen heb uijt een Zaed, waer uit een aerdvrugt voortcomt, die wij in en ontrent onse Stad een knol¹¹⁷⁾ en in andere plaetsen Raep¹¹⁷⁾ noemen. Dit Zaedt begrijpt¹¹⁸⁾ mede van binnen in sijn Schors anders niet¹¹⁹⁾ dan het begin van een plant, waer van met NQ. [ver]toont wert het begin van desselfs stam, en OPRS sijn vier distincte bladeren.

⁺Fig. 22. TVXY. [ver]toont alle de inwendige Stoffe die een Claver Zaetge¹²⁰⁾ heeft, dit bestaet uit twee bladeren als VY. en[de] dat deel waer uijt de wortel en Stam sal te voren comen, welck laetste hier met TX. werd aengewesen.

115) Dit is dus niet te verwarren met het in de vorige alinea genoemde bloemkoolzaad.
De bouw van het zaad der verschillende koolsoorten is inderdaad zeer gelijk. [Kl.]

+ Het rammenaszaad.

116) Rammelats - rammenas. De naam komt uit het Italiaans: ramolaccio (Lat. armoracia). Tot in het begin van de 18e eeuw kwam uitsluitend de vorm met een 1 voor, die zich in verschillende streken van ons land nog heeft gehandhaafd, o.a. in Zeeland, Friesland, Groningen, Drente en Overijsel. In 1714 is voor het eerst de n-vorm overgeleverd. (WNT. Dl. 12(3). blz. 245). C. heeft: ‘Raphani Hispanici’. [Dam.]
Wij spreken van ‘ramenaszaad’ Raphanus sativus L. var. niger (Mill.) Pers. [Kl.]

+ fig. LXXVII.

+ Het raapzaad.
fig. LXXVIII.

117) C heeft voor ‘knol’: ‘Napum’ en voor ‘Raep’: ‘Rapam’.
Hier wordt een vorm van Brassica campestris Linn. var. rapa Hartm. bedoeld en wel de vorm met de verdikte vlezige wortel. Het woord ‘aardvrucht’ voor deze wortel is natuurlijk onjuist. Ook hier beschrijft L. ten onrechte 4 distincte bladeren. [Kl.]

117) C heeft voor ‘knol’: ‘Napum’ en voor ‘Raep’: ‘Rapam’.
Hier wordt een vorm van Brassica campestris Linn. var. rapa Hartm. bedoeld en wel de vorm met de verdikte vlezige wortel. Het woord ‘aardvrucht’ voor deze wortel is natuurlijk onjuist. Ook hier beschrijft L. ten onrechte 4 distincte bladeren. [Kl.]

118) A en B hebben: ‘en begrijpt’.

119) A en B hebben: ‘niet anders’.

+ Het klaverzaad.
fig. LXXIX.

120) ⁺In fig. 22 beeldt L. de 2 zaadlobben af en tevens het naar boven gerichte worteltje met TX. Het pluimpje van het klaverzaad Trifolium pratense Linn., zit hier tussen de basis der zaadlobben, die L. met VT en YT afbeeldt; het worteltje ligt omlaag geslagen langs de 2 zaadlobben. [Kl.]

+ fig. LXXIX.

[p. 297]

After analysing the aforesaid coleseed⁴⁵⁾, I went to examine the Seed of red and white Cabbage, but I could find no difference between the latter and the former Seed that was worth recording.

Fig: 20 GHIKLM. likewise shows all the internal Substance of⁺ Black Radish Seed⁴⁶⁾. GK. is that part from which the Root and Stalk shall come forth, and HILM are the four distinct leaves.

⁺Fig: 21. NOPQRS is all the internal Substance that I have taken from a Seed from which an earth-fruit (tuber) grows, which⁺ we call, in and around our Town, a turnip and in other places Rape⁴⁷⁾. This Seed, too, comprises in its Coat nothing else than the beginning of a plant, of which the beginning of its stalk is shown by NQ, and OPRS are four distinct leaves.

Fig. 22. TVXY. shows all the internal Substance that a Clover⁺ Seed⁴⁸⁾ has; this consists of two leaves, as VY. and that part where from the root and Stalk will come forth, which latter is here indicated by TX.

45) Not to be confused with the cauliflowerseed referred to in the preceding paragraph. ‘Cole’ here may be taken to be almost equivalent to ‘of the cabbagetribe’. The structure of the various cabbage-seeds is, in fact, very similar. [Kl.]

+ Black radish-seed.

46) Black radish - horseradish. The Dutch name, ‘ramenas’, comes from the Italian ramolaccio (Latin: armoracia)., Raphanus sativus Linn. var. niger (Mill.) Pers. [Kl.]

