Alle de brieven. Deel 10: 1694-1695

[p. 192]

Brief No. 143 [88]
1 Mei 1695

Gericht aan: Antoni Heinsius.

Manuscript: Het manuscript en de tekeningen zijn verloren gegaan.

Gepubliceerd in:

A. van Leeuwenhoek 1696: Vijfde Vervolg Der Brieven..., blz. 31-58, 17 figuren (Delft: H. van Krooneveld). - Nederlandse tekst [A].

A. van Leeuwenhoek 1695: Arcana Naturae Detecta, blz. 506-524, 17 figuren (Delphis Batavorum: H. a Krooneveld). - Latijnse vertaling [C].

A. à Leeuwenhoek 1722: Opera Omnia, Seu Arcana Naturae... Editio Novissima, blz. 460-476, 17 figuren (Lugduni Batavorum: J.A. Langerak). - Latijnse vertaling.

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., blz. 35 (La Haye: J. Swart). - Frans excerpt.

S. Hoole 1798 & 1807: The select Works of Antony van Leeuwenhoek..., Dl. 1 (1798), blz. 287-298, 12 figuren; idem, Dl. 2 (1807), blz. 294-297, 5 figuren (London). - Engels extract, resp. vertaling van het eerste en tweede gedeelte van de brief.

A.J.J. Vandevelde 1922: De Brieven 76 tot 107 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., Jrg. 1922, blz. 1109-1110. - Nederlands excerpt.

Korte inhoud:

Over drie soorten larven en volwassen kevers, alle dood gevonden in muskaatnoten. Experimenteel onderzoek naar de aantasting van muskaatnoten door mijten. Aanbeveling om de opslagplaatsen van de noten in de tropen te zwavelen om aantasting door de aldaar inheemse larven te voorkomen. Mislukte pogingen om muskaatnoten te doen kiemen; afbeelding van de kiemplant. Onderzoek naar het hout van de wortel van de muskaatboom door tangentiale, radiale en dwarsdoorsneden. Nadere houtanatomie en anatomie van de bladnerf van de kiemplant. Over tabakszaad en de kiem erin; beschrijving van kieming en kiemplant.

Figuren:

De zeventien figuren zijn bijeengebracht op één plaat.

Opmerking:

De hier afgedrukte tekst is gebaseerd op [A].

[p. 193]

Letter No. 143 [88]
1 May 1695

Addressed to: Antoni Heinsius.

Manuscript: The manuscript and the drawings have been lost.

Published in:

A. van Leeuwenhoek 1696: Vijfde Vervolg Der Brieven..., pp. 31-58, 17 figures (Delft: H. van Krooneveld). - Dutch text [A].

A. van Leeuwenhoek 1695: Arcana Naturae Detecta, pp. 506-524, 17 figures (Delphis Batavorum: H. a Krooneveld). - Latin translation [C].

A. à Leeuwenhoek 1722: Opera Omnia, Seu Arcana Naturae... Editio Novissima, pp. 460-476, 17 figures (Lugduni Batavorum: J.A. Langerak). - Latin translation.

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek in Cours de Physique..., p. 35 (La Haye: J. Swart). - French excerpt.

S. Hoole 1798 & 1807: The select Works of Antony van Leeuwenhoek..., Vol. 1 (1798), pp. 287-298, 12 figures; ibidem, Vol. 2 (1807), pp. 294-297, 5 figures (London). - English extract of the first and translation of the second part of the letter.

A.J.J. Vandevelde 1922: De Brieven 76 tot 107 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., 1922, pp. 1109-1110. - Dutch excerpt.

Summary:

On three kinds of larvae and adult weevils, all found dead in nutmegs. Experimental investigation of the question whether nutmegs are damaged by mites. Recommendation to fumigate the stores of the nutmegs in the tropics to prevent their being damaged by the indigenous larvae. Abortive attempts to cause nutmegs to germinate; picture of the embryo. Examination of the wood of the root of the nutmeg tree by means of tangential, radial, and transverse sections. Further anatomy of the wood and of the leaf vein of the embryo. About tobacco seed and the embryo in it; description of germination and embryo.

Figures:

The seventeen figures have been combined in one plate.

Remarks:

The text as here printed is based on [A].

[p. 194]

Delft in Holland den 1. Mey 1695.

IK en zoude zyne Wel Edele Gestrenge Heer¹⁾ met myn schryvens in zyne Hoog wigtige bezigheden niet lastig vallen, ten ware ik verzekert was²⁾, dat alle myne voorgaande ontdekkingen by zyne Wel Edele Gestrenge Heere in agtinge waren aangenomen.

Na dat ik veel maal en dat op verscheyde tyden de Noote-Muscaaten hadde doorzogt, om was het doenlijk de jonge Plant van de Noote-Boom (die ik vast stelde³⁾ dat in de zelvige was) te ontdekken, zoo heb ik in myne voor gaande onderzoekinge myn zelven niet konnen voldoen⁴⁾: want ik konde in de gezeyde Noot niet⁵⁾ vinden het gene na een Plant geleek. Dog nu in de na Zomer stelt⁶⁾ my zeker Heer Bewinthebber van de Oostindische Compa: ter Camere binnen onze Stad⁷⁾, eenige Noote-Muscaaten, ende daar benevens eenige gebryzelde stoffe⁸⁾, waar mede eenige Nooten bezet waren, omme de gezeyde Nooten en stoffe te beschouwen, of de geknaagde stoffe niet wel door het Dierken de Mijt mogt veroorzaakt wezen.

Ik hebbe dan zoo naauwkeurig als het my doenlijk was de gezeyde stoffe onderzogt, maar geen Mijt, het zy levendig of doot, hoe opmerkende ik ook toezag, konnen ontdekken, dog als ik eenige andere Nooten die minder doorknaagt⁺ waren onderzogt, zoo vonde ik in een Noot een, twee, en ook wel drie doode Wormen⁹⁾, waar onder ik 'er een zoo kleyn zag als een grof zand is¹⁰⁾. Deze Wormen oordeelde ik driederley zoort te zyn, ende daar benevens vonde⁺ ik driederley zoort van vliegende Dierkens¹¹⁾, dit ziende stelde ik vast³⁾, dat de verhaalde Wormkens voortgekomen waren uyt de Eyeren van de gezeyde vliegende¹²⁾ Schepzels, ende dat te gelyk ook deze verhaalde Wormkens in

1) In de uitgave ontbreekt de adressering van de brief. Deze was, blijkens de gebruikelijke samenvatting van de inhoud, gericht aan d'H^r. M^r. Antoni Heinsius, Raat Pensionaris van Holland, &c., zie Biogr. Reg., Alle de Brieven, Dl. 3, blz. 484.

2) ten ware ik, als ik niet; versekert was, er zeker van was.

3) vast stelde, met stelligheid meende.

4) L. trachtte in Brief 88 [47], van 12 oktober 1685, Alle de Brieven, Dl. 5, blz. 298-300, tevergeefs het embryo van de nootmuskaat te lokaliseren. Hij meende toen dat het embryo niet te vinden was, omdat de nootmuskaat onrijp geplukt werd; zie ook aant. 34 aldaar.

5) niet, niets.

6) stelt, de woorden ter hant zijn achterwege gebleven.

7) Van het bestuurscollege van de V.O.C., de ‘heren zeventien’, waren er twee uit Delft afkomstig. Deze afgevaardigden maakten deel uit van het plaatselijk college van bewindhebbers. De plaats van geregelde samenkomst werd ‘camer’ genoemd (P. van Dun 1967: Het Oost-Indisch huis, aant. 5). Onbekend is wie L. hier precies bedoelt.

8) De gebryzelde stoffe bestaat uit faeces van insekten, boormeel en overblijfselen van beschimmelde of gebroken noten. De verbrijzeling is ontstaan door vraat van Araecerus (zie aant. 11) en mechanische schade. [Sch.]

+ Larven in muskaatnoten.

9) Wormen, larven.

10) een grof zand, ongeveer 870 µ.

+ Volwassen kevers.

11) Deze soorten zijn Araecerus fasciculatus De Geer (Col. Anthribidae), de koffiekever (de in het toenmalige Nederlandsch-Indië gebruikelijke naam), Tribolium castaneum Herbst. (Col. Tenebrionidae), het meelkevertje en Oryzaephilus mercator Fauvel (Col. Cucujidae), de getande rijstkever. Deze zijn ook nu nog de meest voorkomende insekten in muskaatnoten uit Indonesië. [Sch.]

3) vast stelde, met stelligheid meende.

12) In A: veliegende. In het vervolg van deze brief zijn drukfouten van deze aard stilzwijgend verbeterd.

[p. 195]

Delft in Holland, the 1st of May, 1695.

I should not importune Your Honour¹⁾ with my letter in your very weighty occupations if I were not assured that all my previous discoveries had met with esteem from Your Honour.

After I had repeatedly examined the Nutmegs at different times in order to discover, if possible, the young Plant of the Nutmeg Tree (which I firmly believed was present therein), I did not succeed to my satisfaction in my previous examinations²⁾, for I could not find anything resembling a Plant in the said Nut. But now in the late Summer a certain Director of the East India Company at the Chamber in our City³⁾ handed me some Nutmegs, and in addition some crushed substance⁴⁾ with which some Nuts were covered, for me to inspect the said Nuts and substance, and find out whether the substance gnawed away may not have been caused by the Animal the Mite.

I examined the said substance as accurately as possible, but could not discover any Mite, either live or dead, however attentively I looked; but when⁺ I examined some other Nuts, which were not so gnawed through, I found in one Nut one, two, and sometimes three dead Worms, among which I saw one as small as a grain of coarse sand⁵⁾. I judged these Worms to be of three kinds,⁺ and in addition I found three kinds of flying Animals⁶⁾; seeing this, I firmly believed that the said Worms had come from the Eggs of the said flying

1) In the edition the address of the letter is missing. As appears from the usual summary, it was addressed to Mr. Antoni Heinsius, Grand Pensionary of Holland, etc.: see Biographical Register, Collected Letters, Vol. 3, p. 485.

2) In Letter 88 [47], of 12 October 1685, Collected Letters, Vol. 5, pp. 299-301, L. tried in vain to locate the embryo of the nutmeg. He then thought that the embryo could not be traced because the nutmeg had been gathered while unripe; see also note 19 there.

3) Two members of the governing committee of the United East India Company, the ‘heren zeventien’, came from Delft. These delegates formed part of the local committee of governors. The place where they regularly met was called ‘camer’ (chamber) (P. van Dun 1967: Het Oost-Indisch huis, note 5). It is unknown to whom L. is referring here.

4) The crushed substance consists of faeces of insects, bore-meal, and remnants of mouldy or broken nutmegs. The crushing is due to fretting by Araecerus (see note 6) and mechanical damage. [Sch.]

+ Larvae in nutmegs.

5) A grain of coarse sand: about 870 µ.

+ Adult weevils.

6) These kinds are Araecerus fasciculatus De Geer (Col. Anthribidae), the coffee bean weevil, Tribolium castaneum Herbst. (Col. Tenebrionidae), the rust-red flour beetle, and Oryzaephilus mercator Fauvel (Col. Cucujidae), the merchant grain beetle. These are to this day the insects most widely found in nutmegs from Indonesia. [Sch.]

[p. 196]

vliegende Schepzels zouden verandert hebben, zoo zy in 't leven waren gebleven.

Wanneer ik de Dierkens die uyt de Wormkens waren voortgekomen onderzogt, bevond ik dat hare wiekjens bedekt waren met schildekens, op die manier als de wieken van de Torren, en veele andere vliegende Schepsels, en daar benevens zag ik, dat het binnenste van de lighamen van de vliegende Dierkens en wormen zoo uyt gedroogt waren, datter niet als der zelver huyt scheen over gebleven te zyn, waar uyt ik een besluyt maakte¹³⁾, dat deze Dierkens en wormen al lang waren doot geweest, en daar benevens dat dese Dierkens ons lant niet eygen waren, als niet konnende¹⁴⁾ verdragen de koude lugt van dit Climaat, als mede dat de meeste doorknaginge die de Nooten-Muscaten was aan gedaan al in Indien, of ook wel onder weeg in 't Schip, waren aan gekomen, om dat het by my vast staat, dat de gezeyde wormen niet eygen is¹⁵⁾ haar voetsel uyt de Nooten te halen, maar dat zy haar voetsel uyt het hout, als haar meerder eygen zynde¹⁶⁾, konnen halen: want zeer na zulke soort¹⁷⁾ van vliegende Dierkens die mede met schildekens bedekt zyn vinden wy hier te lande, die nog wormen zynde het Hout doorknagen, en welke wormen in de Maant July tot vliegende schepsels worden¹⁸⁾.

Vorders heb ik my begeven op de Oostindische Camer, op die tijd als de kruyt-lezers doende waren omme de Nooten-Muscaaten te sorteren¹⁹⁾, en hebbe van de stoffe die uyt gezift wierd wel twee à drie handen vol mede genomen. Welke stoffe men met het bloote oog beschouwende, wel zoude oordeelen dat het de Myt was. Dog wat naeuwe toezigt ik ook gebruykte, zo en konde ik nog²⁰⁾ het Dierken de Mijt, veel min der zelver Eyeren ontdekken, maar wel doode Dierkens, die ik hier vooren gezeyt hebbe dat ik uyt de Nooten hadde gehaalt.

Ik nam ook te gelijke mede 10. à 12. van de ligtste, gerimpelde of ingetrokkene en wegwerpelijke Nooten, die ik thuys komende alle na myn ver-

13) een besluyt maakte, de conclusie trok.

14) eygen waren, hier: thuis hoorden in; als niet konnende, omdat zij niet kunnen.

15) eygen is, een eigenschap vormt van.

16) als haar meerder eygen zynde, omdat dit meer hun aard is.

17) zeer na zulke soort, bijna dezelfde soort.

18) L.'s opvatting dat de gevonden larven hun voedsel niet uit de noot, maar uit het hout hebben gehaald, is onjuist. A. fasciculatus is een primaire plaag van opgeslagen nootmuskaat, koffie, cacaobonen, mais en nog enkele andere produkten. De larve ontwikkelt zich in deze produkten, maar niet in het hout. Tribolium en Oryzaephilus zijn secondaire plagen van allerlei produkten (granen, oliezaden, enz.), welke alleen aangetast kunnen worden nadat deze eerst op een andere manier beschadigd zijn, b.v. door een mechanische oorzaak of door een primaire plaag. Zij kunnen ook van schimmels leven maar niet van hout. [Sch.]

19) De Oost-Indische Compagnie streefde ernaar om een zo goed mogelijke kwaliteit van nootmuskaat op de Europese markt te brengen. In de Molukken werden na het drogen en het kalken de noten gesorteerd. Alleen de goede noten werden naar Nederland verzonden. Onder goede noten verstond men noten, die niet geschrompeld waren, maar een gladde regelmatig geaderde en vlekkenloze oppervlakte hadden; bovendien moesten zij bij het tegen elkaar kloppen een volle houttoon geven. De afgekeurde noten werden deels in Oost-Indië zelf verkocht, deels aldaar verwerkt tot muskaatboter (O. Warburg 1897: Die Muskatnuss... blz. 465-467). [He.]

20) nog, noch.

[p. 197]

Creatures, and that the said Worms would also have been changed into flying Creatures if they had remained alive.

When I examined the Animals which had come from the Worms, I found that their wings were covered with small wing-cases, in the way of the wings of Beetles and many other flying Creatures, and further I saw that the interior of the bodies of the flying Animals and worms was dried up so much that none but the skin seemed to have been left, from which I concluded that these Animals and worms had long been dead, and further that these Animals were not indigenous to this country, as not being able to support the cold air of this Climate, and also that most of the gnawing of the Nutmegs had already taken place in the Indies, or also had been done on the way here, in the Ship, because I am convinced that it is not natural to the said worms to get their food from the Nuts, but that they can get their food from the wood, because this is more in accordance with their nature; for almost the same kind of flying Animals, which are also covered with wing-cases, are found in this country, which Animals, when they are still worms, gnaw through the Wood, these worms becoming flying creatures in the Month of July⁷⁾.

Further I went to the East India Chamber, at the time when the herbgleaners were busy sorting the Nutmegs⁸⁾, and I took with me at least two or three handfuls of the substance that was sifted out. And if one examines this substance with the naked eye, one would think it to be the Mite. But however closely I looked at it, I could not discover the Animal the Mite, and even less so its Eggs, but I did see dead Animals, which I said above I had removed from the Nuts.

