Alle de brieven. Deel 12: 1696-1699

[p. 70]

Brief No. 176 [106]
12 September 1696

Gericht aan: Anthonie Heinsius.

Manuscript: Geen manuscript bekend.

Gepubliceerd in:

A. van Leeuwenhoek 1697: Sesde Vervolg Der Brieven..., blz. 313-333 (Delft: H. van Krooneveld). - Nederlandse tekst [A].

A. van Leeuwenhoek 1697: Continuatio Arcanorum..., blz. 167-185 (Delphis Batavorum: H. a Kroonevelt). - Latijnse vertaling [C].

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., blz. 41 (La Haye: J. Swart). - Frans excerpt.

S. Hoole 1799: The Select Works of Antony van Leeuwenhoek..., Dl. 1, blz. 154-159 (London). - Nagenoeg volledige Engelse vertaling.

A.J.J. Vandevelde 1922: De Brieven 76 tot 107 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., Jrg. 1922, blz. 1130-1132. - Nederlands excerpt.

Korte inhoud:

Een zekere arts die beweerde dat zuur en vis ongezond zijn, wordt door L. tegengesproken. Onderzoek naar stremsel en wrongel uit kalvermagen. Experimenten met stremsel in azijn, wijn en bloed. Proeven met krijt en kreeftsogen in azijn. Onderzoek of de bittere smaak van stremsel wellicht door gal veroorzaakt wordt; anatomie van de uitgang van de galblaas bij het kalf. Over het nut van het roken van tabak tegen kiespijn. Anatomie van de boekmaag van het kalf; haarballen uit de pens. Opmerkingen over het nut van de melkstremming voor verschillende soorten zoogdieren.

Opmerking:

De hier afgedrukte tekst is die van uitgave A.

[p. 71]

Letter No. 176 [106]
12 September 1696

Addressed to: Anthonie Heinsius.

Manuscript: No manuscript is known.

Published in:

A. van Leeuwenhoek 1697: Sesde Vervolg Der Brieven..., pp. 313-333 (Delft: H. van Krooneveld). - Dutch text [A].

A. van Leeuwenhoek 1697: Continuatio Arcanorum..., pp. 167-185 (Delphis Batavorum: H. a Kroonevelt). - Latin translation [C].

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., p. 41 (La Haye: J. Swart). - French excerpt.

S. Hoole 1799: The Select Works of Antony van Leeuwenhoek..., vol. 1, pp. 154-159 (London). - Practically complete English translation.

A.J.J. Vandevelde 1922: De Brieven 76 tot 107 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., 1922, pp. 1130-1132. - Dutch excerpt.

Summary:

A certain physician, who alleged that acid and fish are unwholesome, is contradicted by L. Research on rennet and curd from calves' stomachs. Experiments with rennet in vinegar, wine, and blood. Tests with chalk and crab's-eyes in vinegar. Research to find out whether the bitter taste of rennet is perhaps caused by bile; anatomy of the duct opening out of the gall-bladder of a calf. About the use of smoking tobacco as a remedy against toothache. Anatomy of the omasum of the calf; balls of hair from the rumen. Remarks about the use of milk-clotting for different kinds of mammals.

Remark:

The text as here printed is that of edition A.

[p. 72]

Delft desen 12. September. 1696.

Wel Edele Gestrenge Heer¹⁾

⁺ALzoo verscheyde Genees-heeren ende Heel-meesters seggen, veele ziektens veroorzaakt te werden door een zuur in de maag, dat de zappen doet stremmen, ende my daar benevens in gedagten gekomen is, hoe ik voor een geruymen tyd, tegens seker voornaam Geneesheer²⁾, buytens-lants sullende vertrekken, (den welken onder het drinken van Thee ten mynen huyse, dien drank zeer hoog verhefte, ende aan prees, daar en tegen seer veragte ende afried, het gebruyk van alle zuur ende Vis, ende dat die³⁾ als ongesont, voor sig niet zoude nuttigen, vermeynende daar door zyn levens tyd nog tagtig jaren te sullen uytrekken alhoewel de uytkomste doen zien heeft, dat hy zyn rekening qualyk gemaakt hadde, ende dat misschien, hadde hy wat meerder zuur ende Vis, ende minder wyn, genuttigt gehad, zyn leven van een langer duur zoude hebben konnen zyn) gesegt hadde, dat ik niet konde denken, dat het gebruyk van zuur ende Vis soo schadelyk kon zyn, dewyl men in 't na by gelegene Dorp, alwaar die luyden gewoon zyn met de Visserie sig te generen⁴⁾, ende door gaans zeer veel Vis tot spyse te gebruyken, ende wel voornamentlyk als zy op zee zyn, zoude vinden zeer kloeke en starke Oude mannen, die hairen van een vinger breet op haar neus tusschen haar oogen hebben, ende dat ik voor myn selven te meer malen onder-vonden hadde, dat myn lighaam, soo wanneer het selve niet wel gestelt was, door het eeten van Vis, met een sausse van booter en edik⁵⁾, verquikt was geworden, dat ook zuure zaussen my noyt qualijk waren bekomen, ja selfs dat⁶⁾ de vis gesonder agte te zyn, dan het Vlees, voornamentlyk voor Menschen die niet arbeyden, als kunnende ligter in de maag ende darmen verbryselt werden, dan het Vlees, het welke doorgaans⁷⁾ meerder voetzel geeft, en daarom wel een oorzaak kan zijn van ziekte, vast stellende⁸⁾ dat veele ziekten door

1) De brief is blijkens de titel in de uitgave gericht aan d'H^r. M^r. Antoni Heinsius, Raat Pensionaris van Holland, &c. &c. Zie voor Heinsius het Biogr. Reg., Alle de Brieven, Dl. 3, blz. 484.

+ Schadelijkheid van consumptie van zuur en vis.

2) De Geneesheer is Cornelis Bontekoe (1647-1685), die in 1682 naar Duitsland vertrok, waar hij lijfarts werd van de Brandenburgse keurvorst Friedrich Wilhelm iii (1620-1688). Bontekoe was een vurig pleitbezorger van het gebruik van thee als geneesmiddel. Theedrinken, geheelonthouding en algehele matigheid konden volgens hem de levensduur van mensen aanzienlijk verlengen. Zie De Feyfer, ‘Cornelis Bontekoe’ en het Biogr. Reg., Alle de Brieven, Dl. 2, blz. 438.
Zie voor L.'s contacten met Bontekoe Brief 52 van 14 november 1679, idem, Dl. 3, blz. 134-136 en Brief 70 [37] van 22 januari 1683, idem, Dl. 4, blz. 30-32, beide over theedrinken; Brief 84 [45] van 30 maart 1685, idem, Dl. 5, blz. 208; Brief 118 [70] van 1 februari 1692, idem, Dl. 8, blz. 260-262; en Brief 134 [80] van 2 maart 1694, idem, Dl. 10, blz. 18. Zie ook aant. 19 bij Brief 205 [120] van 1699, in dit deel.

3) ende dat die, lees: en dat hij die. L. heeft deze buitengewoon lange zin, waarvan ook het stuk na de dubbele punt, dat met So begint, een integrerend deel uitmaakt, foutloos geconstrueerd. Dit is vooral daarom opmerkelijk, omdat hij zich in kortere zinnen herhaaldelijk vergist. Zie hiervoor Damsteegt, ‘Syntaktische verschijnselen’, en Damsteegt, ‘Language and Leeuwenhoek’.

4) sig te generen, zich in hun levensonderhoud te voorzien.

5) edik, azijn.

6) dat, lees: dat ik. Deze bijzin is, evenals de voorgaande ende dat ik voor myn selven, afhankelijk van gesegt hadde.

7) doorgaans, altijd.

8) vast stellende, ervan uitgaande.

[p. 73]

Delft, the 12th of September 1696.

Right Honourable Sir¹⁾,

⁺As several Physicians and Surgeons say that many diseases are caused by an acid in the stomach, which causes the juices to clot, and moreover I recalled how I said a considerable time ago to a certain distinguished Physician²⁾ who was about to go abroad (who, while drinking Tea at my house, very highly extolled and recommended that beverage, but on the other hand very much condemned and advised against the use of all acids and of Fish, and said that he for one would not take them, as being unwholesome, thinking that he would thus prolong his life with eighty years, although the issue has shown that he had made a miscalculation and that perhaps, had he taken a little more acid and Fish and less wine, his life might have been of longer duration) that I could not imagine that the use of acid and Fish could be so harmful, seeing that in the nearby Village, where the people are wont to earn their living by Fishing and generally consume very much Fish as food, particularly when they are at sea, there are said to be found very robust and strong Old men, who have hairs one finger long on their nose between their eyes, and that I for one had frequently experienced that my body, when it was indisposed, was refreshed by the eating of Fish with a sauce of butter and vinegar, that vinegar sauces also had never disagreed with me, and even that I considered fish to be more wholesome than Meat, particularly for People who do not labour, because it can be crushed more easily in the stomach and the intestines than Meat, which always provides more nutrition and may therefore cause illness, since I am persuaded that many diseases are caused by over-nutrition, I often turned this over in my thoughts,

1) It appears from the title in the edition that the letter is addressed to Mr. Antoni Heinsius, Grand Pensionary of Holland, etc. etc. For Heinsius, see the Biogr. Reg., Collected Letters, vol. 3, p. 485.

+ Injuriousness of acid and fish consumption.

2) The Physician is Cornelis Bontekoe (1647-1685), who left in 1682 for Germany, where he became personal physician to the Brandenburg elector Friedrich Wilhelm iii (1620-1688). Bontekoe was an ardent advocate of the use of tea as a medicine. According to him, drinking tea, total abstention, and complete frugality could considerably lengthen men's term of life. See De Feyfer, ‘Cornelis Bontekoe’, and the Biogr. Reg., Collected Letters, vol. 2. p. 439.
For L.'s contacts with Bontekoe, see Letter 52 of 14 November 1679, idem, vol. 3, pp. 135-137, and Letter 70 [37] of 22 January 1683, idem, vol. 4, pp. 31-33, both about drinking tea; Letter 84 [45] of March 1685, idem, vol. 5, p. 209; Letter 118 [70] of 1 February 1692, idem, vol. 8, pp. 261-263; and Letter 134 [80] of 2 March 1694, idem, vol. 10, p. 19. See also Letter 205 [120] of 1699, note 6, in the present volume.