+ fig. LXXVII.

+ Turnip-seed.
fig. LXXVIII.

47) C has, for ‘turnip’, ‘Napum’, and for ‘rape’, ‘Rapam’. What is meant here is a form of Brassica campestris Linn. var. rapa Hartm., i.e. the form with the thickened, fleshy root. The word ‘earth-fruit’ is, of course, botanically incorrect. Here again, L. wrongly describes 4 distinct cotyledons. [Kl.]

+ Clover-seed.
fig. LXXIX.

48) ⁺In fig. 22 L. shows the 2 cotyledons, and also the upward pointing radicle, by TX. The plumule of clover seed, Trifolium pratense Linn., lies between the base of the cotyledons, depicted by L. as VT and YT; the radicle lies pointing downwards along the 2 cotyledons. [Kl.]

+ fig. LXXIX.

[p. 298]

⁺Fig: 23. ABCDEF. is mede alle de inwendige Stoffe die een mostert zaetge¹²¹⁾ heeft, waer van AD. het begin der wortel en Stam is, en¹²²⁾ BCEF sijn vier distincte bladeren.

Als den Teijckenaer dit en[de] eenige voorgaende Zaeden uijtteickende soo beelde hij hem doorgaens in, dat hij seer cleijne bloemkens uijtteijckende, dog ik liet hem in sijn wesen¹²³⁾.

⁺Fig: 24 GHIK [ver]toont de gansche inwendige Stoffe die een Hennip zaet¹²⁴⁾ heeft. Dit zaed heeft maer twee bladeren, die hier met H en I werden aengewesen. GK is dat deel waer uijt de wortel en Stam sal voortcomen; in welcke voor[ver]haelde Zaeden, leggen die deelen waer uijt de Wortels en Stammen sullen voortcomen, tusschen de middelste bladeren; maer in dit zaed leit het begin vande wortel off Stam vande bladeren, door een membrane ofte omwinsel (die ook de bladeren omvangt) gesepareert: soo dat ons uijt dit Zaed, en ook uit het Raepzaet, claer blijkt, dat de Olij die uijt dese Zaeden geparst of geslagen werden¹²⁵⁾, niet en is een meelagtige Stoffe: maer dat de jonge plant Selfs de Olij uitlevert.¹²⁶⁾

+ Het mosterdzaad.
fig. LXXX.

121) Of met het mosterzaad het zaad van de witte mosterd, Sinapis alba Linn., of dat van de zwarte mosterd, Brassica nigra Koch, bedoeld wordt is niet uit te maken, maar in beide gevallen zijn er slechts 2 zaadlobben, die⁺ beide hartvormig ingesneden zijn. AD in zijn fig. 23 is het worteltje; het pluimpje ligt weer tussen de basis der zaadlobben. [Kl.]

+ fig. LXXX.

122) In A en B ontbreekt: ‘en’.

123) Ik liet hem in sijn wesen - ik liet hem in die mening. C heeft: ‘at eum in illa permanere cogitatione permittebam’. L. gebruikt ‘wesen’ in een ongebruikelijke betekenis; zij houdt wel verband met de gewone betekenis: ‘toestand’, ‘gesteldheid’. [Dam.]

+ Het hennepzaad.
fig. LXXXI.

124) ⁺Bij het hennepzaad, Cannabis sativa Linn., heeft L. de zaadlobben juist weergegeven. GK is het worteltje. L. heeft juist waargenomen, dat om het worteltje, evenals om de zaadlobben, wat hij noemt een ‘omwindsel’ aanwezig is. Dit is een weinig endosperm, dat arm is aan olie; de olie wordt evenals bij het raapzaad uit de kiem zelf geperst. [Kl.]

+ fig. LXXXI.

125) A en B hebben terecht; ‘werd’.

126) L. bedoelt, dat de olie niet uit de ‘meelagtige stoffe’ (het endosperm) komt, maar uit de kiem zelf.

[p. 299]

⁺Fig: 23. ABCDEF., again, is all the internal Substance that a mustard seed has⁴⁹⁾, wherein AD. the origin of the root and Stalk, and BCEF are four distinct leaves.

When the Draughtsman was drawing this, and some preceding Seeds he continually imagined that he was drawing some very tiny flowers, but I left him in that state⁵⁰⁾.