At the same time I also took with me 10. to 12. of the lightest, wrinkled or shrivelled Nuts destined to be thrown away, all of which, when I came home,

7) L.'s idea that the larvae found got their food from the wood rather than the nutmeg is wrong. A. fasciculatus is a primary pest occurring in stored nutmeg, coffee, cocoa beans, maize, and some other products. The larva develops in these products, not in the woord. Tribolium and Oryzaephilus are secondary pests occurring in a variety of products (cereals, oil seeds, etc.), which can only be damaged after first having been damaged in some other way, e.g. by a mechanical cause or by a primary pest. They can also subsist on fungi, but not on wood. [Sch.]

8) The East India Company sought to put nutmegs of the best possible quality on the European market. In the Moluccas the nutmegs were sorted after drying and liming. Only the sound nutmegs were sent to the Netherlands. By sound nutmegs were understood specimens which were not shrivelled, but had a smooth, regularly veined, and spotless surface; moreover, they had to produce a full wood tone when knocked together. The rejected nutmegs were partly sold in the East Indies themselves and partly processed there into nutmeg butter (O. Warburg 1897: Die Muskatnuss..., pp. 465-467). [He.]

[p. 198]

mogen doorzogt, waar in my bleek, dat meest alle de stoffe, die wy met het bloote oog voor Mijt zouden aan zien, inder daat niet anders en was, als afknagende²¹⁾ stoffe en excrement van de wormen, die dese Nooten van binnen by na hadden ledig gegeten.

⁺In dit en het onderzoek van andere Nooten bleek my zeer klaar, dat de Nooten-Muschaaten, die onrijp geplukt werden, de meeste noot lijden om van de wormen op gegeten werden, om dat de wormen²²⁾, de Olijagtige stoffe die als gemarmelt door de rijpe Nooten loopt, en waar mede de schors of buyte kant van de Noot is verzien, als strydig is²³⁾ voor de wormen, want als ik rijpe Nooten waar in wormen waren ontledigde, zag ik door gaans²⁴⁾, dat de Olijagtige stoffe ongeschonden in de Noot lag, en dat in tegendeel alle de stoffe die witagtig in de Noot is door de wormen wel was geconsumeert, zoo dat die deelen van de Olijagtige stoffe die binnen in de Noot is, om alle desselfs hoeken en winkels²⁵⁾, wel een doolhooff geleek, daar²⁶⁾ in tegendeel, de onrijpe Nooten, om dat de Olijagtige stoffe op het laast, of in 't rijp worden, gemaakt werd, gans van binnen van de wormen door knaagt ofte op gegeten werden.

Ik hebbe ook aan gemerkt dat de rijpe Nooten²⁷⁾ op verscheyde plaatsen het alderbuytenste schorsje van de zelvige wel door beten werden, maar dat wanneer de worm (stel ik vast³⁾) aan de Oly komt dat dan zyn verder eeten staakt, en dat wanneer de worm in een rijpe Noot in dringt, dat het meest is aan het dikste eynde van de Noot daar de Plant leyt, en alwaar een holligheyt is. Daar²⁶⁾ in tegendeel de wormen in de onrijpe Nooten dezelve veel ligter konnen door booren²⁸⁾.

Ik hebbe hier vooren gezeyt, dat ik geen Dierkens de Myt, in de Nooten-Muscaat hebbe konnen ontdekken, dit quam my te vreemder voor om dat men selden eenige zaaken vind, daar de Myt niet ontrent is.

⁺Hebbende dan voor genomen na te speuren, of de Myt de Nooten-Muscaat niet wel tot spijs mogt gebruyken, nemende tot dien eynde een vierde deel van een Nooten-Muscaat, en dat geleyt hebbende ter plaatse daar veel Myt was, zag ik dat de Myt vande Nooten Muscaat af liep.

Vorders nam ik een glase tuba, wat dikker en langer als een Swaneschaft²⁹⁾. Dese tuba of glase pyp heb ik aan het eene eynde toe geslooten met een kurk, en als doen daar in gedaan eenige honderden van Dierkens de Myt

21) afknagende, afgeknaagde.

+ Aantasting van onrijpe noten.

22) Doordat L. deze zin later een andere wending geeft, zijn de woorden de wormen hier overtollig.

23) als strydig is, als het ware schadelijk is.

24) door gaans, altijd.

25) hoeken en winkels, hoeken (tautologie).

26) daar, terwijl.

27) de rijpe Nooten, lees: bij de rijpe noten. Het werkwoord in deze bijzin, werden, behoort in het enkelvoud te staan.

3) vast stelde, met stelligheid meende.

26) daar, terwijl.

28) Onrijpe noten zijn meestal wat verschrompeld en hebben waarschijnlijk een hoger vochtgehalte dan rijpe noten, waardoor ze makkelijk schimmelen. Araecerus kan enkel eieren leggen in enigszins vochtige noten. Zie voor deze waarneming ook aant. 32. [Sch.]

+ Proef over invloəd noten op mijten.

29) Swane-schaft, zwaneschacht. L. gebruikt nog de oude vorm van het woord. Terwijl in andere delen van het taalgebied de overgang van ft in cht al had plaats gevonden, bleef in Holland in woorden als graft, kraftigh e.a. de ft nog lang bewaard.

[p. 199]

I examined as well as I could, from which it appeared to me that most of the substance which with the naked eye we should be inclined to take for the Mite actually was nothing but substance gnawed off by and excrements of the worms, which had nearly eaten away the inside of these Nuts.

⁺During this and the examination of other Nuts it became quite clear to me that the Nutmegs which were gathered while unripe are most liable to be eaten by the worms, because the Oily substance which runs, like the veins in marble, through the ripe Nuts and with which the rind or outside of the Nut is covered is as it were noxious to the worms, for when I dissected ripe Nuts in which there were worms, I always saw that the Oily substance lay intact in the Nut and that on the other hand all the whitish substance in the Nut had been consumed by the worms, so that those parts of the Oily substance which are inside the Nut, about all its nooks and corners, resembled a maze, while on the other hand the unripe Nuts, because the Oily substance was made at the last moment or during ripening, were completely gnawed through and eaten by the worms on the inside.

I also perceived that with the ripe Nuts in several places the outermost rind thereof had indeed been bitten through, but that when the worm (I firmly believe) reaches the Oil, it stops eating further, and that when the worm penetrates into a ripe Nut, this is usually at the thickest end of the Nut, where the Plant lies and where there is a cavity, while on the other hand the worms can drill through the unripe Nuts much more easily⁹⁾.

I have said above that I have not been able to discover any Animals called Mites in the Nutmeg; this appeared all the stranger to me because one seldom finds anything near which the Mite is not present.

⁺Having therefore decided to investigate whether the Mite did not use the Nutmeg as food, taking for this purpose one fourth of a Nutmeg and having laid it in a place where there wery many Mites, I saw that the Mite moved away from the Nutmeg.

Further I took a glass tube, somewhat thicker and longer than a Swan's quill. I closed this tube or glass pipe at one end with a cork and then put in it some hundreds of Mites, and then I cut a piece of Nut having the length of the

+ Damage to unripe nutmegs.

9) Unripe nutmegs usually are somewhat shrivelled and probably have a higher moisture content than ripe specimens, as a result of which they soon tend to get mouldy. Araecerus is able to lay eggs only in slightly damp nutmegs. [Sch.]

+ Experiment concerning influence of nutmegs on mites.

[p. 200]

genaamt, ende als dan gesneden een stukje Noot, hebbende de lengte vande Noot, en van zoodanige dikte, dat ik³⁰⁾ voor een gedeelte vande lengte inde glase tuba konde steken. Dit alzoo verrigt hebbende, vernam³¹⁾ ik dat de Dierkens de Myt, die digst aan het gedeelte vande Nooten waren loopende, in korten tyd doot waren, waar op ik het verhaalde gedeelte van de Noot plaatste aan het ander eynde vande glase tuba, daar de Dierkens de Myt nog alle leefden, dog dit leven duerde maar voor een korten tyd³²⁾.

Omme myn zelven hier inne nog nader te voldoen³³⁾, nam ik een glase pyp die dertien duym³⁴⁾ lang, en welkers dikte of diameter een halve duym was. Dese glase pyp hadde ik aan het eene eynde toe geblasen, waar na ik in de glase pyp bragt zoo veel levende Myten, dat ik oordeelde dat den hoop wel een halve lighamelijke duym³⁵⁾ konde uyt maken, die na myn oordeel en naeuwkeurig overleg³⁶⁾ wel een getal van hondert en vyftig duysent Myten waren³⁷⁾.

Na dat dese Myten ontrent een vierde deel van een ure tyds, in de glase pyp hadden geweest, en in 't indoen meest alle geplaast lagen, daar de glase pyp was toe geblasen, en nu door de glase pyp haar verspreyden, sneed ik een goede of Rype Nooten-Mascaat³⁸⁾ in vier deelen, en ik leyde een van die deelen, voor aan in de glase pyp, omme door het vergroot-glas te zien, hoe de Myten haar gedragen zouden, als zy ontrent het gedeelte van de Noot quamen.

Ik zag dan dat zeer veel Myten haar begaven na de opening van de glase pyp, en dat wanneer dezelve aan 't glas loopende zoo verre gekomen waren, tot op een halve stroobreet lengte tegen over het gedeelte van de Noot, en welke Noot het glas met twee hoeken was aan rakende, veel Myten weder te rug liepen, schoon de Myten over³⁹⁾ de Noot aan het glas konden verby loopen, zonder op een agtste deel van een duym³⁴⁾ breet aan de Noot te raken.

Dit te rugge loopen van de menigvuldige Myten, was voor my geen kleyn vermaak te aanschouwen, om dat my hier bleek, dat de uytwaseming van een gedeelte van een Nooten-Muscaat, de Myten zoo schadelijk was, dat hare loop snelder was te rug te loopen, als haar voortgang wel was, om uyt de glase pijp te komen.

Andere Myten die zoo verre voort geloopen waren, dat zy eenige hair-

30) dat ik, lees: dat ik dit.

31) vernam, zag.

32) Het is bekend dat etherische oliën die aangetroffen worden in een groot aantal planten, waaronder ook muskaatnoten, een insekten afstotende of dodende werking hebben. Deze etherische oliën bestaan uit een mengsel van verschillende stoffen; in muskaatnoten grotendeels uit diverse terpenen en myristicine. [Sch.]

33) Omme... voldoen, om mij hieromtrent nog meer zekerheid te verschaffen.

34) duym, 2,61 cm.

35) lighamelijke duym, kubieke duim, 17,78 cm³.

36) overleg, berekening.

37) Waarschijnlijk rekende L. ook stukken kever als ‘mijt’. Rekening houdend met de verschillende grootten van de drie soorten kevers, kan het door L. genoemde volume 5 à 10.000 kevers bevatten. [Sch.]

38) Nooten-Mascaat, de spellingvariant mas- niet in MNW of WNT. Misschien is het slechts een drukfout.

39) over, boven. Uit het vervolg van de zin blijkt, dat nog ⅛ duim vrij was.

34) duym, 2,61 cm.

[p. 201]

Nut and of such thickness that I could insert it over part of its length into the glass tube. Having done this, I saw that the Mites which moved closest to the part of the Nuts were dead after a short time, after which I placed the said part of the Nut at the other end of the glass tube, where all the Mites were still alive, but this life lasted only a short time¹⁰⁾.

In order to gain even greater certainty about this, I took a glass tube that was thirteen inches¹¹⁾ long and whose thickness or diameter was half an inch. I had sealed this glass tube at one end, after which I brought into the glass tube so many live Mites that I judged the mass might be at least half a cubic inch¹²⁾, which mass in my opinion and after careful calculation consisted at least of a number of one hundred and fifty thousand Mites¹³⁾.

After these Mites had been in the glass tube for about one fourth of an hour's time, while most of them, as they were put in, lay where the glass tube had been sealed and then dispersed in the glass tube, I cut a good or Ripe Nutmeg into four parts and I laid one of those parts in the front part of the glass tube, so that I might see through the magnifying glass how the Mites would behave when they came near the part of the Nut.

I then saw that a great many Mites went to the opening of the glass tube and that when, moving against the glass, they had reached a distance of half a strawbreadth opposite the part of the Nut, which Nut touched the glass with two corners, many Mites went back, though the Mites could move along the glass above the Nut¹⁴⁾, without touching the Nut as near as one eighth of an inch¹¹⁾.

This going back of the numerous Mites was no small diversion for me to behold, because it here appeared to me that the exhalation from a part of a Nutmeg was so noxious to the Mites that they tended to move back more rapidly than they had moved to get out of the glass tube.

Other Mites, which had moved on so far that they had come some hair-

10) Ethereal oils found in a great many plants, including nutmegs, are known to have an insect-repellent or insecticidal effect. These ethereal oils consist of a mixture of several substances; those found in nutmegs consist largely of various terpenes and myristicin. [Sch.]

11) Inch: 2.61 cm.

12) Cubic inch: 17.78 cm³.

13) Probably L. also counted bits of beetles as ‘mites’. Taking into account the different sizes of the three species of beetles, the volume mentioned by L. may contain 5,000 to 10,000 beetles. [Sch.]

14) From the last part of the sentence it appears that ⅛ of an inch was still free from the nutmeg.

11) Inch: 2.61 cm.

[p. 202]

breeten⁴⁰⁾ verre over het deel van de Noot waren gekomen, en niet te rugge, maar ter zyden af liepen, vertraagden in zeer korten tyd hare loop zoodanig, dat ik geen meerder beweginge aan dezelvige konde bekennen, en quamen dus⁴¹⁾ te sterven.

Wyders vernam ik dat eenige Dierkens de Myt langs het glas, in menigte voor by het gedeelte van de Noot liepen, daar de buyte kant ofte schors van de Noot was, en aldaar uyt de glase pijp zouden geloopen hebben, ten ware ik²⁾ nog een stuk van de Noot voor aan in de glase pijp hadde geleyt, zoodanig, dat de Myten niet uyt de glase pijp konden komen, of dezelve mosten tegen over de deelen van de Noot passeren, daar die door sneden was, waar uyt my bleek dat de uytwaseming van de Noot aan de schors zijde op verre na zoo kragtig niet en was, als daar⁴²⁾ de Noot door sneden was. Door welk doen niet alleen haar uyt loopen belet wierde, maar alle die haar ontrent de deelen van de Noot bleven onthouden⁴³⁾, quamen aldaar te sterven, ja zoodanig, dat na verloop van twee maal vier-en-twintig uren, van het groot getal maar eenige weynige nog in 't leven waren.

Omme een beter bevattinge van myn doen te geven, hebbe ik een schets⁺ van de verhaalde glase pijp laten afteykenen, als hier Fig. 1. met ABCDEFGHI. werd aan gewesen. Sijnde AI. de openheyt ende E. daar dezelvige was toe gesloten ofte geblasen, en waar ontrent de groote menigte van Myten met het indoen meest alle geplaatst waren.

Tusschen CD. ende FG. lag het eerste vierde deel van de Nooten-Muscaat, met de doorgesnede deelen na het gezigt toe, als wanneer⁴⁴⁾ de Myten onder in 't glas, daar het buytenste ofte de schors van de Noot lag, voor by de Noot passeerde, als wanneer⁴⁴⁾ ik een voor verhaalt tweede stuk van de Noot, met het doorgesnede deel na onderen plaatste, ende dus het schorsagtige deel voor het gesigt quam te leggen, als hier tusschen AB. ende HI. werd aan gewesen, waar door het uyt loopen van de Myten belet wierde, ende alle in de glase pyp quamen te sterven.

Wanneer ik nu met myn gedagten over het af sterven van de Myten een weynig tyd hadde blyven staan, stelde ik vast³⁾, dat de uytwaseminge van de Noote-Muscaat, het gantsche lighaam van de Myt, als huyt, beenen enz: geen schade aan bragt, en over sulks alleen de doot veroorzaakt wierde, om dat de uytwaseminge zoodanige kragt op de longe pijpe van de Myten te weeg bragt, dat haar de respiratie belet wierde, want gelijk geen⁴⁵⁾ vuyle dampen, voor zoo veel my bekent is, onze huyt schade toe brengt, nademaal door de huyt altijts stoffe van binnen na buytenen werd gestooten, en geen gemeene⁴⁶⁾

40) Een hairbreete is 60-80 µ.

41) dus, op deze wijze, zo.

2) ten ware ik, als ik niet; versekert was, er zeker van was.

42) daar, (ter plaatse) waar.

43) haar (...) onthouden, zich ophouden.

+ fig. XXIV.