[p. 74]

te veel voetzel werden veroorzaakt: So hebbe ik te meermalen daar over mijn gedagten laten gaan, vermeijnende dat soude konnen werden aangetoont, dat de stremminge die de spijs in de mage werd aangedaan, zoo ze door het zuur mogte⁺ geschieden, geen schade maar voordeel toe bragte. Wetende nu, dat weekkelijks op onse Marktdag verkocht werden Kalverdarmen, die men lebbens⁹⁾ noemt, en gepekelt in tonnens leggen, welke geseijde darmen, mitsgaders Pekel of nat, by sommige stremsel, anders lebbe genoemt, by de Lant-luijden gekogt, en in de Melk gedaan werd, op dat de melk zoude runnen ofte stremmen, en sy van die te samen gestremde deelen de kaas maken¹⁰⁾.

Ik hebbe¹¹⁾ zoodanig nat laten koopen, en dat ten proeve gestelt, dog ik heb daar mede niet te regt konnen komen, om dat de menigvuldige zout deelen dus my in de weeg waren.

Waarom ik door een Vlees-slagter my meende te versorgen¹²⁾ laten eenig nat uit soo een verhaalde darm, soo als het beest geslagt was, dog ik wierde onderrigt, dat wanneer een kalf eenige uren voor de slagting melk hadde gedronken, veele geklonterde ofte gestremde Melk, in den darm leb genaamt wiert gevonden, die by de slagter uit soo een darm wierde genomen, en in een pot met zout bestrooijd bewaart wierd, gelijk my aangewesen wierd, om aan de Landman te verkoopen, die met een kleijne quantiteit stremsel meerder konnen uitvoeren, als het gepekelt nat, waar in de lebbe hadde gelegen¹³⁾.

Ik quam by een andere slagter, die zoo een darm hadde leggen, van een kalf, in welke darm, alhoewel het geslagte kalf in vierentwintig uren voor desselfs slagtinge geen melk en hadde gedronken, ik egter¹⁴⁾ nog eenige deelen gestremde melk, die grooter waren als een okker noot, vonde, die men, om der selver hardigheden, met van buijten op den darm te drukken, konde gewaar werden¹⁵⁾.

+ Wrongel.

9) lebbens, in dit meervoud van lebbe, lebmaag, zijn de twee meervoudsuitgangen -en en -s samengesmolten. Vergelijk: siektens, mandens, muggens, enz.

10) De lebmaag is in feite de echte maag. Uit de wand hiervan wordt door extraheren het stremsel bereid, een produkt dat tegenwoordig niet meer door de kaasbereiders zelf wordt gemaakt, doch in de handel is als fabrieksprodukt. De melkstremming, zoals we die ook bij de commerciële kaasbereiding kennen, berust op een enzymatische omzetting van het in de melk aanwezige eiwit paracaseïne in caseïne via het enzym rennine (chymosine). Onder medewerking van Ca ^{+ +} -ionen slaat het caseïne neer tot een vlokkig neerslag dat bij koe- en schapemelk samenbalt tot een halfvaste klont, de wrongel. Later trekt de wrongel samen en wordt een vloeistof, de wei, afgescheiden. Bij kalveren en lammeren is voor de stremming een afzonderlijk enzym aangetoond, rennine of chymosine. Bij andere zoogdieren schijnt het spijsverteringsenzym pepsine de gehele taak te vervullen. [Ro.]

11) Deze zin sluit aan bij de voorafgaande. Men leze: Wetende nu dat wekelijks... kalverdarmen worden verkocht,..., heb ik leb laten kopen... enz.

12) versorgen, bezorgen.

13) De in deze alinea besproken mededelingen zijn juist. De door L. bedoelde lebmaaginhoud is een mengsel van gestremde melk, wrongel, en het door de wand van de lebmaag afgescheiden maagsap, waarin het enzym rennine een zeer hoge concentratie heeft. De wrongel, in feite premature kaas, is bij het kalf een grote, homogene klont die zich kort na het drinken van de melk al vormt. Het dan geproduceerde maagsap tast deze klont van buitenaf aan waardoor een vervloeiing optreedt. Ongeveer vier uur na het drinken van de melk is de maag grotendeels weer leeg. [Ro.]

14) egter, toch.

15) Hier is kennelijk sprake van een zekere inhoud van de boekmaag. De woorden der selver hardigheden wijzen erop, dat het twijfelachtig is of we hier te maken hebben met gestremde melk. Daar komt bij dat de gedronken melk niet tussen de bladen van de boekmaag terechtkomt, maar direkt vanuit de slokdarm via een korte, gootvormige groeve (de boekmaagbrug) in de lebmaag. Vermoedelijk heeft het kalf kans gezien voor het slachten enige vreemde voorwerpen op te nemen. [Ro.]

[p. 75]

thinking that it might be demonstrated that the clotting of the food caused in the stomach, if it were caused by the acid, did no harm, but was an advantage. Knowing that every week, on our Market-day, there are sold Calves' intestines, which⁺ are called Abomasums and which lie pickled in casks, which said intestines with Pickle or liquid, called curd by some and rennet by others, are bought by the Farmers and added to the Milk in order that the milk may clot or curdle and they may make cheese out of these clotted parts³⁾,

I caused such liquid to be bought and put it to the test, but I could not accomplish it because the numerous salt particles were in the way.

For this reason I wanted to be provided by a Butcher with some liquid from such an intestine as soon as the beast had been slaughtered but I was told that if a calf had drunk milk a few hours before being slaughtered, a good deal of clotted or curdled Milk was found in the intestine called abomasum, which milk was removed by the butcher from such an intestine and was sprinkled with salt and preserved in a pot, as shown to me, to be sold to the Farmers, who can accomplish more with a small quantity of milk-clot than with the pickled liquid in which the abomasum had lain⁴⁾.

I went to another butcher, who had in store such an intestine of a calf, in which intestine, though the slaughtered calf had drunk no milk for twenty-four hours before being slaughtered, I yet found some parts of clotted milk, which were bigger than a walnut, which could be perceived, owing to their hardness, by pressing the intestine on the outside⁵⁾.

+ Curd.

3) The abomasum is actually the real stomach. From its wall rennet is prepared by extraction; this is a product which nowadays is no longer prepared by the cheese-makers themselves, but which is on the market as a factory-made product. The clotting of milk, such as we also know it in commercial cheese-making, is based on an enzymatic conversion of the protein paracasein present in milk into casein via the enzyme rennin (chymosin). With the cooperation of Ca ^{+ +} -ions the casein precipitates in the form of a flocculent precipitate which in cow's milk and sheep's milk clots into a semi-solid lump, the curd. Later the curd contracts and a liquid, the whey, is separated off. In calves and lambs a separate enzyme for the clotting, rennin or chymosin, has been shown to be present. In other mammals the digestive enzyme pepsin seems to perform the whole task. [Ro.]

4) The information discussed in this paragraph is correct. The content of the abomasum referred to by L. is a mixture of clotted milk, curd, and the gastric juice separated off by the wall of the abomasum, in which the enzyme rennin has a very high concentration. In the calf the curd, really premature cheese, is a big homogeneous clot, which is formed already shortly after the calf has drunk the milk. The gastric juice then produced affects the clot from the outside, as a result of which it melts. About four hours after the calf has drunk the milk the stomach is almost empty again. [Ro.]

5) This is evidently a reference to a certain substance contained in the omasum. The words owing to their hardness indicate that it is doubtful whether we have to do with clotted milk here. Moreover, the milk which the calf has drunk does not enter between the leaves of the omasum, but enters the abomasum directly from the gullet via a short, drain-shaped trench (the omasum bridge). Presumably the calf has managed to consume some strange objects before it was killed. [Ro.]

[p. 76]

Dese gestremde melk uyt den darm gesneden, en die in schoon water gewassen hebbende, nam ik mede, doende alvoren my aanwijsen, waar dat desen darm, lebbe genaamt, in het dier geplaast geweest was, also noyt voordesen agt op zoodanige darm hadde gegeven.

Als wanneer my wierde bekent¹⁶⁾, dat de spijs uyt de maag gestooten werd in een kleijnder maag, die van binnen met veel blaadagtige deelen is beset, en welke kleyne maag by de slagters de zouter genaamt werd¹⁷⁾.

De darm nu die aan dese zouter vast is, en de spys uyt de zouter ontfangt, werd, soo verre als die wijd is¹⁸⁾, de lebbe genaamt.

Wanneer ik de verhaalde te samen gestremde melk deelen, die de Vleesslagters Meet¹⁹⁾ noemen, handelde²⁰⁾, sag ik met verwondering, dat ze zoo vast te samen gepakt was, als of het eerst²¹⁾ gemaakte kaas was geweest²²⁾.

Ik leyde de zoo genaamde Meet in een glas, en goot daar op regen water, soodanig dat de geseide stoffe ontrent een duijmbreet onder lag, als wanneer ik deselvige wat ontstukken brak, op dat de zoutdeelen, zoo ze in de Meet mogten wesen, tot het water souden over gaan²³⁾.

Na dat het selvige eenige uren alsoo hadde gestaan, goot ik het bovenste nat in een klad-papier²⁴⁾, soodanig dat het door sypelende nat quam te vallen in een nieuw wel gereynigt glas.

⁺Een weijnig van dit klaar door gesypelt nat vermengde ik met wyn, om te sien, of dit zoo genoemde stremsel eenige bysondere werkinge op de zoutdeelen van de Wijn soude te weeg brengen.

Dog na dat het selvige dus eenige uren hadde gestaan, sag ik self geen de minste zout deelen te voorschyn komen, die doorgaans in simpele wyn stremmen²⁵⁾. Waarom te rade wierde²⁶⁾, het selve in Asyn te beproeven.

Alsoo op de tegenwoordige Asyn, die men voor wyn-asyn verkoopt, niet veel staat te maken is, om dat deselvige, soo ik onderrigt word, vervalst werd, zoo heb ik uyt myn kelder laten langen²⁷⁾ wijn-asyn, daar Gouts-bloeme bladeren op

16) Als wanneer my wierde bekent, bij deze gelegenheid kwam ik te weten.

17) zouter, boekmaag. Het woord is in onbruik geraakt. Omdat thans vrijwel geen ‘nuchtere’ kalveren meer ter slachting worden aangeboden, zou men niet, zoals L. deed, van een kleijnder maag spreken. De geslachte mestkalveren van nu zijn meestal op een speciale manier gevoed; de boekmaag heeft dan al snel een veel grotere omvang aangenomen dan L. gezien heeft. [Ro.]

18) soo verre als die wijd is, op het wijde gedeelte.

19) Meet, dit woord wordt in het WNT, Dl. 9, kol. 610, opgegeven als bijvorm van ‘met’, dat o.a. ‘spijs’ betekent. De betekenis waarin L. het noemt, nl. wrongel, wordt in de gebruikelijke woordenboeken niet vermeld. Het woord schijnt thans ook bij slachters in onbruik geraakt te zijn.

