Alle de brieven. Deel 3: 1679-1683

[p. 278]

Brief No. 65 [33].
12 November 1680.

Gericht aan: Robert Hooke.

Manuscript: Onderteekende, eigenhandige brief te Londen, Royal Society. MS. 1891. L l. 62. Zeventien kwartobladzijden, met acht teekeningen.

Gepubliceerd in:

R. Hooke. Philosophical Collections. London, 1681. No. 3. Blz. 51-58. Met 7 figuren. (Engelsch extract.)

Acta eruditorum. I. Lipsiae, 1682. Blz. 321-327. Met 7 figuren op één plaat. (Latijnsch extract van de Phil. Coll.)

Antoni van Leeuwenhoek. Ondervindingen en beschouwingen. D. van Gaesbeek. Leyden, 1684. Blz. 29-60. Met 8 figuren. (Hollandsche tekst.) [A.]

Antonii a Leeuwenhoek Arcana naturae detecta. H. van Kroonevelt. Delphis Batavorum, 1695. Blz. 6-25. Met 8 figuren. (Latijnsche vertaling.)

Antonii a Leeuwenhoek Arcana naturae detecta. Editio novissima. J.A. Langerak. Lugduni Batavorum, 1722. Blz. 6-25. Met 8 figuren. (Latijnsche vertaling.) [C.]

Collection académique. Tome II. Dijon et Auxerre, 1755. Blz. 540-545 (in deze uitgave abusievelijk als 445 genummerd. Fransch extract.)

S. Hoole. The select works of Antony van Leeuwenhoek. I. London, 1798. Introduction, blz. IV-VI. (Vrije Engelsche vertaling van het laatste gedeelte van den brief.)

C. Dobell. Antony van Leeuwenhoek and his ‘little Animals’. Amsterdam, 1932. Blz. 200-204; 221. Met 1 figuur. (Moderne Engelsche vertaling van het laatste gedeelte van den brief, behalve de laatste alinea, en van één alinea in het midden van den brief, door Dobell.)

Korte inhoud:

Hernieuwde waarnemingen van de bloedlichaampjes, welker structuur met die van gistcellen wordt vergeleken. Onderzoek naar ‘globulen’ in de atmosfeer. Onderzoek naar ‘globulen’ in regenwater; waarneming van groenwieren. Onderzoek naar gevormde bestanddeelen in urine en chyl. Beschouwing over bouw en functie van het hart en over den bloedsomloop. Onderzoek van de vaten (tracheeën) van vliegen, kakkerlakken en vlooien. Onderzoek naar spermatozoïden bij meikevers en waterjuffers, sprinkhanen, vliegen, vlooien en muggen. Parasiet van de paardenvlieg. Over de ontwikkeling van de vloo. Opnieuw verwerping van de generatio spontanea. Beschrijving der organismen in peperwater. Uitvoerige berekening van de grootte der waargenomen microörganismen.

[p. 279]

Letter No. 65 [33].
November 12th 1680.

Addressed to: Robert Hooke.

Manuscript: Signed autograph; London, Royal Society, MS. 1891. L l. 62. Seventeen quarto pages. Eight drawings.

Published in:

R. Hooke, Philosophical Collections. No. 3. London, 1681; pp. 51-58. Seven figures. (Incomplete English translation.)

Acta eruditorum, I. Lipsiae, 1682; pp. 321-327. Seven figures. (Latin extract of the Phil. Coll.)

Antoni van Leeuwenhoek, Ondervindingen en beschouwingen. D. van Gaesbeek. Leyden, 1684; pp. 29-60. Eight figures. (Dutch text.) [A]

Antonii a Leeuwenhoek Arcana naturae detecta. H. van Kroonevelt. Delphis Batavorum, 1695; pp. 6-25. Eight figures. (Latin translation.)

Antonii a Leeuwenhoek Arcana naturae detecta. Editio novissima. J.A. Langerak. Lugduni Batavorum, 1722; pp. 6-25. Eight figures. (Latin translation.) [C]

Collection académique. Vol. II. Dijon et Auxerre, 1755; pp. 540-545 (wrongly numbered 445 in this edition). (French extract of the Phil. Coll.)

S. Hoole, The select works of Antony van Leeuwenhoek. Vol. I. London, 1798; Introduction, pp. IV-VI. (A free translation into English of the concluding part of the letter.)

C. Dobell, Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’. Amsterdam, 1932; pp. 200-204; 221. One figure. (A translation into modern English by Dobell of the concluding part of the letter except the last paragraph, and a paragraph in the middle of the letter.)

Summary:

Renewed observations concerning the blood-corpuscles, whose structure is compared with that of yeast-cells. Investigations on ‘globules’ in the atmosphere. An investigation to discover ‘globules’ in rain-water; observations on Chlorophyceae; investigations regarding solid particles in urine and chyle. Speculation on the structure and the function of the heart and on the circulation of the blood. Investigation of the vessels (tracheids) of flies, cockroaches, and fleas. An examination of the spermatozoids of may-bugs and of dragon-flies, grasshoppers, flies, fleas and gnats. Parasites in the horsefly. The development of the flea. Leeuwenhoeck again rejects the spontaneous generation. Description of the organisms in pepper-water. An ample calculation of the size of the micro-organisms observed.

[p. 280]

d'Heer Robert Hooke

Delft in Holland den 12. Novemb^r. 1680.

Seer vermaerde en Hoog geleerde Heer.

Na mijne observatien omtrent de gist, en consideratien vande makinge vande globulen bloet,¹⁾ heb ik mijn gedagten laten gaen⁺ op de Moer van Wijn, (bij ons Wijnmoer genoemt)²⁾ die uijt Duijtslant in vaaten in menigte tot ons comt,³⁾ en gesien, dat deselvige mede bestaet uijt globulen, ende dese globulen weder uijt same gevoegde globulen. Dog alsoo ik dese observatien niet wel en konde doen, of ik most de Wijn-moer eerst int water leggen, om dat de deeltgens van malkanderen souden separeren, en dus bevont ik⁴⁾ dat de globulen, waer uijt de Wijnmoer bestond, seer irregulier waren, want eenige bestonden uijt 1.2.3.4.5. en veele uijt 6. globulen, en andere weder uijt soo veel globulen, dat de selvige niet te tellen waren, Dit siende, beelde ik mijn selven

1) Zie den brief van 14 Juni 1680.

+ Wijnmoer.

2) Wijnmoer bestaat uit verschillende bestanddeelen, door den jongen wijn afgescheiden. De voornaamste zijn wijnsteenzure zouten - in hoofdzaak wijnsteen (kaliumbitartraat) - zetmeelkorrels en kleurstoffen afkomstig uit de steeltjes en de schil van de druif, eiwitachtige bestanddeelen en voorts gistcellen, welke hun werkzaamheid hebben verloren. Is de wijnmoer afkomstig van een ‘tweeden afsteek’, dan is die ook vermengd met de stoffen, welke tot het z.g. ‘klaren’ van den wijn hebben gediend. In L.'s tijd werd daarvoor veelal afgeroomde melk gebruikt en ook reeds vischlijm. De aldus toegevoegde eiwitstoffen geven met de in den wijn steeds aanwezige looistof een in eerste instantie vlokkig neerslag, dat zich geleidelijk op den bodem van het vat afzet en dat daarbij de overige onoplosbare bestanddeelen met zich mede sleept. De ‘globulen’ waarover L. schrijft, kunnen derhalve gistcellen geweest zijn, maar evenzeer bestaat de mogelijkheid, dat hij zetmeelkorrels dan wel korrelige eiwitpraecipitaten heeft waargenomen. [Fe.]

3) In de 17de eeuw werden Rijnwijnen, langs Rijn en Vecht verscheept, te Amsterdam verhandeld. Vandaar werd een gedeelte weer over zee geexporteerd, vooral naar de Oostzeelanden. In 1667/68 bedroeg de uitvoer van Amsterdam 1061 voeder of 6366 amen, in 1774 bedroeg hij 2484¼ amen. Ook Dordrecht en Rotterdam werden uitvoerplaatsen van Rijnwijn, voornamelijk naar de Zuidelijke Nederlanden. (Zie: H. Brugmans. Statistiek van den in- en uitvoer van Amsterdam, 1 Oct. 1667-30 Sept. 1668. Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. XIX. 1898, en N.W. Posthumus. Statistiek van den in- en uitvoer van Amsterdam in het jaar 1774. Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. XXXIV. 1913.) [P.]

4) A. heeft: ‘soo bevont ik’.

[p. 281]

Mr. Robert Hooke.

Delft, Holland, November 12th 1680.

Illustrious and very learned Sir,

After my observations concerning yeast and my meditations on⁺ the making of blood-globules¹⁾, I have given my mind to the lees of wine²⁾, which is imported from Germany in large quantities in casks³⁾; and I have seen that it also consists of globules, and these globules in their turn of combined globules. However, I could not well make these observations unless I first put the lees in water, that the particles might separate. I then found that the globules of which the lees consisted were very irregular, for some consisted of 1, 2, 3, 4, 5, and many of 6 globules, while others again consisted of so many that they could not be counted. Seeing this,

+ The lees of wine.

1) See letter of 14 June 1680.

2) Lees consist of various substances secreted by young wine. Principal among these are tartrates, especially tartar (potassium tartrate), granules of starch and colouring matter from the stems and husks of the grapes, albuminous matter and yeast-cells which have lost their activity. The lees of wine drawn off a second time will contain substances used in clarifying wine. In L's time skinned milk was mostly used although fish-glue was already applied. The combination of this albuminous matter with the tannic acid, which is always present in wine, causes a flaky precipitate which is gradually deposited on the bottom of the cask, carrying along the other insoluble substances. L's globules may have been yeast-cells, but it is also possible that he saw starch granules or granular albuminous matter. [Fe.]

3) In the 17th century Rhine wines (hock) were shipped along the Rhine and Vecht and marketed at Amsterdam. Thence part was exported by sea, especially to the Baltic countries. In 1667/8 the Amsterdam export amounted to 1061 lasts or 6366 aams, in 1774 to 2484¼ aams. Dordrecht and Rotterdam also exported these wines, especially to the Southern Low Countries. [P.]

[p. 282]

in, dat ijder deeltge wijn-moer, wanneer die hare volmaektheijt hadden, uijt 6. globulen mosten bestaen,⁵⁾ want laten wij ons 6. globulen bereijden, ende de selvige te samen voegen, als in mijn voorige missive fig: 1. is vermeld, en een vande ses bolletgens, maer na het oog wenden, het sij, hoe dat het sij, het sal altijt een ende deselvige figuer vertoonen, ende de selvige een weijnig in malkanderen druckende maken deselvige weder een ront, ende dat⁶⁾ alle dese irreguliere deeltgens, alleen maer veroorsaekt wierden, door dat de wijn moer, niet alleen stijf in een was gepackt, maer ook om dat deselve, wanneer die int water weder ontdaen wierden, eenige globulen van malkanderen schuerden, en om mij hier in verder te voldoen, heb ik genomen wijn die in arbeijt was,⁷⁾ en die gedaen in een nieuwe Fles, ende deselvige gesteld op mijn comptoir, tot dat ik oordeelde dat deselvige gans uijt gearbeijt was, en alsdoen genomen de droef⁸⁾ of onklare materie, die op de gront vande Fles lag, en dat waerlijk de wijnmoer was, en gesien dat deselvige bestond uijt globulen, en ijder van dese globulen weder uijt 6. distincte globulen, die ik oordeelde dat een weijnig kleijnder waren, dan de globulen bloet, of gist.⁹⁾

5) Zie aant. 9 bij den brief van 14 Juni 1680, blz. 248.

6) Ende dat - zoodat.

7) In arbeijt was - gistte.

8) A. heeft ‘droes’ = droesem of wijnmoer. Het handschrift heeft echter duidelijk een f, en dus het adjectief ‘droef’ = troebel, drabbig. Thans nog spreekt men in vakkringen over ‘vuile droeve’ = half geklaarde wijn. [M.]

9) Zie den brief van 14 Juni 1680, blz. 244 e.v.

[p. 283]

I imagined that each particle of the lees, when complete, must consist of 6 globules⁴⁾, for, if we prepare 6 globules and join them, as I mentioned in my previous letter, fig. 1, and turn one of these globules to our eyes it will always show the selfsame figure. If we compress them slightly the whole in its turn again assumes a round form. I imagined that all these irregular particles originated merely owing to the fact that the lees were not only a compact mass but also because, when they were dissolved in water, some of the globules were torn asunder. For further information I took fermenting wine, put it in a new bottle, and kept it in my private room till I thought it had ceased fermenting. I then took the lees or turbid⁵⁾ matter at the bottom of the bottle which really were the dregs and saw that they consisted of globules, each globule again consisting of 6 distinct globules which I considered to be a little smaller than the globules of blood or yeast⁶⁾.

4) See note 3 to the letter of 14 Juni 1680, p. 249.

5) A reads ‘droes’, which means lees or dregs. In the manuscript, however, the last letter is an f, not an s. The word ‘droef’ was an adjective meaning ‘turbid’, ‘muddy’. [M.]

6) See letter of 14 June 1680, p. 245 ff.

[p. 284]

⁺Vorders heb ik gedaen in drie distincte glasen drie derleij soort van stomme wijn^10)*) ende die gesteld op mijn comptoir op dat deselvige arbeijden soude, van dese wijnen sijnder mij twee in arbeijt gekomen, en gesien, met verwondering de over groote menigte lugtbelletgens, die eenige dagen agter den anderen gemaekt wierden, want ik sag uijt kleijne oneffenheden van t glas voort komen, soo een menigte lugt bellekens, en dat soo kleijn en soo ras agter den anderen, dat het oog die nauwlijkx konde bekennen, schoon ik een extraordinarie vergrootend glas, daer toe gebruijkte. dese lugt bellekens waren in haer opgang (na de superfitie vande wijn) soo digt bij een geschakelt, datter als geen spatie¹¹⁾ tusschen beijde scheen, ende alsoo dese bellekens in haer opgang continueel in groote toe namen, soo waren deselvige doorgaens, geen hair-breet op geresen, of 2. 3. á 4. vande bellekens, smolten als in een, en maekten alsoo veel grooter lugt bellekens, in welk opgang, de lugt-bellekens, een boven gemene beweging inde wijn veroorsaekte, en met haer continueel om hoog voerden, een groote quantiteit globulen, die alrede volmaekt waren, en die uijt 6. distincte globulen bestonden, en andere die nog onvolmaekt waren, en die maer irregulier aen malkanderen hingen, en uijt 2. 3. 4. en 5. globulen bestonden, en ook veele die maer uijt een enkel globule waren. ja selfs wierden veel volmaekte globulen, die op de gront lagen continueel met de lugt belletgens, die onder vande gront op quamen. om hoog gevoert, tot aen de superfitie vande wijn, als wanneer de globulen, om dat deselvige

+ Het gisten van wijn.

10) Stomme wijn is wijn, die nog onvergiste suiker bevat en die dan sterk gezwaveld is om het verdere vergisten te voorkomen. L.'s opmerking, dat de wijn daardoor zijn ‘soetigheijt behout’, is dus juist. In vakkringen spreekt men thans nog van ‘stomgemaakte most’ (Fransch: ‘moût muté’) die in zuidelijke landen wel wordt gebruikt om wijn aan te zoeten. Vgl. ook F. Halma Woordenboek der Nederduitsche en Fransche Taalen (1781) die opgeeft ‘gestomde wijn, die de Wijnverlaaters gebruiken - Du vin étouffé, qui est très doux, dont les marchands de vin se servent pour accommoder d'autres vins.’ [Fe. en M.]

*) Stomme wijn is een soort van wijn die in Frankrijk eer dat die inde vaaten wort gedaen, de vaaten eerst stark worden geswavelt,¹²⁾ op dat de wijn niet en soude arbeijden, en daer door behout de wijn alsdan sijn soetigheijt.

12) A. heeft: ‘in soodanige vaaten wort gedaan, die te vooren seer stark worden geswaavelt’.

11) A. heeft: ‘separatie’.

[p. 285]

⁺I next put three sorts of mute wine^*)7) into three separate glasses and placed them in my closet that they might ferment. Two of these wines fermented and I saw to my astonishment the great number of bubbles that were formed for some days running. For I saw so many bubbles spring from slight unevennesses of the glass, so small and in such rapid succession that the eye could hardly discern them, though I used a very strong magnifying-glass for the purpose. Rising to the surface of the wine these bubbles clung so close together that there seemed to be no space between them; and as these bubbles, while rising, continually increased in size, they had not risen a hair-breadth but 2, 3 or 4 of them melted together as it were, and in this manner formed much larger bubbles. Rising thus, the bubbles stirred the wine extraordinarily and carried continually to the surface a great quantity of globules that were already complete, consisting of 6 distinct globules, and others which were not yet complete, clung together irregularly and consisted of 2, 3, 4 or 5 globules, as well as many which consisted of one globule only. Nay, it would even happen that many complete bubbles which lay at the bottom, were carried up by bubbles that rose from the bottom, to the surface of the wine, when the globules,

+ Fermenting of wine.