44) De conjunctie als wanneer heeft relatieve en daardoor ook verklarende betekenis: als wanneer de Myten (...) passeerde, in welke situatie de mijten passeerden; als wanneer ik een (...) tweede stuk (...) quam te leggen, en toen (in deze situatie) plaatste ik een tweede stuk... en legde zo het schorsachtige deel voor het oog.

44) De conjunctie als wanneer heeft relatieve en daardoor ook verklarende betekenis: als wanneer de Myten (...) passeerde, in welke situatie de mijten passeerden; als wanneer ik een (...) tweede stuk (...) quam te leggen, en toen (in deze situatie) plaatste ik een tweede stuk... en legde zo het schorsachtige deel voor het oog.

3) vast stelde, met stelligheid meende.

45) want gelijk geen, want evenmin als.

46) gemeene, gewone.

[p. 203]

breadths¹⁵⁾ above the part of the Nut and which did not go back, but moved to the side, in a very short time slackened their movement so much that I could no longer detect any movement in them, and they died in this way.

Further I saw that some Mites moved along the glass in large numbers past the part of the Nut where was the outside or rind of the Nut and would there have left the glass tube if I had not placed another part of the Nut, in the front part of the glass tube in such a way that the Mites could not get out of the glass tube unless they passed on the parts of the Nut where it was cut through, from which it appeared to me that the exhalation from the Nut on the side of the rind was not by any means as strong as on the side where the Nut was cut through. In consequence of this not only were they prevented from moving out, but all those which were in the neighbourhood of the parts of the Nut died there, nay, so much so that after twice twenty-four hours only a few of the large number were still alive.

In order to make it easier to understand what I did, I had a sketch made of⁺ the said glass tube, as is here denoted in Fig. 1 by ABCDEFGHI. AI. being the open end and E. the place in which it had been sealed and about which most of the large number of Mites had been placed as they were brought in.

Between CD. and FG. lay the first fourth part of the Nutmeg, with the parts cut through exposed to sight, upon which the Mites in the lower part of the glass, where the outside or the rind of the Nut lay, moved past the Nut, upon which I placed a second part of the Nut, as stated above, with the part cut through towards the bottom, so that the rind-like part became exposed to sight, as denoted here between AB. and HI., by which means the Mites were prevented from moving out and they all died in the glass tube.

When I had given some thought to the dying of the Mites, I firmly believed that the exhalation from the Nutmeg did not injure the whole body of the Mite, such as the skin, the legs, etc., and that therefore their death was caused only because the exhalation had such a strong effect on the wind-pipes of the Mites that their respiration was prevented. For just as foul vapours do not injure our skin, as far as I know, because through the skin substances are always expelled from the inside to the outside and no ordinary parts¹⁶⁾, either of foul air or ordinary waters, can be driven from the outside through our skin to the inside,

15) A hairbreadth is 60-80 µ.

+ fig. XXIV.

16) L. here means: particles normally occurring in non-purified air or ordinary water.

[p. 204]

deelen, het zy van een vuyle lugt of gemeene wateren van buytenen door onze huyt na binnen kan werden gedreven, als voor dezen te meermaal is gezeyt⁴⁷⁾, waar door alle Visschen en Dieren⁴⁸⁾, in hoe zoute wateren zy leven, noyt haar Vis of vlees zout is⁴⁹⁾; de Myt dan zoo wel respirerende als groote Dieren, sterft alleen om dat de respiratie belet werd. En dit dan zoo zijnde, komt ons alhier weder te vooren⁵⁰⁾, de onbegrijpelijke ordre en wonderlijke maaksel van het Dierke de Myt, en al hoe wel het by de meeste onbekent is en veragt, om desselfs kleynheyt, zoo komt het nogtans in myn oog konstiger en volmaakter te vooren, dan een groot viervoetig Dier.

Na deze tijd arriveren de Schepen uyt Indien; en alzoo ik begerig was om nieuwe over gekome Nooten-Muscaten te hebben, die van de grootste en rijpste waren, met die insigte⁵¹⁾ omme, was het doenlijk, zoodanige wasdom in de Noot te brengen, dat ik myn mogt versekeren, de Plant in dezelve te zien, ende daar uyt te nemen⁵²⁾.

⁺Een van de Heeren Bewint-hebberen hadde zoo veel goetheyt, dat zelfs⁵³⁾ eenige van de grootste Nooten uytzogt, ende my ter hand stelde, onder welke eenige zeer weynige waren, die hoe volkome rijp, egter⁵⁴⁾ met de Worm⁹⁾ bezet waren.

Ik opende twee byzondere⁵⁵⁾ Nooten, en ik haalde uyt yder een korte witte en dikke Worm, zijnde ontrent 1/15. vande lengte van een duym³⁴⁾ breet lang, hebbende aan het voorste gedeelte van het lijf zes Pooten, en desselfs lighaam was bezet met een groote menigte van lange en zeer dunne hairen, en welke hairen ik in de doode wormen wel voor schimmel hadde aan gezien. Als mede haalde ik uyt de voor verhaalde Nooten twee en ook wel drie, de eene kleynder als de andere, huytgens van de gezeyde wormen, waar uyt ik vast stelde, dat deze wormen in 't groot worden haar huyt verwisselden, gelijk de Zijd-wormen en Ruspen doen⁵⁶⁾.

Ik leyde een van deze wormen in de holligheyt van een Noot, die ik door sneden hadde, en welke holligheyt van de Noot door de worm was uyt gegeten, op dat hy aldaar zijn verder voetsel mogte halen, dog ik zag des anderen

47) L. bedoelt hier: deeltjes die normaal voorkomen in ongezuiverde lucht of gewoon water.

48) Dieren, zoogdieren. Men leze: waardoor de vis en het vlees van... enz.

49) L. had hier de zin moeten voltooien door aan te sluiten bij de aanhef: want gelijk geen. Er had dus eerst moeten volgen: ‘zo min dringen bij de mijt schadelijke deeltjes door de huid’, en daarop aansluitend: ‘maar de mijt sterft alleen’ enz.
Het vraagstuk van de zoutwatervissen die niet zout smaken heeft L. behandeld in Brief 131 [78] van 24 januari 1694, Alle de Brieven, Dl. 9, blz. 342-346.

50) komt (...) te vooren, hier: blijkt; aan het eind van deze zin heeft dit werkwoord de betekenis: schijnt.

51) met die insigte, met de bedoeling.

52) De hoofdzin die op de aanhef: en alzoo ik begerig was had moeten aansluiten, ontbreekt. Wellicht heeft L. aanvankelijk willen schrijven: ‘heb ik hierom verzocht’, of iets van deze strekking.

+ Levende larven uit noten.

53) dat zelfs, dat hij zelf.

54) egter, toch.

9) Wormen, larven.

55) byzondere, verschillende.

34) duym, 2,61 cm.

56) Dit is zonder twijfel de larve van Araecerus. De huidjes zouden van dezelfde keverlarve afkomstig kunnen zijn of van andere larven van dezelfde soort. [Sch.]

[p. 205]

as has often been said before, in consequence of which the flesh of all Fishes and Animals, however salt the waters in which they are living, is never salt¹⁷⁾, so the Mite, respiring just as well as large Animals, dies only because its respiration is prevented. And this being so, the inconceivable disposition and wonderful structure of the Mite again appears to us here, and although it is unknown to most people and despised for its smallness, it seems to me more ingeniously made and more perfect than a big Quadruped.

By this time the Ships from the Indies arrived; and as I was eager to have newly imported Nutmegs, which were of the largest and ripest, with the intention, if possible, of inducing such growth in the Nut that I should be able to assure myself of seeing the Plant therein and taking it therefrom [, I asked for some].

⁺One of the Directors was so kind as to select himself some of the largest Nuts and handed them to me, among which there were a few which, though perfectly ripe, yet were covered with the Worm.

I opened two different Nuts and I took from each a short, white, and thick Worm¹⁸⁾, having the length of about 1/15. of one inch¹¹⁾, having six Legs at the front part of the body, and its body was covered with a large number of long and very thin hairs, which hairs I had sometimes taken for mildew in the dead worms. I also took from the aforesaid Nuts two, and sometimes three, skins of the said worms, one smaller than the other, from which I firmly believed that these worms in growing up exchanged their skin, as do the Silk-worms and Caterpillars¹⁹⁾.

I put one of these worms in the cavity of a Nut which I had cut through, and which cavity of the Nut had been eaten away by the worm, in order that it might there get its further food, but I saw the next day that the worm had

17) The problem of salt water fishes which do not taste salt was treated by L. in Letter 131 [78] of 24 January 1694, Collected Letters, Vol. 9, pp. 343-347.

+ Larvae from nutmegs.

18) This is no doubt the larva of Araecerus.

11) Inch: 2.61 cm.

19) The skins might be those of the same larva or from other larvae of the same kind. [Sch.]

[p. 206]

daags dat de worm uyt het stuk Noot was gekropen, en nevens het gedeelte van de Noot op het papier lag, zonder dat ik eenige beweginge of leven aan de worm konde bekennen, als wanneer ik te rade wierde⁵⁷⁾ myn warme adem over dezelvige te laten gaan, in welk doen ik zag dat de worm zijn lighaam en alle desselfs Pooten begon te bewegen, dog dezelvige is kort daar aan⁵⁸⁾ gestorven⁵⁹⁾.

Ik haalde ook twee vliegende Schepsels⁶⁰⁾ yder van een byzonder⁵⁵⁾ maaksel uyt de Nooten, waar van de grooste wat kleynder was als een luys, die ik in een glase pijp, die met kurk gestopt was, op sloot, dog deze verbergden haar, zoo in de reten van de kurk, als tusschen het glas en de kurk, alwaar zy kort daar aan⁵⁸⁾ zonder daar van daan te komen quamen te sterven, en ik hadde ook een worm als vooren verhaalt, op de kurk gezet, die aanstonts zig stelde⁶¹⁾ om de kurk te doorknagen, zoo dat ik genootzaakt was hem weder in een Nooten-Muscaat te zetten.

Vorders hadde ik nog drie Nooten daar in men oordeelde dat levende wormen waren, die ik den derden October in een glase pijp op sloot, en in myn zak droeg op dat de wormen van geen koude zouden komen te sterven. Deze menigmaal beschouwende vernam³¹⁾ ik op den 14. November daar aan volgende, dat dezelve niet meer aten, waar op ik de Nooten opende, om te zien of dezelvige tot geen veranderinge⁶²⁾ waren gekomen. Een van de wormen die ik geheel en ongeschonden uyt de Noot genomen hadde, sloot ik weder in een glase pijpje op, en de beweginge die de Worm quam te maken, schoon ik dezelve in mijn zak droeg, was zeer weynig, en quam na twee à drie dagen te sterven.

⁺Uyt de vooren verhaalde ontdekkingen mosten wy nog vaster stellen⁶³⁾ als hier vooren, dat de wormen die de Nooten-Muscaaten door knagen ons Land niet eygen zijn¹⁴⁾, en ik beelde my in⁶⁴⁾, dat wanneer men in Indien de kamers of zolders, daar men de Nooten-Muscaaten op leyt, wel⁶⁵⁾ zwavelde, en dat niet eens, maar alle maanden, om dat wanneer men maar eens zwavelde, men alle de levende Schepsels die buyten der zelver Eyeren zijn wel zoude konnen dooden, maar dat men de Jonge wormen die nog in haar

57) als (...) te rade wierde, en toen besloot ik.

58) daar aan, daarop.

59) Keverlarven die zich in zaden ontwikkelen, hebben meestal min of meer gereduceerde poten. De larve heeft geen poten nodig, omdat deze gangen in de zaden vreet, waarin hij precies past. Al knagend drukt hij zijn lichaam vast tegen de gangwanden en vindt zo zijn houvast. Haalt men de larve uit de gang, dan gaat deze dood omdat hij met zijn gereduceerde poten nauwelijks kruipen kan en bovendien geen nieuwe gang kan graven wegens gebrek aan houvast. Bij L.'s proeven kon de larve kennelijk houvast vinden tussen de kurk en het glas. Bij voldoende hoge temperaturen kunnen de larven zich ook in ons land tot kever ontwikkelen. [Sch.]

60) Mogelijk zijn dit wespjes behorend tot de Hymenoptera, die op Araecerus parasiteren. [Sch.]

55) byzondere, verschillende.

58) daar aan, daarop.

61) zig stelde, zich gereed maakte, begon.

31) vernam, zag.

62) veranderinge, gedaanteverwisseling; tot geen verandering, niet tot gedaanteverwisseling.

+ Zwavelen van opslagplaatsen.

63) vaster stellen, met meer stelligheid beweren.

14) eygen waren, hier: thuis hoorden in; als niet konnende, omdat zij niet kunnen.

64) Ik beelde my in, ik ben van mening. Hierop had moeten volgen: ‘dat men door het knagen van de Nooten-Muscaaten veel zoude kunnen voor komen, wanneer men in Indien...’ enz. De onmiddelijk na dat begonnen bijzin met wanneer heeft de hoofdgedachte verdrongen, maar deze wordt aan het einde van de zin met zoo doende (d.i. als men zo handelt), en twijfel ik niet toch nog weer opgevat.

65) wel, goed.

[p. 207]

crept out of the piece of Nut and was lying beside the part of the Nut on the paper, without my being able to detect any movement or life in the worm, upon which I decided to make my warm breath brush over it, in doing which I saw that the worm began to move its body and all its Legs, but it died shortly afterwards²⁰⁾.

I also took from the Nuts two flying Creatures²¹⁾, each of a different structure, the largest of which was somewhat smaller than a louse, which I enclosed in a glass tube, which was sealed with cork, but they hid themselves, in the crevices of the cork as well as between the glass and the cork, where they died shortly afterwards without emerging therefrom, and I had also put on the cork a worm as mentioned above, which at once set out to gnaw through the cork, so that I was obliged to put it in a Nutmeg again.

Further I had three more Nuts in which living worms were judged to be present, which I enclosed on 3 October in a glass tube and carried in my pocket in order that the worms should not die of the cold. Looking at them many times, on 14. November next I saw that they did not eat any more, upon which I opened the Nuts to see if they had not undergone any metamorphosis. One of the worms, which I had taken from the Nut quite intact, I again enclosed in a glass tube, and the movement which the Worm made, though I carried it in my pocket, was very slight, and after two or three days it died.

⁺From the aforesaid discoveries we had to state even more definitely than before that the worms which gnaw through the Nutmegs are not indigenous to this Country, and (I imagine that) if in the Indies the chambers or lofts where the Nutmegs are laid were properly fumigated, and this not once, but every month, because if they were fumigated only once, all the living Creatures outside their Eggs might indeed be killed, but the Young worms still enclosed

20) Larvae of beetles which develop in seeds usually have more or less reduced legs. The larva has no need of legs because it eats tunnels in the seeds, in which it fits exactly. While gnawing, it presses its body firmly against the walls of the tunnel, thus finding a grip. If the larva is removed from the tunnel, it will die because it can hardly crawl with its reduced legs and moreover cannot dig a new tunnel for lack of grip. In L.'s experiments the larva evidently could find a grip between the cork and the glass. If the temperature is sufficiently high, the larvae can develop into beetles in this country as well. [Sch.]

21) These may be small wasps belonging to the Hymenoptera, which parasitize on Araecerus. [Sch.]

+ Fumigation of stores.

[p. 208]

Eyeren beslooten leggen door het zwavelen geen schade zoude konnen aan brengen, en over zulks zeg ik het noodig te zyn, dat men het zwavelen continueert, en zoo doende, en twijfel ik niet, of men zoude het door knagen van de Nooten-Muscaaten veel voor komen⁶⁶⁾.

Het zwavelen van het ruym van de Schepen zoude ik mede noodig agten, om dat ik oordeel dat de verhaalde wormen, eerder eygen is¹⁶⁾ het hout te doorknagen, en daar voetsel uyt te halen, dan uyt de Nooten-Muscaat, waar door niet alleen de Hout-wormen, maar Kakker-lakken, Duysent-beenen, en ook Rotten en Muysen die in 't ruym van 't Schip haar bleven onthouden⁴³⁾ zouden moeten sterven.

En al hoe wel het branden van de zwavel of wel de rook onze lighamen groote schade toebrengt, zoo is egter⁵⁴⁾ de zwavel niet ongezont, maar medicinaal als wy in nemen⁶⁷⁾.