⁺Fig: 24 GHIK shows the whole of the internal Substance that a Hemp seed⁵¹⁾ has. This seed has only two leaves, which are here indicated by H and I. GK is that part from which the root and Stalk shall come forth; in which aforesaid Seeds the parts from which the Roots and Stalks will come forth lie between the middle leaves; but in this seed the beginning of the root or Stalk lies separated from the leaves by a membrane or envelope (which also encloses the leaves): so that it is obvious to us from this Seed, and also from the Rapeseed, that the Oil that is pressed or crushed from these Seeds is not a flour-like Substance; but that the young plant itself supplies the Oil⁵²⁾.

+ Mustard-seed.
fig. LXXX.

49) It is uncertain whether, by mustard-seed, L. means the seed of white mustard, Sinapis alba Linn., or of black mustard, Brassica nigra Koch; but in both cases there are only 2 seed-lobes, both of which are cordate. AD in L.'s fig. 23 is the radicle; the plumule, here again, lies between the base of the cotyledons. [Kl.]

50) I left him in that state - in that opinion. C has: ‘... at eum in illa permanere cogitatione permittebam’. L. uses ‘state’ in an unusual meaning, no doubt akin to ‘condition’ or ‘disposition’. [Dam.]

+ Hemp-seed.
fig. LXXXI.

51) For hemp-seed, Cannabis sativa Linn., L. correctly shows the cotyledons. GK is the radicle. He has correctly observed that there is a⁺ ‘membrane or envelope’ around the radicle and around the seed-lobes. This is a small quantity of endosperm poor in oil. As with rape-seed, the oil is pressed from the embryo itself. [Kl.]

+ fig. LXXXI.

52) L. means to say that the oil is not pressed from the ‘flour-like substance’ (the endosperm), but from the embryo itself.

[p. 300]

⁺Fig: 25. LMNO. [ver]toont de jonge plant uijt het Zaetge van Lepelbladeren¹²⁷⁾, waer van MNO. de twee bladeren sijn, en[de] LM is dat deel waer uit de wortel en Stam sal voortcomen. Dit Zaedt en heeft mede geen meelagtige Stoffe in sig, en is geteickent, soo als het voor het [ver]groot glas stont.

⁺Fig. 26. ABED¹²⁸⁾ [ver]toont alle de inwendige Stoffe off jonge plant die het Sterckkers zaet¹²⁹⁾, in sig heeft, soo als het⁺ selvige van sijn membrane is ontbloot, naer dat ik het Zaedt ontrent een quart van een uere in mijn mont hadde gehouden, off een weijnig tijd int water hadde geleijt, om dat daer door de membrane van het Zaedt soude sagt werden; want sonder sulx te doen, was mij onmogelijk de membrane vande plant (sonder die te schenden) te separeren.

Hier sien wij in wat een netten Ordre de bladeren, en[de] dat deel waer uijt de Wortel en Stam sal voorcomen in malkanderen geschickt leggen.

+ Het sterkerszaad.
fig. LXXXII.

127) Chomel beschrijft, l.c. Dl. 3. blz. 1813, het lepelblad (Cochlearia). Hij onderscheidt het gewone lepelblad met rondachtige en het zeelepelblad met ‘bogtige’ bladeren. De planten vinden medicinale toepassing: ze ‘bevatten veel vlugge (d.i. vluchtige) fijne zout- en olie-deelen, en hebben een verwarmende, openende, pisdrijvende en bloedzuiverende kragt; zijnde een der beste middelen tegen de scheurbuit, hypocondrie, kwaad-zappigheid (cachexia) en daar uit ontstaande ziektens, als water-zugt, geel-zugt, enz.’ Voor het gebruik maakte men een aftreksel van de bladeren in wijn, bier of wei, of perste het sap uit. Ook destilleerde men er met brandewijn een tinctuur (‘spiritus of geest’) uit; een dergelijke tinctuur werd bereid van uit het zaad geperste olie met brandewijn. [Dam.]
Hier wordt de kiem van lepelblad, Cochlearia officinalis L., afgebeeld;⁺ inderdaad ligt het worteltje zoals hier afgebeeld tegen de zijkanten van de kiemlobben aan. [Kl.]

+ fig. LXXXII.

+ Het lepelbladzaad.

128) B heeft: ‘Fig. 26. ABCDE.’. De notatie in het handschrift en in A is dezelfde; zij is logischer dan die in B.