*) Mute wine is a sort of wine which in France is not put into casks before these have been thoroughly matched to prevent fermentation; in this manner the wine retains its sweetness.

7) Mute wine is wine still containing unfermented sugar and fumigated strongly with brimstone (‘matched’) in order to prevent further fermentation. Consequently L's remark that the wine then ‘retains its sweetness’ is correct. The French technical term is ‘moût muté’. In the South of Europe it is sometimes used to sweeten wine. [Fe.]

[p. 286]

stofswaerder¹³⁾ sijn dan de wijn, weder na de gront sackte. Onder dese observatien, quam het mij te vooren, dat ik seer naekt de verhaelde globulen, (die ik geseijt heb dat uijt 6. distincte globulen bestonden) van een sag separeren, en konde op veel plaetsen, met groot genoegen, seer perfekt bekennen, de 6. globulen die een ogenblik daer te vooren, een globule hadden gemaekt, dese laeste obsevatien (!) heb ik alsdoen verscheijde malen hervat, alleen om het vermaek dat ik schepte, in het separeren of ontstucken breeken vande globulen.

⁺Jk heb mij weder begeven tot het observeren vande gist, en heb insgelijkx daer mede gehandelt, om te sien, of de gist globulen, mede van een souden separeren, gelijk het ook geschiede, maer om dat het bier dikker sijnde, dan de wijn, soo spreijden de globulen int ontstucken breeken, soo wijt niet van een, als die inde wijn.

⁺Vorders heb ik genomen, het bloet dat soo aenstonts door het steken van een naeld uijt mijn vinger quam, en heb daer mede gehandelt, als ik met de wijn en bier globulen hadde gedaen, en heb mede gesien, dat een groote quantiteit bloet bolletgens, leggende bij den anderen,¹⁴⁾ separeerden en ontstucken braaken, dog dese kleijne globulen bloet, waer van de 6. een globule bloet uijt maken, waren veel sagter dan de globulen, die een globule van bier of wijn uijtmaken, want sij smolten als in een, en ten ware ik al voorens, het inde wijn, of bier, hadde gesien, het soude mij beswaerlijk¹⁵⁾ int bloet te bekennen sijn geweest, om dat ik met dese observatien int bloet, veel globulen bij een hadde leggen, daer in tegendeel als de globulen bloet seer enkel¹⁶⁾ leggen, ijder vande selve niet ontstucken barsten, dan met een extraordinarie⁺ starke en schielijke¹⁷⁾ beweginge.¹⁸⁾ Dese mijne verhaelde observatien hebben mijn doen gaen in een Apoteek, en heb aldaer

13) Stofswaerder - zwaarder.

+ Gist.

+ Vergelijking van den bouw van gistcellen en erythrocyten.

14) Den anderen - elkaar.

15) A. heeft: ‘swaarlijk’.

16) Enkel - afzonderlijk, verspreid.

+ Gist in ‘sijroopen’.

17) Schielijk - plotseling.

18) Waarschijnlijk heeft L. (die dikwijls microscopiseerde met het object vlak bij een kaarsvlam, zie den brief van 9 Oct. 1676 Alle de Brieven II. blz. 78, waar L. spreekt over gevallen, ‘dat ik in mijn observatien, een kaers come te gebruiken’) de veranderingen gezien, die bij verwarmen van bloed ontstaan. Dit verschijnsel is beschreven door Max Schultze (Arch. f.⁺ Mikr. Anat. I. 1856). Verwarmt men bloed onder den microscoop, dan komen aan het oppervlak van de erythrocyten kleine druppeltjes, welke ongetwijfeld ontstaan uit de celmembraan. De erythrocyten zelf zien wij daarbij steeds kleiner worden, doch zij blijven rond. Het verschijnsel der afsnoering begint reeds bij een temperatuur tusschen 43 en 45^o C. Bij hoogere verhitting vallen de roode bloedlichaampjes geheel in kleine bolletjes uiteen, die soms als een parelsnoer aan elkaar blijven hangen. Bij langduringe verhitting zien wij deze bolletjes dan vrijwel geheel vervloeien. Overigens blijkt, dat dit verschijnsel niet alleen bij erythrocyten voorkomt. Analoge verschijnselen worden door H.L. Bungenberg de Jong en J.L.L.F. Hartkamp (On the formation of hyaline vesicles at the surface of paramecium caudatum. Contribution to the knowledge of the plasma membrane. Protoplasma. XXXI. 1938. blz. 550) en anderen beschreven bij parameciën, eveneens o.a. bij verhitten tot 40-42^o C. De oorzaak berust op de vorming van phosphatide coacervaatdruppels bij beschadiging in de celmembraan. [Kro.]

+ afb. 46 en 47.

[p. 287]

because they are heavier than the wine, would again drop to the bottom. During these observations it would occur that I saw these bubbles (which, I have said, consisted of 6 distinct globules) would fall asunder. And in many places I could perfectly well observe, to my great satisfaction, the six globules which a moment before had formed one globule. I then repeated these observations several times merely for the pleasure the breaking up or falling into pieces of the globules gave me.

⁺Next I again undertook the observation of yeast by the same method in order to see whether the yeast globules would also fall asunder, as indeed they did, but beer being thicker than wine the globules, when breaking up, did not spread so widely as those in wine.

⁺I further took the blood that flowed from my finger the moment I pricked it with a needle, and dealt with it as I had done with the wine- and beer-globules. And I here again observed that a number of blood-globules, lying close together, separated and broke into pieces; but these little globules of blood, six of which form a globule of blood, were much softer than those forming a globule of beer or wine, for they melted together as it were, and unless I had seen it before in wine or beer, it would have been difficult for me to discern it in blood, because during these observations I had many globules lying close together in the blood while on the contrary if the globules of blood lie separate each of them does not break up except by an uncommonly strong and⁺ sudden motion⁸⁾. The above-mentioned observations induced me to go to an Apothecary's shop where I took one of the syrups

+ Yeast.

+ Comparison of the structure of yeast-cells and erythrocytes.

+ Yeast-cells in syrups.

8) L. often held the object close to the flame of a candle when using his microscope (see letter of 9 October 1676, Collected Letters, II, p. 79: that I use a candle in making my Observations); that is how he probably saw the changes which take place when blood is heated. This phenomenon is described⁺ by Max Schultze in Arch. f. mikr. Anat. I (1856). If blood is heated small drops will appear on the surface of the erythrocytes, undoubtedly originating in the cellmembrane. During this process the erythrocytes become smaller and smaller but retain their round shape. The formation of these drops already begins at a temperature between 43^o and 45^o C. At a higher temperature the red blood-corpuscles decompose into minute globules which will sometimes cohere like a string of pearls. When heated for a considerable time these globules will deliquesce almost entirely. It may be added that the occurrence of this phenomenon is not limited to the red blood-corpuscles. Analogous phenomena can be observed in Paramecia; in this case also they can be brought about, among other things, by heating to 40-42^o Cels. (= 104-107^o F.) H.L. Bungenberg de Jong and J.L.L.F. Hartkamp (On the formation of hyaline vesicles at the surface of paramecium caudatum. Contribution to the knowledge of the plasma membrane. Protoplasma. XXXI. 1938, p. 550). The cause must be thought in the formation of phosphatide coacervate droplets following injury to the cellular membrane. [Kro.]

+ ills. 46 and 47.

[p. 288]

genomen, een vande Sijroopen die stonden en gisten, omme was het mogelijk te sien, of inde Sijroopen, mede de verhaelde globulen gemaekt wierden, maer ik en konde geen volmaekte¹⁹⁾ globulen, gelijk die vant bloet, Wijn, en hier sijn, ontdecken, maer wel de kleijne globulen, waer van de ses een globule uijtmaken, en die op eenige plaetsen, soo danig met 2. 3. á. 4 bij den anderen lagen, dat met haer superfitien malkanderen, als maer aen quamen te raken,²⁰⁾ dit siende beelde ik mij in, dat de globulen, hier niet wel konden volmaekt werden, om dat de Sijroopen al te dik sijn ende dat de groote bewegingen, op verre na, soo inde Sijroop niet en kan sijn als inde Wijn, of Bier, en ik imagineerde mij, dat gelijk door de gistinge, of arbeit van wijn, of bier, de soetigheijt vergaet, ende de globulen de soetigheijt selfs sijn, (al hoe wel de globulen, om dat sij globulen sijn geen soetigheijt van haer geven)²¹⁾ dat de Sijroopen, die gisten, mede haer soetigheijt

19) Volmaekt - volledig, dus: uit 6 kleine globulen bestaande. [H.]

20) L. wil dus zeggen: de kleine bolletjes raakten elkaar slechts even met de oppervlakten aan (‘als maer’ = a.h.w. slechts). Door de dikte der ‘sijroopen’ namelijk kunnen zij elkaar niet zoo volkomen naderen, dat ze tezamen één groote ‘globule’ gaan vormen. [M.]

21) Zie voor L.'s opvatting omtrent het ontstaan van den zoeten smaak, den brief van 14 Aug. 1675 (Alle de Brieven I. blz. 310 e.v.). L. verklaart daar den zoeten smaak geheel op mechanistische wijze. Hij meent, dat de deelen waaruit de suiker bestaat, groot zijn en geen scherpe punten hebben, zoodat zij de ‘globule van onse tonge, geen smert aenbrengen.’ Bovendien is de suiker volgens L. een ‘lichaem, dat hem in water ontdoet,’ en wanneer er dan nog lichaamswarmte bij komt, vereenigt zij zich met het speeksel, en ‘maeckt een effen, gladt, en sacht lichaem, op onse tonge, dat deselve niet onaengenaem can sijn.’

[p. 289]

which stood there fermenting, in order to examine whether the discussed globules are also formed in these syrups; but I could not discover complete⁹⁾ globules like those in blood, wine, and beer; on the other hand I could see the little globules, six of which form a globule. In some places 2, 3 or 4 lay so close together that they touched each other with their surfaces, be it only slightly. Seeing this I imagined that in this case the globules could not well become complete because the syrups are too thick and there cannot be so much stir by far in these syrups as in wine or beer. And I imagined that as the fermentation or effervescence of wine or beer causes the sweetness to disappear, and the globules are really the sweetness (although the globules, seeing they are globules, do not produce sweetness¹⁰⁾), the syrups when they ferment must also lose their

9) I.e. consisting of six small globules. [H.]

10) For L's opinion concerning the origin of the sweet taste see the letter of 14 August 1675 (Collected Letters, I, p. 311 ff.). L's explanation is entirely mechanistic. He thinks that the particles of sugar are large and have no sharp points, so that they ‘would not cause any pungency upon the globuls of the Tongue’. Moreover, L. thinks that sugar is a ‘body dissoluble in water’, and that, under the added influence of body heat, it combines with the saliva ‘and so proves even smooth and soft upon the Tongue, affecting it with pleasure’.

[p. 290]

moeten verliesen, ende een Rijnsen,²²⁾ of suijeren smaek, moeten aennemen, gelijk ik ook na derhant uijt den Apoteker verstont.²³⁾

⁺Uijt²⁴⁾ de verhaelde observatien, heb ik gedagt aen het water,²⁵⁾ te meer, om dat ik op verscheijde tijden in het Hemel water, soo als het gevallen was, onder andere deeltgens ontdekt had, globulen van soo danige groote, als de globule die een seste part, van een globule bloet sijn, en mijn selven inbeeldende, dat bij aldien ik een continuele beweginge in het water konde te weeg brengen, dat ik in korten tijt dese kleijne waterdeeltgens, mede te samen souden stremmen, en alsoo globulen maken, die van gelijke groote en maeksel souden sijn, als de globulen Bloet, Wijn, Bier, etc. Jk heb dan mijn selven bereijt, verscheijde soorten van glasen, dog alle van een ende deselvige uijtwerkinge,²⁶⁾ en waer onder een⁺ glas als fig: 1: ABCD. hebbende alleen aen A. een opening, en als doen het selvige gevold van C. tot B. met regen water bij mij tot dien eijnde, soo suijver uijt de lugt vallende gevangen als het mij doenlijk was, alleenlijk uijt die consideratie, om dat de lugt, die inde glase bol D. beslooten is, doorgaens²⁷⁾ met de minste verandering vande lugt, het gantsche water, inde glase pijp beweegt, gelijk ik te meer mael ondervonden heb, dat een sant groote lugt, die tusschen of int water beslooten is, een groote beweginge int water veroorsaekt, en hebbende tot dien eijnde, dan soo danige glasen gestelt op mijn comptoir voor de glasen, daer bij na de gantsche voor middag, de son op quam te schijnen, en daer de wint, door een scheur²⁸⁾ vant vensterglas, op quam te spelen, als mede heb ik de glase tube wel soo²⁹⁾ schuijns gesteld, als het hier geteijkent staet uijt insigte, om dat³⁰⁾ de globulen die daer mogten gemaekt werden, om haer stofswaerheijt,³¹⁾ niet na de

22) Rijns - rinsch. (Oorspronkelijk: zuurachtig, evenals Rijnsche (Rinsche) wijn. Nl. Wdb. XIV. 530). [M.]

23) Verstont uijt - vernam van.

+ Deeltjes in regenwater.

24) Uijt - naar aanleiding van.

25) Ook in de brieven van 20 Mei 1679 en 13 Febr. 1680 spreekt L. over de deelen, waaruit het water bestaat, wellicht naar aanleiding van Hooke's brief dd. 23 Jan. 1679. O.S. Zie aant. 1 bij den brief van 20 Mei 1679, blz. 54. [M.]

26) Alle voor hetzelfde doel gebouwd. [S.]

+ fig. XXIX.

27) Doorgaens - telkens.

28) Scheur - barst.

29) Men legge den nadruk op ‘wel’. [M.]

30) Uijt insigte, om dat - opdat.

31) Stofswaerheijt - zwaarte.

[p. 291]

sweetness and assume a slightly acid or sour taste, as I afterwards understood from the apothecary that they do.

⁺These observations made me think of water¹¹⁾, the more so because on various occasions I had observed in rain-water, immediately after it had fallen, among other particles, globules, which in size are like the globule which is the sixth part of a globule of blood. And I imagined that if I could cause a constant motion in the water, these little particles of water would run together in a short time and thus form globules of the same size and form as the globules of blood, wine, beer, etc. I then made several sorts of glasses but all for the same purpose and among them a glass like⁺ fig. 1, ABCD, which has an opening only at A. I filled it from C to B with rain-water collected by me for this purpose as pure as possible, when it fell from the sky. I did this merely from the consideration that the air in the glass globe D, always, on the slightest change in the air, stirs all the water in the glass tube, like my repeated experience that a sand-grain of air enclosed in or among water causes a great stir in that water. For my purpose I then put such glasses in my closet before the window-panes, where almost the whole forenoon the sun shone and where the wind played upon them through a burst pane. I also slanted the glass tube at least as much as I have figured here in order that the globules possibly formed there, should not sink to the bottom of

+ Particles in rain-water.

11) L. also mentions the component parts of water in his letters of 20 May 1679 and 13 February 1680, perhaps in connexion with Hooke's letter of 23 January 1679, O.S. See note 1 to the letter of 20 May 1679, p. 55. [M.]

+ fig. XXIX.

[p. 292]

gront vant water C. souden sacken, maer dat deselvige aent glas omtrent O. souden blijven hangen, en heb na verloop van omtrend⁺ 14. dagen, gesien met het bloote oog, datter eenige deeltgens aen het glas omtrend O. waren aen gekleeft, dit door een gemeen microscope observerende, sag ik, dat het ronde bolletgens waren, ende dat daer deselve wat veel bij den anderen lagen, haer groen vertoonden,³²⁾ Maer als ik dese deeltgens uijt het glas genomen hadde, ende die naeuwkueriger besag, soo bevond ik, dat meest ijder vande selve, was te samen gevoegt van 6. distincte globulen, en dat van soo danige groote als de globulen van ons bloet. Maer in een ander glase tube, waren veel vande deeltgens niet ront, maer hadden de gedaente van een eij, ende dat van verscheijde grootheden, soo dat eenige deeltgens, wel uijt 12. kleijne globulen bestonden, Hier had ik gedagten, dat bij aldien, de beweginge in dit water grooter hadde geweest, dat de globulen volkomender ront, en in soodanigen grooten getal, niet te samen souden gestremt hebben. Maer egter waren daer seer veel globulen die volkomen ront waren, en die uijt 6. globulen bestonden. Dog ik geloof dat dese globulen in simpel water, sonder soodanige tube mede konnen gemaekt werden, ende dat alleenlijk door de beweginge die de son int water veroorsaekt,³³⁾ maer op verre na soo ras niet, als daer de son, ende de beweginge vande lugt, die inde bol vande tube is, te gelijk werkt, gelijk ik naderhant ondervonden heb. en door dese globulen, sag ik kleijne dierkens swemmen.