Wanneer ik op de Solders in de Oost-Indische Camer was, zag ik dat de hoepen⁶⁸⁾ van de Vaaten, en ook wel de duygen, waar in de Rompen⁶⁹⁾ ofte slegte Nooten-Muscaaten op geslooten leggen, zeer door knaagt waren van de wormen, en zag op die tyd veele vliegende Schepsels, welkers wieken mede met schildekens bedekt, en wel twee maal zoo groot waren, als die ik uyt de Nooten-Muscaaten hadde genomen. Dit ziende nam ik in gedagten of deze vliegende Schepsels by verandering⁶²⁾ afkomstig waren van de wormen, die de hoepen van het Hout door knaagden.

Ik nam eenige van deze Dierkens die ik in een groote glase pijp opsloot, om te zien of dezelve geen Eyeren zouden leggen, dog zy quamen kort daar aen te sterven, waar uyt ik een besluyt maakte¹³⁾, dat deze Dierkens uyt gebrek van voetsel waren gestorven.

Ik nam ook in gedagten, dat schoon in een vat dat vol Nooten-Muscaaten was, al eenige Nooten met wormen bezet waren, ende dat uyt deze wormen vliegende Schepsels voort quamen, dat deze vliegende Schepsels in 't vat niet dan by geval⁷⁰⁾ zouden verzamelen⁷¹⁾, om dat de Dierkens in 't doncker, en onder zoo een groote menigte van hoeken en winkels²⁵⁾ die tusschen de Nooten zijn, malkanderen niet ligt en zouden ontmoeten, en by gevolg dan, wat Eyeren de vliegende Schepsels zonder verzamelt geweest te zijn, quamen te leggen, alle onvrugtbaar zouden zijn.

Ja ik beelde my ook wel in, of niet wel⁷²⁾ het vliegen van deze Dierkens

66) L. beval in Brief 119 [71] van 7 maart 1692, Alle de Brieven, Dl. 8, blz. 292-296, voor een goedkope bestrijding van de korenmot het zwavelen van graanzolders aan. Zie voor een beschrijving van het Oost-Indisch huis, op welks zolder de nootmuskaten waren opgeslagen, P. van Dun 1967: Het Oost-Indisch huis, en D. van Bleyswijck 1667: Beschryvinge Der Stadt Delft..., blz. 611.

16) dat, lees: dat ik.

43) rouwe oprekeninge, globale berekening.

54) egter, toch.

67) medicinaal, geneeskrachtig.
Ook in Brief 119 [71] van 7 maart 1692, Alle de Brieven, Dl. 8, blz. 296, schreef L.: Welk swavelen... geen hinder, maar eer voordeel doen, aan onse gesontheijt.

68) hoepen, hoepels.

69) De Rompen (afgeleid van het Maleise pala rumpi) zijn de verschrompelde en aangevreten muskaatnoten. De Europese apothekers bereidden er het oleum nucistae uit; in de Molukken maakte men er muskaatboter van (O. Warburg 1897: Die Muskatnuss..., blz. 326-327). [He.]

62) veranderinge, gedaanteverwisseling; tot geen verandering, niet tot gedaanteverwisseling.

13) Uit het vervolg blijkt dat L. de larvae en de pop van de appelbloesemkever Anthonomus pomorum L., heeft waargenomen. [Jo.]

70) by geval, bij toeval.

71) verzamelen, paren.

25) Het vrouwtje van de appelbloesemkever knaagt inderdaad met de snuit een gaatje in de nog gesloten bloemknop; hierdoorheen legt ze even later een ei. [Jo.]

72) ik beelde my ook wel in, of niet wel, ik denk eigenlijk ook wel, dat.

[p. 209]

in their Eggs could not be injured by the fumigation - and for this reason I say it is necessary to continue the fumigation - and if one does so, I do not doubt but the gnawing of the Nutmegs would be largely prevented²²⁾.

I also consider necessary the fumigation of the hold of the Ships, because I think that the said worms tend to gnaw through the wood and get food therefrom rather than from the Nutmeg, owing to which not only the Woodworms, but Cockroaches, Centipedes, and also Rats and Mice present in the hold of the Ship would be bound to die.

And although the burning of the sulphur, or the smoke, greatly injures our bodies, yet sulphur is not unwholesome, but has curative properties when we take it orally²³⁾.

When I was in the Lofts of the East India Chamber, I saw that the hoops of the Casks²⁴⁾, and also the staves, in which the Unsound or poor Nutmegs are enclosed, were greatly gnawed by the worms, and at that time I saw many flying Creatures, whose wings were also covered with wing-cases and which were at least twice the size of those I had taken from the Nutmegs. Seeing this, I considered whether these flying Creatures originated through metamorphosis from the worms which gnawed through the hoops of the Wood.

I took some of these Animals, which I enclosed in a large glass tube, in order to see whether they would not lay Eggs, but they died shortly afterwards, from which I concluded that these Animals had died from lack of food.

I also reflected that though in a cask that was full of Nutmegs some Nuts were already infested with worms, and that from these worms flying Creatures came forth, these flying Creatures would only mate accidentally in the cask, because the Animals would not be likely to meet in the dark and among so many nooks and corners that are between the Nuts, and consequently that any Eggs which the flying Creatures might lay without having mated would all be unfertilized.

Nay, I also imagined that the flying of these Animals has largely been

22) In Letter 119 [71] of 7 March 1692, Collected Letters, Vol. 8, pp. 293-297, L. recommended the fumigation of corn-lofts for cheaply fighting the corn-moth. For a description of the East India House, on whose loft the nutmegs were stored, see P. van Dun 1967: Het Oost-Indisch huis, and D. van Bleyswijck 1667: Beschryvinge Der Stadt Delft..., p. 611.

23) In Letter 119 [71] of 7 March 1692, Collected Letters, Vol. 8, p. 297, L. also wrote: Which fumigation cannot... be a hindrance but rather a benefit, to our health.

24) The Rompen (unsound nutmegs; the name is derived from Malay pala rumpi) are the shrivelled and gnawed nutmegs. The European chemists prepared oleum nucistae from them; in the Moluccas nutmeg butter was made from them (O. Warburg 1897: Die Muskatnuss..., pp. 326-327). [He.]

[p. 210]

voor het meerendeel geschapen is, om de een den anderen op te soeken tot het versamelen, op dat haar geslagt in wesen zoude blyven.

⁺Vorders heb ik getragt de wasdom in de Nooten-Muscaat te brengen, en alhoewel ik de tragtinge tot drie distincte reysen⁷³⁾ hebbe hervat zoo is my het egter⁵⁴⁾ niet gelukt, eensdeels beelde ik myn selven in, dat de kalkinge die men de Noot aan doet sulks belet, maar dat⁷⁴⁾ nog meerder de wasdom van de plant in de Noot belet, is het stark droogen, dat men de Nooten aan doet, waar door deselvige zoo in een droogen, dat de Nooten van binnen op verscheyde plaatsen van een scheuren⁷⁵⁾, in dese mijne ondersoekinge en ontledinge die⁷⁶⁾ aan verscheyde Nooten-Muscaten te weeg bragt, heb ik eyntelijk tot mijn groot genoegen, niet alleen de plant ontdekt, maar deselve uyt⁺ de Noot genomen⁷⁷⁾; de buyte kanten van dese bladertgens van de plant, waren met hoeken en winkels²⁵⁾, op die manier als wy wel aan de wijngaart bladeren zien, en daar by zoo groot, als wy selden in eenig Zaad van een Boom komen te zien⁷⁸⁾. Wanneer ik dese verhaalde deelen of bladeren van de plant voor het vergroot glas stelde, sag ik de aderkens⁷⁹⁾ in de bladeren zoo net leggen, als of wy met ons bloote oog de aderen in een blad van een Boom quamen te beschouwen.

⁺Fig. 2. KLMN. vertoont de jonge plant uyt de Nooten-Muscaat zoo als ik deselvige uyt de Noot hebbe genomen en den Teykenaar, zoo veel hy die met het bloote oog beschouwende, heeft konnen navolgen⁸⁰⁾.

En al hoe wel men dese jonge plant zoude denken te bestaan uyt verscheyde bladerkens, zoo oordeel ik nogtans, dat het maar twee bladerkens zijn, dog ik en heb niet al te naeuw toe ziende daar na gezogt, om dat my in dat onderzoek, verscheyde malen de plant quam te breeken⁸¹⁾.

⁺Fig. 2. met N. aan gewesen, is dat deel, dat tot de stam en wortel zoude opgewassen hebben.

+ Kiemproef met muskaatnoot.

73) drie distincte reysen, drie verschillende keren.

54) egter, toch.

74) dat, wat.

75) In de Molukken droogde men de noten na de oogst 12 tot 14 weken boven een rokend houtvuurtje in de droogkombuis. Daarna werden ze in een kalkbad gedompeld: het zogenaamde ‘kalken’ (L.'s kalkinge). Dit laatste deed men in de mening dat daardoor de kiemkracht van de noot teloor zou gaan. De V.O.C., die het monopolie voor de muskaatcultuur bezat, wilde zo export van kiemkrachtige nootmuskaatnoten beletten. Daar de kiemkracht van rijpe muskaatnoten van nature maar enkele weken bewaard blijft, is dit een vrij nutteloze procedure, die men niettemin twee eeuwen lang heeft volgehouden. [Sch.]

76) die, lees: die ik.

+ Embryo van muskaatplant.

77) Vergelijk aant. 4 van deze brief.

25) Het vrouwtje van de appelbloesemkever knaagt inderdaad met de snuit een gaatje in de nog gesloten bloemknop; hierdoorheen legt ze even later een ei. [Jo.]

78) L.'s onjuiste opmerking dat de bladertgens van de jonge plant in de muskaatnoot uitzonderlijk groot zijn, vindt zijn oorzaak in het feit dat hij de veel grotere zaadlobben van enkele boomzaden, o.a. amandel en walnoot, niet als zodanig herkend heeft (zie Brief 85 [46] van 13 juli 1685, Alle de Brieven,⁺ Dl. 5, blz. 224-228 en aant. 16 aldaar). Dat fig. 2 zo onduidelijk is, kan samenhangen met het krimpen en afbrokkelen van het embryo wanneer de noot uitdroogt. Het met N aangeduide deel is de wortelpool⁺ van het embryo. In fig. 3 geeft L. een duidelijk beeld van een gegolfd en geplooid gedeelte van één van de kiembladen met daarin vertakkingen van het nervensysteem. In gedroogde toestand is het bekervormige embryo ongeveer 5 mm in doorsnee en 3 mm hoog. [Ka.]

+ fig. XXV.

+ fig. XXVI.

79) aderkens, nerfjes.

+ fig. XXV.

80) Men leze: en zover de tekenaar, met het blote oog kijkende, hem heeft kunnen afbeelden.

81) Inderdaad heeft het embryo twee kiembladen. [Ka.]

+ fig. XXV.

[p. 211]

designed for the one to seek out the other for mating, in order that their genus should be preserved.

⁺Further I tried to induce growth in the Nutmeg, and although I resumed this attempt on three different occasions, yet I have not succeeded; on the one hand I imagine that the liming to which the Nut is subjected prevents this, but that which prevents growth of the plant in the Nut even more is the intense drying to which the Nuts are subjected, in consequence of which they shrivel so much that the Nuts crack on the inside in several places²⁵⁾; during this examination and dissection, which I performed on several Nutmegs, at last⁺ to my great satisfaction not only did I discover the plant, but I took it from the Nut²⁶⁾; the outer edges of these leaves of the plant were provided with nooks and corners, in the same way as we see in vine leaves, and they were so large as we rarely see in any Seed of a Tree²⁷⁾. When I placed the said parts or leaves of the plant before the magnifying glass, I saw the veins so neatly arranged in the leaves as if we were looking with the naked eye at the veins in a leaf of a Tree.

⁺Fig. 2. KLMN. shows the young plant from the Nutmeg such as I took it from the Nut and as far as the Draughtsman has been able to draw it by looking at it with the naked eye.

And although one would think this young plant to consist of several leaves, yet I judge that there are only two leaves, but I did not look very closely in seeking for them, because during that examination the plant repeatedly broke²⁸⁾.

⁺Fig. 2, by N. is denoted the part that would have grown into the trunk and the root.

+ Germination experiment with nutmeg.

25) In the Moluccas the nutmegs were dried, after harvesting, for 12 to 14 weeks over a smoky log-fire in the drying-chamber. After this, they were immersed in a lime-bath: the so-called ‘liming’. The latter was done because the germinating power of the nutmeg was thought thus to be lost. In this way the United East India Company, which possessed the monopoly for nutmeg cultivation, wanted to prevent exportation of germinative nutmegs. Since by nature the germinating power of ripe nutmegs only persists for a few weeks, this is a rather senseless procedure, but it was continued for two centuries. [Sch.]

+ Embryo of nutmeg plant.

26) Cf. note 2 of this letter.

27) L.'s incorrect remark that the little leaves of the young plant in the nutmeg are exceptionally⁺ large is due to the fact that he had not recognized as such the much larger cotyledons of some seeds of⁺ trees, e.g. almond and walnut (see Letter 85 [46] of 13 July 1685, Collected Letters, Vol. 5, pp. 225-229 and note 13). That Fig. 2 is so indistinct may be due to the shrinking and crumbling of the embryo as the nutmeg dries up. The part referred to by N is the root apex of the embryo. In Fig. 3, L. shows a clear picture of an undulated and folded part of one of the seed-lobes, containing ramifications of the system of veins. In the dried condition the cup-shaped embryo is about 5 mm in section and 3 mm high. [Ka.]

+ fig. XXV.

+ fig. XXVI.

+ fig. XXV.

28) The embryo actually has two seed-lobes. [Ka.]

+ fig. XXV.

[p. 212]

Vorders heb ik een kleyn stukje van het uyterste van de geseyde bladerkens, voor het vergroot glas gestelt, ende bevolen het selfde met alle zijn vaaten, zoo als men deselvige quam te zien, af te teikenen.

⁺Fig. 3. OPQRS. vertoont het geseyde kleyne stukje van het blat van de jonge plant uyt de Noote-Muscaat. OP. is dat deel daar het van het geheele blad is af gebrooken. Ende QR. is het buytenste, ofte uyterste deel van het geseyde blad.

In dit kleyn gedeelte van het blad, zien wy niet alleen hoe de vaaten of adertakken haar in kleynder takken verspreyen, maar wy sagen ook zeer naakt⁸²⁾ op veel plaatsen een Olyagtige stoffe in alle de bladerkens die wy quamen te zien, over een komende, ook in Couluur, met de Olyagtige stoffe die wy gezeyt hebben dat in de Note-Muscaat lag.

Zien wy nu zoo veel adertakken, en dat in zoo een kleyn gedeelte van een bladeken, wie weet wat al adertakken nog in zoo een deeltge zijn, die wy niet en konnen ontdekken.

In die tijd wanneer ik bezig hadde geweest in 't soeken na de plant in de Noote-Muscaat, raak ik in redenen, met een seker Vrient, ontrent het Noote-Muscaat-Hout, als my in beeldende of de Noote-Muscaat-Boom niet⁸³⁾ wel een holligheijt⁸⁴⁾ mogte hebbe; dit ter ooren komende seker Hoogleeraar⁸⁵⁾, laat die my daar op toe komen twee stukken van de Wortel van een Noote-Muscaat-Boom.

Dese stukken van Wortels, zoo aan de dikke als dunne eyndens, beschouwende sag ik met verwondering de spontieusheyt⁸⁶⁾, of openheyt van het Hout, schoon het selvige met geen andere holligheyt en was verzien, als met de holligheden van andere Boomen; uyt welke gedaante van de Wortel wy vast moeten stellen³⁾, dat de stam van de Boom van geen ander maaksel is, als de Wortel.

In dese Wortel quam my al weder voor⁸⁷⁾ de uyt nemende zeer kleyne vaaten, die de grooter Hout pijpjens op veele plaatsen als om vangen, en door welke kleijne pijpjens of vaatgens zoo ik oordeel, de groot makinge geschiet⁸⁸⁾.

⁺Om nu het Hout of wel de Wortel van de Noote-Muscaat-Boom voor de oogen te stellen zoo veel als my doenlijk was, waar aan zoo een kostelijken Vrugt wast, die by alle Menschen in agtinge werd genomen, heb ik een ronde circul laten trekken het welke wy ons verbeelden sullen een tak van wortel of Boom te zijn, die van zijn lengte is gekort, ofte een stukje is afgesaagt als hier⁺ Fig. 4. met ABCDF. werd aangewesen.

+ fig. XXVI.

82) naakt, duidelijk.

83) als my in beeldende of (...) niet, daar ik wel dacht dat.

84) holligheijt, houtvaten. Deze term wordt door L. nogal eens gebruikt om het poreuze of spongieuze karakter van strukturen mee aan te duiden.