20) handelde, in handen nam.

21) eerst, zo juist.

22) Dit is een juiste waarneming van L. Wrongel is premature kaas. [Ro.]

23) tot het water souden overgaan, in het water zouden oplossen.

24) klad-papier, vloeipapier, filtreerpapier.

+ Wrongel met wijn, azijn en zoete melk.

25) De wrongel bevat de gestremde caseïne uit de melk, vrijwel al het melkvet, een klein deel van de melkzouten, een deel van het melksuiker (lactose) en wateroplosbare verteringsprodukten van het caseïne, alsmede melkeiwitten die van nature wateroplosbaar zijn (albuminen en globulinen). Bij behandeling van de wrongel met water, zoals L. deed, komen de genoemde wateroplosbare produkten in het vocht terecht, terwijl het melkvet gaat bovendrijven. [Ro.]

26) Waarom te rade wierde, daarom besloot ik.

27) langen, aanreiken, brengen.

[p. 77]

After having cut this clotted milk out of the intestine and having washed it in clean water, I took it with me, having it shown to me previously where this intestine, called abomasum, had been located in the animal, as I had never before paid any attention to such an intestine.

On this occasion I learned that the food is ejected from the stomach into a smaller stomach, which is lined on the inside with many leaflike parts and which is called the omasum by the butchers⁶⁾.

Now the intestine which is attached to this omasum and receives the food from the omasum, where it is wide, is called the abomasum.

When I handled the said clotted milk parts, which the Butchers call Curd, I saw to my surprise that it was compacted as firmly as if it had been cheese just made⁷⁾.

I put the so-called Curd in a glass and poured rain-water on it in such a way that the said substance was about one inch below the water, upon which I broke it somewhat to pieces, in order that the salt particles, if present in the Curd, might be dissolved in the water.

After this mixture had thus stood for a few hours, I poured the liquid at the top into a filter-paper in such a way that the percolating liquid fell into a new, thoroughly cleaned glass.

⁺I mixed some of this clear percolated liquid with wine, so as to see whether this so-called rennet would produce any special effect on the salt particles of the Wine.

But when it had thus stood for a few hours, I did not even see the least salt particles appearing, which usually crystallize in ordinary wine. I therefore decided to try it in Vinegar⁸⁾.

As present-day Vinegar, which is sold as wine-vinegar, is not very reliable, because - as I am told - it is adulterated, I had wine-vinegar on which there were

6) Because nowadays hardly any new-born calves are offered for slaughter, one would not, as L. did, speak of a smaller stomach. The fatted calves now killed have usually been fed in a special way; the omasum then has soon assumed a much bigger size than L. saw. [Ro.]

7) This is a correct observation of L. Curd is premature cheese. [Ro.]

+ Curd with wine, vinegar and whole milk.

8) The curd contains the clotted casein from the milk, practically all the fat from the milk, a small part of the milk salts, a part of the lactose, and water-soluble products of digestion of the casein, as well as milk proteins which are water-soluble by nature (albumins and globulins). When the curd is treated with water, as was done by L., the said water-soluble products get into the liquid, while the fat from the milk floats to the top. [Ro.]

[p. 78]

staan²⁸⁾, die meer dan vyfentwintig jaar in een fles is bewaart, en welke asyn ongemeen sterk is.

By de geseijde Azijn vermengde ik mede een weynig van het geseijde door gesijpelde nat, anders stremsel geseit, en na dat ik het selvige mede eenige tyd hadde laten staan, en konde ik geen zoutdeelen in den asijn ontdekken, maar als dit te samen gemengde nat agtien uren hadde gestaan, sag ik eenige weynige te samen gestremde zout-deelen²⁹⁾.

Hier op nam ik simpele France-wijn, en ook Asijn, en ik stelde die yder apart, op dat de vogtige stoffe een weijnig uyt deselvige soude weg wasemen, ende de zoutdeelen te samen stremmen, en ik ontdekte, soo in de wijn, als in den Asijn, een menigte van zoutdeelen, seer na over een komende met de zoutdeelen, by my voor desen, soo in de wijn, als in den Asijn, aan gewesen³⁰⁾.

Drijvende boven op den Asijn veel ronde oly deelen, die na alle aparentie van de Gouts-bloem-bladeren sullen zyn afgekomen.

De verhaalde vermengde stoffe heb ik andermaal ten proeve gestelt, maar met een ende deselvige uytkomst.

Maar soo wanneer ik hebbe genomen een weijnig soete-melk, en onder dat selvige dede een seer kleijn gedeelte van het meer genoemde lebbe, en dit vermengde bragte, soo ras als het mij doenlijk was, voor het gesigt, sag ik dat de meeste rondagtige deelen, die in ons oog de melk doet wit vertoonen, te samen stremden, daar³¹⁾ andere onbegrijpelyke groote menigte van kleijnder deelen, door en om de samen gestremde deelen dreven, uyt welk gesigt ik een besluijt maakte³²⁾, dat de geseijde kleijnder deelen, die door een dunne vloeybare stoffe dreven, van een ander maaksel of stoffe zijn, als die deelen die te samen stremden, ende daar benevens sag ik veel door schijnende bolletgens, van verscheijde grootheden, door de vloeijende stoffe drijven, waar van de kleijnste niet grooter waren, als de bolletgens bloet, die wanneer veele by den anderen³³⁾ zijn ons root voor komen, ende de grootste van deselvige klaarheijt, waren in myn oog wel vyfentwintig maal grooter, en welke bolletgens ik oordeelde de booter te syn, sulks dat men siet dat de lebbe op de melk werkt, en niet op de wyn en asijn, om dat die beide voor de Kalveren niet en zyn. Naderhand hadde ik een darde Vlees-slagter belast, dat men van de gestremde melk, anders Meet, uyt de lebbe darm, tot my zoude brengen.

En bequam een rondagtig stuk, dat ontrent twee duijm³⁴⁾ tot zyn diameter

28) Volgens Chomel, Algemeen... Konstwoordenboek, Dl. 2, blz. 913, werd in de apotheek van de bloemen van de goudsbloem conserf, azijn en olie gemaakt. [Dam.]
Al eerder signaleerde L. problemen rond de kwaliteit van wijnazijn uit Frankrijk; zie Brief 19 [13] van 20 december 1675, Alle de Brieven, Dl. 1, blz. 332.

29) Voegt men aan het min of meer met de wei bij de kaasbereiding vergelijkbare wrongelextract azijn toe, dan zullen de wateroplosbare eiwitbestanddelen door zuurstremming tot uitvlokking komen. [Ro.]

30) Zie voor L.'s onderzoek naar zouten in azijn Brief 16 [10] van 11 februari 1675, Alle de Brieven, Dl. 1, blz. 248-250; Brief 19 [13] van 20 december 1675, ibidem, blz. 332, m.n. aant. 11 en 12; Brief 79 [40] van 28 december 1683, idem, Dl. 4, blz. 190, waar hij het kristalliseren van zouten uit azijn vergelijkt met het stremmen van melk; en Brief 82 [43] van 5 januari 1685, idem, Dl. 5, blz. 4-16.

31) daar, terwijl.

32) een besluijt maakte, concludeerde.

33) by, over, door den anderen, bij, over, door elkaar.

34) Een duijm is 2,61 cm.

[p. 79]

Marigold leaves⁹⁾ brought to me from my cellar, which vinegar has been preserved in a bottle for more than twenty-five years and is uncommonly strong.

With the said Vinegar I also mixed some of the said percolated liquid, otherwise called rennet, and when I again had allowed it to stand for some time, I could detect no salt particles in the vinegar, but when this liquid mixture had stood for eighteen hours, I did see a few crystallized salt particles¹⁰⁾.

Hereupon I took ordinary French wine and also Vinegar, and I put each of them separately, in order that the liquid might evaporate somewhat from them and the salt particles might crystallize, and I discovered both in the wine and in the Vinegar a large number of salt particles very closely resembling the salt particles previously found by me in the wine as well as in the vinegar¹¹⁾.

Floating on top of the Vinegar were many round oil particles, which to all appearance will have come off the Marigold leaves.

I again tested the said mixture, but with the same result.

But when I took some whole milk and mixed with it a very small portion of the aforementioned rennet, and placed this mixture as quickly as I could before my sight, I saw that most of the roundish particles which cause the milk to look white to our eyes curlded, while another incredibly large number of smaller particles floated among and around the curdled particles, from which sight I concluded that the said smaller particles, which were suspended in a thin liquid, are of a different composition or substance from those particles which curdled, and in addition I saw many transparent globules of different sizes floating through the liquid, the smallest of which were no bigger than the globules of blood which appear red to us when there are many of them together; and the biggest of the said transparence were to my view at least twenty-five times bigger, and I thought these globules to be the butter, so that one sees that the rennet acts on milk and not on wine and vinegar, because those are not meant for the Calves. Later on I ordered a third butcher to bring me some of the clotted milk or Curd from the obamasum.

And I got a roundish piece, which had a diameter of about two inches¹²⁾ and

9) According to Chomel, Algemeen... Konstwoordenboek, vol. 2, p. 913, at the chemist's shop conserve, vinegar, and oil were made of the flowers of marigold. [Dam.]
Even before this, L. drew attention to problems about the quality of white vinegar from France; see Letter 19 [13] of 20 December 1675, Collected Letters, vol. 1, p. 333.

10) If vinegar is added to the curd extract, which can be compared more ore less to the whey in cheese-making, the water-soluble protein components will proceed to coagulate as a result of clotting by acid. [Ro.]

11) For L.'s research about salt in vinegar, see Letter 16 [10] of 11 February 1675, Collected Letters, vol. 1, pp. 249-251; Letter 19 [13] of 20 December 1675, ibidem, p. 333, especially notes 4 and 5; Letter 79 [40] of 28 December 1683, idem, vol. 4, p. 191, where he compares the crystallization of salts from vinegar with the curdling of milk; and Letter 82 [43] of 5 January 1685, idem, vol. 5, pp. 5-17.

12) An inch is 2.61 cm.

[p. 80]

hadde, en zeer na van gedaente was als een zee-schulp, die men alhier een St. jakobs schilp noemt, welker uytwendige³⁵⁾ rondde ribbens heeft, en een inwendige holte hadde. Dese uytwendige rimpels, sullen na myne gedagten veroorsaakt zyn, door de vouwagtige deelen, die de darm de lebbe bekomt, als deselvige by na ledig is.