Uijt dese mijne verhaelde observatien, soude ik wel zeggen, hoe ik mij inbeeld, datter geen fermentatie int bloet kan sijn,³⁴⁾ maer ik geef dit aen andere over.

+ Groei en bouw van groenwieren.

32) L. heeft hier ongetwijfeld de ééncellige groenwieren waargenomen, welke zich nagenoeg steeds ontwikkelen, wanneer men niet of slechts in geringe mate verontreinigd water aan de inwerking van het daglicht blootstelt. Omstreeks 1780 heeft de Engelsche chemicus Priestley zich uitvoerig met deze groene beslagen bezig gehouden. Ook aan hedendaagsche chemici zijn deze beslagen wel bekend, doordat zij zich bijna altijd vertoonen in kolven met niet geheel zuiver gedestilleerd water, in glazen waterkoelers en derg. indien men deze eenigen tijd in het laboratorium laat staan. Door M.W. Beijerinck is er herhaalde malen op gewezen, dat deze beslagen bestaan uit ééncellige groenwieren, waaronder soorten, behoorende tot het door hem⁺ opgestelde geslacht Chlorella, veelal op den voorgrond treden. (Vgl. M.W. Beijerinck Verzamelde geschriften (1921/22). II. blz. 297, III. blz. 293 en V. blz. 134.) [K.]

+ afb. 48.

33) Dus: de warmtebeweging. [H.]

34) Zie ook de brieven van 22 Januari en 16 Juli 1682. L.'s gedachtengang is dus vermoedelijk: Voor het ontstaan van volmaakte globulen-conglomeraten, van 6 globulen van ronde gedaante, wordt een passende beweging der globulen vereischt. Fermentatie leidt tot verstoring der regelmatige vloeistofbeweging, met als gevolg onregelmatige en volkomen globulen naast elkaar. In het bloed zijn alleen volkomen globulen, dus er is in het bloed geen fermentatie. [K. en S.]

[p. 293]

the water at C by their greater weight, but might cling to the glass in the neighbourhood of O. After a lapse of about a fortnight I⁺ saw with my naked eye that a few particles stuck to the glass at O. Observing this through an ordinary microscope I saw that they were small round globes and that, where there were several together they looked green¹²⁾. But on taking these particles from the glass and inspecting them more closely I found that practically each of them consisted of 6 distinct globules of the same size as the globules of our blood. But in another glass tube many particles were not round but had the shape of an egg, and differed so much in size that some particles consisted of as many as 12 little globules. I then thought that, if the stir in the water had been greater, the globules would have been more perfectly round, and would not have collected in such great numbers. Yet there were a great many globules that were perfectly round and consisted of 6 globules. But I believe that these globules might be formed in ordinary water, without such a tube, merely by the motion in the water caused by the sun¹³⁾, though by no means so rapidly as when the sun, and the motion of the air in the globe of the tube act simultaneously, as I experienced afterwards. And I saw little animals swimming among these globules.

In consequence of these observations I am inclined to say that I imagine that there cannot be fermentation in blood¹⁴⁾, but I leave this for others to decide.

+ Growth and structure of green algae.

12) Undoubtedly L. here observed unicellular green algae, which nearly always develop when we expose water that is pure or only slightly polluted, to the action of daylight. About 1780 the English chemist Priestley made an extensive study of these green coatings. Modern chemists are also familiar with these green coatings, which will generally appear in bottles filled with distilled water which is not perfectly pure, in glass condensers etc., when these⁺ have stood for some time in a laboratory. M.W. Beijerinck (Verzamelde geschriften (1921/2), II; p. 297. III; p. 293. V; p. 134) has repeatedly pointed out that these coatings consist of unicellular green algae, among which species of the genus Chlorella, established by him, prevail. [K.]

+ ill. 48

13) The heat-motion. [H.]

14) See also the letters of 22 January and 16 July 1682. Probably L's train of thought is: For the formation of ‘perfect’ globules (i.e. conglomerates of 6 spherical primary globules) a suitable motion of the latter is necessary. Fermentation causes a disturbance of the even motion of the fluid. As a result of this both perfect and irregular globules are formed in a fermenting fluid. Since all globules in the blood are perfect, there is no fermentation in the blood. [K.; S.]

[p. 294]

⁺Dese mijne geseijde observatien, hebben mijn gedagten nog verder laten gaen, namentlijk op de melkaderen, diemen int Latijn noemt, soo ik onderrigt ben Venae Lacteae, en al hoe wel ik de anatomie gans niet en versta, nog een anatomia³⁵⁾ oijt en heb bij gewoont, daer men de melkvaten vertoonde,³⁶⁾ soo heb ik, (na dat ik deselvige in een koe te vergeefs hadde gesogt, om dat de koe in meer dan 24. uren niet gegeten hadde) gevonden digt aen den darm in een lam, dat weijnig tijt te vooren, inde weijde geloopen had, en na dat ik een van dese vaaten, met een subtijl mesie hadde geopent, heb ik de Chijlus (door glase pijpiens³⁷⁾ bij mij al vooren daer toe geaproprieert,³⁸⁾ en welkers holte niet wijder was dan een Verkens hair) daer uijt genomen, en na der hant ook uijt de Venae Lacteae, digt aende lever, bij het groote klier³⁹⁾ (anders geseijt het Pancreas) en na verloop van omtrent 4. menuiten tragten ik de voornoemde chijlus uijt de glase pijpiens te blasen, omme deselve te observeren, maer ik vernam met verwondering, dat de chijlus soo gestremt was, dat het voor mij int eerst niet doenlijk was, maer na dat ik van eenige glase pijpiens, van het eijnde een stuckie hadde af gebrooken, soo blies ik met gewelt, de verhaelde materie daer uijt, en int observeren vande selve, sag ik, dat soo verre de Chijlus, int glase pijpie hadde geweest, dat soo lang⁴⁰⁾ eenige deeltgens van het sap, te samen waren gestremt, en verbeelden door een microscope te aenschouwen,⁴¹⁾ of het selfs een vande vaten⁴²⁾ van het beest hadde

+ Chyl.

35) A. heeft: ‘ontledinge’.

36) Uit deze passage blijkt wel, dat L. in het algemeen zeer zeker de ontleedkundige demonstraties in Delft bijwoonde. Zie ter bevestiging hiervan⁺ ook den brief van 22 Jan. 1683 en vgl. het door Corn. de Man vervaardigde schilderij van 1681, waar L. staat afgebeeld, te midden van medici en chirurgen, die de anatomische les van Corn. 's Gravesande bijwonen. [Nu.]

+ afb. 1.

37) A. heeft: ‘door een glase Pijpje’.

38) Geaproprieert - gemaakt.

39) ‘Het groote klier’ was een algemeen gebruikt synoniem van ‘alvleeschklier’ of ‘pancreas’. [M.]

40) Soo lang - tot op die hoogte. [H.]

41) A. heeft: ‘soo verbeelden die mij door een microscope die beschouwen hebbende’.

42) Selfs een vande vaten - één van de vaten zelf.

[p. 295]

⁺These my observations caused me to set my mind on other things, especially on the milk-ducts, called in Latin as I am told venae lacteae, and although I know nothing about anatomy and never attended an anatomical dissection where the milk-ducts were demonstrated¹⁵⁾, yet (although I had sought them in a cow quite in vain because the cow had not fed for more than 24 hours) I found them close to an intestine in a lamb which had run about in a meadow a short time before. After opening one of these ducts with a fine knife I took out the chyle (by means of glass tubes previously prepared by me, whose bores were not wider than a bristle) and afterwards also from the venae lacteae close by the liver, on the sweetbread or pancreas. After about 4 minutes I tried to blow this chyle from the glass-tubes in order to observe it but found to my astonishment that the chyle had so coagulated that I could not do this at first; but after breaking off pieces from some of these tubes near the end, I could blow out this matter with a good deal of force. Observing it I noticed that, as far as the chyle had been in the glass-tube, some particles of the fluid had coagulated, and through a microscope it looked like one of the very vessels of the animal (the same happened to me several times

+ Chyle.

15) It is evident from this passage that L. generally attended the anatomical demonstrations at Delft. For a confirmation of this see the letter of⁺ 22 January 1683, and cf. the picture painted in 1681 by Cornelis de Man. L. is there depicted amidst physicians and surgeons, attending an anatomical lesson by Cornelis 's Gravesande. [Nu.]

+ ill. 1.

[p. 296]

geweest, (dit is mij ook verscheijde malen te vooren gekomen, wanneer ik bloet hadde gedaen in glase pijpiens, en dat ik de pijpiens niet over eijnt en hadde gestelt, maer ter neder geleijt.) dese delen van samen stremminge scheen te bestaen, uijt een bij sonder Cristalijn Humuer,⁴³⁾ waer in ik gans geen deelen en konde bekennen, als dat het beset was, of int stremmen aen een gekleeft waren, deeltgens die soo groot sijn, als ⅙. van een globule bloet,⁴⁴⁾ en veel deeltgens die uijt 2. 3. 4. 5. en eenige weijnige die van 6. soo danige globulen waren te samen gevoegt, waer van veele met haer superfitien, malkanderen maer aen raekten, dog de laeste deeltgens, beelde ik mij in, dat ijder een volmaekt globule bloet was, vorders was de rest vande chijlus, dun en vloeijent, en vermengt doorgaens, met de verhaelde deeltgens, dog op verre na soo veel niet, als daer de gestermde (!) materie mede beset was, en daer en boven een onbegrijpelijk menigte van globulen, die verscheijde deelen kleijnder sijn, dan de globulen die ⅙. part van ons bloet uijt maken, ja soo een menigte, alsof bij na de gantsche materie, niet en bestont; als uijt de geseijde globulen, daer deselvige nogtans in een dunne vogtigheijt dreven, Dit siende, nam ik in gedagten, of ijder vande globulen, die een seste part van een globule bloet sijn, niet weder van 6. vande verhaelde seer kleijne globulen, sijn te samen gevoegt, en sulkx sijnde, soo soude dan een globule bloet bestaen, uijt 36. globulen, en wie weet of dit niet nog verder gaet, en dat een globule bloet, uijt 216. globulen bestaet.⁴⁵⁾ Onder dese verhaelde deeltgens, heb ik nog inde materie deeltgens gesien, die ik oordeelde Vet te

43) In het volgende wil L. dus zeggen, dat de ‘samengestremde’ (zie voor de beteekenis van dit woord in de 17de eeuw aant. 49 bij den brief van 11 Juli 1679, blz. 98) chijl bestond uit: 1e. ‘Cristalijn Humuer’ bedekt met kleine deeltjes; 2e. een vloeibare massa, vermengd met dergelijke kleine deeltjes; 3e. een menigte heel kleine ‘globulen, die in een dunne vogtigheijt dreven’. [M.]
De chylus bestaat hoofdzakelijk uit water; na vetvoeding kan zij tot 4,7 % vet bevatten. Dit percentage is echter uitermate afhankelijk van de voeding (zie verder voor de analyse van chylus O. Hammarsten Lehrbuch der physiologischen Chemie (1926) blz. 272). Het vet ziet men geëmulgeerd tot fijne, stofvormige deeltjes, of wel als groote druppels. Dit beeld heeft L. hier beschreven. [Kro.]

44) A. heeft: ‘van ons bloed’.

45) E. von Swedenborg heeft deze gedachte van L. verder uitgesponnen; hij meende nog veel fijnere deeltjes te mogen veronderstellen. Hij verloor zich in verschillende speculatieve beschouwingen. (Zie: E. von Swedenborg Oeconomia regni animalis I. De sanguinis compositione, 1740). [S.]

[p. 297]

when I had put blood into glass-tubes and had not stood the tubes on end but had put them down). These parts of the clot seemed to consist of a very transparent, crystalline humour¹⁶⁾, in which I could not discern any parts, but I observed that it was covered with particles as large as ⅙ of a globule of blood, and many particles composed of 2, 3, 4, 5, and some of 6 such globules (or that these had stuck together during the coagulation). Many of these no more than touched each other with their surfaces; but I imagined that each of these last particles was a complete globule of blood. Further the rest of the chyle was thin and fluid and always mixed with the above-mentioned particles, though these were not so numerous by far as those in the coagulated matter, and besides an incredible number of globules, several parts smaller than the globules that form ⅙ part [of the globules] of our blood; nay, this number was so great that it appeared as if almost the entire matter consisted only of the said globules which, however, floated in a thin liquid. Seeing this I considered whether each of the globules that are a sixth part of a globule of blood may not in their turn be composed of 6 of the above-mentioned globules; and if this were the case one globule of blood would consist of 36 globules and who shall say whether this may not continue and that a globule of blood consists of 216 globules¹⁷⁾. Among the afore-said particles I also saw in this matter particles which I considered to be fat. These

16) See note 23 to the letter of 11 July 1679, p. 99 for the meaning of ‘coagulation’ in the 17th century. L. means to say that the coagulated chyle consisted of: 1. crystalline humour covered with small particles; 2. a liquid mass mixed with similar little particles; 3. a great number of very small ‘globules’ floating in a thin liquid. [M.]
Chyle principally consists of water. After ingestion of fat it may contain up to 4.7 % of fat. The amount depends on the nature of the food. For the analysis of chyle see O. Hammarsten, Lehrbuch der physiologischen Chemie (1926), p. 272. The fat is either emulsified into fine dustlike particles, or into large drops; L. describes both. [Kro.]

17) E. von Swedenborg (Oeconomia regni animalis, I. De sanguinis compositione. 1740) has spun out L's view and believed that there were even smaller particles. He lost himself in various speculations. [S.]

[p. 298]

sijn, dese quamen mij te vooren, als of wij met ons bloote oog, seer kleijne globulen vet sagen drijven, op eenig Vlees nat. Ook mede heb ik genomen de chijlus uijt de Venae bij het pancreas van een kalf, en heb het selvige gevonden als hier vooren, vande Chijlus van een lam heb geseijt.

⁺Dese mijne observatien, hebben mij doen nemen, Melk, soo warm als die uijt de koe quam, en die mede gedaen in glase pijpiens, om te sien, of daer mede eenige t samen stremminge soude geschieden, maer ik heb sulkx niet konnen gewaer werden, Maer wel gesien, dat veel globulen die soo groot waren als ⅙ van een globule bloet, en weder daer 2. 3. 4. á 5. soodanige globulen⁴⁶⁾ malkanderen maer aen raekten, na de gront sackten, ende dat veel globulen van verscheijde grootheden, om hoog dreven, onder welke laeste ik oordeelde Vet, of booter te sijn.

⁺En als wij onse gedagten laten gaen, op de same stremminge vande globulen, in Wijn, Bier, Water, etc. soo en behoeven wij ons niet te verwonderen, hoe dat de Urine, die soo als deselve gemaekt is, seer helder en klaer is, en kort daer na mede te samen stremt, ende dese samen stremminge, om der selver stofswaerheijt, veeltijts met wolken na de gront sacken, ende alsoo de gantsche Urine troubel maekt, Maer wij hebben ons meer te verwonderen, ende en konnen ook niet begrijpen, hoe dat eenige Medicijns, soo veel voorsegginge, van dese samen stremminge weten te doen,⁴⁷⁾ met daer uijt te konnen sien, wat accidenten,⁴⁸⁾ wij aen Lever, Milt, Longe, ende etc. hebben, En wanneer ik de bij sondere⁴⁹⁾ souten die inde Urine sijn, aen een sijde stel,⁵⁰⁾ soo gedenkt mij, dat ik eens siekelijk⁵¹⁾ sijnde, mijn Urine observeerde, en onder veel deeltgens, die omtrend van ⅙ van de groote sijn als een globule

+ Vetbolletjes in melk.

46) A. heeft: ‘2. 3. à 4. sodanige globulen’.

+ Urine.

47) ⁺In L.'s tijd was het urine bekijken zeer in zwang. Het was volkomen kwakzalverswerk, en tevergeefs trachtten behoorlijke en eerlijke medici dit euvel te bestrijden. Dat bedrog en geldzucht de grondslagen waren, waarop het quasi-geleerde onderzoek berustte, blijkt o.a. uit Johan van Beverwijcks Schat der Ongesontheijt (1642) blz. 27, waar verhaald wordt: ‘Doctor Crellius, voor eenige jaren Medicijn alhier te Dordrecht, die grooten loop van Water te besien hadde, daer over gevraeght zijnde, Wat hij daer uijt sagh? gaf voor antwoort, Ten minsten een, ofte twee Schellingen.’ Gedurende de geheele 17de en 18de eeuw bleef deze diagnostiek in zwang en zelfs thans is zij nog niet geheel in onbruik geraakt. [Nu.]

+ afb. 49.

48) Accident - ziekte.

49) Bij sondere - verschillende.

50) Aen een sijde stel - buiten beschouwing laat.

51) Siekelijk - ziek.