129) De naam sterkers schijn te zijn ontstaan uit ‘sterke kers’, waarop de spelling bij L. nog schijnt te duiden. In Chomel wordt de medicinale toepassing vermeld: ‘Men schrijft aan deeze kerse... een verwarmende, openende, pisdrijvende en bloedzuiverende kragt toe’; het is daarom ook een middel tegen scheurbuik. ‘Uitwendig prijst men het ook tegen verlamming der tong, kwaade uitslag en schurft des hoofds van de Kinderen.’, l.c. Dl. 3. blz. 1481-1482. [Dam.]
⁺Van het sterkerszaad, Lepidium sativum, Linn., wordt de ligging van het⁺ worteltje, zie de tekening fig. 26, onjuist weergegeven; het worteltje ligt hier tegen de rugzijde der zaadlobben aan. Met fig. 27 beeldt L. het totale kiempje⁺ af, dat niet 6, doch slechts 2 diep driedelige kiemblaadjes heeft (zie afb. 46). [Kl.]

+ fig. LXXXIII.

+ fig. LXXXIV.

+ afb. 46.

+ fig. LXXXIII.

[p. 301]

⁺Fig: 25. LMNO. shows the young plant from the small Seed of Scurvy-grass⁵³⁾, of which MNO. are the two leaves, and LM is⁺ that part wherefrom the root and Stalk shall come forth. This Seed, again, has no flour-like Substance in itself, and has been drawn as it stood in front of the magnifying glass.

⁺Fig: 26. ABED⁵⁴⁾ shows all the internal Substance or young plant which the Garden cress seed⁵⁵⁾ contains, as the same was⁺ stripped of its membrane after I had held the Seed in my mouth for about a quarter of an hour, or had laid it in water for a while, so that the membrane of the Seed might thereby become soft; for without doing so it was impossible for me to separate the membrane (without damage to it) from the plant.

Here we see in what a tidy order the leaves, and that part from which the Root and Stalk will come forth, lie arranged together.

+ The seed of scury-grass.

53) Chomel, l.c. Vol. 3. p. 1813, describes scurvy-grass (Cochlearia). He distinguishes the common scurvy-grass with roundish leaves, from the sea-scurvy-grass with lobate leaves. Both plants find medicinal application: they ‘... contain many volatile fine saline and oily parts, and have a warming, opening, diuretic and blood-purifying power, being one of the best medicaments in scurvy, hypochondria, cachexia, and diseases following therefrom, such as dropsy, jaundice, etc.’. For their use, a decoction of the leaves was made in wine, beer, or whey; or the sap was simply pressed out. In addition, a spirit was distilled from them; and a tincture was prepared from oil pressed from the seeds, and ‘French’ brandy. [Dam.]
⁺In fig. 25 the embryo of scurvy-grass, Cochlearia officinalis Linn., is shown; and indeed, the radicle lies against the sides of the seed-lobes, as depicted here. [Kl.]

+ fig. LXXXII.

+ fig. LXXXII.

+ The seed of garden cress.

54) B has: ‘Fig. 26. ABCDE’. The notation in the manuscript and in A is the same, and more logical than that in B.

55) Chomel, l.c. Vol. 3. p. 1481-1482, mentions the medicinal application of garden cress: ‘People ascribe to this cress... a warming, opening, diuretic and blood-purifying power’, wherefore it is also a remedy in scurvy. In external use it is also praised for paralysis of the tongue, angry eruptions and scabies of the head in Children.. [Dam.]
⁺For garden cress, Lepidium sativum Linn., the position of the radicle - see fig. 26 - is wrongly drawn; the radicle here lies up against the back side of the cotyledons. In fig. 27 L. has depicted the entire embryo,⁺ which has not 6, but only 2, each deeply tripartite cotyledons (see ill. 46). [Kl.]

+ fig. LXXXIII.
fig. LXXXIV.

+ ill. 46.

+ fig. LXXXIII.

[p. 302]

CDE. sijn de bladeren, en[de] die deelen off Steelen, waer aen de bladeren vast sijn, ende AB is dat deel waer uijt de wortel en Stam, sal voortcomen. Dese wortel leijt mede gans inde membrane omwonden, en[de] dus gesepareert van het [ver]dre gedeelte vande plant. Omme de volmaektheit vande laestgeseide plant in desselfs zaed aen te wijsen, heb ik de bladeren, en[de] dat deel waer uijt de Wortel en Stam sal voortcomen, soo veel in mijn [ver]mogen was, van een gesepareert, en[de] het selvige voor het microscope gestelt en soo het¹³⁰⁾ laten afteijckenen.

⁺Fig: 27 FGHIKLMN. is mede alle de inwendige Stoffe uit een sterckkers zaetge FG. is dat deel waer uit de wortel en Stam sal voortcomen, en[de] met HIKLMN. werden aengewesen de ses distincte bladeren, waer mede dese jonge plant is begaeft.