⁺Dit ziende, quam my te binnen, hoe over eenige Jaren³⁶⁾, seker Genees-Heer, my na bestaande, tot my hadde gebragt een stuk witagtige stoffe, dat een Meijsje des mergens int braken was quyt geworden, met versoek, dat was het doenlyk, soude sien, wat stoffe dat het was. Na dat ik het eenigsints van een hadde gescheyden, en door het vergroot-glas beschout, oordeelde ik, dat het te samen gestremde melk was, ende dat het Meysje eenige tyd daar te vooren melk gegeten hadde, sulks ook wierden bevonden.

't Gunt³⁷⁾ my ook dede denken, dat wel soude kunnen syn, dat de harde te samen gestremde deelen van de melk, of andere spys in iemands mage, eenige bysondere Figuren³⁸⁾ soude kunnen aengenomen hebben, die door de keel uyt geworpen, eenige de minste gelykenis na een kik-vors gehadt hebbe, waar uyt vast gestelt³⁹⁾ is, dat den soo danigen zaad van kik-vorssen hadde in gedronken, en daar van een kik-vors in de maag gegroeijt te syn, gelyk men my heeft willen wijs maken.

⁺Vorders hebbe ik my vervoegt by een Vlees-slagter, ten tyde als hy het ingewant haelde uyt het Lighaam van een kalf, dat mede in vierentwintig uren geen melk gedronken hadde, en vernam⁴⁰⁾ mede dat eenige soo genaamde Meet in de darm de lebbe gebleven was.

Dese slagter seijde, noijt gestremde melk, anders Meet geseyt, in de zouter gevonden te hebben, en dat wanneer drie uren verloopen zijn, na dat een kalf melk gedronken heeft, de darm lebbe genaamt dik en vol gestremde melk en dunder stoffe is, ende dat na die tyd de stoffe uyt de darm de lebbe vermindert, ende in de volgende dunne darm gestooten wert⁴¹⁾. Uit den selven verstond ik ook, dat de t' samen stremminge vande melk mede geschiede in de mage van de suiglammeren, en dat wanneer men deselvige van de moer afneemt, en met koeije melck vet maakt, de t'samenstremminge van de koeije-melk grooter is, als die vande schapemelck, uyt oorsaek (seyde de opmerkende Vlees slagter) dat de schapemelck meerder vettigheit by sig heeft⁴²⁾. Wyders vermengde ik de soete-melk met veel lebbe, of stremsel, om te sien, of alle die kleyne deelen, die ik geseyt hebbe dat ongestremt in de heldere stoffe bleven dryven, niet dus souden te samen stremmen, dog hoe menigmaal en veel van de lebbe of stremsel ik op de melk goot, soo bleven veele

35) welker uytwendige, waarvan de buitenkant.

+ Melk in braaksel.

36) over eenige Jaren, enige jaren geleden.
De aan L. verwante geneesheer is waarschijnlijk diens aangetrouwde neef Johannes Swalmius (1664-1693), die arts te Delft was. Het is minder waarschijnlijk dat diens vader Adriaen Swalmius, een broer van L.'s tweede echtgenote Cornelia, bedoeld is, daar deze al in 1667 overleed. Zie ook Van Seters, ‘Leeuwenhoeks tweede huwelijk’, blz. 1260.

37) 't Gunt, hetgeen.

38) bysondere Figuren, vreemde vormen.

39) vast gestelt, de gevolgtrekking gemaakt.

+ Melkstremming.

40) vernam, zag.

41) De waarneming van de slagter is juist; zie ook aant. 15. [Ro.]

42) Een correcte conclusie van de slagter. [Ro.]

[p. 81]

looked very much like a sea-shell which is here called St. James's shell, which has round ribs on the outside and is hollow within. I think that these external wrinkles have been caused by the foldlike parts which the abomasum gets when it is nearly empty.

⁺Seeing this, I recalled how some Years ago a certain Physician who is a relative of mine¹³⁾ had brought me a piece of whitish substance, which a Girl had brought up that morning in vomiting, and requested me, if possible, to find out what substance it was. After I had separated it somewhat and examined it through the magnifying glass, I was of opinion that it was clotted milk and that the girl had drunk milk some time before, which was found to be true.

This also made me think that it was quite possible that the hard, clotted parts of the milk or other food in a person's stomach might have assumed some strange Forms which, when ejected from the gullet, had some slight resemblance to a frog, from which it was concluded that such a person had drunk seed of frogs and from this a frog had grown in the stomach, as people would make me believe.

⁺Further I went to a Butcher, at the time he was removing the intestine from the Body of a calf which also had not drunk milk for twenty-four hours, and learned again that some of the so-called Curd had remained in the abomasum.

This butcher said that he had never found clotted milk or Curd in the omasum and that when three hours have elapsed after a calf has drunk milk, the intestine called abomasum is thick and full of clotted milk and a thinner substance, and that after that time the substance from the abomasum lessens and is ejected into the following small intestine¹⁴⁾. From him I also learned that the clotting of the milk also takes place in the stomach of sucking-lambs and that, when these are taken away from the dam and fattened with cow's milk, the clotting of the cow's milk is greater than that of the sheep's milk, because (as the observant butcher said) sheep's milk contains more fat¹⁵⁾. I further mixed the whole milk with much rennet or curd, to see whether all those small parts which I have said remained suspended uncurdled in the transparent substance would not thus curdle, but however often and plentifully I poured rennet or curd on the milk, many particles

+ Milk in vomit.

13) The physician who is a relative of L. is probably his cousin by marriage Johannes Swalmius (1664-1693), who was a practitioner in Delft. It is less probable that the latter's father Adriaen Swalmius, a brother of L.'s second wife Cornelia, is referred to, since he died already in 1667. See also Van Seters, ‘Leeuwenhoeks tweede huwelijk’, p. 1260.

+ Milk-clotting.

14) The observation of the butcher is correct; see also note 5. [Ro.]

15) A correct conclusion of the butcher. [Ro.]

[p. 82]

deeltgens, anders bolletgens geseyt, sonder dat ik eenige samenstremminge aan de selvige konde gewaar werden, in de heldere stoffe dryven.

⁺Wanneer ik nu het door gesypelde water dat op de Meet hadde gestaan, quam te beschouwen, sag ik in het selvige dryven een onbedenkelyk groot getal van uytnemende kleyne deeltgens, die ik mede om der selver kleynheyt geen andere namen, als bolletgens kan geven⁴³⁾.

Of nu de zoutdeelen, die in de Meet zyn, soodanige werkinge in het regen water te weeg brengen, dat veele deelen die in 't regen water zyn, mede komen te stremmen, soodanig dat die door het vergroot-glas te voorschyn komen, dat heb ik voor als nog niet kunnen na vorschen.

⁺Na desen stak ik een en andermaal met een naalde in myn vinger, waar door ik yder reys⁴⁴⁾ een droppel bloet bequam, die ik aanstonts met een weynig stremsel vermengde, om waar te nemen, of niet wel het bloet mede ongemeen zoude te samen stremmen, en liet alsoo het gemengde bloet voor myn gesigt (door het vergroot-glas) beweegen, dat geen onvermakelyke beschouwinge was, want de ongeloofelyke groote menigte van bolletgens bloet, over en door den anderen³³⁾ te sien rollen, was verwonderens waardig, en daar en boven oordeelde ik, dat de bolletgens bloet minder te samen stremden, dan of daar geen stremsel hadde by geweest.

Vorders ontdekte ik, na dat het bloet ontrent een halve minuit tyds met het stremsel hadde vermengt geweest, veel heldere kleyne deeltgens, die in dit bewegende bloet dreven, die wel een weynig in groote toe namen, maar egter nog soo kleyn bleven, en daar by van de omleggende deelen soo beset waren, datter geen Figuur aan te bekennen was, en na myn beste gesigte keurde ik het voor irreguliere zoutdeelen, synde soo het my toe scheen yder van een bysonder⁴⁵⁾ maaksel, en zoo te samen gestremt, als de suyker candiliseert.

Of nu de geseyde te samen-stremminge uyt het zout van het bloet, dan uyt het zout van de melk, of ook wel uyt beyde die vogten, geschied zy, dat is voor my onnaspeurlyk.

Ik nam een droppel van het door gesypelde stremsel ofte lebbe, en die smaakte ik een en ander maal op myn tonge, en oordeelde het selvige eer een bittere, dan een zuure, smaak te hebben⁴⁶⁾.

Zien we nu de ongemeene te samen stremminge die door de Meet of lebbe, uyt de Darm van een kalf, werd te weeg gebragt, in de melk, wie weet wat een stremminge niet alleen de melk, maar ook de wyn, asyn, zout, enz. in onze magen werd aangedaan, immers dit zien we in een zuygent kint, dat het sog, 't gunt³⁷⁾ het selvige uytbraakt, wanneer het wat te veel gesogen heeft, soo als het van de borst komt, al gestremt is, en by gevolg dan behooren wy te besluyten, dat de strem-

+ Kleine deeltjes.

43) Dit zijn inderdaad vetbolletjes. Het melkvet wordt bij de stremming grotendeels opgenomen in de wrongel. [Ro.]

+ Wrongel met bloed.

44) yder reys, iedere keer.

33) by, over, door den anderen, bij, over, door elkaar.

45) bysonder, verschillend.

46) De bittere smaak komt door de aanwezigheid van magnesiumzouten in de door het kalf gedronken biest. [Ro.]

37) 't Gunt, hetgeen.

[p. 83]

otherwise called globules, remained suspended in the transparent substance without my being able to perceive any clotting on them.

⁺When I now began to examine the percolated water that had been on the Curd, I saw suspended in it an incredibly large number of extremely small particles, to which again because of their smallness I can give no other name but that of globules¹⁶⁾.

I have not yet been able to find out whether the salt particles in the Curd cause such an action in the rain-water that many particles present in the rain-water also clot, so that they become visible through the magnifying glass.

⁺After this I pricked my finger a few times with a needle, in consequence of which each time I obtained a drop of blood, which I mixed at once with a little rennet, to see whether the blood would not also clot uncommonly, and I thus caused the mixture to move before my eyes (through the magnifying glass), which was not an unpleasant spectacle, for it was amazing to see the incredibly large number of blood globules rolling over and among each other, and moreover I thought that the blood globules agglutinated less than they would if no rennet had been present.

After the blood had been mixed for about half a minute with the rennet, I further discovered many small transparent particles floating in this moving blood, which did increase a little in size, but still remained so small and moreover were covered so much by the surrounding particles that no Shape could be detected on them, and as far as I could see I considered them to be irregular salt particles, each of which seemed to me to have a different form and to be crystallized in the same way as sugar that candies.