[p. 299]

made on me the impression as if we saw, with our naked eyes, very small globules fat floating in broth. I also took the chyle from the venae near the pancreas of a calf and found it to be like what I have above said concerning the chyle of a lamb.

⁺These observations had led me to take milk as warm as it came from the cow. I put it also in glass-tubes in order to see whether there would ensue any coagulation, but I did not discover if this was the case. On the other hand I saw many globules the size of ⅙ of a globule of blood, and again how 2, 3, 4, or 5 of such globules which^17a) only touched each other and sank to the bottom and that many globules, of several sizes, floated to the surface, and some of these I considered to be fat or butter.

⁺Taking into consideration the conglutination of the globules in wine, beer, water, etc. we need not be astonished that urine on being made is quite clear and limpid, but soon after also coagulates and that this coagulation, owing to its heaviness mostly sinks to the bottom in clouds, thus making all the urine turbid. But it is more surprising and beyond our comprehension that some physicians can prognosticate so much from this coagulation¹⁸⁾ that they can see from it what diseases we have of the liver, the spleen, the lungs, etc. And leaving out of consideration the various salts that are present in urine, I remember that I once, when I was ill, observed my urine and found, among many particles which are about ⅙ of

+ Globules of fat in milk.

17a) A reads: 2, 3 or 4 of such globules.

+ Urine.

18) ⁺Inspection of the urine was in vogue in L's time. It was mere quackery, which respectable and honest physicians in vain tried to combat. That deceit and cupidity were the main-spring of this would-be scientific inspection is evident, for instance, from Johan van Beverwyck's Schat der Ongesontheyt (1642), p. 27: ‘Doctor Crellius, who practised at Dordrecht a few years ago and was frequently consulted for the inspection of urine, being asked what he saw in it, replied: “At least one or two shillings”.’ During the whole course of the 17th and 18th centuries this kind of diagnosis was in vogue and even yet it has not entirely disappeared. [Nu.]
Compare the Dutch and English terms ‘piskijker’ and ‘pissprophet’. [Sw.]

+ ill. 49.

[p. 300]

bloet, sag drijven, eenige weijnige globulen bloet, die seer net int verbant,⁵²⁾ nevens malkanderen lagen, of geschakelt hingen, aen seer dunne veseltgens, even als of wij met ons bloote oogen, gepluijst katoen sagen, welkers draatgens geschikt⁵³⁾ nevens malkanderen lagen, ende dat aen dese draatgens hingen, geerstgreijntgens, dog inde gantsche Urine, quamen mij maer twee mael dese deeltgens te vooren.⁵⁴⁾

⁺Jk heb ook verscheijde malen, ten tijde van groote en gemene mist,⁵⁵⁾ geobserveert, de deeltgens, die alsdan onder⁵⁶⁾ de wateragtige deeltgens inde lugt sweven, en neder dalen, en soo mijn gedagten toe dragen,⁵⁷⁾ moet ik seggen, dat deselvige mede van soo danige groote sijn, als de globulen die ⅙ sijn van een volmaekt globule bloet, (dog wij moeten niet oordeelen, dat wij dese deeltgens inde lugt, met ons bloote oogen komen te sien, als de son schijnt, door eenig venster, of gat,⁵⁸⁾ want dat sijn seer groote irreguliere deeltgens bij de voorgaende te vergelijken, hebbende ijder een bijsondere figuer, en malkanderen verschillende in grootheijt, en bestaende alle uijt ligte stoffen, die wij handelen⁵⁹⁾ en daervan afgaen, soo dat ik wel mag seggen, dat ik noijt twee soodanige deeltgens heb gesien, die malkanderen gelijk waren,) soo danig soort van kleijne deeltgens als hier vooren is geseijt, dat met de mist neder dalen, komen mij ook in groote menigte te vooren, als onder ogtend, of avont, een kaers op mijn comptoir brant, soo dat doorgaens die deelen, die ik suijver tragt te bewaren, daer mede besmet werden, de oorsaek hier van beeld ik mijn selven in, is om dat geen lighamen tot niet en konnen werden gebragt,

52) Int verbant - meestal: in afwisselende rijen, hier wellicht alleen bedoeld: in rijen. [M. en S.]

53) Geschikt - regelmatig.

54) De ‘deeltgens, die omtrend van ⅙ van de groote sijn als een globule bloet’ waren vermoedelijk zouten in amorphen toestand (phosphaten of uraten). Wat de ‘weijnige globulen bloet, die seer net int verbant lagen’ betreft, is niet met zekerheid uit te maken, welk beeld L. gezien heeft. Eén der kenmerken van de roode bloedlichaampjes is namelijk, dat zij in de urine juist niet ‘net int verbant’ voorkomen. Misschien beschrijft L. hier gistcellen, die men wel in urine aantreft en die soms als trosjes naast elkaar, soms als ketens achter elkaar liggen, terwijl zij veel op erythrocyten gelijken. [G.]

+ Onderzoek van deeltjes in de lucht.

55) Groote en gemene mist - dikke mist.

56) Onder - tusschen.

57) Soo mijn gedagten toe dragen - voor zoover ik mij herinneren kan.

58) L. denkt hier aan zonnestofjes. [H.]

59) Handelen - aanraken.

[p. 301]

the size of a globule of blood, floating a few globules of blood which lay very neatly side by side in rows, or hung, linked together, on very thin fibres, just as if we saw with our naked eyes reased cotton, whose fibres lay neatly side by side, and from which fibres millet-grains hung¹⁹⁾. But these particles appeared to me only twice in all the urine.

⁺Several times, during a thick fog I have observed the particles which then float in the air among the watery particles and come down; and as far as I remember I can say that these are also of the same size as the globules that are a sixth of a complete globule of blood; (but we should not think that we perceive these particles in the air with our naked eyes through a window or a chink when the sun shines²⁰⁾, for those are very large and irregular particles compared with the above-mentioned ones, having a specific figure each, differing in size and consisting, all of them, of light material, coming off when they are handled by us, owing to which I may safely say that I never saw two such particles that were like each other). A sort of little particles similar to those mentioned before as coming down in a fog are observed by me in great numbers when in the morning or in the evening a candle burns in my closet; with the result that again and again those parts which I try to keep pure are polluted by them. I imagine the cause to be that no matter

19) In all probability the ‘particles which are about ⅙ of the size of a globule of blood’ were salts in an amorphous state (phosphates or urates). As regards the ‘few globules of blood which lay very neatly side by side in rows’ we cannot with any certainty say what L. saw, for it is one of the characteristics of erythrocytes that they do not lie ‘neatly in rows’ in urine, the opposite is true. Perhaps L. here describes yeast-cells which rather resemble erythrocytes and are frequent in urine, where they sometimes lie in clusters and sometimes in strings. [G.]

+ Examination of particles in the air.

20) L. refers to motes. [H.]

[p. 302]

maer voor onse oogen gedivideert werden,⁶⁰⁾ in soo danige kleijne deelen, datse ons gesigt ontwijken. De kaers dan beeld ik mij in, wort door het vuijer meest⁶¹⁾ verandert, in een wateragtige materie, en verspreijt door de lugt, uijt dese water deeltgens stremmen inde lugt, eenige deeltgens te samen, en maken alsoo globulen, die soo groot sijn, als ⅙. van een globule bloet, en sacken alsdan om haer stofswaerheijt weder om laeg, Onder dese deeltgens, verneem ik nog een soort van deeltgens, seer na vande selvige groote, maer dese stremmen soo nu en dan wel veele te samen, dat ik oordeelde vaster deeltgens te sijn, om dat daer de selvige wat veel bij den anderen lagen, haer swart vertoonen, en ik heb ook wel gedagten gehadt, dat dit de rook selfs was, en onder dese deeltgens komen mijn ook figuertgens voor, die wat langwerpig sijn, Dit siende nam ik in gedagten, of wel⁶²⁾ twee vande voor verhaelde deeltgens int neder dalen, aen malkanderen mogten sijn gekleeft.

De makinge vande globulen int bier, Wijn, en Water, hier vooren verhaelt,⁶³⁾ (en twijffel ik niet) sullen veel geneesm^rs en andere soo danig bevallen, dat sij van nu voortaen, de makinge van het bloet, niet meer het Hert, of Lever, sullen toe schrijven,⁶⁴⁾⁺ Wat mij belangt, ik heb een geruijmen tijt herwaerts, mijn gevoelen van het Hert, tegens verscheijde medicijns geseijt, namentlijk, dat de muskullen waer uijt het Hert bestaet, tot geen ander eijnde en sijn geschapen, als om het bloet met gewelt, inde arterien te stooten, om het selvige het geheele lighaem, door te verspreijen, en voetsel toe te dragen,⁶⁵⁾ en te gelijk ook (om soo te spreeken) weder het bloet selfs, niet alleen uijt de kleijnste tacken vande venae, die door ons gantsche lighaem⁶⁶⁾ door verspreijt leggen, maer ook uijt de kleijnste tacken vande Venae, die in maeg en darmen leggen,⁶⁷⁾ niet alleen het bloet, dat uijt de arterien is gestooten, maer ook de Chijlus (beeld ik mij in) uijt maeg en darmen en soo insgelijkx ook uijt de Venae lacteae de chijlus uijt de darmen int Hert te trecken,⁶⁷⁾ Welke uijt stootinge van het

60) A. heeft: ‘alleen gedivideert werden’.

61) Meest - voor het grootste deel.

62) A. heeft: ‘niet wel’.

63) Zie ook den brief van 14 Juni 1680.

64) Zie aant. 20 bij den brief van 14 Juni 1680, blz. 254.

+ Theorie over de werking van het hart.

65) A. heeft: ‘en ijder deel sijn voedsel toe te brengen’.

66) A. heeft: ‘Lijf’.

67) A. heeft: ‘die de Maag en Darmen doorlopen, alsmede de Chijlus uijt Maag en Darmen, en so bij gevolge uijt de Venae Lacteae in't Hert te trekken.’

67) A. heeft: ‘die de Maag en Darmen doorlopen, alsmede de Chijlus uijt Maag en Darmen, en so bij gevolge uijt de Venae Lacteae in't Hert te trekken.’

[p. 303]

can be annihilated, but that it can be broken up before our eyes into particles so small that they escape our vision. The candle now, I fancy, is for the greater part changed by the fire into a watery substance and spread through the air. Some of these watery particles coagulate in the air, thus forming globules as large as ⅙ of a globule of blood, and again drop down after that, owing to their heaviness. Among these particles I observe another sort of particles, very nearly of the same size; but occasionally several of these will coagulate; these I considered to be more solid particles because, many of them lying rather close together, they show black. Sometimes I have thought that this might be the smoke itself. And among these particles I also meet figures that are slightly oblong. Seeing this I considered whether not two of these particles had clotted together while dropping down.

I do not doubt but that the formation of globules in beer, wine and water, described above²¹⁾, will so please many physicians and others, that thenceforth they will not ascribe the making of blood⁺ to the heart or liver²²⁾. As for me, I have long since given my opinion about the heart to several physicians, namely that the muscles of which the heart is composed, have been created to no other purpose than to drive the blood forcibly into the arteries to spread it through the whole body and to carry food, and, at the same time so to say, to draw back the blood not only from the tiniest branches of the venae spread throughout our whole body, but also from the smallest venae in the stomach and intestines²³⁾, and not only the blood driven from the arteries but also the chyle, I imagine, from the stomach and bowels and, similarly, to draw back the chyle from the intestines and from the venae lacteae into the heart²³⁾. This

21) See also letter of 14 June 1680.

+ Theory about the function of the heart.

22) See note 9 to the letter of 14 June 1680, p. 255.

23) A reads: but also from the smallest venae which traverse the stomach and the intestines, and also to draw the chyle from these organs and thus from the venae lacteae into the heart.

23) A reads: but also from the smallest venae which traverse the stomach and the intestines, and also to draw the chyle from these organs and thus from the venae lacteae into the heart.

[p. 304]

bloet, en weder intreckinge vant selve int Hert, ik mij dus imagineer, Het Hert in sijn natuerlijke gestalte sijnde is vol gestort van het bloet, uijt de Venae Dit bloet int Hert sijnde, om dat het Hert boven gemeen warm is,⁶⁸⁾ moet aenstonts een grooter plaets beslaen, (want wij ondervinden daeglijkx, dat geen lighamen, en voornamentl. vloeijende materien, niet en⁶⁹⁾ konnen warm werden, of sij moeten een grooter plaets beslaen) daer door dan komt te geschieden, dat het Hert sig aen alle kanten uijtstrekt, of uijt breijt, waer door de muskullen, daer uijt het Hert bestaet, haer extraordinarie komen uijt te recken, en dese uijtreckinge deselvige niet langer konnende weder staen, worden de Muskullen en Senuwen,⁷⁰⁾ (beeld ik mij in) seer schielijk en met kragt in getrocken; met welke intreckinge, het bloet, door behulp vande klapvliesen die inde Venae sijn, gestooten⁷¹⁾ inde arterien, en soo ras en is het bloet niet gestooten uijt het Hert, of de Muskullen van het Hert, brengen het Hert, weder in zijn natuerlijke gestalte, het welk niet en kan geschieden, om datter geen ijdel⁷²⁾ int Hert kan sijn, of het bloet moet met een groot gewelt, weder gestort werden uijt de Venae int Hert, door het behulp van het klapvlies,⁷³⁾ dat inde arterie is,⁷⁴⁾ en onder het wel nemen, is dan het Hert, (beeld ik mij in) geen ander werktuijg, als om het bloet (als hier boven is geseijt) met gewelt, het geheele lighaem door te verspreijen en met gelijk geweld, weder uijt de uijterste deelen van

68) L. doelt hier op het beginsel der ‘ingeboren warmte’ (calor innatus), dat afkomstig is van Hippocrates en Galenus, volgens wier meening de calor innatus in het hart zetelt. Vandaar wordt het bloed zijn warmte toebedeeld en bij de verspreiding door het lichaam ontstaat aldus de lichaamstemperatuur. Hoewel reeds onderzoekers als van Helmont en de Back dit beginsel ontkenden, telde het in L.'s dagen vele aanhangers. Zie verder hierover aant. 25 bij den brief van 15 Aug. 1673 (Alle de Brieven I. blz. 50) en aant. 11 bij den brief van 27 Sept. 1679 (Alle de Brieven II. blz. 384). [de F.]

69) A. heeft, juister, weggelaten ‘niet en’.

70) Senuwen - pezen.

71) A. heeft, juister, ‘gestoten wert’.

72) IJdel - ledige ruimte.

73) A. heeft: ‘de klapvliesen, en onder het welnemen’.

74) Het is waarschijnlijk, dat L. de beteekenis van de arterieele hartklep juist inzag en dat hij hier met ‘door het behulp van het klapvlies’ bedoelt, dat het in functie treden en zich sluiten van de hartklep het terugvloeien van arterieel bloed verhindert. Dat hij de mechanische functie van deze vliezen begrepen heeft, blijkt ook uit L.'s analogen gedachtengang betreffende den vochtstroom in het hout. Zie den brief van 12 Jan. 1680, blz. 160. [Kro.]

[p. 305]

jerking out of the blood and its being drawn back to the heart I imagine to be as follows: the heart in its natural state is full of blood emptied from the venae. Once in the heart, because the heart is uncommonly warm^23a), the blood must immediately take up a larger space (for we daily experience, that no bodies and especially no fluid matter can become warm without taking up more space). The result is that the heart expands or dilates on every side, owing to which the muscles composing the heart stretch extraordinarily; the muscles and tendons, I imagine, not being able to bear this stretching any longer, are contracted very rapidly and with great force, by which contraction the blood is driven into the arteries with the aid of the valves in the venae; and no sooner the blood has been jerked out of the heart but its muscles restore the heart to its natural state; because there cannot be a vacuum in the heart, this cannot take place unless the blood is again poured with great force from the venae into the heart with the aid of the valve in the artery²⁴⁾ and then - this with your leave - I imagine the heart is nothing but an instrument to spread the blood (as I have said above) forcibly through the whole body and to draw it back again with the same force from the extreme parts of the body.

23a) L. here alludes to the principle of innate heat (calor innatus) going back to Hippocrates and Galen, according to whom the calor innatus resides in the heart. Thence the blood acquires its heat, and in its turn the body takes its heat from the circulating blood. Although scientists, such as van Helmont and de Back, denied this doctrine, the theory had many adherents in L's time. See also note 15 to the letter of 15 August 1673 and note 3 to the letter of 27 September 1679 (Collected Letters, I, p. 51; II, p. 385). [de F.]

24) It seems likely that L. had a correct notion of the function of the arterial valve and that he means to say in this passage that the coming into and the closing of the valve prevent the arterial blood from flowing back. It follows from L's analogous reasoning in regard to the passage of water in wood, that he understood the mechanical function of these valves. See letter of 12 January 1680, p. 161. [Kro.]