Wij connen niet alleen de ses bladeren aen haer Steelen daer aen bekennen; maer dese bladeren comen met het gewas vande Sterckkers soo over een, als of wij de Sterckkers nog jong sijnde, op het velt sagen staen wassen, alleen met dit onderscheit, dat dese bladeren hoeckig sijn, om dat die digt in een (als gepackt) gelegen hebben; ende ook mede, dat de Steelen en bladeren niet regt op en staen, als de ses bladeren met haer steelen doen, als sij staen en wassen¹³¹⁾.

En om dat veele het Sterckkers zaed niet en kennen¹³²⁾, soo⁺ heb ik een Sterckkers zaed, soo groot als het is, alhier met fig: A aengewesen.

130) A en B hebben: ‘en het soo.’

+ fig. LXXXIV.

131) Staan en wassen - staan te groeien.

132) In het handschrift staat ‘cunnen’.

+ fig. LXXXVI.

[p. 303]

CDE. are the leaves, and those parts, or Leafstalks, to which the leaves are fixed, and AB is that part wherefrom the root and Stalk shall come forth. This root, again, lies completely surrounded by the membrane, and therefore separate from the remaining part of the plant. In order to show the perfectness of the latter plant within its seed, I have separated, as far as I was able to, the leaves and that part from which the Root and Stalk would emerge, and have placed the same before the microscope, and had it drawn like that.

⁺Fig: 27 FGHIKLMN. is again the whole of the internal Substance from a small garden cress seed. FG. is that part from which the root and Stalk will come forth, and by HIKLMN. are indicated the six distinct leaves with which this young plant is endowed.

We can distinguish in it not only the six leaves on their Leafstalks; but these leaves correspond so closely to the real Garden cress plant, as if we were to see the Garden cress, while still young, growing in the field, only with this difference, that these leaves are angular, as they have lain close (as if packed) together; and also, that the Leafstalks and leaves do not stand erect, as the six leaves with their leafstalks do, when they stand and grow⁵⁶⁾.

⁺And because many do not known the Garden cress seed, I have here shown a Garden cress seed, as large as it is, in fig: A.

+ fig. LXXXIV.

56) Stand and grow - are growing in the earth.

+ fig. LXXXVI.

[p. 304]

⁺Ick heb seecker zaetge, dat mij de Zaet vercoopster seven getijden cruijt¹³³⁾ noemde, van sijn eerste Schors ontbloot en daer na van sijn tweede omwinsel of Membrane, ende gesien dat het deel waer uijt de Wortel en Stam sal voortcomen, door de tweede membrane gans omwonden is, en[de] vande bladeren gesepareert leijt.

⁺Fig: 28. OPQR. verbeeld de gansche inwendige Stoffe van het laest geseijde Zaed. OP. is dat deel waer uijt de wortel en Stam sal voortcomen, ende QR. sijn de twee bladeren, die aen dese jonge plant in sijn Zaed leggende gemaekt sijn. Dese plant heb ik mede maer een weijnig laten [ver]grooten.

⁺Na desen heb ik de Zaeden Malva Bohemica¹³⁴⁾, en Raket Zaed¹³⁵⁾ geopent, en[de] daerinne mede niet gevonden als de

+ Het zaad van het zevengetijdenkruid.

133) Ook het zevengetijdenkruid of ‘blauwe Melitote’, Chomel, l.c. Dl. 6. blz. 3356-3357, wordt medicinaal toegepast. Het is ‘wind- en pisdrijvend en wondheelend’. De thee van deze bloemen met kamille ‘stilt de pijn der colijk, en de pijn in het watermaaken, en drijft het water af’. Het afkooksel wordt ook toegepast bij pleuris. ‘Uitwendig is de omslag daar van, namelijk in water gekookt zijnde en dan opgelegt, dienstig, om de pijnen der gezwellen te stillen, dezelve week te maaken en te doen rijpen, als mede voor de pijn der aambeijen, en om de wonden voor inflamatie te bewaaren’. Uit de bloemen wordt een ‘wond-olie’ gemaakt, die ‘zeer dienstig (is) voor versche wonden, verwrongen lenden, gezwellen te verweeken en te doen rijpen, en voor de breuken der jonge Kinders’. [Dam.]
⁺Dit is Trigonella caerulea Ser.; in het zaad komt meestal een spaarzaam endosperm voor, dat vaak alleen het worteltje omhult; dit endosperm bedoelt L. als hij schrijft, dat het deel waaruit stam en wortel voort zal komen, door een tweede membrane gans omwonden ligt en van de bladeren gesepareerd leyt. Fig. 28 is een juiste afbeelding van de kiem. [Kl.]