It is impossible for me to tell whether the said clotting has taken place through the salt of the blood or through the salt of the milk or through both these liquids.

I took a drop of the percolated curd or rennet and tasted it a few times on my tongue, and I found it had a bitter rather than a sour taste¹⁷⁾.

Now if we see the uncommon clotting which is caused in milk by the Curd or rennet from the Intestine of a calf, who knows but what clotting is caused not only in milk, but also in wine, vinegar, salt, etc. in our stomachs. In fact, we see this in a sucking child, where the mother's milk, which it vomits when it has sucked a little too much, is already clotted as soon as the child comes from the breast. Conse-

+ Small particles.

16) These are indeed fat globules. The fat from the milk is largely absorbed in the curd during the clotting. [Ro.]

+ Curd with blood.

17) The bitter taste is due to the presence of magnesium salts in the beestings drunk by the calf. [Ro.]

[p. 84]

minge in onse magen nootzakelyk is, als by my voor desen te meermalen is gesegt⁴⁷⁾.

⁺Ik hebbe voor desen geseyt⁴⁸⁾, dat wanneer ik kryt in de wyn ofte asyn leijde, dat dan de zoutdeelen, die in de wyn ende asyn zijn, een andere Figuur aan namen, ende datter veel lugt bolletgens uyt den asyn te voorschyn quamen.

By dese occasie hebbe ik nu weder voor myn playsier twee stukjes kryt, die niet grooter waren als groote sanden⁴⁹⁾, in een droppel asijn geplaatst, en weder waar genomen, dat uyt die deeltgens kryt soo een onbegrypelijke menigte van lugt bolletgens te voorschyn quamen, dat het niet en is te gelooven, als voor die selfs het gesigt daar van heeft.

Dese deeltgens kryt en bleven in den asijn niet stil leggen, maar wierden bewogen, om dat niet alleen aan alle sijden die men met het oog bereiken konde, lugt bellen gemaakt wierden, maar de lugt bellen wierden ook onder op de gront gemaakt.

De lugt nu, die uyt dat deel voort quam, daar het kryt op het glas was leggende, ligte, met yder gemaakte lugt bel, het kryt van het glas wat op, en alsoo het nu aan de eene zyde van het kryt, ende dan weder aan een andere hoek geschiede, bleef het kryt in een geduyrige beweginge, en wierde ook wel voort gedreven, en dat zoo lang, als de lugt bellen voort gebragt wierden.

Terwyl ik dit op het Papier stelle, komt my te binnen, dat eenige jaren geleden seker Genees-Heer⁵⁰⁾, my brengende op zijn Rariteit kamer, als wat wonders vertoonde, twee ronde platagtige deelen, die op de bovenste zijde een roos gewyse Figuur hadden, en ontrent de dikte hadden van een rugge van een Mes, en van de groote waren van een nagel van onse vingers, zynde van een asgrauwe Couleur.

Dese deeltgens wierden geleyt in een platte schootel, ende doe wierde daar soo veel asijn op gegooten, dat die even onder lagen, als wanneer aanstonts de geseijde deeltgens een beweeginge wierde aan gedaan, en sedig⁵¹⁾ nu een weinig na de eene, en dan weder na een andere zijde, gestooten.

De geseide Heer vraagde my wat de oorsaak van zoodanige^a) beweginge was.

Hier op antwoorde ik, dat ik my inbeelde⁵²⁾ niet alleen een bevattinge van der selvige beweginge te hebben, maar dat ik niet en twijfelde, of ik zoude deeltgens van die groote toe stellen⁵³⁾, die mede soo een beweginge hadden, als we in die deelen quamen te zien.

47) Zie voor L.'s ideeën omtrent de spijsvertering Brief 79 [40] van 28 december 1683, Alle de Brieven, Dl. 4, blz. 180-204; Brief 88 [47] van 12 oktober 1685, idem, Dl. 5, blz. 310-318 en 324-326; en vooral Brief 82 [43] van 5 januari 1685, ibidem, blz. 16-20 en 64. Vergelijk ook Schierbeek, Leeuwenhoek, Dl. 2, blz. 374-387.

+ Krijt in azijn.

48) Zie Brief 82 [43] van 5 januari 1685, Alle de Brieven, Dl. 5. blz. 16.

49) Een groot sand is 0,659 mm³.

50) L. doelt hier waarschijnlijk op de Delftse arts Henricus d'Acquet (1632-1706), die een vermaard naturaliënkabinet bezat. Zie aant. 138 bij brief 104 [59] van 17 oktober 1687, Alle de Brieven, Dl. 7, blz. 132 en aant. 97 bij Brief 65 [33] van 12 november 1680, idem, Dl. 3, blz. 312. Zie ook Hendrik Engel's Alphabetical List, blz. 1.

51) sedig, met een rustige beweging.

a) A: zoodainge

52) my inbeelde, meende.

53) toe stellen, vervaardigen.

[p. 85]

quently we must conclude that the clotting in our stomachs is necessary, as has been frequently said by me before¹⁸⁾.

⁺I have said before¹⁹⁾ that when I put chalk in wine or vinegar, the salt particles which are in wine and vinegar assumed a different Shape and that many air bubbles emerged from the vinegar.

On this occasion, to please myself, I again put two pieces of chalk, which were no bigger than large grains of sand²⁰⁾, in a drop of vinegar and again observed that from those particles of chalk there emerged such an incredible multitude of air bubbles that it is unbelievable except for those who see it themselves.

These particles of chalk did not remain still in the vinegar, but were moved, because air bubbles were formed not only on all sides that the eye could reach, but also on the bottom.

Now, with each air bubble made, the air which came from that part where the chalk lay on the glass lifted the chalk somewhat off the glass, and as it happened now on one side of the chalk and then again in a different corner, the chalk remained in constant motion and was also thrust forward, and this as long as the air bubbles were produced.

While I am committing this to Paper, I recall that some years ago a certain Physician²¹⁾, taking me to his cabinet of Curiosities, showed me as a curiosity two round flattish particles which had a rose-shaped figure at the upper side and had approximately the thickness of the back of a Knife and the size of a finger nail and were ash-Coloured.

These particles were laid in a flat dish and then so much vinegar was poured on them that they were just submerged, whereupon the said particles were at once moved and thrust gently now a little to one side and then again to another side.

The said Gentleman asked me what was the cause of this motion.

To this I replied that I thought I not only understood their motion, but I did not doubt but I could produce particles of that size which also had such a motion as we saw in those particles.

18) For L.'s ideas about digestion, see Letter 79 [40] of 28 December 1683, Collected Letters, vol. 4, pp. 181-205; Letter 88 [47] of 12 October 1685, idem, vol. 5, pp. 311-319 and 325-327; and especially Letter 82 [43] of 5 January 1685, ibidem, pp. 17-21 and 65. Compare also Schierbeek, Leeuwenhoek, vol. 2, pp. 374-387.

+ Chalk in vinegar.

19) See Letter 82 [43] of 5 January 1685, Collected Letters, vol. 5, p. 17.

20) A large grain of sand is 0.659 mm³.

21) Here L. probably refers to the Delft practitioner Henricus d'Acquet (1632-1706), who possessed a famous museum of natural curiosities. See note 47 to Letter 104 [59] of 17 October 1687, Collected Letters, vol. 7, p. 133, and note 36 to Letter 65 [33] of 12 November 1680, idem, vol. 3, p. 313. See also Hendrik Engel's Alphabetical List, p. 1.

[p. 86]

⁺Om dit te verrigten nam ik twee van de grootste deelen, die men kreeften oogen⁵⁴⁾ noemt, dese raspten of vijlden ik plat, en ik bragt aan der selver bovenste zijde mede een roosagtige Figuur, en doen noodigde ik dien Heer t'mijnen huise, om de toegestelde deelen haar beweginge te beschouwen, die immers alle effect deden, hetgeene ik aan de geseide deeltgens van dien Heer hadde gesien, ende daar benevens voegden ik myne redenen, van beweeginge, die ik hier vooren van de stukjens kryt in den Asijn leggende hebbe gegeven, waer mede dien Heer voldaan was.

⁺Ik hebbe hier vooren geseit, dat ik in de zoo genaemde lebbe, eerder een bittere smaak, dan een zuure smaak gewaer wierde, waer uit ik in gedagten nam, of niet wel door de gal, de te samen stremminge van de Melk wierde te weeg gebragt⁵⁵⁾.

Ik nam dan voor by een slagter te gaen, om te sien of de gal niet in de darm lebbe genaemt wierde ingestort, wanneer ik sag⁵⁶⁾, dat de gal-blaas zyn gal uit storte niet in de darm de lebbe, maer meerder na beneden, daar de darm dun is.

Ik liet de gal-blaes af snyden, zoodanig, dat de ader of vat, door welke de gal in de darm werd gestort, een weinig aan de darm was.

Dit deel van de darm bond ik aan beide eynden met een draat toe, als wanneer ik in het vat, of ader van de gal, een holle pyp bragt⁵⁷⁾, en vervulde doe de darm met wint, sonder dat de lugt uit⁵⁸⁾ de gal ader weder te rug quam, waar uit ik besloot, dat in de darm een klap-vlies⁵⁹⁾ moste zyn, waar door de gal uit de galblaas in de darm wel konde gestort werden, maar niet de chyl uit de darm in de galblaas⁶⁰⁾.

Hier op opende ik de darm, om te sien het maakzel van dit klap-vlies; en ondervond, dat het vat ofte gal-ader niet regt uit in de holligheit van de darm ging, maar dat deselvige eerst, ontrent een vinger breet lengte, tusschen de deelen of vliesen die de darm uit maken, heen liep, ende aldaar een langwerpige opening hadde, waar door de gal in de darm wierde gestort, ende desselfs toe sluytinge geen klapvlies kan genaamt werden, om dat de opening langagtig ende in de lengte van den darm gestrekt lag, en dus eerder by een Snee, kan vergeleken werden, welke Snede aan wederzyde met twee rond verhevene kanten is versien, en welke kanten, wanneer ik wint door de geseide gal-ader bragt, en de geseide snede sig in de lengte opende, en soo ras wierde niet op gehouden met de wint daar door te voeren, of de verhevene kanten vielen toe, even als of we ons in beelden, dat twee lippen soo op

+ Kreeftsogen in azijn.

54) Kreeftsogen zijn kalkachtige afzettingen aan de maagwand van verschillende kreeftesoorten. Ze zijn onoplosbaar in water, maar lossen gedeeltelijk op in verdunde zuren onder ontwikkeling van kooldioxide. Zie voor kreeftsogen Brief 61 van 14 juni 1680, Alle de Brieven, Dl. 3, blz. 258-260 en afb. 45; Brief 82 [43] van 5 januari 1685, idem, Dl. 5, blz. 12-16 en 62; en Brief 89 [48] van 22 januari 1686, ibidem, blz. 394-396.