[p. 306]

het lighaem, na sig te trecken. Dit bovenstaende versterkte mijn gevoelen, wanneer ik inde voorsomer (steels gewijs⁷⁵⁾ hadde bekomen een stuck van een Hert van een soldaet⁷⁶⁾ die int Hert gequest was) doen ik sag hoe dat de muskullen, van het Hert gestelt waren.

⁺Jk heb ook langen tijt van gevoelen geweest, dat de circulatie van het bloet, uijt de kleijnste tacken vande arterien, wierden gestort, tot inde kleijnste tacken vande Venae, ende dat daerom de arterien, en Venae, als aen malkanderen waren vereenigt, dog na dat ik verscheijde observatien, omtrent de bloet-vaten hadde gedaen heb ik beginnen te twijfelen, na de mael ik bloet vaten sag, die soo dun waren, dat op verre na geen enkel globule bloet daer door konde passeren,⁷⁷⁾ en heb alsdoen mijn selven geimagineert, dat de arterien niet vereenigt waren met de Venae, maer dat het bloet wiert gestooten selfs buijten de vaaten vande arterien,⁷⁸⁾ en dat de Venae dit uijtgestooten bloet, door de beweging van het Hert, weder ten merendeel na hem trok,⁷⁹⁾ en dat de meeste globulen bloet, in dese uijtstootinge⁸⁰⁾ (om de seer naeuwe vaaten vande arterien) haer ligt ontdeden,⁸¹⁾ en die daer te vooren een globule hadden geweest, in 6. distincte globulen separeerden, en dat soo ras dese kleijne globulen, weder inde Venae quamen, en ruijmer plaets hebbende, met 6. globulen te samen stremden, ende dat die gene, die tot de Venae niet over gingen, uijt het lighaem,

75) A. heeft ‘steels gewijs’ weggelaten!

76) A. heeft: ‘persoon’.

+ Bloedcirculatie.

77) Het is niet met zekerheid uit te maken, wat de dunne vaten zijn, waarover L. hier spreekt. Eenerzijds weten wij, dat de haarvaten over een contractiliteit beschikken, waardoor zij onder omstandigheden zoo nauw kunnen worden, dat zij voor bloedlichaampjes ondoorgankelijk zijn. Dit hangt samen met de behoefte aan bloed van het weefsel in verband met de functie. Zoo telt men b.v. bij een geprikkelde beenspier in 1 mm² 195 capillairen tegen 5 bij een dergelijke spier in rust (zie A. Krogh Anatomie und Physiologie der Capillaren. 1924). De gecontraheerde haarvaten zijn zoo nauw, dat men ze bij het microscopisch onderzoek zeer licht over het hoofd ziet. Anderzijds staat ook vast, dat L. tal van andere fijne vezelachtige elementen, b.v. bindweefselfibrillen en zenuwvezels, als bloedvaten heeft geïnterpreteerd. [H.]

78) Zie voor L.'s opvatting omtrent een bloedcirculatie buiten de haarvaten, aant. 56 bij den brief van 1 Juni 1674 (Alle de Brieven I. blz. 106). L. spreekt daar over een mogelijke bloedcirculatie buiten de aderen in de lever. [H.]

79) A. heeft, juister, ‘na haar trokken’.

80) A. heeft: ‘uijtstortinge’.

81) Haer ligt ontdeden - gemakkelijk uiteenvielen.

[p. 307]

I was strengthened in my opinion when last spring I secretly²⁵⁾ obtained a piece of the heart of a soldier²⁶⁾ who had been wounded in his heart and saw how the cardiac muscles were constituted.

⁺I have also long been of opinion that the blood in its circulation is poured from the smallest branches of the arteries into the smallest branches of the venae, and that therefore the arteries and the venae are so to say connected, but after making several observations concerning the blood-vessels I began to doubt, as I saw some blood-vessels that were so thin that not a single globule of blood could possibly pass through them²⁷⁾, and then I imagined that the arteries are not united with the veins, but that the blood is driven even outside the arterial vessels²⁸⁾ and that the veins, by the motion of the heart, take up for the greater part the blood thus jerked out, and that most of these blood-globules (owing to the fact that the vessels of these arteries are very narrow), easily disintegrated during this expulsion²⁹⁾; and what had been one globule before separated into 6 distinct globules, and as soon as these little globules once more got into the veins and had more room, six of them would coagulate, whilst those which did not pass again into the veins

25) A has left out ‘secretly’!

26) A has: person.

+ Circulation of the blood

27) We cannot say with any certainty what L. means by these thin vessels. We know that capillaries are contractile to such a degree that they may become so narrow as to prevent the passage of blood-corpuscles. These changes depend on the varying quantities of blood the tissue requires, according to its functional state. In a stimulated muscle of the leg, for instance, 195 capillaries are counted per mm² as against 5 in a similar muscle when at rest (see A. Krogh, Anatomie und Physiologie der Capillaren. 1924). The contracted capillaries are so narrow that they are easily overlooked by the microscopist. On the other hand it is certain that L. interpreted many other kinds of fine fibrillar structure, such as connective fibrils and nerve fibres, as blood-vessels. [H.]

28) See note 38 to the letter of 1 June 1674 (Collected Letters, I, p. 107) for L's views on a circulation of the blood outside the capillaries. L. there mentions the possibility of a circulation of the blood outside the veins of the liver. [H.]

29) A has: during this outpouring.

[p. 308]

als uijt wasemden, dog dat deselve globulen alvooren, soo danig gedivideert wierden, in soo kleijne deeltgens, dat deselve beneffens de water deeltgens; die continueel uijt ons lighaem werden gedreven, mede werden gevoert,⁸²⁾ en dat wanneer deselvige inde lugt gekomen sijn, weder te samen stremmen, ende dat dit dan de globulen sijn, die ik int sweet, en tranen, voor desen heb ontdekt.⁸³⁾ En om de vereeninge vande verhaelde vaaten te sien, meende ik int eerst, dat mij de vliegen daer in seer voordelig souden sijn, om⁺ dat de darmen van eenige vliegen, seer wit waren, ende dat daer en tegen de aderen, waer mede dese darmen beset waren, swartagtig sijn,⁸⁴⁾ maer hoe naeuwkuerig ik die ook tragte te observeren, soo heb ik de vereeninge niet konnen sien, en wanneer ik mij de uijterste meer dan twee hondert duijsent mael dunder vertoonde, dan een hair van van (!) mijn baert, soo sag ik geen vereeninge, maer alsdan vertoonden dese dunne vaaten, daer sij wat dikker

82) L. brengt hier tot uitdrukking, dat er naast de gewone circulatie door de capillairen, een weefseldoorstrooming bestaat als onderdeel van de algemeene waterbeweging in het organisme. Wat hij verder zegt over andere deeltjes, die met het water de bloedbaan verlaten, past wonderwel bij de inzichten, welke wij tegenwoordig hebben over de wisselende doorgankelijkheid der bloedvaatwanden. [H.]

83) Zie den brief van 6 Juli 1674 (Alle de Brieven I. blz. 118 en 126), waar L. spreekt over de samenstelling van zweet van menschen en paarden en over de vaste deelen, gevonden in traanvocht.

+ Adembuizen van vliegen.

84) De insecten hebben een z.g. lacunair bloedvaatstelsel, zoodat hier geen sprake kan zijn van capillairen. Bedoeld moeten zijn de tracheeën of adembuizen, een onderstelling, die L. in het volgende zelf ook oppert. De binnenwand (intima) dezer tracheeën bestaat uit een chitinespiraal, waardoor zij opengehouden worden. Naar het einde toe wordt deze spiraal geleidelijk dunner, en ten slotte is zij alleen met sterke microscopen waarneembaar. De tracheeën bieden een oppervlakkige gelijkenis met de luchtpijp (trachea) der zoogdieren, gelijk L. opmerkt. De dunnere takjes van de tracheeën hangen vrij dikwijls samen (fig. XXX en XXXI), doch zij zijn niet zoo dun als L. hier meent. Stellen wij den diameter van een baardhaar op 100 µ, dan zou volgens L. een trachee een diameter van 2/9 µ = 0,22 µ moeten hebben. Dit is wel zeker onjuist. Bovendien bepaalde van Cittert (P.H. van Cittert. The optical properties of the van Leeuwenhoek Microscope in possession of the University of Utrecht. Proceedings der Koninklijke Akademie van Wetenschappen. XXXVII. No. 5. 1934) het oplossend vermogen van den sterksten Leeuwenhoeck-microscoop welke bekend is, op ongeveer 1/700 mm, dus op 1,4 µ, terwijl eerst omstreeks 1870 een oplossend vermogen van 0,51 µ werd bereikt. [S.]

[p. 309]

exhaled from the body as it were; but that these globules were first divided into such minute particles that they were carried along with the particles of water which are constantly expelled from our body³⁰⁾. When these reach the air they coagulate once more, and then these are the globules which I have before discovered in sweat and in tears³¹⁾.

In order to observe the junction of the afore-said vessels I first⁺ thought flies would be very helpful because the intestines of certain flies are very white whereas the veins with which they are covered are blackish³²⁾; but however accurately I tried to observe them, I could not see the junction and when the extreme ramifications appeared to me more than two hundred thousand times smaller than a hair from my beard I yet saw no junction; but where these thin vessels were a little thicker, they looked blackish as has been

30) L. says in this passage that, besides the ordinary circulation through the capillaries, a flow of water through the tissues also contributes to the water-transport within the organism. What he adds about other particles that leave the blood-passage with the water, wonderfully agrees with our present views on the varying permeability of the walls of the bloodvessels. [H.]

31) See letter of 6 July 1674 (Collected Letters, I, pp. 119 and 127) where L. discusses the sweat of men and horses and the solid substances found in the lachrymal fluid.

+ Tracheae of the fly.

32) Insects have a so-called lacunar vascular system, so that capillaries are out of the question. No doubt tracheae or air-passages are meant, as suggested by L. himself in the ensuing paragraph. The lining membrane or intima of these tracheae consists of a chitinous spiral, which serves to keep them open. Towards its end the spiral gradually becomes thinner, and finally it can be seen only through a strong microscope. As L. observes, there is a superficial resemblance between the tracheae and the windpipe (trachea) of mammalia. Rather frequently the thinner branches of the tracheae anastomose (figs. XXX and XXXI), but they are not so thin as L. thinks. If we take the diameter of a hair from a man's beard to be 100 µ, a trachea, according to L., would have a diameter of 2/9 µ = 0.22 µ. Most certainly this is not correct. Besides P.H. van Cittert (The optical properties of the van Leeuwenhoek microscope in possession of the University of Utrecht. Proceedings der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, XXXVII. No. 5. 1934) has stated that the resolving power of the strongest of L's microscopes that we know is about 1/700 mm, that is 1.4 µ, and not till 1870 a resolving power of 0.51 µ was attained. [S.]

[p. 310]

sijnde swart waren, alhier doorschijnende,⁸⁵⁾ en ontweken alsoo het gesigt. en om dat dit getal van proportien, veele sal vreemt voor komen, sal ik aen wijsen, hoe ik de verhaelde calculatie heb gemaekt, ik heb dan een verdeelde kopere lini en neem naeuwkuerig agt, door een goet microscope hoe veel deelen, dat een vande dikste harien (!) van mijn baert op een verdeelde lini beslaet, als bij exempel, een soo danig hair sijn diameter is soo lang door een microscope te sien als 50. delen, en alsdan trek ik met de punct van een naelde op de kopere liniael, soo danige streep,⁸⁶⁾ die in mijn bloote oog, mij soo te vooren kompt, als ik door mijn microscope, de dunste ader inde vlieg kome te sien,⁸⁷⁾ en ik oordeel dat als 9. soodanige dunne strepen, als ik met de punct van een naelde getrocken heb, nevens den anderen lagen 1/50.⁸⁸⁾ vande diameter van een hair souden uijtmaken, comt dan 450. diameters vande dunste aderen, die ik in een vlieg seer distinct kome te sien, maken een diameter van een hair van mijn Baert. dat is dan meer als twee milioenen⁸⁹⁾ dicker is een hair van mijn baert, dan de dunste bloet vaten van een Vlieg.

⁺Nu vande Soomer kreeg ik bij geval een roode scharrebijter⁹⁰⁾ (die inde goederen die uijt oostindien quamen was)⁹¹⁾ dit dier ontleden ik mede, omme de bloet vaten die uijt den swarten⁹²⁾

85) A. heeft: ‘Soo en heb ik de vereeninge der vaten niet konnen sien, en wanneer mij de uijterste takken, meer dan twee hondert duijsent maal dunder haar vertoonde, dan een hair van mijn baard, soo en sag ik geen vereeninge, maar ter plaatse daar de vaten wat dikker waren, vertoonden sij haar swartagtig als boven gesegt is, en verder die vervolgende tot de boven geseijde dunnigheijt, waren die doorschijnende’.

86) A. heeft: ‘streek’.

87) L. is blijkbaar in staat - wat binnen het bereik van iederen microscopist valt - datgene wat hij met zijn eene oog waarneemt te projecteeren in het gezichtsveld van het andere oog. Zoodoende kan hij de dikte van het microscopisch beeld van een haar projecteeren op de met zijn andere oog op natuurlijke grootte waargenomen lineaal. [H.]

88) A. heeft: ‘een vijftigste part’.

89) A. heeft: ‘200000’.

+ Tracheeën van den kakkerlak.

90) Scharrebijter - kakkerlak. Velerlei torren (o.a. vliegend hert) werden eveneens met ‘scharrebijter’ of ‘schallebijter’ aangeduid, terwijl het woord ook gebruikt werd voor ‘horzel, paardenvlieg’ (A.C. Oudemans Bijdragen tot een Middel- en Oudnederlandsch Woordenboek, 1869-1880). In verschillende dialecten, vooral in Zuid-Nederland, komt dit woord, dat afgeleid is van Gr.-Lat. ‘skarabeios’, nog voor. [M.]

91) A. heeft: ‘ende bij de matrosen kakkerlak genaamt wert)’.

92) A. heeft: ‘mede uijt den swarten’ (= zwartachtig). (Zie aant. 70 bij den brief van 7 Sept. 1674. Alle de Brieven I. blz. 160).

[p. 311]

said above, while here they were transparent and so escaped my eye. And as this computation of proportions may appear strange to many, I will show how I made my calculation. I have a scaled brass ruler and accurately observe through a good microscope how many divisions one of the thickest hairs from my beard will cover on the scaled ruler; for instance, the diameter of such a hair seen through a microscope has the length of 50 divisions. I then draw on the brass ruler, with the point of a needle, a line such as will appear to my naked eye like the thinnest vein of the fly seen through my microscope³³⁾; and I think that if 9 of such lines as I drew with the point of a needle lay side by side they would equal 1/50 of the diameter of a hair. If therefore 450 diameters of the thinnest veins, distinctly seen by me in a fly, equal the diameter of a hair from my beard, then a hair from my beard is two million times³⁴⁾ thicker than the thinnest blood-vessels of a fly.

⁺This summer I happened to receive a red cockroach (found in wares from the East-Indies). I dissected this animal in order to observe the blood-vessels, which were blackish; and here, I

33) Evidently L. could do what every microscopist can do: project into the visual field of one eye what he observes with the other eye. Consequently he can project on the ruler, seen in its natural size with one eye, the microscopical image of a hair observed with the other. [H.]

34) A has: 200000.

+ Tracheae of the cockroach.

[p. 312]

waren daer in te sien, en hier quam (beelde ik mij in,) mij met verwondering, de vereenige (!) van eenige vaaten, seer naekt voor de oogen, dog als ik soo danige dieren meerder en naeuwkueriger examineerde, sag ik dat de vereenige (!) niet en geschiede, uijt twee distincte vaten als uijt, Venae, en arterien,⁹³⁾ maer dat⁺ deselvige uijt een adertak te vooren quamen, als fig: 2. alwaer ik C. en D. ijder voor bijsondere⁹⁴⁾ vaaten oordeelde, daer na quam het mij te vooren als E en F. en daer na is het selvige mij te meer mael te vooren gekomen, en onder vond doorgaens, dat deselve uijt een ende deselve tak te vooren quamen, als hier B.⁹⁵⁾ Dese vaaten waren ook on gemeen dun bij een hair van ons hooft te vergelijken.

Seeker⁹⁶⁾ Heer⁹⁷⁾ die sijn selven sorteert op⁹⁸⁾ veel vreemdigheden, soo van dieren gewassen, etc. had uijt gelderlant ontbooden, seeker soort van ongedierte;⁹⁹⁾ (bij ons dat ik weet

93) A. heeft: ‘aderen en slag-aderen’.

+ fig. XXX.

94) Bijsondere - aparte.

95) A. heeft: ‘als hier is aan B. aan gewesen’.

96) A. heeft hier eerst nog: ‘Nota. Dese vaaten hebbe ik zoo groot alhier afgetekent als zij in mijn microscope sijn voorgekomen’.