+ fig. LXXXV.

+ fig. LXXXV.

+ Het zaad van Malva Bohemica en dat van de raket..

134) Het zaad der Malvaceeën kan behalve de kiem ook nog enig vrij endosperm bevatten. Het zaad van Malva Bohemica stond mij niet ter beschikking. [Kl.]

135) Chomel noemt vijf soorten Rakette, waarvan er twee: de gewone tamme en de wilde Rakette medicinale toepassing vinden. Ze hebben ‘een openende, verdunnende, zuiverende, pisdrijvende en windbrekende kragt, en worden gepreezen als een preservatief tegen de schurbuit en beroerten, zij vermeerderen ook de melk der zoog-Vrouwen en het Mannelijk zaad, verdrijven de Wormen en steen’. Een aftreksel in water of melk met suiker dient tegen heesheid en hoest. Voorts worden de jonge, zachte bladeren als kruid in de keuken gebruikt, l.c. Dl. 5. blz. 2891. [Dam.]
Wat met ‘raketzaad’ bedoeld wordt is niet met zekerheid te zeggen; het kan zowel Sisymbrium officinale Linn., als een soort Erysimum geweest zijn; doch welk zaad het ook was, in elk geval zal L. uitsluitend het kiempje en geen reserveweefsel hebben aangetroffen. [Kl.]

[p. 305]

⁺I have stripped a certain small seed - that the Seed saleswoman called ‘seven-seasons herb’⁵⁷⁾ of its first Coat, and after that, of its second envelope or Membrane, and seen that the part from which the Root and Stalk shall come forth, is completely surrounded by the second membrane, and lies separated from the leaves.

Fig: 28. OPQR. represents the entire inside Substance of the last-named Seed. OP. is that part from which the root and Stalk shall come forth, and QR are the two leaves that are formed on this young plant lying in its Seed. This plant, too, I have had enlarged only a little.

⁺After this I have opened the Seeds Malva Bohemica⁵⁸⁾ and Rocket Seed⁵⁹⁾, and therein again found nothing but the structures

+ The seed of blue melilote.

57) The ‘seven-seasons herb’ or ‘blue Melilote’, too, was applied medicinally. Chomel, l.c. Vol. 6. pp. 3356-3357, says: ‘... releaves flatulence (carminative), and is a diuretic and heals wounds’. The infusion of these flowers with camomile ‘... stills the pain from colic, and the pain in making water, and passes the water away’. The decoction of it is also used in pleurisy. ‘Applied externally, a compress of it, namely, boiled in water and then applied as a fomentation, is serviceable to still the pains of the swellings, to make the same soft and cause them to ripen, as well as for pain from piles, and to preserve wounds against inflammation’. From the flowers a ‘wound-oil’ is made, which is ‘... most serviceable for fresh wounds, when the loins are wrong, for softening swellings and making them come to a head, and for fractures in young Children’. [Dam.]
This is Trigonella caerulea Ser.; in the seed there usually is scanty endosperm, often enclosing only the radicle; it is to this endosperm that L. refers when he writes that the part from which the stalk and root will come forth is completely surrounded by a second membrane, and lies separated from⁺ the leaves. Fig. 28 is a correct illustration of the embryo. [Kl.]

+ fig. LXXXV.

+ The seed of Malva Bohemica and of rocket.

58) The seed of the Malvaceae may contain some free endosperm in addition to the embryo. I have not had seed of Malva Bohemica at my disposal. [Kl.]

59) Chomel mentions five species of ‘Rocket Seed’, two of which, the common tame, and the wild, have medicinal application. They have ‘a opening, thinning, diuretic and carminative power, and are praised as a preservative against scurvy and strokes; they also increase the milk of suckling Women and the Male semen, drive away the Worms and stone’. A decoction in water or milk is a remedy for hoarseness and coughing. Furthermore, the young, soft leaves are used in the kitchen as a flavouring herb, l.c. Vol. 5. p. 2891. [Dam.]
What is meant by ‘Rocket Seed’ we cannot say with certainty; it may have been either Sisymbrium officinale Linn. (hedge mustard), or some other kind of rocket, such as a species of Erysimum; but whatever seed it was, he would in any case have found only the embryo, and no reserve-tissue. [Kl.]