85) Vermoedelijk bedoelt L. hier de Leidse hoogleraar in de plantkunde, Paul Hermann (1646-1695), die over een uitgebreide particuliere verzameling van planten, dieren en mineralen uit de Oost beschikte (zie J. Heniger 1969: Der wissenschaftliche Nachlass von Paul Hermann). Het is onwaarschijnlijk dat L. wortelhout van M. fragans zelf heeft onderzocht (zie ook O. Warburg: Die Muskatnuss..., blz. 339 en aant. 92). [Ka.]

86) spontieusheyt, eigenlijk: sponsachtigheid; spontieus, met veel gaatjes.

3) vast stelde, met stelligheid meende.

87) quam my (...) voor, zag ik.

88) Zie voor de verschillende soorten vaten aant. 92 en aant. 94 bij deze brief.

+ Verscheidene doorsneden door wortelhout.

+ fig. XXVII.

[p. 213]

Further I placed a small piece of the extremity of the said leaves before the magnifying glass and ordered it to be drawn with all its vessels such as it was to be seen.

⁺Fig. 3. OPQRS. shows the said small piece of the leaf of the young plant from the Nutmeg. OP. is the part where it has been broken off the whole leaf. And QR. is the outermost or extreme part of the said leaf.

In this small part of the leaf we see not only how the vessels or vein-branches spread out into smaller branches, but we also saw very clearly in many places an Oily substance in all the leaves we beheld, resembling, also in Colour, the Oily substance we said was present in the Nutmeg.

If we now see so many vein-branches, and this in so small a part of a leaf, who knows how many vein-branches which we cannot discern may still be present in such a part.

In the time when I was engaged in seeking the plant in the Nutmeg I had a talk with one of my Friends about the Wood of the Nutmeg, since I imagined that the Nutmeg Tree might have a porous nature; when a certain Professor²⁹⁾ learned of this, he sent me two fragments of the Root of a Nutmeg Tree.

When I looked at these fragments of Roots, at the thick as well as the thin ends, I saw with astonishment the sponginess or openness of the Wood, though it did not contain any other cavity than the cavities in other Trees; from which appearance of the Root we have to conclude with certainty that the trunk of the Tree does not have a different structure from the Root.

In this Root I saw again the extremely minute vessels which as it were surround the larger Wood tubules in many places, through which small tubules or vessels I assume the growth takes place³⁰⁾.

⁺In order to show as well as I could the Wood or the Root of the Nutmeg Tree on which grows such a precious Fruit, which is esteemed among all People, I had a round circle drawn, which we will imagine to be a branch of a root or Tree, which has been shortened or from which a piece has been sawn⁺ off, as is denoted here in Fig. 4. by ABCDF.

+ fig. XXVI.

29) Here L. is probably referring to Paul Hermann (1646-1695), Leyden professor of botany, who possessed an extensive private collection of plants, animals, and minerals from the East Indies (see J. Heniger 1969: Der wissenschaftliche Nachlass von Paul Hermann). It is not probable that L. studied the wood of the root of M. fragans itself (see O. Warburg: Die Muskatnuss..., p. 339 and note 32). [Ka.]

30) For the various types of vessels, see notes 32 and 33 to this letter.

+ Various sections through the wood of the roots.

+ fig. XXVII.

[p. 214]

Uyt dit midden E. zijn verscheijde fijne streepjens getrokken, loopende tot den ommetrek, als hier tusschen CDFA. werden aan gewesen, en welke streepjens wy ons verbeelden moeten vaaten te zijn, die tot groot makinge of dikte van wortel of Boomen dienen, als mede uyt de welke jaarlijks een nieuw bastje om het Hout gemaakt werd, als voor desen te meermaal is gezeyt⁸⁹⁾.

Om nu het regte maaksel⁹⁰⁾ van het Hout, zoo veel als ons doenlijk is, na te vorschen, moeten wy niet van boven in het Hout in zien, om dat wy met sulks te doen, tegen het duijster komen aan te zien. Maar wy moeten boven van het Hout, als van E. na de circumferentie toe, een schibbetge⁹¹⁾ van het Hout af snyden, na dat wy al vooren het bovenste van het Hout, met een zeer dun en scharp geslepen mes, zoo glat hebben afgesneden, als ons doenlijk was.

Het stukje Hout nu, dat ik op de verhaalde manier van het Hout hadde afgesneden, en voor het vergroot glas gestelt, was niet wel zoo groot als het⁺ geene hier met Fig. 5. werd aan gewesen.

Dit geseyde stukje Fig. 5. voor het vergroot glas staande en afgeteykent zijnde, zoo veel den Teykenaar met root krijt konde na volgen vertoont hier⁺ Fig. 6. ABCDEFGH. in welk hout ons verscheyde vaaten of hout-pijpjens te vooren komen, waar van ik eenige van de grooste hout-pijpjens met I.I.I. hebbe aangewesen⁹²⁾.

Tusschen dese groote Hout pijpjens zien wy een groot getal van kleynder Hout-pijpjens, en welker kleynder Hout-pijpjens veele weder omset zijn met uytstekende kleynder vaatgens⁹³⁾, door welke laaste vaatgens ik my in beeld⁷²⁾ dat wel het meeste voetsel op gesonden werd⁹⁴⁾.

Omme nu dese kleynder vaatgens die men naakt⁸²⁾ door het vergroot glas komt te zien, en onmogelijk, om der selver kleynte, niet⁹⁵⁾ wel zoodanig zijn uyt te beelden, dat men die in print een ander kan mede delen, als die door dat⁹⁶⁾ vergroot glas vertoonen, zoo heb ik goet gedagt een vergroot glas te nemen dat meerder vergrootende was, en een kleyn weynigje Hout als

89) De hier vermelde streepjens of vaaten zijn de houtstralen. L. gaf in Brief 122 [74] van 12 augustus 1692, Alle de Brieven, Dl. 9, blz. 90-92, aant. 81, een samenvatting van de problemen rond de diktegroei. [Ka.]

90) het regte maaksel, de juiste struktuur.

91) als van E., namelijk van E.; een schibbetge, een zeer dun schijfje.

+ fig. XXVIII.

+ fig. XXIX.

92) L. onderscheidt groote, kleynder en uytstekende kleynder vaatgens in het wortelhout van de nootmuskaatboom (Myristica fragans Houtt.). De grondmassa van het hout van de stam van Myristicaceaesoorten, ook bij die van het genus Myristica zelf, bestaat uit libriformvezels met daarin gelijkmatig verspreide vaten, merendeels in groepjes van 2 of 3 radiaal aaneengerijd of alleenstaand. Er is voorts zeer spaarzaam houtparenchym aanwezig, waarin evenals in de houtstralen veel roodbruine stof te vinden is. Genoemde libriformvezels (eventueel met het houtparenchym) en vaten komen overeen met de door L. als kleynder en groote vaten aangeduide elementen. [Ka.]

93) en welker... vaatgens, en veel van deze kleinere houtpijpjes zijn omgeven door vaatjes die nog zeer veel kleiner zijn.

72) ik beelde my ook wel in, of niet wel, ik denk eigenlijk ook wel, dat.

94) De uytstekende kleynder vaatgens zijn mogelijk intercellulairen of de daar ter plaatse wat uitgebreider intercellulaire substantie (zie Brief 122 [74] van 12 augustus 1692, Alle de Brieven, Dl. 9, blz. 108, aant. 131). Bij het gebruikte materiaal is bovendien de mogelijkheid niet uitgesloten, dat uiterste topjes van libriformvezels in het spel zijn. L.'s beschrijving van het omset zijn met uytstekende kleynder vaatgens,⁺ wat zou wijzen op intercellulaire ruimten, komt in zijn fig. 7 niet duidelijk tot uitdrukking. [Ka.]

+ fig. XXX.

82) naakt, duidelijk.

95) niet is overtollig na onmogelijk.

96) dat, nl. het reeds genoemde; vertoonen, eruit zien.

[p. 215]

From this centre E. several fine lines have been drawn, extending to the circumference, as here denoted between CDFA, which lines we must imagine to be vessels which serve for the growth or thickness of the root or Trees and from which also every year a new rind is formed about the Wood, as has repeatedly been said before³¹⁾.

In order to investigate the real structure of the Wood as well as possible, we must not look into the Wood from above, because, if we do so, we look against the dark. But we must cut off a very thin slice of the Wood from the top of the Wood, as from E. to the circumference, after having previously cut off the upper part of the Wood, with a very thin and well-sharpened knife, as smoothly as possible.

Now the piece of Wood which I had cut off from the Wood in the abovementioned way and placed before the magnifying glass was not quite as large⁺ as that here shown in Fig. 5.

This said piece Fig. 5., being placed before the magnifying glass and drawn as well as the Draughtsman could represent it in red chalk, is here shown in⁺ Fig. 6. by ABCDEFGH., in which Wood we see several vessels or wood tubules, among which I have denoted some of the largest wood tubules by I.I.I.³²⁾.

Between these large Wood tubules we see a large number of smaller Wood tubules, of which smaller Wood tubules many in turn are surrounded by extremely small vessels, through which latter vessels I think most of the food is conveyed upwards³³⁾.

Because these smaller vessels, which one clearly sees through the magnifying glass, cannot possibly, because of their smallness, be so depicted that they can be shown to another person in print such as they appear through the said magnifying glass, I thought fit to take a magnifying glass of greater

31) The lines or vessels here mentioned are the rays. In Letter 122 [74] of 12 August 1692, Collected Letters, Vol. 9, pp. 91-93, note 43, L. gave a summary of the problems concerning the secondary growth. [Ka.]

+ fig. XXVIII.

+ fig. XXIX.

32) L. distinguishes large, small, and extremely small vessels in the wood of the roots of the nutmeg tree (Myristica fragans Houtt.). The basic mass of the wood of the trunk of Myristicacea species, also in those of the genus Myristica itself, consists of libriform fibres with vessels uniformly distributed therein, mostly radially linked together in groups of 2 or 3, or isolated. Further, wood parenchyma is present very sparingly, in which, as in the rays, large amounts of reddish brown material is to be found. The said libriform fibres (possibly along with the parenchyma) and vessels are similar to the elements referred to by L. as small and large vessels. [Ka.]

33) The extremely small vessels may be intercellular canals or the intercellular material which is spread out somewhat more there (see Letter 122 [74] of 12 August 1692, Collected Letters, Vol. 9, p. 109, note 59). Considering the material used, it is further not impossible that extreme tips of libriform fibres are concerned. L.'s description that they are surrounded by extremely small vessels, which would point⁺ to intercellular spaces, is not clearly shown by Fig. 7. [Ka.]

+ fig. XXX.

[p. 216]

⁺hier Fig. 6. tusschen de twee groote Houtpijpjens K. en L. geplaatst is, een weynig grooter te laten afteykenen, als men door het vergrootglas, waar voor⁺ het stont, quam te zien⁹⁷⁾. Als hier met Fig. 7. ABCD. werd aangewesen.

Dit stukje Hout was zoodanig gesneden, dat de Horizontale vaaten aldaar seer net waren afgesneden, zoo dat, als ik op, ofte ook neder waarts quam te zien, de Horizontale vaaten te bekennen⁹⁸⁾ waren, zoo dat my met dit gezigt het geene ik verder vervolgde⁹⁹⁾, bleek, dat daar⁴²⁾ de Horizontale vaaten lagen, de onderleggende Houtpijpjens grooter waren. Als hier met AB. ende DC. daar de Horizontale vaaten hebben gelegen, is blykende¹⁰⁰⁾.

⁺In de geseyde Fig. 6. werden mede aangewesen de Horizontale vaaten, die tusschen op gaande vaaten ofte Houtpypjens loopen, en gelyk,¹⁰¹⁾ alle de op gaande vaaten of pijpjens in haar lengte zoodanig zijn afgesneden, dat men in of door hare holligheden komt te zien, zoo zijn in tegendeel de Horizontale vaaten met dit snyden zoo veel in haare lengte behouden gebleven, als het in 't snijden heeft konnen toe dragen¹⁰²⁾. En welke vaaten aan A. en B meerder by den anderen¹⁰³⁾ zijn leggende, als die aan G. en tusschen G. en F. te zien zijn, ter oorzaak dat het Mes in 't ontstukken snyden van het Hout zoo regt niet langs dezelvige vaaten is gegaan, als ik wel gewenst hadde. En zoo insgelijks zien wy dat de Horizontale vaaten, met E. tusschen E. en F. en aan F. mede meerder by den anderen leggen, als ontrent C. In deze Horizontale vaaten zien wy een root en geelagtige stoffe leggen, die met de Olyagtige stoff van de Noote-Muscaat, en die in de jonge plant, over een komt, ja zoodanig dat de Horizontale vaatgens een gantsch rootagtige Couleur hebben.

Deze Horizontale vaatgens die men distinct komt te zien hoe dat yder een vaatge op zig zelven is, en veeltijts drie ende ten hoogsten vier in de breete nevens malkanderen leggen, heb ik goet gedagt overdwars zoodanig te door snyden dat men door haar holligheden komt te zien.

⁺Hebbe dan een stukje van het Hout Fig. 4. met ABCDF. in desselfs lengte af gesneden of geklooft, als Fig. 4. met DF. werd aan gewesen, ende dat zelfde mede voor het vergroot glas gestelt, welke zeer dun geklooft deeltge Hout,⁺ hier met Fig. 8. PQRS. werd aan gewesen, in welk kleyn gedeelte Hout wy komen te zien agt distincte plaatsen, daar dese Horizontale vaaten overdwars zoodanig zijn doorsneden, dat men door veele haar holligheden die yder

+ fig. XXIX.

+ fig. XXX.

97) ⁺De vergroting van fig. 7 bedraagt ongeveer 100x. [Ka.]

+ fig. XXX.

98) bekennen, waarnemen, zien.

99) met dit gezigt het geene ik verder vervolgde, bij deze waarneming die ik nog voortzette.

42) daar, (ter plaatse) waar.

100) In deze alinea beschrijft L. de horizontaal vanuit het centrum van stam, tak of wortel verlopende Horizontale vaaten (zie ook Brief 122 [74] van 12 augustus 1692, Alle de Brieven, Dl. 9, blz. 68-128).⁺ Uit fig. 4, 6 en 7 en uit zijn beschrijving blijkt, dat hij deze als doorlopende buizen beschouwt; dit is echter niet juist. Ieder ‘horizontaal vat’ is in werkelijkheid een in radiale richting verlopende reeks van kortere of langere cellen, tegenwoordig houtstraal genoemd. Zeer juist is L.'s opmerking in de volgende alinea, dat het verloop in de aantallen naast elkaar liggende Horizontale vaaten, zoals in de tekst⁺ beschreven en in fig. 6 afgebeeld, veroorzaakt wordt doordat het Mes... zoo regt niet langs dezelvige vaaten is gegaan, als ik wel gewenst hadde, d.w.z. dat de doorsnede niet helemaal zuiver dwars was. [Ka.]

+ fig. XXVII, XXIX en XXX.

+ fig. XXIX.

+ fig. XXIX.

101) gelyk, hier: terwijl.

102) toe dragen, geschieden.

103) by, van den anderen, bij, van elkaar.

+ fig. XXVII.

+ fig. XXXI.

[p. 217]

⁺magnifying power, and to have a small piece of Wood, as placed here in Fig. 6. between the two large Wood tubules K. and L., drawn slightly larger than it was seen through the magnifying glass before which it was placed, as here⁺ denoted in Fig. 7 by ABCD³⁴⁾.

This piece of Wood had been cut in such a way that the Horizontal vessels had been cut off accurately, so that, if I looked up or down, the Horizontal vessels could be seen, so that in this observation, which I continued further, it appeared that where the Horizontal vessels lay, the Wood tubules beneath were larger. As appears here from AB. and DC., where the Horizontal vessels had lain³⁵⁾.

⁺In the said Fig. 6. have also been shown the Horizontal vessels extending between ascending vessels or Wood tubules, and while all the ascending vessels or tubules have been cut off in their length in such a way that one looks into or through their cavities, the Horizontal vessels on the contrary in this cutting process have been preserved as to their length as much as could be done in cutting. And the latter vessels are closer to one another at A. and B. than those that can be seen at G. and between G. and F., because the Knife in cutting the Wood in pieces did not pass along said vessels quite as straight as I should have liked. And thus we see likewise that the Horizontal vessels at E., between E. and F., and at F. are also closer to one another than near C. In these Horizontal vessels we see a reddish and yellowish substance, which is similar to the Oily substance of the Nutmeg and that in the young plant, nay, even so much so that the Horizontal vessels have a wholly reddish Colour.