+ Gal en galblaas.

55) De gal speelt geen enkele rol bij de melkstremming. De uitgang van de galblaas (ductus choledochus) mondt ongeveer 12 cm van het einde van de lebmaag uit in de twaalfvingerige darm (duodenum). [Ro.]

56) wanneer ik sag, en toen zag ik.

57) als wanneer ik (...) bragt, en toen bracht ik.

58) uit, door.

59) klap-vlies, zich in één richting openende klep.

60) L.'s conclusie wat betreft het voorkomen van het vloeien van darminhoud naar de galblaas is juist; er is echter geen klep met eenrichtingsverkeer, maar een kringspier, de sphincter van Oddi. Deze is meestal gesloten en verslapt slechts zo nu en dan voor een kortdurende galemissie. [Ro.]

[p. 87]

⁺To accomplish this, I took two of the largest objects called crab's-eyes²²⁾; I rasped or filed them flat and I made on their upper side also a rose-shaped Figure, and then I invited that Gentleman to my home to see the motion of the particles I had produced, which indeed all made the effect that I had seen in the said particles of that Gentleman, and further I gave my reasons for the motion which I have given above for the pieces of chalk lying in the Vinegar with which explanation that Gentleman was satisfied.

⁺I have said hereinbefore that I perceived in the so-called rennet a bitter rather than a sour taste, in view of which I wondered whether the clotting of the Milk was not caused by the bile²³⁾.

I therefore decided to go to a butcher to see whether the bile was not poured into the intestine called abomasum, and then I saw that the gall-bladder poured its bile not into the abomasum, but lower down, where the intestine is narrow.

I had the gall-bladder cut off in such a way that some of the duct or vessel through which the bile is poured into the intestine was attached to the intestine.

I tied this part of the intestine up at both ends with a thread, whereupon I inserted into the vessel or duct of the bile a hollow pipe and then filled the intestine with wind without the air returning through the bile duct, from which I concluded that there must be in the intestine a valve through which the bile could indeed be poured from the gall-bladder into the intestine, but not so the chyle from the intestine into the gall-bladder²⁴⁾.

Hereupon I opened the intestine, to see the structure of this valve, and I found that the vessel or bile duct did not enter straight into the interior of the intestine, but that it first passed for the distance of about a finger's breadth between the parts or membranes constituting the intestine and there had an oblong opening, through which the bile was poured into the intestine, and its closure cannot be called a valve because the opening was longish and extended along the length of the intestine and thus is rather to be compared to a slit, which slit is provided on either side with two round elevated sides. And when I passed wind through the said bile duct and the said slit opened in the longitudinal direction, as soon as the passage of wind through it was stopped, the elevated sides closed, just as if two lips closed, in such

+ Crab's-eyes in vinegar.

22) Crab's-eyes are calcareous deposits on the wall of the stomach of different species of crustaceans. They are insoluble in water, but dissolve partly in dilute acids, with generation of carbon dioxide. For crab's-eyes, see Letter 61 of 14 June 1680, Collected Letters, vol. 3, pp. 259-261 and ill. 45; Letter 82 [43] of 5 January 1685, idem, vol. 5, pp. 13-17 and 63; and Letter 89 [48] of 22 January 1686, ibidem, pp. 395-397.

+ Bile and gall-bladder.

23) Bile does not play any part at all in the curdling of milk. The duct opening out of the gall-bladder (ductus choledochus) ends in the duodenum at a distance of about 12 cm from the end of the abomasum. [Ro.]

24) L.'s conclusion as to the occurence of the flow of the contents of the intestine to the gall-bladder is correct; however, there is no one-way-traffic valve, but a ring-shaped muscle, the sphinctre of Oddi. This is usually closed, and relaxes only now and then for a brief emission of bile. [Ro.]

[p. 88]

malkanderen slooten, dat geen de minste water of gemene lugt soude konnen door gaan⁶¹⁾.

Vorders goot ik de gal, uit de gal-blaas in een klat Papier²⁴⁾, op dat de dunste stoffe van de selvige door het Papier soude sipelen, en over sulks dunder gal bekomen⁶²⁾, als in de gal-blaas was, maar hoe dun de gal in ons oog schijnt, zoo en sypelde deselvige niet door het Papier, als, na verloop van elf uren, maar ses seven â agt droppelen, dit siende, nam ik in gedagten, dat gelyk de gal niet door het klat papier kan sipelen, die nog minder tot de seer kleine en menigvuldige bloet-vaatgens, waar mede de darmen van binnen beset zyn, en waar tegen de Chyl doorgaans werd aangestooten, kan over genomen werden⁶³⁾.

⁺Wanneer nu de gestremde Melk, anders Meet geseyt, twee dagen in een glaasje met weinig water dat daar op gegooten was, hadde gestaan, was de selvige zoo zuur van Reuk geworden, als of we onse neus over zuure gekarende melk hadde gehouden.

Sien we nu, als hier vooren is verhaalt, dat eenige deelen van de gestremde melk meer dan vier en twintig uren kunnen blyven in de darm van een kalf, waarom sullen we niet in gedagten mogen nemen, dat sulks in onse maag ook kan geschieden, ende dat soodanige over geblevene melk, of ook wel andere spys, een zuurte kan aannemen, welke zuurigheit, met het opvoeren van een wint, in onse mont kan gebragt werden.

Dog als wy soo nu en dan eenige zuurigheit in de mond gewaar werden, of ook wel eenige gal smaaken, sullen we niet datelyk, als ons de minste ongemak over komt, besluiten, dat die bestaat uit te veel zuur in de maag, ofte te veel gal. Gelyk men ook niet moet meinen, dat al den afganck van een soogent kind, maar geschift en dun is⁶⁴⁾, die veroorsaekt werd door te veel zuur in de maage, voor my ik soude eer gevoelen, datter geen stoffe genoeg in de maag van 't kind is, om 't sog te doen stremmen, want indien het sogh in de maag te samen gestremt was, soude de afgank niet dun, maar gebonden syn⁶⁵⁾.

Het quam nu onlangs my seer vremd te voren, dat seker Heer t'mynen Huyse tot my seide, dat zyn Heelmeester van syn zogent kintge, dat 4. â. 5. Maanden out was, en eenige water blaasjens aan de lippen hadde, gesegt hadde, dat zoodanigen ongemak veroorsaakt wierde, door al te veel zuur dat het kint in de maag hadde: men moet verstelt staan, als we sulke taal hooren voeren, en nog meer als daarom sodanigen man in agtinge komt, by die geene die zyn seggen geloof geven.

Wanneer ik tegens seker Genees-Heer die ordinair jaarlyks in ons Lant komt, en dan my komt aan spreeken, verhaalde hoe druk het eenige Genees-Heeren en Heel-meesters hadde, ontrent de ziektens, veroorsaakt door te veel zuur in de

61) L. geeft een uitstekende beschrijving van de anatomische situatie bij het kalf. De twee ronde verhevene kanten staan bekend als de papil van Vater. [Ro.]

24) klad-papier, vloeipapier, filtreerpapier.

62) over sulks dunder gal bekomen, opdat ik zodoende dunnere gal zou krijgen.

63) Hier is L. onjuist in zijn conclusies. Het feit dat de gal niet door zijn papier ging, vindt zijn verklaring in de grote hoeveelheid slijmstoffen (mucinen) die rundergal bevat. De resorptie vanuit de darm naar het bloed en de lymfe berust op een veel gecompliceerder proces dan filtratie. [Ro.]

+ Oorzaak van zure smaak.

64) De woorden maar... is zijn op een verkeerde plaats in zin te land gekomen. Men leze: dat al den afganck van een soogent kind, die maar geschift en dun is, veroorsaekt werd...

65) Een verkeerde conclusie, want hoe vast en homogeen de gestremde melk in de maag ook moge zijn, in de darm wordt alles weer vloeibaar. [Ro.]

[p. 89]

a way that not the least water or common air could pass through²⁵⁾.

Further I poured the bile from the gall-bladder into a filter-Paper in order that the thinnest constituent of it might percolate through the Paper and I might thus get thinner bile than was in the gall-bladder, but however thin the bile may appear to us, still it did not percolate through the Paper except, after eleven hours had elapsed, only six, seven, or eight drops; seeing this, I reflected that since the bile cannot percolate through the filter-paper, even less can it be taken up by the very small and numerous blood-vessels with which the intestines are covered on the inside²⁶⁾.

⁺Now when the clotted Milk, or Curd, had stood for two days in a small glass with a little water that had been poured thereon, its Odour had become so sour as if we had held our noses over sour churned milk.

If we now see, as related hereinbefore, that some parts of the clotted milk can remain for more than twenty-four hours in the intestine of a calf, why then should we not think that this may also take place in our stomachs and that such milk or other food that has remained there may become sour, which sourness may brought to our mouths when we bring up wind?

But when we now and then perceive some sourness in the mouth or taste some bile, we will not conclude as soon as we experience some trouble that it is due to too much acid in the stomach, or too much bile. In the same way one should not think that all the stools of a sucking child that run and are thin are caused by too much acid in the stomach. I for one am rather inclined to think that there is not enough substance in the child's stomach to cause the mother's milk to clot, for if the milk in the stomach were clotted, the stools would not be thin, but thick²⁷⁾.

Now the other day it appeared very strange to me that a certain Gentleman told me at my House that his Surgeon had said of his sucking baby, which was four or five Months old and which had some water vesicles on its lips, that this trouble was caused by too much acid which the child had in its stomach; we cannot but be staggered when we hear such statements, and even more so if for this reason such a man becomes respected by those who believe what he says.

When I told a certain Physician, who usually visits our Country annually and then comes to see me, how busy some Physicians and Surgeons were with the diseases caused by too much acid in the stomach and also of the bile, this

25) L. gives an excellent description of the anatomical situation in a calf. The two round elevated sides are known by the name of Vater papilla. [Ro.]

26) Here L.'s conclusions are wrong. The fact that the bile did not percolate through his paper is to be explained by the large amount of mucines which cow bile contains. The resorption from the intestine to the blood and lymph is based on a much more complicated process than filtration. [Ro.]

+ Cause of sour taste.

27) A wrong conclusion, for however solid and homogeneous the clotted milk in the stomach may be, in the intestine everything becomes fluid again. [Ro.]