[p. 306]

maeksels der jonge planten, en ik en twijffel niet bij aldien ik de Zaeden van bloemen ondersogt, of ik soude onder deselve veele Zaeden vinden, die niet anders in haer besloten soude hebben als de jonge planten, waer van ik al [ver]scheijde preuven tsedert enige maenden hebbe genomen, die ik om cort te sijn hier niet en sal bijvoegen, uit vreese dat ik haer HoogEd: met mijn te veel schrijvens mogte overladen. Dog bij aldien ik haer HoogEd: dienst can doen met het examineren van eenige zaeden van cruijden of bloemen, waer op haer HoogEd: speculatien mogten vallen, hoe cleijn die ook mogten sijn; ik sal seer gewilligh mijn geringen arbeijt daer aen besteeden; en ik ben nu soo verre gecomen, dat het mij weijnig gemist heeft¹³⁶⁾, of ick hebbe alleen met het beschouwen vande buijten schors vande Zaeden connen Oordelen, off de Zaeden, alleen in haer besloten hadden, de jonge plant, dan of de jonge plant in een meelagtige stoffe lag¹³⁷⁾.

Uit de ontledinge van dese laeste en voorgaende Zaeden, en wil ik niet twijffelen, of ik sal haer HoogEd: meer als voor desen hebben voldaen¹³⁸⁾: te weten datter veel Zaden sijn, die haer gansche binne Stoffe niet anders en is, dan het gene waer uijt de wortel of Stam, en[de] bladeren sullen voortcomen; welcke deelen soo ordentelijk in malcanderen leggen geschikt, dat die in het bloote Oogh, een volcome rond schijnen te maeken.

Als wij nu¹³⁹⁾ met geen simpel Oogh, maer met aendagtige opmerckinge beschouwen de overgroote wonderlijke en onbegrijpelijcke Ordre vande voorsigtige¹⁴⁰⁾ nature, of om beter te seggen vanden Alwijsen Maecker vant geheel al, die niet alleen in veel Zaden ingestort heeft, een begintsel van een jonge plant, nevens een meelagtige Stoffe (waer in de jonge plant leijt) om voor

136) Het heeft mij weijnig gemist, of - het is mij zelden mislukt, dat.

137) De door L. hier opgestelde regel is zeker niet absoluut; vaak kan men aan de uitwendige vorm van het zaad, die van de kiem niet herkennen, terwijl er toch geen vrij kiemwit aanwezig is. Merkwaardig is, dat L. nergens aandacht heeft geschonken aan de tekening van de zaadhuid zelf, die toch in zoveel gevallen zo opvallend is. Dit zal ermee samenhangen, dat hij zijn onderzoekingen vooral deed om het beginsel van de plant te vinden in de zaden in verband met zijn prae-formistische theorie. [Kl.]

138) Voldaen - tot tevredenheid ingelicht.

139) In A en B ontbreekt ‘nu’.

140) Voorsigtige - voorzienige.

[p. 307]

of the young plants, and I do not doubt that, if I should examine the Seeds of flowers, I should find among them many Seeds that would have nothing else enclosed within them but the young plants; of this, I have already taken many proofs since a few months ago, which for the sake of brevity I shall not add to this, for fear that I might overburden Your Honours with my overmuch writing. But if I should be able to be of service to Your Honours with the examination of some seeds of herbs or flowers upon which Your Honours' speculations might fall, however slight the same might be; I shall very willingly spend thereon my modest labour; and I have now come so far that I have seldom failed to be able to make a Judgement, from merely observing the outermost coat of the Seeds, whether the Seeds had enclosed within them only the young plant, or whether the young plant lay in a flour-like substance⁶⁰⁾.

From the analysis of these last and preceding Seeds, I have no doubt but that I shall have informed Your Honours to Your satisfaction more than heretofore: to wit, that there are many Seeds whose entire internal Substance is nothing else than that wherefrom the root or Stem and the leaves shall come forth; which parts lie arranged together in so orderly a fashion that they seem to the naked Eye to form a perfect round.

Now when we contemplate, not with a simple Eye, but with attentive observation, the grand, wonderful and incomprehensible Order of provident Nature, or, to say it better, of the Allknowing Maker of the universe, who has not only poured into many Seeds a beginning of a young plant, together with a flour-like Substance (wherein the young plant lies) to serve as first nourishment of

60) The rule here formulated by L. is definitely not an absolute one; it is often impossible to determine the form of the embryo from the outward shape of the seed, although no free endosperm may be present. It is remarkable that L. nowhere gave any attention to the characteristic design of the seed-coat itself, which, in many cases is so striking. The reason for this is probably that his investigations, to find the beginning of the plant in its seed, were merely pursued in the light of his preformation theory. [Kl.]

[p. 308]

eerste voetsel vande jonge plant te [ver]strecken; maer dat oock in [ver]scheijde Zaeden sodanigen meelagtige Stoffe niet te vinden is, van binnen met geen andere deelen als de plant selfs [ver]vult sijnde¹⁴¹⁾.