These Horizontal vessels, each of which one distinctly sees is a separate vessel and of which often three and at most four are placed side by side breadth-wise, I thought fit to cut through crosswise in such a way that one looks through their cavities.

⁺I therefore cut off or cleft a piece of the Wood, Fig. 4. ABCDF, lengthwise, as shown in Fig. 4 by DF., and placed this also before the magnifying glass,⁺ which very thinly cleft piece of Wood is shown here in Fig. 8. PQRS., in which small piece of Wood we see eight distinct places where these Horizontal vessels have been cut through crosswise in such a way that one can look through many

+ fig. XXIX.

+ fig. XXX.

34) ⁺The magnification of Fig. 7 is approximately 100 ×. [Ka.]

+ fig. XXX.

35) In this paragraph L. describes the Horizontal vessels extending horizontally from the centre of the trunk, branch, or root (see also Letter 122 [74] of 12 August 1692, Collected Letters, Vol. 9, pp. 69-129).⁺ From Figs 4, 6, and 7 and from his description it appears that he regards them as continuous tubes, but this is not correct. Each ‘horizontal vessel’ is in reality a radially extending series of shorter or longer cells, at present called ray. A very correct remark of L. is the one that the change in the numbers⁺ of juxtaposed Horizontal vessels, as described in the text and shown in Fig. 6, is due to the fact that the Knife... did not pass along said vessels quite as straight as I should have liked, i.e. that the section was not purely transverse. [Ka.]

+ figs XXVII, XXIX and XXX.

+ fig. XXIX.

+ fig. XXIX.

+ fig. XXVII.

+ fig. XXXI.

[p. 218]

heeft kan door zien, waar van een gedeelte met Q. werd aangewesen¹⁰⁴⁾.

⁺De regt op gaande vaatgens Fig. 8. PS. ofte QR. zijn de kleyne vaatgens, die tusschen K. en L. overdwars zijn doorsneden.

⁺Wyders heb ik het gezeyde takje Hout in 't midden door klooft, als Fig. 4. met de streep AEC. is afgeteykent, en dus⁴¹⁾, van dat doorgekloofde deel een stukje afgesneden, door welk doen de Horizontale vaaten in haar lengte van⁺ een werden gesneden, en welke stukje Hout Fig. 9. met TVWXYZAB. werd vertoont; zynde TV. ende YZ. de opgaande Hout-vaatgens of pypjens, ende de Horizontale vaaten die hier dwars over de opgaande Hout-pijpjens loopen, werden hier met WX. ende AB. aangewesen.

Tusschen ende in de verhaalde Horizontale vaatgens of pypjens hebben wy zien leggen verscheyde zeer kleyne ronde boltgens, die den Teykenaar mede zoo veel na gevolgt heeft¹⁰⁵⁾, als het hem doenlijk was¹⁰⁶⁾.

⁺In dit beschouwen van het Hout, zag ik vier byzondere⁵⁵⁾ Hout-pijpjens, behalven andere kleyne, aan de welke men geen onderscheyt, om haar kleynte beeld ik my in⁷²⁾, konde bekennen, dog die geene die men om haar maaksel van den anderen¹⁰³⁾ konde onderscheyden, hebbe ik geordineert dat men⁺ zoude afteykenen. Fig. 10. CD. wyst aan een Hout-pijpje, dat ten deele uyt zoodanige krings gewyse deelen is te samen gestelt, even als of wy ons inbeelden te hebben een zeer dikke spelt, ende dat wy om zoodanige spelt digt om wonden hadden een zeer dun koperdraatge, ende dat wy na de omwindinge de spelt uyt het koperdraat hadden getrokken, als wanneer het dunne koperdraat de omwindinge voor het meerendeel hadde behouden¹⁰⁷⁾.

Nevens dit gezeyde Hout-pijpje, lag een Hout-pijpje van een ander maaksel dat wel uyt een doorschynent vlies scheen te bestaan, beset met zeer veel kleyne stipjens die op veel plaatsen malkanderen, om datse zoo digt by⁺ een stonden, quamen te raken. En welk Hout-pijpje mede Fig. 10. aldaar met EF. werd aan gewesen¹⁰⁸⁾.

⁺Fig. 11. GH. vertoont een derde Hout-pijpje dat wel met minder stipjens was verzien, maar het geene dat meer boven andere uyt stak, dat was, dat zoo een Hout-pijpje in een korte spatie vyf byzondere¹⁰⁹⁾ ledekens hadde, zeer

104) ⁺In de afbeelding van de tangentiale doorsnede (fig. 8), dat is een doorsnede zoals met DF in⁺ fig. 4 aangegeven of daaraan evenwijdig (mits niet door een straal als vlak AEC), zijn een tweetal soorten elementen getroffen, nl. Horizontale vaaten (overdwars (...) doorsneden) en kleyne vaatgens, in de thans gangbare benamigen resp. houtstralen en libriformvezels. [Ka.]

+ fig. XXXI.

+ fig. XXVII.

+ fig. XXXI.

+ fig. XXVII.

41) dus, op deze wijze, zo.

+ fig. XXXII.

105) zoo veel na gevolgt heeft, zo goed afgebeeld heeft.

106) ⁺In de afbeelding van de radiale doorsnede (fig. 9), dat is een doorsnede door een straal zoals⁺ in fig. 4 met AEC is aangegeven, worden behalve in de lengte getroffen vertikaal verlopende Houtpijpjens ook in de lengte getroffen Horizontale vaaten afgebeeld, d.w.z. resp. libriformvezels en een houtstraal. De zeer kleyne ronde boltgens zijn, mede gezien de ligging, waarschijnlijk zetmeelkorrels. [Ka.]

+ fig. XXXII.

+ fig. XXVII.

+ Spiraal- en stippelvaten.

55) byzondere, verschillende.

72) ik beelde my ook wel in, of niet wel, ik denk eigenlijk ook wel, dat.

103) by, van den anderen, bij, van elkaar.

+ fig. XXXIII.

107) ⁺Uit fig. 10 CD en uit de beschrijving is het duidelijk, dat het hier om een spiraalvat gaat, een vat met een zeer dunne wand die inwendig versterkt is met een massieve, uit cellulose en lignine bestaande spiraalband. L. meent, dat het hier gaat om een zeer dun, spiraalvormig gewonden vaatje. Zie ook Brief 32 [20] van 14 mei 1677, Alle de Brieven, Dl. 2, blz. 226-228, en Brief 85 [46] van 13 juli 1685, idem, Dl. 5, blz. 242. [Ka.]

+ fig. XXXIII.

+ fig. XXXIII.

108) ⁺Fig. 10 EF geeft naar alle waarschijnlijkheid een stippelvat weer. Het is overigens aannemelijk dat de elementen DC en EF tot het primaire xyleem van de wortel behoren. [Ka.]

+ fig. XXXIII.

+ fig. XXXIV.

109) byzondere, afzonderlijke.

[p. 219]

of the cavities which each of them has, a part of which is indicated by Q³⁶⁾.

⁺The ascending vessels in Fig. 8. PS. or QR. are the small vessels which have been cut through crosswise between K. and L.

Further I cleft through the said branch of Wood in the middle, as drawn⁺ in Fig. 4. by the line AEC., and thus cut off a piece of that cleft part, as a result of which the Horizontal vessels were cut lengthwise; this piece of Wood is⁺ shown in Fig. 9. by TVWXYZAB., TV. and YZ. being the ascending Wood vessels or tubules, and the Horizontal vessels here extending across the ascending Wood tubules are denoted here by WX. and AB.

Lying between and in the said Horizontal vessels or tubules we saw several minute round balls, which the Draughtsman has also represented as well as possible³⁷⁾.

⁺During this observation of the Wood I saw four different Wood tubules, besides other small ones in which one could not detect any difference, because of their smallness, I assume, but I ordered that those which could be distinguished⁺ from each other because of their structure should be drawn. In Fig. 10. CD. denotes a Wood tubule which is partly composed of spiral parts in such a way as if we imagined that we had a very thick pin and about this pin we had closely wound a very thin copper wire, and that after this winding operation we had pulled the pin from the copper wire, and then the thin copper wire had preserved the windings for the greater part³⁸⁾.

Lying beside the said Wood tubule was a Wood tubule of a different structure, which seemed to consist of a transparent membrane, covered with a great many small dots, which in many places touched each other because they⁺ were so close together. And this Wood tubule also is denoted in Fig. 10. by EF³⁹⁾.

⁺Fig. 11. GH. shows a third Wood tubule, which was indeed covered with fewer dots, but that which exceeded the rest was that such a Wood tubule had in a small space five separate sections, exactly similar to most of the tubules of

36) ⁺In the illustration of the tangential section (Fig. 8), i.e. a section as denoted by DF in Fig. 4,⁺ or parallel thereto (provided that it does not pass through a ray such as plane AEC), two kinds of elements have been struck, viz. Horizontal vessels (cut through crosswise) and small vessels, now called rays and libriform fibres, respectively. [Ka.]

+ fig. XXXI.

+ fig. XXVII.

+ fig. XXXI.

+ fig. XXVII.

+ fig. XXXII.

37) ⁺The illustration of the radial section (Fig. 9), i.e. a section through a ray as indicated by AEC⁺ in Fig. 4, shows not only vertically extending Wood tubules struck longitudinally, but also Horizontal vessels struck longitudinally, i.e. libriform fibres and a ray. Considering the position, the minute round balls are probably starch-grains. [Ka.]

+ fig. XXXII.

+ fig. XXVII.

+ Spiral vessels and pitted vessels.

+ fig. XXXIII.

38) ⁺From Fig. 10 CD and from the description it is evident that this is a spiral vessel, a vessel with a very thin wall which is internally reinforced with a solid spiral band consisting of cellulose and lignin. L. thinks it is a very thin, spirally wound vessel. See also Letter 32 [20] of 14 May 1677, Collected Letters, Vol. 2, pp. 227-229, and Letter 85 [46] of 13 July 1685, ibidem, Vol. 5, p. 243. [Ka.]

+ fig. XXXIII.

+ fig. XXXIII.

39) ⁺Fig. 10 EF in all probability represents a pitted vessel. For the rest, it may be assumed that the elements DC and EF belong to the primary xylem of the root. [Ka.]

+ fig. XXXIII.

+ fig. XXXIV.

[p. 220]

na over een komende met¹¹⁰⁾ de meeste pijpjens daar uyt het stroo bestaat, van welke ledekens twee met G. en H. werden aangewesen¹¹¹⁾.

⁺Ik tragte ook, was het doenlijk, de groot Hout-pijpen die in Fig. 6. met I.I.K.L. werden aangewesen haar maaksel te ontdekken, in welk doen het my toe scheen dat de doorschynende menbrane die het Hout-pijpje uyt maakte, nog van vaatgens scheen te samen gestelt te zijn, die mede in 't rond van de Hout-pijpjens liepen¹¹²⁾.

Omme hier van een proef te nemen scheurden ik de groote gezeyde Hout-pijpjens in haar lengte ontstukken. Als wanneer ik quam te zien, dat deselvige ongemeen gekartelt van een scheurden, waar uyt ik een vast besluyt maakte¹¹³⁾, dat, hoe doorschynent my die Hout-pijpjens ook voort quamen, die sekerlijk uyt een groot getal van vaatgens, die in 't ronde liepen, waren te samen gestelt¹¹⁴⁾.

⁺Fig. 12. IK. vertoont een zeer kleyn gedeelte van een ontstukken gescheurde, en gekartelde groote Hout-pyp, welke Hout-pyp zeer vast aan het⁺ nevens staande kleyne vaatge Fig. 12. dat met LM. werd aangewesen, is vereenigt, en waar uyt, beeld ik my in⁷²⁾, de groote Hout-pijp desselfs grootmakinge heeft ontfangen, te meer om dat de menbrane van zoo een groote Hout-pijp, hoe door schynende het ook op veel plaatsen voor komt¹¹⁵⁾, men egter⁵⁴⁾ ziet, dat de groote Hout-pijp uyt vaatgens is te samen gestelt, die uyt het kleyne vaatge haar begin schynen te hebben.

Vorders heb ik verscheyde van de vooren verhaalde groote Hout-pypjens zoo naeuwkuerig beschout, als het my doenlijk was, en doen myn selven ingebeeld te zien, dat de menbrane waar uyt de groote Hout-pyp bestond waren vaatgens of striemtgens¹¹⁶⁾ die als kruys gewyse door malkanderen liepen,⁺ en welk deeltge of menbrane alhier Fig. 12. met LNOI. werd aangewesen, lopende in het zelvige de vaatgens of striemtgens van I. na N. ende van L. na O. door malkanderen, om door zoodanigen maaksel zoo een dun lighaam nog^a)

110) zeer na over een komende met, precies gelijkend op.

111) ⁺Wat L. in fig. 11 GH afbeeldt, en wat evenals de beide voorgaande een vertikaal verloop moet hebben gehad gezien de naam Hout-pijpje, is mogelijk een rij houtparenchymcellen, zoals deze in het betreffende hout rondom de houtvaten en in tangentiale banden aanwezig zijn. [Ka.]

+ fig. XXXIV.

+ fig. XXIX.

112) Zie voor de achtergrond van wat in deze zin staat vermeld Brief 122 [74] van 12 augustus 1692, Alle de Brieven, Dl. 9, blz. 84, aant. 65.

113) een vast besluyt maakte, de stellige conclusie trok.

114) Al eerder kwam L. tot de conclusie dat de karteling van de Hout-pijpjens veroorzaakt wordt door overlangs lopende en rondlopende vaatgens. Hij meent dat de wand of het membraan van de houtvaten opgebouwd is uit een menigte in de rondte lopende, zeer dunne vaatjes; deze zijn door hem in⁺ fig. 12 bij IK weergegeven. Het gaat hier mogelijk om fragmentatie van de houtwand. Zie ook Brief 122 [74] van 12 augustus 1692, Alle de Brieven, Dl. 9, blz. 84, aant. 65 en blz. 88, aant. 75. [Ka.]

+ fig. XXXV.

+ fig. XXXV.

+ fig. XXXV.

72) ik beelde my ook wel in, of niet wel, ik denk eigenlijk ook wel, dat.

115) Geheel duidelijk is deze zin niet. Waarschijnlijk bedoelt L. met membrane de vaatwanden; de betekenis van de zin is dan: te meer omdat men toch ziet, hoe doorschijnend de vaatwanden van zo'n grote Hout-pijp ook zijn, dat deze uit (dunnere) vaatjes samengesteld is.

54) egter, toch.

116) striemtgens, vezeltjes.

+ fig. XXXV.

a) A: ware

[p. 221]

which straw consists, two of which sections are denoted by G. and H⁴⁰⁾.

I also tried, if possible, to discover the structure of the large Wood tubes,⁺ denoted in Fig. 6. I.I.K.L., during which examination it appeared to me that the transparent membrane which constituted the Wood tubule also seemed to be composed of vessels, which also lay in the circumference of the Wood tubules⁴¹⁾.

In order to test this, I tore the said large Wood tubes in pieces lengthwise. And then I perceived that they were unusually crenate when torn, from which I firmly concluded that, however transparent those Wood tubules might appear to me, they were surely composed of a large number of vessels running in circles⁴²⁾.

⁺Fig. 12. IK. denotes a very minute part of a torn-up and crenate large Wood tube, which Wood tube is very firmly joined to the adjacent small vessel⁺ indicated in Fig. 12. by LM., from which I imagine the large Wood tube has derived its growth, the more so because one sees that, however transparent the membrane of such a large Wood tube appears to be in many places, the large Wood tube is composed of vessels which seem to have their origin in the small vessel.

Further I studied several of the aforesaid large Wood tubules as accurately as possible, and then I imagined I saw that the membrane of which the large Wood tube consisted was formed by small vessels or fibres extending crosswise⁺ through each other; and this part or membrane is denoted here in Fig. 12. by LNOI., the vessels or fibres extending therein through each other from I. to N. and from L. to O., in order to impart some strength and rigidity to such

40) ⁺The part which is shown by L. in Fig. 11 GH and which, considering the name Wood tubule like the two previous elements must have extended vertically may be a series of parenchyma cells such as they are present in the wood around the wood vessels and in tangential bands. [Ka.]

+ fig. XXXIV.

+ fig. XXIX.

41) For the background of the statement in this sentence, see Letter 122 [74] of 12 August 1692, Collected Letters, Vol. 9, p. 85, note 32.