[p. 90]

maag, als ook van de gal, versekerde dien Heer my, dat veel ziektens veroorzaakt wierden door te weinig gal, ende dat den selven daar ontrent daagelijkze ondervindinge hadde, en agte ook het zuur in de maag nootzakelijk, en zelden te veel.

⁺Ik hebbe een gal-blaas van een slagter thuys gekregen, die uit een kalf was, en in welke gal-blaas geen de minste gal was, waar uit ik besloot, dat de gal by ongeluk daar uit gestort was, dog naderhand verstond ik dat geen gal in de Gal-blaas en hadde geweest, ende dat het meermaal geschiet, datter geen gal in de Gal-blaas werd gevonden⁶⁶⁾.

⁺Maar wat sullen we seggen, als we zien hoe hoog den Tabacq werd verheft, ende het zuur tot in den afgront verdoemt, even als of onze lighamen van een ende deselvige gestalte⁶⁷⁾ waren.

Wat my belangt wanneer ik over veel jaren⁶⁸⁾ tabacq zoude rooken, om myn tant-pyn daar door te verdrijven⁶⁹⁾, eer dat ik de pyp met tabacq half uit gerookt hadde, was ik soo ziek, dat ik voor het vuyr most gaan leggen, ja soodanig dat ik niet konde verdragen dat men my aansprak, en dit is my meer als eens te vooren gekomen⁷⁰⁾. En weder in tegendeel bekomt my alle zuur, in ofte tot de spys, uit nemende wel. In't kort wy konnen selfs beter waarnemen wat ons lighaam goet ofte quaat aan brengt, dan dat een ander ons soekt wys te maken, wat ons goet ofte quaat is, en waar voor wy ons moeten wagten.

⁺Ik kan niet na laten te seggen, dat ik verscheide malen ben ter maaltyd geweest, by een seker persoon, die wanneer⁷¹⁾ Salm met edik, of andere Vis, met een saus van boter en edik gewelt daar over, spysde, dat in't eeten niet alleen het sweet hem aan alle kanten uitbrak, en by zyn aangesigt neder liep, maar syn aangesigt en hals wierden soo root als bloet; en nog ontsag den selven geen edik tot spys te gebruiken, seggende, dat hem den edik geen andere hinder aan braght⁷²⁾. Een ander, wanneer⁷¹⁾ asijn spysde, brak den selven het sweet aan de neus, by de oogen, soodanig uit, dat het met droppels by de neus neder liep. Sien we nu de bysondere uitwerkinge, ende dat van den Asijn, wat sullen de Medicijnen niet konnen te weeg brengen.

Als we nu sien dat de gestremde Melk deelen in de darm de lebbe, soo vast in een gepakt sijn, soo moeten we ons inbeelden, dat de melk in 't eerst maer een gemene stremminge werd aan gedaan, ende dat de vaste samen pakkinge alleen ver-

+ Lege galblaas.

66) Kort na een galemissie is de galblaas leeg. Het kan lang duren voordat deze vanuit de lever weer gevuld is. [Ro.]

+ Ziekte door roken van tabak.

67) gestalte, inwendige gesteldheid.

68) over veel jaren, vele jaren geleden.

69) In het laatste kwart van de zestiende en in de eerste helft van de zeventiende eeuw werd tabak als een panacee beschouwd, die de meest uiteenlopende kwalen kon genezen. Zie Roessingh, Inlandse tabak, blz. 32-63.

70) De gewone betekenis van te vooren komen is ‘onder het oog komen, zich voordoen’, maar L. gebruikt de uitdrukking ook in de zin van ‘overkomen’. Het is niet uit te maken, of hij bedoelt dat hij van anderen hetzelfde heeft gezien, of dat hij zich meermalen aan de onaangename gevolgen van het roken heeft bloot gesteld.

+ Overgevoeligheid voor azijn.

71) wanneer, lees: wanneer hij.

72) Zie voor de mogelijke schadelijkheid van azijnconsumptie voor de gezondheid Brief 79 [40] van 28 december 1683, Alle de Brieven, Dl. 4, blz. 190-192; Brief 82 [43] van 5 januari 1685, idem, Dl. 5, blz. 16-18; en Brief 83 [44] van 23 januari 1685, ibidem, blz. 88-90.

71) wanneer, lees: wanneer hij.

[p. 91]

Gentleman assured me that many diseases are caused by too little bile and that he had daily experience of this, and he therefore considered the acid in the stomach to be necessary and seldom too much in quantity.

⁺I had a gall-bladder delivered to me by a butcher, which gall-bladder was that of a calf and in which there was not the least bile, from which I concluded that the bile had been ejected by accident, but later I learned that there had been no bile in the Gall-bladder, and that it happens more than once that no bile is found in the Gall-bladder²⁸⁾.

⁺But what are we to say when we find how greatly Tobacco is extolled and how profoundly acid is condemned, as if our bodies all had the same constitution.

As for myself, when many years ago I was going to smoke tobacco so as to dispel my toothache by it²⁹⁾, before I had smoked half the pipe of tobacco I was so ill that I had to lie down in front of the fire, even so much so that I could not bear to be spoken to, and this has happened to me more than once. And on the contrary all acid in or with a dish agrees with me very well indeed. Briefly, we ourselves are better able to observe what does good or harm to our body, rather than that somebody else tries to make us believe what is good or bad for us and what we should beware of.

⁺I cannot help saying that I have dined several times with a certain person, and when he ate Salmon with vinegar or some other Fish dressed with a sauce of drawn butter and vinegar, during eating not only would he break into a perspiration on all sides, his face streaming with sweat, but his face and neck would become as red as blood; and yet he would not refrain from taking vinegar, saying that the vinegar caused him no other trouble³⁰⁾. Another person when he used vinegar, would break into such a perspiration on his nose, near the eyes, that the sweat ran down in drops along his nose. If we now see the special effect of Vinegar, what will Medicine not be able to bring about.

If we now see that the clotted Milk particles form such a compact mass in the intestine called abomasum, we have to imagine that the milk at first was only subjected to common clotting, and that the formation of the compact mass is merely

+ Empty gall-bladder.

28) Shortly after a bile emission the gall-bladder is empty. It may take a long time before it has been filled again from the liver. [Ro.]

+ Sickness by smoking tobacco.

29) In the last quarter of the sixteenth and the first half of the seventeenth century tobacco was considered as a panacaea which could cure the most varied complaints. See Roessingh, Inlandse tabak, pp. 32-63.

+ Oversensitiveness to vinegar.

30) For the possible harmful effect of vinegar consumption on one's health, see Letter 79 [40] of 28 December 1683, Collected Letters, vol. 4, pp. 191-193; Letter 82 [43] of 5 January 1685, idem, vol. 5, pp. 17-19; and Letter 83 [44] of 23 January 1685, ibidem, pp. 89-91.

[p. 92]

oorsaakt werd, door de toenypinge, die de maag, ofte darmen, veel maal in de tyd van een minuit werd aan gedaan⁷³⁾.

⁺Ik hadde ook van de slagter mede genomen de kleine maag, die van binnen met blader-agtige deelen is beset, die men hier de naem van Zouter geeft, in welke maag verbryselt stroo lag, en alsoo men een vet gemest kalf (gelyk dit was) niet anders geeft als melk te drinken, soo quam my dit vreemt voor, dog men onderrigte my, dat hoe veel melk men een kalf te drinken geeft, ze altyts nog tragten te eeten, als⁷⁴⁾ was het maar stroo daar ze op leggen⁷⁵⁾.

In't openen van de zoo genaemde zouter, sag ik dat aan den uitgang, alwaar de zoo genaemde darm de lebbe zyn begin neemt, versien was met twaelf kleine werktuygen, die yder van een bysonder⁴⁵⁾ maaksel waren, hebbende eenige van de selvige haaks-gewyse bogten, en haaks-gewijse deelen van een harde stoffe, ende daar by ongelyk ofte bultagtig, even als of de selvige werktuigen tot geen ander eynde en waren gemaakt, dan om de uytvoerende spyse, op nieuw tot kleinder deelen te verbrijselen⁷⁶⁾.

⁺Inde groote maag die men alhier de pens noemt, daer deselvige aan de zouter is vereenigt, was een saksgewijse uytstreksel⁷⁷⁾, waar ik een hardigheit gewaar wierde, dat wat grooter was als een Okker-noot, deselvige daar uit gesneden zynde, was niet als vast te samen gepakt hair, dat na myn gedagten het kalf met het likken van desselfs scharpe tonge van de huit sal af^a) geveegt hebben, en metter tyd in die hoek van de maag te samen gedrongen, ende aldaer, door de geduyrige beweginge ende toe nijpinge van de maeg, een ronde Figuur aan genomen heeft. Dese ronde bol en quam de slagter niet vreemt voor, seggende sulks meer malen voor valt, ja selfs ronde bollen die vier maal zoo groot zyn⁷⁸⁾.

⁺Zien we nu, Wel Edele Gestrenge Heere, de seer groote samenstremminge die in de magen ofte darmen van de Dieren⁷⁹⁾ werd te weeg gebragt, zoo mogen we wel besluiten, dat diergelyke te samenstremminge nootzakelyk in onse maag mede moet geschieden, sullen we voetzel van de spys hebben.

73) Deze uitspraak is niet juist. De aard van de stremming is primair afhankelijk van de diersoort waarvan de melk afkomstig is en niet van de motiliteit van maag en darm. [Ro.]

+ Boekmaag.

74) als, lees: al.

75) Ook hier heeft de slagter weer gelijk en is zelfs uiterst modern in zijn uitspraak. De laatste jaren geeft men met opzet wat stro aan mestkalveren omdat het eten hiervan sterk bevorderend werkt op de ontwikkeling van de voormagen, vooral de pens. Inderdaad blijft het stro lang achter in de boekmaag, tussen de bladen, en stimuleert aldaar de ontwikkeling van die bladen. [Ro.]

45) bysonder, verschillend.

76) De opening van de boekmaag naar de lebmaag is vrij groot en ovaal van vorm. Evenwijdig aan de lange as van die opening zijn twee plooien aanwezig die als kleppen werken. Direkt achter deze kleppen beginnen een veertiental plooien, die spiraalsgewijs door de lebmaag lopen in de richting van de uitmonding (pylorus). Zij eindigen evenwel vóór het laatste gedeelte van de lebmaag (antrum pylori). Indien L. een maag van een vrij jong kalf ter sectie heeft gehad, zal hij de bovenvermelde structuur in aanleg hebben waargenomen. [Ro.]

+ Haarbal in pens.

77) Het saksgewijse uytstreksel is de netmaag (reticulum), waarin feitelijk de slokdarm uitmondt. [Ro.]

a) A: of

78) Een haarbal is een frequent voorkomend voorwerp in de voormagen van herkauwers; er zijn zeer grote exemplaren bij. [Ro.]