Over welcke over groote en onbedenckelijke¹⁴²⁾ volmaektheit wij connen seggen en besluiten, dat al de Boomen en planten, die op het Aertrijk wassen, afcomstig sijn van die Boomen en planten die inden beginne der Scheppinge gemaekt sijn¹⁴³⁾.

Ick soude mijne Speculatien desen aengaende wel verder uijtbreijden, maer het soude eenige (beeld ik mij in) aenstotelijk sijn. Dierhalven sal ik ijder sijn gevoelen vrijlaten, en afbreecken in hoope dat in desen ijets sal wesen het gene smakelijk sal bevonden werden; en ick sal onder des blijven¹⁴⁴⁾

HoogEdele Heeren Mijn Heeren die van de Conincklijke Societeijt.

UE HoogEdele

Ootmoedigen Dienaer

Antoni van Leeuwenhoek.

P: S:

Ik hebbe inde voorledene Nazomer als ook tsedert¹⁴⁵⁾ eenigen tijd herwaerts besig geweest met het examineren vande Zijd worm eijeren; daer van ik binnen weijnigh weecken, mijne aenteeckeningen die ik daer van gehouden hebben, Haer HoogEd: sal laten toecomen.

141) Deze zin is door L. niet voltooid.

142) Onbedenckelijke - ondenkbare.

143) L. stelt zich dus voor, dat de planten bij de Schepping met hun vruchten en zaden geschapen zijn, waarin de kiemplanten voorzien van voedsel waren opgeborgen. [S.]

144) A en B hebben hierna: ‘Hoog-Edele Heeren, A. van Leeuwenhoek’.

145) In A en B ontbreekt ‘tsedert’.

[p. 309]

the young plant; but that also, in several Seeds, such flour-like Substance is not to be found, they being filled with no other parts but the plants itself.

Concerning which great and unimaginable perfectness we may say and conclude that all the Trees and plants that grow on the Earth, have originated from those Trees and plants that were made in the beginning of Creation⁶¹⁾.

I should perhaps extend my Speculations hereupon still further, but that would (I suppose) be objectionable to some people. I will therefore leave everybody free in his own feeling, and break off in the hope that there may be something, in the present, which will be found agreeable, and I will meanwhile remain,

Most Noble Sirs Gentlemen of the Royal Society

Your Honours'

Humble Servant

Antoni van Leeuwenhoek.

P:S:

In the preceding Late Summer and also for some time thereafter, I was engaged in examining the eggs of the Silkworm; of this, I will send Your Honours within a few weeks, my notes which I have kept thereof.

61) L. therefore, supposes that, when the world was brought into existence, the plants were created together with their fruit and seeds in which the embryos, provided with material for their food, were ensconced. [S.]

+ fig. LX.

+ afb. 31.

+ fig. LX.

+ ill. 31.

+ fig. LXI.

+ afb. 32.

+ afb. 33.

+ afb. 34.

+ fig. LXI.

+ ill. 32.

+ ill. 33.

+ ill. 34.

+ afb. 35.

+ ill. 35.

+ fig. LXIII.

+ afb. 36.

+ fig. LXIV.

+ fig. LXV.

+ fig. LXIII.

+ ill. 36.

+ fig. LXIV.

+ fig. LXV.

+ afb. 37.

+ afb. 38.

+ ill. 37.

+ ill. 38.

+ afb. 38.

+ fig. LXV.

+ fig. LXIX.

+ fig. LXIX.

+ fig. LXIX.
afb. 39.

+ afb. 40.

+ afb. 41.

+ afb. 42.

+ afb. 43.

+ afb. 44.

+ fig. LXVIII.

+ fig. LXIX.
ill. 39.

+ ill. 40.
ill. 41.

+ ill. 42.

+ ill. 43.
ill. 44.

+ fig. LXVIII.

+ fig. LXXI.

+ afb. 45.

+ fig. LXXI.

+ ill. 45.

+ fig. LXXII.

+ fig. LXXII.

+ fig. LXXIII.

+ fig. LXXIII.

+ fig. LXXVI.

+ fig. LXXIX.

+ fig. LXXIX.

+ fig. LXXX.

+ fig. LXXXI.

+ fig. LXXXI.

+ fig. LXXXII.

+ fig. LXXXIII.

+ fig. LXXXIV.

+ afb. 46.

+ fig. LXXXII.

+ fig. LXXXIII.
fig. LXXXIV.

+ ill. 46.

+ fig. LXXXV.

+ fig. LXXXV.