42) Even before this, L. came to the conclusion that the crenation of the Wood tubules is caused by longitudinal and circular little vessels. He thinks that the wall or the membrane of the wood vessels is⁺ composed of a great many very thin vessels arranged in a circle; these are shown by him in Fig. 12 near IK. This may be a case of fragmentation of the wood-vessel wall. See also Letter 122 [74] of 12 August 1692, Collected Letters, Vol. 9, p. 85, note 32 and p. 89, note 38. [Ka.]

+ fig. XXXV.

+ fig. XXXV.

+ fig. XXXV.

+ fig. XXXV.

[p. 222]

een starkte en styfte toe te brengen; en wie weet wat al byzondere deelen nog¹¹⁷⁾ zoo een Hout-pyp al bevat¹¹⁸⁾.

My gedenkt dat ik voordesen hebbe gesprooken van de Aderen¹¹⁹⁾ in de bladeren van de Boomen, namentlijk dat die uyt een rond omgeslingert maaksel⁺ zijn bestaande, als hier vooren Fig. 10. met CD, is aangewesen. Als ook mede dat de strengen waar door veel pitten in hare schorssen als Haas-Noot¹²⁰⁾⁺ Amandel enz: haar grootmakinge ontfangen, uyt veele zoodanige vaaten bestaan¹²¹⁾.

Dese myne voor gaande ontdekkinge my weder te binnen komende, nam ik voor om na mijn beste vermogen, de jonge plant uyt de Noote-Muscaat te⁺ ontledigen, om te zien of de verhaalde vaaten Fig. 10. CD. die veele in 't Hout zijn, tot de jonge plant in de Noot niet en zouden over gaan ofte deelgenoot van die vaaten zijn.

Ik nam dan eerst het blat van de jonge plant, daar⁴²⁾ dezelvige zoo dik is, dat het ligt daar niet kan door gaan, en zag aanstonts drie distincte vaaten by malkanderen, die zoo wel¹²²⁾ in 't rond omgeslingert waren, als ik in 't Hout ofte wortel van de Noote-Muscaat-Boom hadde gezien.

Dit myn onderzoek, vervolgden ik by na aan het uyterste eynde van het blad, alwaar my zoo een dun omgeslingert vaatge zoo klaar en naakt voor myn gezigt quam, dat men yder in 't rond omgeslingert deel konde tellen.

Zien wy nu dat de voorzigtige¹²³⁾ Natuur de volmaaktheyt van de vaaten die in 't Hout zijn zoo mildelijk mede deelt, dat zelfs die gesien worden in de bladeren in de jonge plant, als die nog in zijn Zaad leyt, en welke Zaad hier de Noote-Muscaat is, ende dat dit doen na alle aparentie plaats heeft in alle Zaaden, hoe kleyn die ook mogten zijn, zoo en hebben wy ons niet te verwonderen dat een zeer kleyn Dierke, dat wy door het vergroot glas beschouwen, met alle de beginsels, van volmaaktheden is begaaft, waar mede een groot schepsel (dat uyt diergelijke kleyn Dierke is voortgekomen) verzien is. Kort om, hoe wy dieper en dieper in de geheymen der Natuur tragten in te dringen,^a)

117) wat al byzondere deelen nog, wat voor verschillende delen meer.

118) ⁺Het is welhaast zeker dat L. hier een stelsel van krimpscheurtjes heeft gezien (fig. 12 LNOI). De celwand, in het bijzonder de secundaire wand, is opgebouwd uit concentrische laagjes en goed ontwikkeld bij min of meer dikwandige cellen, zoals ook in het hout voorkomen.
Elk laagje is opgebouwd uit evenwijdig aan elkaar gerangschikte, onder een schuine hoek ten opzichte van de lengteas van het betreffende element verlopende fibrillen van cellulose. In opeenvolgende celwandlaagjes vertonen dergelijke, sterk gehydrateerde fibrillen verschillen in oriëntatie. Door uitdroging krimpen de fibrillen in de dikte, en wijken uit elkaar; hierdoor worden verschillen in hun oriëntatie zichtbaar in een stelsel van kruisgewijs verlopende scheurtjes. [Ka.]

+ fig. XXXV.

119) Aderen, nerven.

+ fig. XXXIII.

120) Haas-Noot, hazelnoot.

+ Nerven in bladeren van het embryo.

121) Over de Aderen... die uyt een rond omgeslingert maaksel zijn bestaande (spiraalvaten) in de strengen (vaatbundels) van de schorssen van de pitten (zaadhuid) van de hazelnoot en van de amandel schreef L. reeds in Brief 32 [20] van 14 mei 1677, Alle de Brieven, Dl. 2, blz. 226-228. Op de spiraalvaten in de hazelnoot kwam hij terug in Brief 85 [46] van 13 juli 1685, idem, Dl. 5, blz. 242.

+ fig. XXXIII.

42) daar, (ter plaatse) waar.

122) zoo wel, net zo, evenzo.
Het betreft hier houtvaten, die L. in verband met zijn opvatting over hun bouw weliswaar niet juist, maar zeer plastisch beschrijft, en in 't rond omgeslingert noemt. [Ka.]

123) voorzigtige, voorzienige.

a) A: in de hare

[p. 223]

a thin body through this structure; and who knows what different parts more such a Wood tube may contain⁴³⁾.

I remember having spoken before of the Nerves in the leaves of the Trees,⁺ viz. that they consist of a spirally wound structure, as denoted above in Fig. 10. by CD. And also that the strands through which many kernels in their rinds,⁺ such as Hazelnuts, Almonds, etc., derive their growth consist of many such vessels⁴⁴⁾.

This previous discovery of mine coming to my mind again, I resolved to remove the young plant from the Nutmeg as best I could in order to see⁺ whether the said vessels Fig. 10. CD., of which there are many in the Wood, would not pass into the young plant in the Nut or form part of those vessels.

I therefore first took the leaf of the young plant where it is so thick that the light cannot pass through it, and at once saw three distinct vessels near each other, which were as spiralled all around as I had seen in the Wood or root of the Nutmeg Tree⁴⁵⁾.

This investigation was continued by me almost to the extreme end of the leaf, where such a thin spiralled vessel appeared so clearly before my sight that one could count each turn of the spiral.

If we now see that provident Nature so generously distributes the perfection of the vessels which are in the Wood that they are even seen in the leaves in the young plant when it is still in its Seed, which Seed is here the Nutmeg, and that this to all appearances takes place in all Seeds, however small they may be, we need not wonder that a very small Animal which we observe through the magnifying glass is endowed with all the elements of perfection with which a large creature (which has sprung from such a small Animal) is provided. Briefly, as we try to penetrate deeper and deeper into the secrets of

43) ⁺It is almost certain that L. here saw a system of cracks caused by shrinking (Fig. 12 LNOI). The cell wall, in particular the secondary wall, is composed of thin concentric layers and is well developed in cells with more or less thick walls, such as they also occur in the wood. Each layer is composed of cellulose fibrils arranged parallel to each other and extending at an oblique angle to the longitudinal axis of the element in question. In successive layers of the cell wall such highly hydrated fibrils show differences in orientations. Through desiccation the fibrils shrink so that they grow thinner, and diverge from each other; thus, differences in their orientation become visible in a system of crosswise extending cracks. [Ka.]

+ fig. XXXV.

+ fig. XXXIII.

+ Veins in leaves of the embryo.

44) About the Nerves... which consist of a spirally wound structure (spiral vessels) in the strands (vascular bundles) of the rinds of the kernels (integument) of the hazelnut and of the almond L. already wrote in Letter 32 [20] of 14 May 1677, Collected Letters, Vol. 2, pp. 227-229. He reverted to the spiral vessels in the hazelnut in Letter 85 [46] of 13 July 1685, ibidem, Vol. 5, p. 243.

+ fig. XXXIII.

45) These are wood vessels which, in connection with his view of their structure, L. describes, not correctly, but very plastically indeed, and which he calls spiralled all round. [Ka.]

[p. 224]

hoe wy meer en meer bemerken, dat wy tot het groot verborgen geheym, datter in steekt, niet en zullen geraken, schoon veele, als zy door een goet vergroot glas komen te zien, dwaaslijk oordeelen dat voor ons gezigt niet⁵⁾ kan verborgen blyven.

⁺Wanneer ik voor leden Jaar in Gelderland was, ter plaatse alwaar veel Tabacq geplant wierde, liet ik voor my, als zoodanig Zaad noyt gezien hebbende¹²⁴⁾, wat van dat Zaad koopen¹²⁵⁾.

Dit Zaad is zeer kleyn, en niet grooter als groff Zand¹⁰⁾; het zelvige voor het vergroot glas stellende, zag ik dat de buyte schors zoo ongemeen van maaksel was, als ik oyt eenig Zaad¹²⁶⁾ met bloote oog hadde beschouwt, want het stak boven alle Zaaden in aangenaamheyt¹²⁷⁾ zoodanig uyt, dat by aldien wy zoo een maaksel in 't bloote oog hadden¹²⁸⁾, wy ons niet en behoefden te schamen om in een Rariteit-Kamer een plaats te vergunnen. En nog aangenamer was de schors te aanschouwen wanneer men deselvige van zijn pit en tweede menbrane ofte omwintsel hadde gesepareert¹²⁹⁾.

Om het aangename gezigt daar van mede te deelen, heb ik het zelvige⁺ laten afteykenen als hier Fig. 13. PQR.

Ik hebbe de plant uyt dit Zaad genomen, ende het zelvige, zoo als het⁺ voor het vergroot glas zig vertoonde, laten afteykenen, als Fig. 14. STVW.

5) niet, niets.

+ Tabakszaad.

124) als (...) noyt gezien hebbende, daar ik (...) nooit gezien had.

125) De nu volgende studie van het zaad van tabak was een oude wens van Henry Oldenburg (1617/20-1677), voormalig secretaris van de Royal Society, die L. om deze waarnemingen had verzocht. L. kon toen niet aan het verzoek voldoen, omdat hij niet over tabakszaden beschikte (zie Brief 15 [9] van 22 januari 1675, Alle de Brieven, Dl. 2, blz. 218). Oldenburg's verzoek hing waarschijnlijk samen met de voordracht van John Ray (1627-1705) over de seeds of plants, door Oldenburg zelf voorgelezen in de vergadering van de Royal Society van 17 december 1674 O.S., waarin werd gesteld: The lesser seeds are the most fertile; such plants as bear the least seed bringing the greatest plenty or abundance: as, for example, tobacco which, for a plant of that bigness, bears the least seed of any I know, producing the greatest number of seeds: LAUREMBERGIUS counting from one plant an increase of three hundred and sixty thousand (T. Birch 1757: The History of the Royal Society..., Dl. 3, blz. 163). [He.]
De inlandse teelt van tabak dateert van de eerste helft van de zeventiende eeuw en kwam in de tweede helft van die eeuw en in de achttiende eeuw tot grote bloei. De belangrijkste centra lagen in de provincie Utrecht, met Amersfoort als middelpunt, en in de provincie Gelderland, voornamelijk in de landstreken Hoge Veluwe, Betuwe en Land van Maas en Waal. In de loop van de negentiende eeuw ging de tabakscultuur te gronde door zware concurrentie van tabak uit Amerika en Nederlands Oost-Indië. Zie verder H.K. Roessingh 1976: Inlandse tabak.

10) een grof zand, ongeveer 870 µ.

126) als ik oyt eenig Zaad, men leze: ‘als eenig Zaad dat ik oyt’.

127) aangenaamheyt, nl. om te zien, dus: fraaie vorm.

128) in 't bloote oog hadden, met het blote oog konden zien.

129) Op grond van de door L. gegeven afmeting van het zaad (niet groter dan een groff Zand, d.w.z. 870 µ) kan niet worden uitgemaakt of dit afkomstig was van Nicotiana tabacum L. (grootte zaad 400-600 µ) of N. rustica L. (grootte zaad 500-600 µ). Beide soorten werden toentertijd in de Nederlanden commercieel geteeld. Van N. rustica zijn grootzadige vormen bekend; deze hebben echter in tegenstelling⁺ tot voornoemde vormen een gekromd embryo, terwijl uit fig. 14 en fig. 15 blijkt, dat dit recht was. Dit juist weergegeven embryo verkreeg L. door van de zaadjes eerst de zaadhuid te verwijderen en daarna het kiemwit of endosperm (L.'s tweede membrane).
⁺De in fig. 13 zeer juist afgebeelde struktuur van de oppervlakte van het zaad ontstaat, doordat de grillig gevormde opperhuidcellen bij het rijpen afsterven en uitdrogen, waardoor de buitenwanden ingezonken raken en de gegolfde tussenwanden als een netwerk van richels duidelijk zichtbaar worden. [Ka.]

+ fig. XXXVII en XXXVIII.

+ fig. XXXVI.

+ fig. XXXVI.

+ fig. XXXVII.

[p. 225]

Nature we become more and more aware that we shall not arrive at the great hidden mystery which is in it, though many people, when they look through a good magnifying glass, foolishly think that nothing can remain concealed from our view.

⁺When I was in Guelders last year, in the place where much Tobacco was grown, I had some of that Seed bought for me, because I had never seen such Seed⁴⁶⁾.

This Seed is very small and no larger than coarse Sand⁵⁾; placing it before the magnifying glass, I saw that the outer rind was of a structure as unusual as any Seed I had ever observed with the naked eye, for it exceeded all Seeds in beauty of form to such a degree that if we could see such a structure with the naked eye, we need not be ashamed to give it a place in a Cabinet of Curiosities. And the rind was even more pleasant to behold when it had been separated from its kernel and second membrane or envelope⁴⁷⁾.

In order to show the pleasant sight thereof, I had it drawn, as shown here⁺ in Fig. 13. by PQR.

I took the plant from this Seed and ordered it to be drawn such as it⁺ appeared before the magnifying glass, as Fig. 14. STVW., TVW. being that

+ Tobacco seed.

46) The study of the seed of tobacco which now follows had long been desired by Henry Oldenburg (1617/20-1677), former secretary of the Royal Society, who had asked L. for these observations. At that time L. was unable to comply with the request because no tobacco seeds were available to him (see Letter 15 [9] of 22 January 1675, Collected Letters, Vol. 2, p. 219). Oldenburg's request was probably connected with the address by John Ray (1627-1705) on the seeds of plants, read by Oldenburg himself at the meeting of the Royal Society of 17 December 1674 O.S., in which it was stated as follows: The lesser seeds are the most fertile: such plants as bear the least seed bringing the greatest plenty or abundance: as, for example, tobacco, which, for a plant of that bigness, bears the least seed of any I know, producing the greatest number of seeds: LAUREMBERGIUS counting from one plant an increase of three hundred and sixty thousand (T. Birch 1757: The History of the Royal Society..., Vol. 3, p. 163). [He.]
The Dutch cultivation of tobacco dates back to the first half of the seventeenth century and flourished greatly in the second half of that century and in the eighteenth century. The principal centres were situated in the province of Utrecht, with Amersfoort as its centre, and in the province of Guelders, mainly in the regions of ‘Hoge Veluwe’, ‘Betuwe’, and ‘Land van Maas en Waal’. In the course of the nineteenth century the tobacco culture was ruined by heavy competition of tobacco from America and the Dutch East Indies. See further H.K. Roessingh 1976: Inlandse tabak.

5) A grain of coarse sand: about 870 µ.

47) On the basis of the size of the seed as given by L. (no larger than a grain of coarse sand, i.e. 870 µ) it cannot be ascertained whether it was the seed of Nicotiana tabacum L. (size of seed 400-600 µ) or N. rustica L. (size of seed 500-600 µ). Both species were cultivated on a commercial scale in the Netherlands at that time. Forms with large seeds are known of N. rustica, but in contrast to the aforesaid⁺ forms, these have a crooked embryo, while it appears from Figs 14 and 15 that it was straight. This embryo as correctly shown above was obtained by L. by first removing the integument from the seeds, and subsequently the albumin or the endosperm (L.' second membrane).
⁺The structure of the seed's surface as illustrated very correctly in Fig. 13 is due to the fact that the capriciously former epidermic cells die and desiccate as they ripen, as a result of which the external walls sag and the undulated intermediary walls become clearly visible as a network of ridges. [Ka.]

+ figs XXXVII and XXXVIII.

+ fig. XXXVI.

+ fig. XXXVI.

+ fig. XXXVII.

[p. 226]

zijnde TVW. het gene tot de plant ende WST. het gene dat tot de wortel zoude op gewassen hebben.

Ik hadde nog een tweede plant uyt een voor verhaalt Zaatge voor een⁺ vergroot glas staan dat ik insgelijks hebbe laten afteykenen, als Fig. 15. met XYZA. werd aangeweesen.