97) Het is mogelijk, dat L. hier den stadsdokter Hendrik d'Acquet (1632-1706) bedoelt, die de bekendste kabinetsbezitter was in Delft. Hij staat⁺ met L. afgebeeld op de door Corn. de Man geschilderde ‘Anatomische les’. In het Indisch Instituut te Amsterdam bevindt zich een teekeningencollectie in een omslag, getiteld: Insecta et animalia. Opus magnificentissimum et unicum. Nobilissimus dominus Henricus d'Acquet, civitatis Delfensis senator ac consul, ad exemplaria naturalia summo studio ultra quinquaginta annos ex universis terrarum oris quaesita et in sua collectione conservata pingere curavit.⁺ Op blz. 12 Pars I staat afgebeeld: ‘een Molenaer uijt Brabant 1690 mannetie en wijftie’. Dit beteekent natuurlijk niet, dat d'Acquet niet ook een exemplaar uit Gelderland bezat. Hij liet n.l. van alle soorten slechts één, zoo noodig twee exemplaren (een mannetje en een wijfje) afbeelden. [E.]

+ afb. 1.

+ afb. 52a en b.

98) Hem sorteeren op - bijeenzoeken, verzamelen. De reflexieve vorm van ‘sorteeren’ wordt in geen woordenboek vermeld. Mogelijk heeft L. het woord verkeerd gebruikt, met de bijgedachte aan: ‘zich toeleggen op het verzamelen van’. [M.]

99) Onder ‘ongedierte’ verstond men destijds alle insecten, al werden gemeenlijk luizen en vlooien er mee aangeduid. [M.]

[p. 313]

thought, the junction of some of the vessels, was - to my astonishment - clearly visible. But when I examined such animals more frequently and accurately I saw that the junction did not take place between two distinct vessels, such as a vein and an artery,⁺ but that they sprang from a single branch of a vein, as in fig. 2 where I took C and D to be each a separate vessel; afterwards it appeared like E and F. I have since seen it more than once, but in all cases I found that they sprang from one and the same branch, as is shown here in B. These vessels were also uncommonly thin compared with a hair taken from one's head.

A certain gentleman³⁵⁾, who collects many curious things, such as animals, plants, etc.³⁶⁾ had sent to Guelders for a certain sort of insect (unknown, for aught I know, in this part of the country)

+ fig. XXX.

35) This is preceded in A by: Note. I have drawn these vessels the size I observed them in my microscope.

36) Perhaps L. means the municipal physician Hendrik d'Acquet (1632-1706), the best-known cabinet-owner of Delft. Like L. he is represented on⁺ Corn. de Man's picture ‘The anatomical lesson’. There is in the Indian Institute at Amsterdam a collection of drawings entitled: Insecta et animalia. Opus magnificentissimum et unicum. Nobilissimus dominus Henricus d'Acquet, civitatis Delfensis senator ac consul, ad exemplaria naturalia summo studio ultra quinquaginta annos ex universis terrarum oris quaesita⁺ et in sua collectione conservata pingere curavit. On p. 12 of Pars I is the figure of a ‘cockchafer from Brabant, 1690 male and female’. This need not mean of course that d'Acquet did not possess a specimen from Guelders as well, for he had only one specimen drawn of each (two, male and female, only when necessary). [E.]

+ ill. 1.

+ ills. 52a and b.

[p. 314]

niet bekent,)¹⁰⁰⁾ genaemt Kevers,¹⁰¹⁾ dit ongedierte men mij⁺ toonende¹⁰²⁾ sag ik datter twee versamelt¹⁰³⁾ waren, dese versogt ik te hebben (dat mij geconsenteert wiert) alleenlijk omme te sien, of ik geen levende schepsels, int mannelijk saet soude bekennen,¹⁰⁴⁾ gelijk ik sag¹⁰⁵⁾ datter dierkens in waren, die ik oordeelde, een weijnig rontagtig aen het bovenste of voorste van haer lijf te sijn, hebbende anders¹⁰⁶⁾ een langen staert,¹⁰⁷⁾ maer deselve lagen in een vloeijende materie vermengt met seer veel deeltgens, en maer een manneken hebbende, soo konde ik soo danige naeuw kuerige observatien, daer omtrent niet doen, als hier wel vereijste en om dat ik niet en weet, of dit ongedierte¹⁰⁸⁾ in UEd: lant bekent is,¹⁰⁹⁾ heb ik het laten afteijkenen, ten anderen ook, om dat de versameling van dese dieren mij ongemeen voor quam, want als de eene inde versameling op sijn pooten voortliep wiert den anderen op sijn rug na gesleept, fig: 3. ABCD is het manneken soo als⁺ het versamelt was, met de teelpartijen D. die hier wat digter en

100) Meikevers zijn in het Oosten en Zuiden van ons land talrijker dan in het Westen. [de M.]

101) A. heeft: ‘Kevers ofte Molenaars, dit ongedierte mij voorkomende, sag ik’.
‘Kever’ en ‘Molenaar’ zijn synoniemen voor ‘meikever’. Zie o.a. Mnl. Wdb. III. 1410 en P. Marin Hollandsch en Fransch Woorden-boek (1787). De naam ‘molenaar’, die gewestelijk nog veel voorkomt, hangt samen met het feit, dat meikevers die pas uit den grond komen, wit bestoven zijn. [M.]

+ Paring van meikevers.

102) A. heeft: ‘mij voorkomende’.

103) Versamelen - paren.

104) L. heeft hier voor het eerst de spermatozoïden onderzocht bij insecten en hij deed daarmee een belangrijken stap voorwaarts op het gebied der entomologie. [S.]

105) A. heeft: ‘gelijk ik so ook gesien hebbe’.

106) Anders - voor het overige.

107) ⁺Bij de spermatozoïde van den meikever is het voorgedeelte relatief lang en niet veel dikker dan de staart (E. Ballowitz. Untersuchungen über die Struktur der Spermatozoen. Ztschr. f. wiss. Zoologie, B. 50 (1890) blz. 317-407). [de M.]

+ afb. 53.

108) A. heeft: ‘gedierte’.

109) Melolontha melolontha L. is over geheel Europa verbreid. [S.]

+ fig. XXXII.

[p. 315]

called cockchafer³⁷⁾. When I was shown these insects, I saw that⁺ two were copulating. These were given me at my request; I only wanted to see whether I could not discover living beings in the male sperm³⁸⁾. And indeed, I saw that there were animalcules in it, which I thought were slightly roundish at the top or front parts of their bodies, and which for the rest had a long tail³⁹⁾. But these lay in a liquid matter mixed with numerous particles. Having only one male I could not make such accurate observations on the subject as are here required. Not knowing whether these insects are known in your country⁴⁰⁾ I ordered a drawing to be made of them, and on the other hand also because the copulation of these animals seemed strange to me, for while one during the copulation moved onward on its legs the other was dragged along on its back. In⁺ fig. 3 ABCD is the male during copulation, D being the genitals,

37) Cockchafers are more frequent in the South and East of the Netherlands than in the West. [de M.]

+ Copulation of the cockchafer.

38) L. was the first to examine the spermatozoa of insects, an important step forward in the domain of entomology. [S.]

39) ⁺The anterior part of a cockchafer's spermatozoid is comparatively long and not much thicker than the tail (E. Ballowitz, Untersuchungen über die Struktur der Spermatozoen. Zeitschr. f. wiss. Zoologie, 50 (1890), p. 317-407). [de M.]

+ ill. 53.

40) Melolontha melolontha L. is distributed over the whole of Europe. [S.]

+ fig. XXXII.

[p. 316]

vereenigt mosten geteijkent sijn geweest, EDFG. is den ommetrek van het wijfken.¹¹⁰⁾

⁺Vorders heb ik gevangen een soort van dierkens, die onse kinderen jufferkens noemen, dese onthouden haer inde maent van Julij inde liesen,¹¹¹⁾ en biesen, die aende stadts water gragten staen, en omdat ik in voorgaende jaren op verscheijde tijden gesien hadde, dat deselvige op een weijnig ruijgte,¹¹²⁾ dat int water lag, gingen sitten, en leijden haer agter lijf krom geboogen opt water, soo oordeelde ik, dat dese dierkens haer eijeren int water schooten,¹¹³⁾ en dat deselve uijt het water, (gelijk ik onder vonden heb dat de muggen doen,) voort quamen,¹¹⁴⁾ van dese dierkens heb ik^r op verscheijde tijden gevangen, alleen om te sien, of het mannelijk saet, van dese dierkens, mede ten deele bestond, uijt levende dierkens, en wanneer ik het saet int eerste observeerde, vernam ik wel een groote menigte van wormkens daer in, maer ik en konde geen leven daer in bekennen, en alsdoen nam ik voor mijne observatien te continueren, om dat ik oordeelde het saet nog niet rijp te sijn; komende dan op verscheijde tijden inden morgen stont, dat deselve dierkens twee lang¹¹⁵⁾ aen malkanderen vast sijnde vlogen, en ook soo neder gingen sitten vliegende of sittende het manneken voor uijt, dit siende beelde ik mijn selven in, dat dus aen

110) ⁺De paring van meikevers vindt plaats op dezelfde wijze als hier door L. wordt beschreven. Het mannetje plaatst zich daarbij op den rug van het wijfje en brengt zijn uit het achterlijf spits uitgestulpt paringsorgaan in de geslachtsopening van het wijfje. Daarna komt hij in een soort roes en wordt dan door het wijfje voortgesleept. Op L.'s figuur is het voorste exemplaar het wijfje, het achterste, dat op den rug ligt, het mannetje (kenbaar aan de eindknots van de sprieten, die langere bladen heeft). In zijn verklaring staat het omgekeerd. L. merkt terecht op, dat de geslachtsorganen bij de paring dichter bij elkaar zijn en meer met elkaar vereenigd zijn dan op de afbeelding te zien valt. [de M.]

+ afb. 50.

+ Voortplanting van ‘waterjuffers’.

111) Met het woord ‘liesen’ werden allerlei planten als riet, biezen, enz. aangeduid (Nl. Wdb. VIII₁₁. 2139). [M.]

112) ‘Ruijgte’ beteekent ongeveer hetzelfde als ‘liesen’, n.l. allerlei waterplanten in of aan den kant van ondiep water: riet, biezen, kroos, enz. (Nl. Wdb. XIII. 1653). [M.]

113) De verschillende libellensoorten leggen op verschillende wijze eieren. Sommige leggen ze afzonderlijk in het water, andere in vochtige aarde. Vele boren plantendeelen aan. Agrion, de kleine waterjuffers, doen het vooral in levende waterplanten, sommige schieten daartoe ook onder water. [de M.]

114) Voort quamen - te voorschijn kwamen.

115) A. heeft: ‘twee lang gestrekt’.

[p. 317]

which ought to have been drawn in somewhat closer union. EDFG is the outline of the female⁴¹⁾.

⁺I have further caught a sort of little animals that our children call damsel-flies. These are found in the month of July in the sedge and rushes which line the canals of our town. And because in previous years I saw at various times that they settled on a patch of waterplants and rested their hind-part curved on the water, I judged that these little animals would deposit their eggs in the water⁴²⁾, and that they would appear from the water (as I have found that gnats do). At various times I have caught some of these little animals, solely to see whether their sperm also consisted partly of living animalcules. On first examining the sperm I did find a great number of little worms in it, but could not discover life in them. I then resolved to continue my observations because I considered that the sperm had not been mature. Several times in the morning I came and saw that two of these little animals would fly united lengthwise and would also alight; in either case, flying or sitting down the male being in front. On seeing this I thought,

41) ⁺Cockchafers copulate as described by L. The male sits on the back of the female and places his copulative organ, which is everted from the tip of the abdomen, into the female's sexual orifice. He then gets into a sort of ecstasy and is dragged along by the female. In L's drawing the female is in front, the male on his back being the second figure (recognizable by the longer blades of the club-like end of the antennae). The explanation gives the reverse! L. rightly observes that during the copulation the organs are in closer proximity than appears in the figure. [de M.]

+ ill. 50.

+ Procreation of dragonflies.

42) The various sorts of dragon-flies deposit their eggs in different manners. Some lay them separately in the water, others in moist earth, many others again bore holes in plants. The common blue dragon-flies (Agrion) especially, lay their eggs in living water-plants. For that purpose some of them will dive into the water. [de M.]

[p. 318]

malkanderen sittende, de dierkens versamelt waren,¹¹⁶⁾ te meer, om dat ik een opening op de rug van het wijfken vond, ende ten anderen, om dat de eijeren, daerse in het dunste deel van haer lighaem, maer drie dik bij den anderen lagen, waren de eijeren in een groote quantiteit bij een omtrend B. Jk heb ook verscheijde eijeren, uijt de dierkens gehaelt, daer in ik seer naekt de ongeboore dierkens sag leven, en ik oordeelde na de gestalte vande wormen die inde eijeren waren, dat dese juffertgens voort quamen, uijt water wormen, die wij IJltgens¹¹⁷⁾ noemen,¹¹⁸⁾ en om dat ik niet en weet of dese dierkens bij UEd: bekent sijn, heb ik deselve mede⁺ laten afteikenen, fig: 4. ABC. is het wijfken en CDE. is het manneken, soo als deselve aen malkanderen vast sijnde vlogen, op dese tijt van versameling heb ik de dierkens int¹¹⁹⁾ mannelijk saet, seer naekt sonder eenige groote moeijten, daer om te doen sien leven,¹²⁰⁾ ja selfs kon ik seer klaer sien, dat deselve in haer voortgang, haer lighaem slangs gewijs in 6. á. 8. bogten beweegden, en heb ook een vande selve, soo als het doot lag, ende de bogten hadde behouden, die het in sijn voortgang hadde gebruijkt⁺ afgeteikent als fig: 5. AB.

116) ⁺Fig. XXXIII stelt het voorspel van de paring der waterjuffers voor. Hierbij houdt het mannetje met de tangen aan het achterlijfsuiteinde den rug van het wijfje vast. Een opening heeft het wijfje daar echter niet, en de paring vindt plaats, als de beide dieren zich ergens hebben neergezet. Dan buigt het wijfje het achterlijf naar voren, tot het begin van het achterlijf van het mannetje, waar dit zelf het sperma in een zakje, van de geslachtsopening uit, die dicht voor de achterlijfspits ligt, door ombuigen naar voren heeft ingebracht. Het is geen wonder, dat L. deze zonderlinge wijze van paren, die eenig is in de insectenwereld, niet in details heeft opgemerkt. [de M.]

+ afb. 51.

117) Het woord ‘ijltje’ dat L. hier gebruikt voor de wormvormige larfjes der libellen, komt ook thans nog dialectisch voor, o.a. in de beteekenis van ‘regenworm’ (G.J. Boekenoogen De Zaansche Volkstaal 1897). In sommige streken (b.v. Bergen in Noord-Holland) kent men het woord voor wormpjes (‘aaltjes’) in de chrysanthen, in andere (Aalsmeer) voor allerlei kleine rupsjes en wormpjes. [M.]

118) De pas uitgekomen larfjes der libellen loopen naar achteren spits toe en men zou ze voor korte wormpjes kunnen houden, maar zij vervellen heel gauw en zijn dan diertjes met zes flinke pooten en vooraan een grijptang (de onderlip). Men noemt ze dan ‘maskers’ (zie o.a.M. Houttuyn Natuurlijke Historie of uitvoerige beschrijving der dieren, planten en mineraalen volgens het samenstel van den Heer Linnaeus I. 12. 1759). [S.]

+ fig. XXXIII.

119) A. heeft: ‘uijt’.

120) A. heeft: ‘in een over groote menigte sien leven’.

+ fig. XXXIV.

[p. 319]

that the little animals, thus attached, might be copulating⁴³⁾; the more so because I found an opening in the female's back and on the other hand because the eggs, though only three lay together in the thinnest part of its body, were very numerous around B. I also took several eggs from the animals and distinctly saw in them the living but unborn animalcules, and I held the opinion, judging from the shape of the worms that were in the eggs, that these dragonflies take their origin in the water-worms that we call ‘yltgens’⁴⁴⁾. And because I do not know whether these animals are found in⁺ your country I have had a drawing made of them, fig. 4 ABC being the female and CDE the male, sticking together while they flew. At the time of copulation I saw these little animals, without any considerable trouble and very distinctly, living in great numbers in the male sperm. Nay, I could even quite distinctly see how, in their onward progress they moved their bodies snake-like in 6 or⁺ 8 curves. I have also drawn one of them in fig. 5 AB, which, being dead, had kept the curves which it had used in its progress.

43) ⁺Fig. XXXIII represents the prelude to the copulation of dragon-flies. In this stage the male clutches the female's back with the forceps he carries on the tip of the abdomen; however, the female has no orifice there and so the copulation cannot take place till the animals have sat down somewhere. Then the female bends the abdomen forward as far as the place where the male's abdomen begins. Here the male has a sac where he has meanwhile, by bending his abdomen forward, deposited the semen issuing from his sexual orifice, which is situated immediately in front of the extremity of the abdomen. No wonder that L. has not observed in detail this singular methode of copulation, which is unique in the insect world. [de M.]