+ Nut van de melkstremming.

79) Dieren, nl. zoogdieren.

[p. 93]

caused by the contraction which is caused in the stomach or the intestines many times in the course of one minute³¹⁾.

⁺I had also taken along with me from the butcher the small stomach which is lined on the inside with leaflike parts, which stomach is here given the name of Omasum and in which stomach crushed straw was present, and as a fattened calf (as this one was) is given nothing but milk to drink, this appeared strange to me, but I was told that however much milk a calf is given to drink, they always try to eat as well, even if only the straw on which they lie³²⁾.

When I dissected the so-called omasum, I saw that at the exit, where the socalled abomasum begins, it was provided with twelve small organs, each of which had a different form, some of them having hooked bends and hooked parts of a hard substance and being uneven or humpy, as if these organs had been made for no other purpose than for crushing the emerging food again to smaller particles³³⁾.

⁺In the big stomach, which is here called the rumen, where it is joined to the omasum, there was a baglike extension³⁴⁾, in which I perceived something hard, which was a little bigger than a Walnut when it had been cut out, it was nothing but firmly compacted hair, which in my view the calf will have brushed off the skin by licking with its sharp tongue and compressed in the course of time in that corner of the stomach, where it has assumed a round Shape owing to the constant motion and contraction of the stomach. This round ball did not appear strange to the butcher, who said that this happens more than once and that round balls four times this size are even found³⁵⁾.

⁺If we now see, Dear Sir, the considerable clotting which is caused in the stomachs or intestines of Animals³⁶⁾, we may conclude that such clotting must needs also take place in our stomachs if we are to drive nutrition from the food.

31) This statement is not correct. The nature of the clotting is primarily dependent on the species of animal from which the milk originates, and not on the motility of stomach and intestine. [Ro.]

+ Omasum.

32) Here again the butcher is right and is even extremely modern in his statement. In recent years it has become the custom to give deliberately some straw to fattened calves, because the consumption of this greatly promotes the development of the anterior stomachs, especially the rumen. The straw indeed is left behind at the back of the omasum, between the leaves, and stimulates the development of those leaves there. [Ro.]

33) The opening from the omasum to the abomasum is fairly large and has an oval form. Parallel to the long axis of that opening there are two folds, which act as valves. Directly behind these valves fourteen folds start, which run spirally through the abomasum in the direction of the pylorus. They end, however, before the last part of the abomasum (antrum pylori). If L. had a stomach of a fairly young calf for dissection, he will have observed the origin of the above-mentioned structure. [Ro.]

+ Hair ball in rumen.

34) The baglike extension is the reticulum, into which the gullet virtually ends. [Ro.]

35) A ball of hair is a frequently occuring object in the anterior stomachs of ruminants; they include very large specimens. [Ro.]

+ Use of milkclotting.

36) Animals, viz. mammals.

[p. 94]

Want alsser geen te samen stremminge van de melk in de magen der jonge Dieren was, soo zoude de melk in korte uren⁸⁰⁾ uit de maag in de darmen gevoert werden, en sulks zynde, zouden der selver lighamen weinig voetzel genieten.

Als we daer by gedenken, dat de Dieren die in de Wildernissen leven, als Harten, Hasen, Conynen enz. hare jongen, tegen het aen komen van den dag verbergen, en niet eerder als dat het avond geworden is weder te zuigen geven⁸¹⁾. Soo de melk, die ze van de moeder gesogen hebben, in de selver magen niet en stremde, ende de gestremde deelen niet langsaam afgesonden wierden, zoo zouden, beeld ik my in, de geseide Dieren soo lang niet sonder suygen konnen wesen. In welk gevoelen ik worde gesterkt door een Vlees-slagter, die my versekert, dat wanneer den afgang van een kalf of zuiglam dun is, ze geen voetzel van haer spys genieten, ende dat men dan geen Meet in de leb-darm, nogte ook geen Meet in de maag der zuyglammeren sal vinden. Zoo nu de stremminge in onse magen door zuur geschiet, want alle zuur, is het gemeene zeggen, doet stremmen, zoo moeten we oordeelen, dat het zuur ons nootzakelyk is⁸²⁾.

⁺Ik beeld my in, dat dese myne verhaelde waer neminge eenige niet wel zal gevallen, om dat ze zullen seggen, dat ik van zaaken kom te spreeken die buyten myn leest zyn, dog het beste datter van is, ik sal 't niet agten⁸³⁾, te meer, om dat de verstandige weten dat veele zaaken der Genees-heeren niet zyn als loutere gissingen. En dit zoo zynde, mag ik immers myn gedagten zoo wel uyten als sommige onervaren Genees-heeren, Heel-meesters, en Apoteekers, die haer niet en ontsien de Genees-konst te oeffenen, hoe weinig kennisse ze ook van het maakzel van onze lighamen hebben, en het daerom ontbreekt aen een regt oordeel, het welk zeer nootzakelyk is.

⁺Ik zal af breeken, ende alleen seggen, dat ik geduyrende myne verhaalde waerneminge, op nieuw hebbe beschout, het binnenste van de Darmen, zoo van een koe, als van een kalf, daer de Chyl in de darmen doorgaans⁸⁴⁾ als tegen aen gedrongen, ofte gestooten wierd, en welke stoffe by de meeste Menschen voor slym van de darmen werd aengesien, (als in een van myn voorgaende brieven⁸⁵⁾ gemelt) weder⁸⁶⁾ zoo veel uitnemende kleine bloet-vaaten zyn te vooren gekomen⁸⁷⁾, dat het voor geen Menschen en is te gelooven, als die selver het gesigt daer van hebben.

80) in korte uren, in korte tijd.

81) De hoofdzin, die hier had moeten volgen, is achterwege gebleven. Men leze daarom: Laten we hierbij denken aan het feit, dat de dieren... enz.

82) De opmerking die L. maakt over de biologische betekenis van de melkstremming bij enkele in het wild levende zoogdieren is zeer juist. Het maagsap bij hazen schijnt een intensief stremmende werking te hebben. Hiervan maakten de Romeinen reeds gebruik door extracten van hazemagen te gebruiken als stremsel voor de kaasbereiding. Zie Varro, On agriculture, II, xi, 4. [Ro.]

+ Artsen gissen teveel.

83) dog het beste... agten, maar het beste wat ik doen kan, is dat ik er geen acht op zal slaan.

+ Chylvaten in darmscheil.

84) doorgaans, altijd.

85) Zie Brief 26 [18] van 9 oktober 1676, Alle de Brieven, Dl. 2, blz. 140-142; Brief 65 [33] van 12 november 1680, idem. Dl. 3, blz. 294-298; Brief 79 [40] van 28 december 1683, idem. Dl. 4, blz. 186-188 en 194-204; en Brief 88 [47] van 12 oktober 1685, idem, Dl. 5, blz. 310-312.

86) weder, lees: en dat mij weder.

87) te vooren gekomen, onder het oog gekomen.

[p. 95]

For if there were no clotting of the milk in the stomachs of the young Animals, the milk would be conveyed within a short time from the stomach to the intestines, and if this were so, their bodies would get little nutrition.

Let us moreover bear in mind that Animals living in the Wilderness, such as Deer, Hares, Rabbits, etc., hide their young towards dawn and do not give them suck again until it has become evening. If the milk they have sucked from the mother did not clot in their stomachs and the clotted particles were not delivered slowly, I think the said Animals could not manage to do so long without sucking. In this opinion I am confirmed by a Butcher, who assures me that if the stools of a calf or a sucking-lamb are thin, they get no nutrition from their food and that Curd will then be found neither in the abomasum nor in the stomach of suckinglambs. Now if the clotting in our stomachs is effected by acid, because every acid is commonly said to cause clotting, we have to think that acid is necessary for us³⁷⁾.

⁺I think that this my related observation will displease some people, because they will say that I am speaking of matters outside my profession, but the best thing for me to do is to ignore this, the more so as intelligent people know that many opinions of Physicians are none but guesswork. And this being so, I may no doubt utter my thoughts just as well as some inexperienced Physicians, Surgeons, and Pharmacists, who do not scruple to practise Medicine, however little knowledge they may have of the constitution of our bodies, so that they cannot properly judge of it, which is very necessary.

⁺I will break off now and say only that during my related observation I again examined the inside of the Intestines of a cow as well as of a calf, against which inside the Chyle in the intestines is always forced or thrust, which substance is regarded by most People as mucus of the intestines (as stated in one of my previous letters³⁸⁾), and that I have seen again so many extremely small blood-vessels that it cannot be believed by any People except those who see it for themselves.

37) The remark made by L. about the biological importance of milk-clotting in some mammals in their natural state is quite correct. The gastric juice of hares seems to have an intensive clotting effect. The Romans already availed themselves of this by using extracts of hares' stomachs as rennet for cheese-making. See Varro, On agriculture, II, xi, 4. [Ro.]

+ Physicians are guessing too much.

+ Chyle vessels in the serosa.

38) See Letter 26 [18] of 9 October 1676, Collected Letters, vol. 2, pp. 141-143; Letter 65 [33] of 12 November 1680, idem, vol. 3, pp. 295-299; Letter 79 [40] of 28 December 1683, idem, vol. 4, pp. 187-189 and 195-205; and Letter 88 [47] of 12 October 1685, idem, vol. 5, pp. 311-313.

[p. 96]

Als het nu mogelyk was, dat we den loop van het bloet in die vaaten konden sien loopen, en circuleeren, ende daer benevens dat beschouwen, hoe de vaaten de stoffe uit de Chyl overnamen, wat zouden we dan verbaest staen, over zoodanige uitwerkingen, daer we nu alleen ons moeten vergenoegen, met inbeeldingen daer van in onse herssenen te smeden.

Ik wil hoopen dat in dese myne aenteekeningen, yets zal gevonden werden, waer in een behagen zult scheppen, en onder des blyven enz.⁸⁸⁾

A. van Leeuwenhoek.

88) L.'s volgende brief aan Heinsius is Brief 195 [112] van 20 september 1698, in dit deel.

[p. 97]

If it were possible for us to see the course and the circulation of the blood in those vessels and moreover to see how the vessels took over the substance from the Chyle, how astonished we should be about these operations, whereas now we have to content ourselves with making mental imagination of it.

I hope that in these notes of mine something will be found to please you, and I meanwhile remain, etc.³⁹⁾

A. van Leeuwenhoek.

39) L.'s next letter to Heinsius is Letter 195 [112] of 20 September 1698, in the present volume.