Hier zien wy al weder, hoe dit kleyne maaksel, in kunstig werk, de grootere over treft.

Dus verre het verhaalde kleyne Zaatge beschouwen hebbende, word ik te rade¹³⁰⁾, om myn kopere doosje te nemen, ende dat zelvige te vollen met nat gemaakt Schuur Zand, ende boven in het Zand te leggen verscheyde Tabacq Zaatgens, ende dat doosje by dag in myn zak te drage, ende by nagt in myn bedde te leggen, op dat het doosje altyt warm zoude blyven, om dus⁴¹⁾ de uytspruytinge van het Zaad te doen verhaasten, gelyk ik voor desen, met andere Zaaden hadde verrigt, met die inzigte⁵¹⁾ omme my te verzekeren of⁺ Fig. 14. ende Fig. 15. zynde de jonge planten uyt de Zaaden, met de uytspruytende Zaaden zoude over een komen.

⁺Deze in 't Zand leggende Zaadtgens, yder dag beschouwende, konde ik in de eerste en tweede dag niet anders zien, als dat dezelvige wat grooter waren gezwollen; maar den derden dag zag ik dat het basje was op geborsten, ende dat onder aan het zelvige de plant buyten de schors ontrent twee hairbreeten lang uyt stak¹³¹⁾.

Den vierden dag zag ik tot myn verwondering dat de plant wel zesmaal zoo lang was gegroeyt, als het Zaad lang hadde geweest. En alzoo myn tyd doen niet toe en liet dese plant te laten afteykenen, zoo stelde ik dat uyt tot den vyfden dag, als wanneer de jonge plant nog wel twee maal zoo lang was gewassen als des daags te voren.

⁺Fig. 16. HIKL. vertoont de twee bladerkens, die in Fig. 14. met TVW. ende Fig. 15. met YZA. werden aangewesen.

Hier was ik nu niet alleen versekert dat ik met de ontledinge van de Zaatgens de waarheyt hadde, maar my quamen nu zeer naakt⁸²⁾ te vooren de menigvuldige vaatgens, waar uyt de bladerkens voor het meerendeel waren⁺ gemaakt, waar van ik in Fig. 14. ende 15. maar als een schaduwe hadde gezien, ende daar benevens bleek my het groot getal van tusschenschottgens of ledekens waar mede yder vaatge of pypje, zoo in de bladerkens, als stam en wortel zyn verzien, over een komende met het maaksel van grooter planten¹³²⁾.

⁺Wanneer ik de wortel Fig. 16. MON. tragte te laten afteykenen, bevond

+ fig. XXXVIII.

130) word ik te rade, besloot ik.

41) dus, op deze wijze, zo.

51) met die insigte, met de bedoeling.

+ fig. XXXVII en XXXVIII.

+ Kiemproeven met tabakszaad.

131) Op de beschrijving van de bouw van het embryo laat L. de kiemingsgeschiedenis volgen. Zet men de gegevens betreffende de lengte van het kiemplantje af tegen de dagen van waarneming, dan ontstaat een typische, regelmatige groeikromme. Uit de beschrijving van het embryo blijkt, dat L. de twee cotylen of zaadlobben (bladerkens), inclusief de ertussen gelegen maar niet vermelde plumula,⁺ tot de plant laat uitgroeien, en het deel TSW en YXA van fig. 14 en fig. 15 tot wortel laat worden. Bij de beschrijving van fig. 16 onderscheidt hij onder de cotylen wel degelijk twee verschillende delen, nl. de stam (het hypocotyle stengellid) en de wortel. Er is in dit stadium nog niets van een uitgroeiende plumula, de latere stengel met bladeren, te zien. [Ka.]

+ fig. XXXVII, XXXVIII en XXXIX.

+ fig. XXXIX, XXXVII en XXXVIII.

82) naakt, duidelijk.

+ fig. XXXVII en XXXVIII.

132) Met de menigvuldige vaatgens en het groot getal van tusschenschottgens of ledekens waar mede yder vaatge of pypje in de kiemblaadjes, het hypocotyle stengellid en de wortel zijn voorzien, bedoelt L. kennelijk overlangse rijen cellen. [Ka.]

+ fig. XXXIX.

[p. 227]

which would have grown into the plant and WST. that which would have grown into the root.

I also had a second plant from a Seed, as mentioned above, standing before⁺ a magnifying glass, which I also ordered to be drawn, as shown in Fig. 15. by XYZA.

Here we see again how this small structure exceeds the larger ones in ingenuity.

Having so far observed the said small Seed, I decided to take my copper box and to fill it with moistened Scouring-Sand, and to lay in the top layer of the Sand several Tobacco Seeds, to carry that box by day in my pocket and lay it in my bed by night, in order that the box might always remain warm, thus to hasten the sprouting of the Seed, as I had done previously with other⁺ Seeds, with the intention of ascertaining whether Fig. 14. and Fig. 15., being the young plants from the Seeds, would resemble the sprouting Seeds.

⁺Looking every day at these Seeds lying in the Sand, on the first and the second day I could see nothing except that they had swollen to a somewhat larger size; but on the third day I saw that the rind had burst and that at the bottom thereof the plant protruded about two hairbreadths out of the rind⁴⁸⁾.

On the fourth day I saw to my astonishment that the plant had grown at least six times as long as the Seed had been. And since my time did not then permit me to have this plant drawn, I deferred this to the fifth day, and then the young plant had become twice as long again as it had been the day before.

⁺In Fig. 16. HIKL. denotes the two leaves which were denoted in Fig. 14. by TVW. and in Fig. 15. by YZA.

Here not only had I ascertained that I had found the truth with the dissection of the Seeds, but now I also saw very clearly the numerous little⁺ vessels of which the little leaves were largely made, of which in Figs 14. and 15. I had only seen as it were a shadow, and in addition I found the large number of partitions or sections with which each little vessel or tubule, in the leaves as well as in trunk and root, is provided, resembling the structure of larger plants⁴⁹⁾.

⁺When I tried to have the root, Fig. 16. MON., drawn, I found it to be

+ fig. XXXVIII.

+ figs XXXVII and XXXVIII.

+ Germination experiments with tobacco seed.

48) The description of the structure of the embryo is followed up by L. with the process of germination. If the data concerning the length of the embryo are plotted against the number of days of observation, a typical, regular growth-curve results. From the description of the embryo it appears that L. allows the two cotyledons (lobes), including the plumule - which is not mentioned - to develop⁺ into the plant, and the part TSW and YXA of Figs 14 and 15 to become the root. In the description of Fig. 16 he actually distinguishes under the cotyledons two different parts, viz. the stem (the hypocotyl internode) and the root. At this stage no trace of a developing plumule, the later stem with leaves, is visible as yet. [Ka.]

+ figs XXXVII XXXVIII and XXXIX.

+ figs XXXIX, XXXVII and XXXVIII.

+ figs XXXVII and XXXVIII.

49) By the numerous little vessels and the large number of partitions or internodes with which each little vessel or tubule in the seed lobes, the hypocotyl internode, and the root are provided L. evidently means longitudinally arranged rows of cells. [Ka.]

+ fig. XXXIX.

[p. 228]

ik deselve zoo beset met Zandgens, die daar ook vast aan bleven hangen, dat ik verscheyde middelen moste gebruyke om de wortel van het Zand te reynigen, in welk doen veel wortelkens quamen te breken, want de wortel takjens hadden tot verwonderens toe de Zantgens om vangen, en by aldien men nog alle de worteltgens die men quam te zien hadde afgeteykent, het getal van de kleyne worteltgens die uyt de groote wortel MON. waren gesprooten, zoude wel twee maal zoo veel zyn geweest alsser nu geteykent zyn.

En dat meer is, men konde in veele van de gezeyde kleyne wortelkens nog de zeer kleyne vaatgens bekennen.

⁺Dese groote wortel Fig. 16. MON. verdorde in een korte tyd zoo weg, dat om der zelver vaaten, en dikte wel af te malen¹³³⁾, men wel vyf ofte ses plantgens op nieuw voor het vergroot glas most stellen.

Als wy nu zien in hoe korte dage zoo een kleyn Zaatge tot een plantge opschiet, en daar by vast stellen¹³⁴⁾, dat de volmaaktheyt¹³⁵⁾ die wy in de plant zien al in 't kleyn Zaatge is geweest, schoon het voor onse oogen verborgen is, zoo en behoeven wy ons niet te verwonderen hoe een kleyn Dierke uyt het mannelijk Zaad van een Vogeltge dat aan 't doir van het Ey geplaast is, in dertien of minder dagen, tot een Vogeltge werd, dat zoo groot als het Ey zelfs is¹³⁶⁾.

Ons is bekent hoe de Boom-vrugten voorleden Jaar overvloedig in ons Land zyn gewassen, en alzoo eenige Tuynders in 't midden van de Winter, ons wilden wys maken dat de Boomen van dit Jaar weder over vloedig zouden Bloeyen (dat haar gemist is¹³⁷⁾) zoo dede my haar zeggen in de geseyde tyd begeven in de Tuyn¹³⁸⁾, en ik snede een Tak van een Boom, die wel aldervrugtbaarst was, en thuys komende opende ik eenige botten, en stelde die voor het vergrootglas, en ik ontdekte in eenige van de zelvige de Bloemtgens, die wy Bloessem noemen, hoe wel die uytnemende kleyn waren.

⁺Ik snede ook op die tyd een Tak van een Aelbesse-Boom, van de welke ik mede de knopjens opende en zag niet alleen de jonge Aelbessen, die in twee bysondere¹³⁹⁾ trosjens zoo digt en rondagtig in een lagen, als of wy ons verbeelden te zien kleyne ronde bosjens¹⁴⁰⁾ Druyven, maar ik zag ook daar benevens, de jonge Hout-scheut, waar van mede alreede een begin was gemaakt, en welke Hout-scheut of jonge Tak, uytspruyt daar⁴²⁾ de Aelbessen risten uyt

+ fig. XXXIX.

133) af te malen, af te beelden.
L. en velen na hem hebben opgemerkt, hoe de wortelkens, dat zijn de wortelharen, zandkorrels omgroeien⁺ en ermee verkleven. De weergave van de wortelharen in fig. 16 is echter onjuist; in werkelijkheid zijn het lange, onvertakte, cylindervormige uitgroeisels van de opperhuidcellen van de wortel. [Ka.]

+ fig. XXXIX.

134) vast stellen, de overtuiging hebben.

135) volmaaktheyt, volkomenheid.

136) Deze analogieredenering gaat uit van L.'s overigens onjuiste veronderstelling dat het embryo van een plant te vergelijken zou zijn met de spermatozoë van een dier. Uitvoeriger besprak L. deze vergelijking in Brief 85 [46] van 13 juli 1685, Alle de Brieven, Dl. 5, blz. 230-232 en 246-254.

137) dat haar gemist is, waarin zij zich vergist hebben.

138) Zie over L.'s verschillende tuinen Brief 57 [30] van 5 april 1680, Alle de Brieven, Dl. 3, blz. 212, aant. 43.

+ Knop van een aalbes.

139) bysondere, afzonderlijke.

140) In het Westland spreken de tuinders nog steeds van ‘bossen’ druiven, niet van ‘trossen’.

42) daar, (ter plaatse) waar.

[p. 229]

so covered with little Grains of Sand, which firmly adhered thereto, that I had to use several means to remove the Sand from the root, in which process many rootlets broke, for the branches of the roots had enveloped the little Grains of Sand in a surprising way, and if all the rootlets which one saw had been drawn, the number of the rootlets which had sprouted from the large root MON. would have been at least twice as great as has now been drawn.

And what is more, in many of the said rootlets one could also detect the very minute vessels.

⁺This large root in Fig. 16. MON. in a short time withered so much that in order to depict its vessels and thickness properly, five or six little plants had to be placed in turn before the magnifying glass⁵⁰⁾.

If we now see in how few days such a small Seed shoots up into a little plant and at the same time we are convinced that the perfection which we see in the plant was already present in the small Seed, though it is hidden from our eyes, we need not wonder that an Animalcule from the male Sperm of a little Bird, which is placed at the yolk of the Egg, in thirteen or fewer days becomes a little Bird that is the same size as the Egg itself⁵¹⁾.

It is known to us that the fruits on the Trees grew plentifully in this Country last Year, and since some Gardeners would make us believe in the middle of the Winter that this Year the Trees would Blossom plentifully again (in which they erred), their statement made me go into the Garden⁵²⁾ at the said time, and I cut a Branch off a Tree which was very fruitful indeed, and, coming home, I opened some buds and placed them before the magnifying glass, and I discovered in some of them the little Flowers we call Blossoms, though they were extremely small.

⁺At that time I also cut a Branch off a Currant Bush, the buds of which I also opened, and I saw not only the young Currants, which lay in two separate strings so densely and roundish together as if we imagined to see small round bunches of Grapes, but I also saw in addition the young shoot of Wood, of which also a beginning had already been made, which shoot of Wood or young

+ fig. XXXIX.

50) L. and many of his successors have observed how the rootlets, i.e. the root-hairs, grow around⁺ grains of sand and stick to them. The representation of the radical hairs in Fig. 16, however, is incorrect; in reality they are long, non-branched, cylindrical excrescences of the epidermic cells of the root.
[Ka.]

+ fig. XXXIX.

51) This analogical reasoning is based on L.'s supposition - which for the rest is wrong - that the embryo of a plant can be compared to the spermatozoon of an animal. This comparison was discussed in greater detail by L. in Letter 85 [46] of 13 July 1685, Collected Letters, Vol. 5, pp. 231-233 and 247-255.

52) On L.'s different gardens, see Letter 57 [30] of 5 April 1680, Collected Letters, Vol. 3, p. 213, note 17.

+ Bud of a currant.

[p. 230]

⁺de Bottgens te voorschyn komen; zynde Fig. 17. BCD. de twee risten Aelbessen, ende EFG. de jonge Hout-scheut of Aelbessen Takje¹⁴¹⁾. Afbrekende enz.

A. van Leeuwenhoek.

+ fig. XL.

141) ⁺Uit de tekst en uit de onduidelijke fig. 17 valt niet op te maken, hoe L. hier precies gewerkt heeft. Onder de eindknop van de rode aalbes (Ribes rubrum), die een geheel vegetatief karakter heeft en voor takverlenging zorgt, is een aantal zijknoppen te vinden van geheel generatieve aard. Deze leveren ieder slechts één bloemtrosje, en later dus één trosje bessen op. Dat L. in één knop zowel twee bloemtrosjes als een jonge vegetatieve scheut aantreft, valt hier niet mee te rijmen. [Ka.]

+ fig. XL.

[p. 231]

⁺Branch sprouts where the strings of Currants come from the Buds; Fig. 17. BCD. being the two strings of Currants and EFG. the young shoot of Wood or Currant Branch⁵³⁾. Breaking off, etc.

A. van Leeuwenhoek.

+ fig. XL.

53) ⁺From the text and from the indistinct Fig. 17 it cannot be ascertained exactly how L. operated in this case. Beneath the terminal bud of the red currant (Ribes rubrum), which has an entirely vegetative character and provides for extension of the branch, a number of lateral buds of an entirely generative character are to be found. Each of these produces only one raceme, and thus later one string of currants. It is incompatible with this that L. finds in one bud two racemes as well as a young vegetative shoot. [Ka.]

+ fig. XL.

+ fig. XXV.

+ fig. XXVI.

+ fig. XXV.

+ fig. XXVI.

+ fig. XXX.

+ fig. XXX.

+ fig. XXX.

+ fig. XXVII, XXIX en XXX.

+ fig. XXIX.

+ fig. XXX.

+ figs XXVII, XXIX and XXX.

+ fig. XXIX.

+ fig. XXXI.

+ fig. XXVII.

+ fig. XXXII.

+ fig. XXVII.

+ fig. XXXIII.

+ fig. XXXIII.

+ fig. XXXI.

+ fig. XXVII.

+ fig. XXXII.

+ fig. XXVII.

+ fig. XXXIII.

+ fig. XXXIII.

+ fig. XXXIV.

+ fig. XXXV.

+ fig. XXXIV.

+ fig. XXXV.

+ fig. XXXV.

+ fig. XXXV.

+ fig. XXXVII en XXXVIII.

+ fig. XXXVI.

+ figs XXXVII and XXXVIII.

+ fig. XXXVI.

+ fig. XXXVII, XXXVIII en XXXIX.

+ figs XXXVII XXXVIII and XXXIX.

+ fig. XXXIX.

+ fig. XXXIX.

+ fig. XL.

+ fig. XL.