+ ill. 51.

44) The newly hatched larvae of the dragon-flies taper towards the rear end and might well be mistaken for short worms. However, they soon cast their slough, after which they are little creatures with six strong legs and a forceps in front (the lower lip). [S.]

+ fig. XXXIII.

+ fig. XXXIV.

[p. 320]

Jk heb inde maent van Julij (boven mijn vermoeden, alsoo die haer meest in hooge landen onthouden) in onse weijden omtrent onse stad gevonden kleijne sprinkhanen,¹²¹⁾ en deselvige op verscheijde tijden gaen vangen, en getragt deselve te sien, op die tijt als sij versamelt waren, maer dat is mij noijt gelukt. en al hoe wel ik veel van dese dierkens hadde geopent, en mijn ten genoege⁺ verseekert, datter mede dierkens int mannelijk saet waren, sonder dat ik egter daer leven in konde bekennen, soo heb ik mij daer mede niet voldaen,¹²²⁾ maer mijne speculatien¹²³⁾ vervolgt, tot int laest van Augustij, als wanneer ik deselvige volkomen sag leven,¹²⁴⁾ dog die waren buijten gemeen dun, en lang van lighaem, leggende op veel plaetsen 25. en meer, met haer boven lijf in geschikte ordre,¹²⁵⁾ digt nevens den anderen, en met haer staerten wat wijder van een gespreijt, en maekten met deselve staerten, slangs gewijs, een groote beweginge, daer¹²⁶⁾ sij met haer boven lijf, stil schenen te leggen.

En al hoe wel ik vande soomer, verscheijde soorten van vliegen hadde geopent, en onder die eenige, die ik soo als deselve versamelt waren, van malkanderen hadde getrocken, om te sien, of het⁺ mannelijk saet vande selve vermengt was met dierkens, soo en heb ik deselvige niet konnen gewaer werden, voor en al eer ik naeuwkueriger observatien gebruijkte, als ik gedaen hadde, int observeren van andere ongedierte en alsdoen sag ik seer klaer,

121) Deze ‘kleijne sprinkhanen’ kunnen niet anders geweest zijn dan exemplaren van het geslacht Stenobothrus; zij zijn inderdaad het talrijkst op hooge, dus drogere landen. In de gele testikels vindt men den inhoud in jongeren toestand verdeeld in talrijke spermatocysten, die zich elk tot een bundel spermatozoën ontwikkelen. Deze liggen alle met de koppen tegen elkaar naar de eene zijde gericht, terwijl de staarten naast elkaar naar het andere uiteinde gekeerd zijn. Zij zijn dan gezamenlijk omgeven door het dunne huidje van de spermatocyste, waarin ook eenige kernen liggen. Bij verscheuring van dit vliesje kan men wel het beeld krijgen, dat L. gezien heeft. [de M.]

+ Spermatozoïden van sprinkhanen.

122) Ik heb mij daer mede niet voldaen - ik heb mij daarmee niet tevreden gesteld.

123) Speculatien - onderzoekingen.

124) Leven - beweging (Nl. Wdb. VIII₁. 1723). Ook voor L. zijn de begrippen ‘leven’ en ‘bewegen’ synoniem. Zie aant. 10 bij den brief van 5 April 1680, blz. 204. [H.]

125) In geschikte ordre - in regelmatige rangschikking.

126) Daer - terwijl.

+ Spermatozoïden van de vlieg.

[p. 321]

In the month of July I found in the meadows round our town small grasshoppers (beyond expectation, as these mostly live in higher fields⁴⁵⁾) and caught them at various times, trying to find them copulating, in which, however, I did not succeed; and although I had opened many of these little animals, and had convinced⁺ myself that there were also animalcules in the male sperm, without my being able to discern life in them, I did not content myself with this but continued my observations till the end of August when I saw them fully alive⁴⁶⁾. These, however, were exceedingly thin and long-bodied. In many places 25 and more lay in regular rows with the upper parts of their bodies close together, and their tails being spread a little wider; with these tails they made a great motion in the manner of snakes, while the upper parts of their bodies seemed to lie motionless.

And although this summer I had opened several sorts of flies and among these some that I had torn asunder while they were⁺ copulating, in order to see whether their male sperm was mixed with animalcules, I did not succeed in discovering any till I applied a more accurate mode of observation than I had done in observing other insects; then I saw very distinctly, even in the smallest kind

45) These smaller grasshoppers can only have been specimens of the genus Stenobothrus; they actually are most common in higher and consequently drier parts of the country. In an early stage the contents of the yellow testicles are divided between numerous spermatocysts, each of which develops into a bundle of spermatozoids. These all lie with their heads touching and pointing in one direction, whilst the tails, lying side by side, point the opposite way. They are then collectively enveloped in the thin cuticle of the spermatocyst, which also contains some nuclei. The image L. saw may be observed when this pellicle is torn. [de M.]

+ Spermatozoids of the grass-hopper.

46) In 17th-century Dutch the word ‘leven’ (life) was often used to denote movement. For L. also, life and movement are synonymous. See note 5 to the letter of 5 April 1680, p. 205. [H.]

+ Spermatozoids of the fly.

[p. 322]

⁺selfs inde kleijnste soort van onse gemene vliegen,¹²⁷⁾ als fig: 6. een onbegrijpelijk getal van seer kleijne dunne dierkens, of anders⁺ geseijt workens (!), en in dit ondersoek treften ik aen een maeg in een kleijne vlieg, die seer vol was met een heldere materie, vermengt met een ongeloofl. getal van seer nette¹²⁸⁾ viersijdige figuertgens, of lighamen, welkers hoeken alle regthoekig waren, onder welke veele waren, die uijt een net quadraat bestonden, andere waren een net lang werpig vierkant, en daer bij waren deselve van veelderhande grootheden, en soo helder en soo dun, als of wij voor ons oogen sagen een groote quantiteit van geslepe spiegel glasen, van verscheijde grootheden,¹²⁹⁾ en dese figuertgens en vogtigheijt, quam uijt een kleijn gaatge dat inde maeg aparent¹³⁰⁾ door een punct van een naelde, door mij daer in gedaen, soo lang saem daer uijt vloeijen, dat mijn gesigt verveelde,¹³¹⁾ het oog daer op te houden, hoe wel ik een groot vermaek⁺ schepte, int verhaelde te beschouwen, Jk heb ook vande soomer in een groote paarde vlieg (dat een wijfken was, en uijt de welke ik veel eijeren haelde) gesien veel kleijne dierkens, dog die waren geen ⅙. in lengte vande voor verhaelde dierkens, maer wel 10. mael dicker, deselvige lagen vermengt door de dunne materie, die inde darmen vande Vlieg was, en waren seer vaerdig¹³²⁾ in haer voortgang.¹³³⁾

⁺Jk heb voor desen veel moeijten gedaen eer ik konde wijs werden dat uijt de eijeren van een Vloij wormen quamen, en dat

+ fig. XXXV.

127) De afgebeelde vlieg (fig. XXXV) is één der vele Anthomyinen, een Fannia canicularis of eerder nog een Chortophila spec. [de M.]

+ Maaginhoud van de vlieg.

128) Net - zuiver.

129) Het is mogelijk, dat L. hier kristallen van keukenzout beschreef. Deze kunnen met vloeistof zijn opgenomen en bij verandering van concentratie zijn uitgekristalliseerd. [de M.]

130) Aparent - waarschijnlijk.

131) Dat mijn gesigt verveelde - dat het mij vermoeide.

+ Parasiet van de paardenvlieg.

132) Vaerdig - snel.

133) C. Dobell (Antony van Leeuwenhoek and his ‘little Animals’ (1932), blz. 221, noot 6) wijst op de waarschijnlijkheid, dat L. hier een Crithidia of Leptomonas heeft waargenomen. [K.]
Men zou ook kunnen denken aan de flagellaten Herpetomonas muscae domesticae Burnett en Crithidia muscae domesticae Werner welke beide in het darmkanaal van de huisvlieg voorkomen (C. Gordon Hewitt The House fly. Biol. Series No. 1 (1910) blz. 133-141). Deze parasieten hebben ronde ontwikkelingsstadia, later zijn ze lang en spoelvormig met een lang zweephaar. De hier bedoelde vlieg is misschien een Haematopota-soort of mogelijk ook Stomoxys calcitrans. [de M.]

+ Ontwikkeling van de vloo.

[p. 323]

⁺of our common fly⁴⁷⁾, as at fig. 6, an incredible number of very small, thin animalcules or rather worms. During this examination⁺ I found in a small fly a stomach full of a clear matter mixed with an incredible number of very neat quadrilateral figures or bodies, which were all rectangular; among these were many that consisted of a perfect square and others that were well-proportioned oblongs. They were of various sizes and so clear and so thin as if we saw before our eyes a great number of pieces of cut plate-glass of various sizes⁴⁸⁾. These figures and this fluid came from a small hole in the stomach, probably made by me with the point of a needle, and flowed so slowly from it that it wearied me to fix my eye upon it although it interested me to watch what I have described.

⁺This summer I have also seen in a big horse-fly (which was a female and out of which I took many eggs) many animalcules, but they were not ⅙ of the length of the aforesaid animalcules, though they were at least 10 times thicker. They lay mingled with the thin matter that was in the fly's guts and moved forwards very quickly⁴⁹⁾.

⁺I have been at great pains before this ere I could discover that worms came out a flea's eggs, and that these worms, when full-

+ fig. XXXV.

47) The fly of fig. XXXV is one of the many kinds of Anthomyinae, either a Fannia canicularis or, more probably, a Chortophila spec. [de M.]

+ Contents of the stomach of the fly.

48) Possibly L. here describes crystals of common salt. These may have been absorbed with a solution, and may have crystallized out when the concentration increased. [de M.]

+ Parasite in the horsefly.

49) C. Dobell (Antony van Leeuwenhoek and his ‘little animals’ (1932), p. 221, note 6) points to the probability that L. observed a Crithidia or a Leptomonas. [K.]
Another possibility is that he saw the flagellates Herpetomonas muscae domesticae Burnett, or Crithidia muscae domesticae Werner, which both occur in the intestinal canal of the house-fly (C. Gordon Hewitt, The house fly. Biol. series, No. 1 (1910), p. 133-141). These parasites pass through a stage when they are round; but later on they are long and spindle-shaped and provided with a long flagellum. The fly in this case is perhaps one of the Haematopota or possibly Stomoxys calcitrans. [de M.]

+ Development of the flea.

[p. 324]

dese wormen tot haer volwassen¹³⁴⁾ gekomen sijnde, haer omsponnen, gelijk de Zijdwormen doen, ende dat deselve dan haer huijt verwisselden en tot een tonneken¹³⁵⁾ wierden, en eijntelijk het tonneken tot een Vloij, als ik voor desen heb geschreven,¹³⁶⁾ soo heb ik mij nu begeven tot het ondersoek van het mannelijk geslagt vande Vloij, alleenlijk om te sien of in haer mannelijk saat, mede dierkens waren, en heb eijntelijk tot mijn over groot genoegen,⁺ seer naekt, een groote quantiteit van dierkens ontdekt, die mede de figuer hadden, van slangetgens, sijnde anders, deselve boven gemeen lang, en dun,¹³⁷⁾ die beslooten lagen in blaesiens, omtrent soo groot als een kleijn santge die ik mij inbeelde, dat de testicullen vande Vloij waren,¹³⁸⁾ en ik verseekerde mij meest doorgaens,¹³⁹⁾ dat ijder Vloij twee soo danige blaesiens hadde, hoe wel ik in eenige Vloijen, maer een blaesie heb gevonden, en tkan ook wel wesen, dat ik soo nu en dan wel een blaesie int op snijden¹⁴⁰⁾ vande Vloij, heb gebrooken, en dat dit de reden is, waerom ik maer een blaesie heb gesien. Maer het gene waer over ik mij meest verwonderde, en dat meest boven mijn gedagten ging, was, dat ik in dit kleijne dier sijn saet; sulke groote dieren ontdekte,

Jk heb ook doorgaens ondervonden, dat de dierkens int mannelijk saet, gans niet geproportioneert sijn, na de groote vande dieren,

134) A. heeft: ‘volle wasdom’.

135) Onder ‘tonnetje’ (pupa coarctata) verstaat men tegenwoordig de oude larvehuid, waarbinnen de eigenlijke pop ligt bij verschillende Diptera. In L.'s tijd werd het woord o.a. gebruikt voor het spinsel van de zijderups. Vgl. S. Blankaart Schou-burg der Rupsen, Wormen, Maden en vliegende Dierkens daar uit voortkomende (1688) blz. 65; Jacob l'Admiral spreekt in zijn Naauwkeurige waarneemingen omtrent de Veranderingen van veele Insekten of gekorvene Diertjes (1774) blz. 6, van: ‘De Zijde Dotjes of Tonnetjes’. [S. en M.]

136) Vgl. de brieven van 5 Oct. 1677 en 14 Jan. 1678 (Alle de Brieven II. blz. 244-252 en blz. 318).

+ Zaaddiertjes van de vloo.

137) Landois beschrijft in zijn boek Die Anatomie des Hundeflohs (Nova Acta Acad. Caes. Leop. Carol. XXXIII. 1867) de spermatozoïden van de vloo als ‘langgestreckte, haarförmige Gebilde, welche zugleich plattbandartig sind und die nach beiden Seiten sich verjüngen’. De meeste spermatozoën van insecten zijn vrij eenvormig met een tamelijk smal voorgedeelte en een langen, zeer dunnen staart. [de M.]

138) L. heeft de testes van de vloo uitvoerig beschreven in zijn brief van 22 Jan. 1683. [S.]

139) Ik verseekerde mij meest doorgaens - ik kon mij er bijna elken keer van overtuigen...

140) Op snijden - opensnijden.

[p. 325]

grown, spin a cocoon as silk-worms do, and then change their skin and become a pupa⁵⁰⁾, and that ultimately the pupa becomes a flea, as I have described before⁵¹⁾; and so I have now set myself to an examination of the male sex of the flea, solely to find out whether there are also animalcules in their male sperm. Finally⁺ to my great satisfaction, I discovered very distinctly a great quantity of animalcules which also had the shape of little snakes but were uncommonly long and thin⁵²⁾ and lay enclosed in vesicles about as large as a small sand-grain, which I thought would be the flea's testicles⁵³⁾; and I repeatedly convinced myself that each flea had two of such vesicles, although in some fleas I found only one vesicle. Maybe I now and then, in cutting open the flea, broke a vesicle, which would account for my seeing only one vesicle. But what astonished me most of all and surpassed my comprehension more than anything was that I discovered such large animals in the semen of this animal.

But then I have constantly found that the animalcules in male sperm are not at all in proportion to the size of the animals. I must

50) The word ‘tonnetje’ used by L. nowadays signifies the so-called pupa coarctata, i.e. the skin sloughed by the maggot and in which, in several species of Diptera, the pupa lies enclosed. In L's time the word was, among other things, also used for the cocoon of the silkworm. [S.; M.]

51) See the letters of 5 October 1677 and 14 January 1678 (Collected Letters, II, pp. 245-253 and p. 319).

+ Spermatozoids of the fly.

52) Landois in Die Anatomie des Hundeflohs (Nova Acta Acad. Caes. Leop. Carol., XXXIII. 1867) describes the spermatozoids of the flea as ‘elongated, filiform objects, which are at the same time ribbonshaped and taper towards the ends’. Most spermatozoids of insects are fairly similar, having a rather narrow front part and a long, very thin tail. [de M.]

53) L. has described the testes of a flea circumstantially in his letter of 22 January 1683. [S.]

[p. 326]

Maer ik moet ook seggen, dat ik in verscheijde mannelijke Vloijen, gans geen dierkens, en in andere weder eenige weijnige heb gevonden, de redenen hier van oordeelde ik, was eensdeels om dat mijne ontleding van dese dierkens, niet doorgaens even naeuwkuerig konde sijn, ten anderen om dat de Vloijen (beeld ik mij in) soo wel Manneken als Wijfken, na dat die (gelijk de Uijlen¹⁴¹⁾ van Zijdwormen, en meest alle soort van rupsen (!)) gegenereert,¹⁴²⁾ en eijeren geleijt hebben, sterven, en dat een Vloij, waer in ik weijnig of geen dierkens kome te sien, een Vloij is, die gegenereert heeft. Jn dit ondersoek vande Vloij quam mij niet alleen te vooren de⁺ maeg waer in het bloet lag, maer¹⁴³⁾ de aderen die extraordinarie dun waren, en onder die, aderen die uijt ringen waren te samen gestelt gelijk de gorgel,¹⁴⁴⁾ (die ik doorgaens inde Vlieg hadde⁺ gesien) als fig: 7. ABC. en al hoe wel de vaaten A. en B. 1000. mael¹⁴⁵⁾ dunder waren, dan een hair van mijn Baert, soo konde ik egter de kringen, waer uijt deselve waren te samen gevoegt bekennen, dog of dit bloet vaaten of vaaten sijn, daer door de respiratie geschiet, daer heb ik als nog niet na gesogt. Soo danige gekringe (!) vaaten, heb ik mede seer aerdig¹⁴⁶⁾ inde luijs gesien, te meer om dat ik een ader tak sag die sig boven gemeen, met verscheijde tacken of ranken uijtspreijde, maer als dese ranken haer weder verspreijde, in veel seer dunne tacken, en konde ik geen kringen bekennen.¹⁴⁷⁾

⁺Jk heb ook verscheijde mijten haer binnenste deelen van haer lighaem doorsogt, om te sien, of ik daer in mede dierkens konde bekennen, maer ik heb mij niet konnen verseekeren, deselve daer in gesien te hebben, als alleen, dat ik tot 2. à. 3. mael toe, heb getwijfelt, dat ik ijets sag, dat na dierkens geleek, mijn voornemen is wel om meerder onder soek daer omtrend te doen, maer ik heb geen gedagten, dat ik tot mij oogwit, hier in sal komen, om dat

141) Uijlen - de vlinders der zijderups werden ‘uilen’ of ‘zijuilen’ genoemd. W. Sewel (Groot Engelsch Woordenboek. 1735) geeft het woord, waarschijnlijk ten onrechte, voor ‘a Silk-worm or Butter-fly wrapt up in its fleece’. [M.]

142) Genereren - paren.

+ Tracheeën van de vloo.

143) A. heeft: ‘maar ook’.

144) Gorgel - luchtpijp en strottenhoofd.

+ fig. XXXI.

145) A. heeft: ‘meer dan 1000. maal’.

146) A. heeft: ‘met groot vermaak’.

147) De ‘gekringde vaaten’ zijn de tracheeën, die dienen voor de ademhaling en die uitgaan van de stigmata, openingen ter weerszijden van het lichaam, één aan elke zijde van een segment. [de M.]

+ Onderzoek van mijten.

[p. 327]

however, acknowledge that I found no animalcules at all in several male fleas, and again in others only very few; I thought the cause of this was, that my dissection of these little animals could not invariably be equally accurate; on the other hand I imagine the cause to be that fleas, male as well as female, after having copulated and laid eggs, will die (like the moths of the silkworms and almost every sort of caterpillar), and that a flea where I shall see few animalcules or none at all, has copulated. During this⁺ examination of the flea there appeared to me not only the stomach containing the blood, but also the veins, which were uncommonly thin and, among these, veins composed of rings, like the windpipe⁺ (which I had again and again seen in the fly), as in fig. 7 at ABC. And although the vessels A and B were 1000 times thinner⁵⁴⁾ than a hair from my beard, I yet could distinguish the rings of which they were composed; but I have not as yet examined whether these are blood-vessels or vessels through which the respiration takes place. Such ringed vessels I have also seen very nicely⁵⁵⁾ in the louse, the more so because I saw the branch of a vein which spread singularly with many branches or shoots, but when these shoots again spread into very thin branches, I could not discern any rings⁵⁶⁾.

⁺I have also examined the inmost part of the bodies of mites in order to see if I could there also discover animalcules, but I could not make sure to have seen any; only, I once or twice doubted whether I had seen something like animalcules. I intend, indeed, to make further investigations into this question but do not think that I shall gain my object, because the internal parts of the mite are

+ Tracheae in the flea.

+ fig. XXXI.

54) A reads: more than 1000 times thinner.

55) A has: with great delight.

56) Meant are the tracheae, organs of respiration. They open by stigmata upon the exterior, one on either side of a segment. [de M.]

+ Examination of mites.

[p. 328]

de Mijt, sijn binnenste deelen, seer onstark sijn, en meest schijnen te bestaen uijt een wateragtige materie.¹⁴⁸⁾ Dog wij konnen mijns⁺ oordeels ons nu genoeg verseekeren, dat geen dieren hoe kleijn datse ook sijn, uijt geen puterfactie voortkomen, maer alleen uijt voortteling, want soo wel als wij sien, dat vande grooste dieren, tot het kleijne veragte dier,¹⁴⁹⁾ de Vloij, haer mannelijke saaden sijn versien met dierkens, en dat wij ook sien, dat eenige vaaten vande longen van beesten, bestaen uijt kringen, ende dat dese kringen, mede plaets heeft, inde aderen vande Vloij, waerom souden wij ons dus niet konnen verseekeren, en seggen, soo wel als de mannelijke saaden van het groote dier het Paert, of etc. en alle soort van kleijne dieren, tot de Vloij int kluijs¹⁵⁰⁾ versien sijn met dierkens (en andere ingewanden, want ik heb menigmael verstelt gestaen, als ik de menigte vaten in een Vloij aenschoude) waerom en souden de mannelijke saaden vande kleijnste dierkens die minder in groote sijn, als de Vloij, ja tot de alderkleijnste dierkens, de volmaektheijt niet hebben,¹⁴⁹⁾ die inde Vloij is.¹⁵¹⁾

⁺Jk heb ook menigmael mijn gedagten laten gaen, op de roode plaets, die een tijt lang op onse huijt blijft staen, als de Vloij ons gesteken heeft, en onder vonden, dat de Vloij voor aent hooft heeft, een seer dun angeltge¹⁵²⁾ leggende bewaert in een kooker, welk angeltge geplaest leijt, tusschen twee deeltgens omtrent vande selvige lengte, maer dicker als de angel, en voor scharp toe lopende,

148) Mijten hebben een lacunairen bloedsomloop; de ‘wateragtige materie’ moet dus het kleurlooze bloed geweest zijn. [de M.]

+ Verwerping van de generatio spontanea.

149) A. heeft: ‘de vloij incluis, het mannelijk saat van die alle versien is met dierkens, ende dat wij ook sien, dat de Pijpen van de Longe van Beesten bestaan uijt kringen, ende dat diergelijke kringen mede plaats hebben, in de aderen van de vloij, waarom souden wij dan ook niet konnen besluijten, en seggen dat so wel als de mannelijke saden, van het groote dier het Paard, of diergelijke; en alle soort van kleijne dieren, tot de vloij incluis, versien sijn met dierkens, en andere ingewanden, dat de mannelijke saden van de alderkleijnste dierkens, ja die millioenen kleijnder sijn als de vloij, de volmaaktheijt hebben, enz.’.

150) Int kluijs - een destijds meer voorkomende verhaspeling van ‘incluis’ (Nl. Wdb. VI. 1538). [M.]

149) A. heeft: ‘de vloij incluis, het mannelijk saat van die alle versien is met dierkens, ende dat wij ook sien, dat de Pijpen van de Longe van Beesten bestaan uijt kringen, ende dat diergelijke kringen mede plaats hebben, in de aderen van de vloij, waarom souden wij dan ook niet konnen besluijten, en seggen dat so wel als de mannelijke saden, van het groote dier het Paard, of diergelijke; en alle soort van kleijne dieren, tot de vloij incluis, versien sijn met dierkens, en andere ingewanden, dat de mannelijke saden van de alderkleijnste dierkens, ja die millioenen kleijnder sijn als de vloij, de volmaaktheijt hebben, enz.’.

151) Bij de beschrijving van de infusoria heeft L. getoond te vermoeden, dat deze kleine organismen een analogen bouw hebben als hoogere dieren. (Zie aant. 14 bij den brief van 9 Oct. 1676 Alle de Brieven II. blz. 68). Nu concludeert hij, dat zij zich dus ook wel door spermatozoïden zullen voortplanten. In L.'s natuurbeschouwing is voor primitieve dieren geen plaats. [H.]

+ Monddeelen van de vloo.

152) ⁺ L. bedoelt met ‘angel’ den zuiger (dus de monddeelen) van de vloo. [de M.]

+ afb. 54.

[p. 329]

very soft and seem to consist for the greater part of a watery substance⁵⁷⁾. But in my opinion we can now be assured sufficiently⁺ that no animals, however small they may be, take their origin in putrefaction, but exclusively in procreation⁵⁸⁾. For seeing that animals, from the largest down to the little despised animal, the flea, have animalcules in their semen, seeing also that some of the vessels of the lungs of horses and cows consist of rings and that these rings also occur on the flea's veins, why cannot we come to the conclusion that as well as the male sperm of that large animal the horse and similar animals, and of all manner of little animals, the flea included, is furnished with animalcules (and other intestines, for I have often been astonished when I beheld the numerous vessels in a flea), why, I say should not the male sperm of the smallest animals, smaller than a flea, nay even the very smallest animalcules have the perfection that we find in a flea⁵⁹⁾.

⁺I have also often given my mind to the red spot which remains for a time on our skin after we have been bitten by a flea and have found that a flea has at the front of its head a very thin sting enclosed in a sheath⁶⁰⁾. This sting lies between two parts of about the same length, but thicker than the sting and tapering

57) Mites have a lacunar circulation of the blood; consequently the ‘watery substance’ must have been the colourless blood. [de M.]

+ Rejection of the theory of spontaneous generation.

58) In A the next passage reads: For seeing that animals, from the largest down to the little detested animal, the flea included, have animalcules in their semen, seeing also that the vessels of the lungs of animals consist of rings and that such rings also occur on the flea's veins, why cannot we come to the conclusion that - as well as the male semen of that large animal the horse and similar animals, and of all manner of little animals, the flea included, is furnished with animalcules and other intestines - the male semen of the very smallest animalcules, which are millions of times smaller than the flea, has the perfection that we find in a flea, etc.

59) In his description of the infusoria L. expressed his supposition that these little organisms have a structure analogous to that of higher animals (see note 10 to the letter of 9 October 1676; Collected Letters, II, p. 69). He now draws the conclusion that they will also generate by means of spermatozoids. In L's conception of nature there is no room for primitive animals. [H.]

+ Mouthparts of the flea

60) ⁺L. means by ‘sting’ the sucker, i.e. the siphonal mouthparts of the flea. [de M.]

+ ill. 54.

[p. 330]

en sulkx siende beelde ik mij in, dat dese deeltgens suijgers waren, en dat de Vloij met sijn angel eerst een gat inde huijt maekt, ende dat hij dan een vande suijgers, in het gemaekte gaatge stack, en trok, of soog, also het bloet in sijn lijf, door welk suijgen, de Vloij het bloet alsdan niet alleen diep uijt het lighaem quam te trecken, maer ook het bloet, aen alle kanten quam toe te vloeijen,¹⁵³⁾ en dus een ronde roode plek hebbende int midden een gaatge quam te veroorsaaken, te meer, om dat¹⁵⁴⁾ wij met het suijgen van onse mont op onse hant, etc seer ras een roode plaets verwecken.¹⁵⁵⁾

⁺Nader hant heb ik geopent verscheijde muggen, en heb mede seer distinct int mannelijk saat vande selve een groot getal van dierkens ontdekt, dog deselve waren op verre na soo groot niet, als de dierkens int mannelijk saat vande Vloij, en twas ook seer aen genaem te sien het groot¹⁵⁶⁾ getal van eijeren, dat een wijfken van een Mug, in haer beslooten had, en welke eijeren, alle aen eene sijde een seer¹⁵⁶⁾ helder pleckie hadden.¹⁵⁷⁾

⁺Jk heb over eenige dagen weder op gestoote¹⁵⁸⁾ peper water gegoten, en eenige weijnige dagen daer na, sag ik onder anderen, twee soorten van dierkens daer in,¹⁵⁹⁾ en daer beneffens, dat ijder in sijn soort, bestonden uijt groote en kleijne dierkens,¹⁶⁰⁾ soo dat

153) A. heeft: ‘van alle kanten daar na toe dede vloeijen’.

154) A. heeft: ‘even gelijk als’.

155) De roode plek rondom den mugge- en vlooiesteek is niet het gevolg van de zuigkracht van de mug (resp. vloo), maar de reactie uit op de speekselklieren van dit insect afkomstige prikkelstof. [H.]

+ Eieren en spermatozoïden van steekmuggen.

156) A. heeft weggelaten het woord ‘groot’ evenals aan het einde van den zin het woord ‘seer’.

156) A. heeft weggelaten het woord ‘groot’ evenals aan het einde van den zin het woord ‘seer’.

157) Het is niet uit te maken, welke mug L. onderzocht heeft; bij de gewone steekmug zijn de eieren langwerpig, naar het eene einde toe iets dikker wordend. Daar hebben zij een uitsteekseltje, dat doorboord is, de ‘micropyle’, waardoor de spermatozoën kunnen binnen dringen. Dit zal het door L. genoemde ‘helder pleckie’ zijn. [de M.]

+ Voortplanting van protozoa.

158) Gestoote - fijn gestampt.

159) Blijkbaar meent L. dat de infusoria zich door paring vermenigvuldigen, evenals de hoogere dieren. Wij weten nu, dat de ‘dierkens’ welke L. voor jonge vormen hield, de kleinste flagellaten zijn (plm. 5 µ), welke zich evenals de grootere soorten door deeling vermenigvuldigen. De grootere door L. waargenomen ‘dierkens’ zijn holo- of heterotriche ciliaten geweest, die zich eveneens door deeling, soms na paring, vermeerderen en die steeds weer ciliaten voortbrengen van nagenoeg dezelfde grootte. [W-t.]

160) A. heeft: ‘dat ijder soort groter en kleijnder haar vertoonde’.

[p. 331]

to a sharp point. I thought, on seeing this, that these parts were suckers, and that the flea will first make a hole in the skin with its sting and will then insert one of the suckers into the hole it has made, and draw or suck the blood into its body. By sucking hard the flea would then not only draw the blood from the inner part of the body but would also cause it to come flowing from all sides and form a red spot, round and with a hole in the centre. I was the more inclined to this opinion, because⁶¹⁾ we rapidly produce a red spot on our hands, etc., by sucking with our mouths⁶²⁾.

⁺I afterwards opened several gnats, and have again seen quite distinctly a great number of animalcules in their male sperm, but these were not so large by far as those in the flea's male sperm. It was also very interesting to see the great number of eggs enclosed in a female gnat, which eggs all had a very clear spot on one side⁶³⁾.

⁺A few days ago I again poured water on some pounded pepper, and a few days later, among others, saw two kinds of animalcules in it⁶⁴⁾; and I saw, moreover, that either sort consisted of big and little animalcules, so that I thought that the big ones were full-

61) A has: round and with a hole in the centre, just as.

62) The red spot round a flea-bite or mosquito-sting does not result from the suction exerted by the gnat or a flea, but is a reaction to the irritant issuing from the salivary glands of the insect. [H.]

+ Eggs and spermatozoids of the gnat.

63) We cannot decide which kind of gnat L. examined. The common stinging-gnat has oblong eggs, slightly thicker towards one end, where they have a minute, perforated projection (the micropyle) through which the spermatozoids can enter. No doubt this is L's ‘clear spot’. [de M.]

+ Procreation of protozoa.

64) Evidently L. thinks that infusoria multiply by copulation like the higher animals. We now know that the ‘little animalcules’ which L. took to be young forms, are the smallest flagellates (circa 5 µ), which, like the larger species, multiply by fission. The larger animalcules observed by L. are holoor hetero-trichous ciliates, which also multiply by fission, occasionally after copulating, and which constantly produce ciliates of approximately the same size. [W-t.]

[p. 332]

ik mijn selven inbeelde, dat de groote volwassene ende de kleijne jongen waren,¹⁶¹⁾ ende te gelijk imagineerde ik mij, dat ik inde grooste soort van dese dierkens, de jongen of wel de eijeren in haer lijf konde sien,¹⁶²⁾ en daer beneffens als ik twee dierkens gevlogten in een sag swemmen, of stil leggen, dat het dan een versameling van haer was, en na de mael het mij te meermael is te vooren gekomen, en veel tegen spreekens lijde, dat ik omtrent de dierkens, als¹⁶³⁾ maer verdigselen voor den dag bragt,¹⁶⁴⁾ en datter Heeren in frankrijk sijn,¹⁶⁵⁾ die derven seggen, dat het geen levende dierkens sijn die ik vertoon, en dat bij aldien men soo danig water kookt, de deelen diemen verbeeld¹⁶⁶⁾ dieren te sijn, als dan nog bewegen, soo heb ik nogtans het contrarie aen verscheijde vermaerde Heeren vertoont, en derf seggen, dat soodanige Heeren, soo verre nog niet gekomen sijn, datse goede observatien konnen te weeg brengen. Wat mij belangt, ik kan als waeragtig seggen, dat ik de kleijnste soort daer ik hier van sal spreeken, soo naekt¹⁶⁷⁾ voor mijn oogen stel, en sie leven, als of wij met ons bloote oog, de kleijne vliegen, of muggen inde lugt sie (!) sweven, schoon deselve meer dan hondert milioenen kleijnder sijn dan een grof santge, want ik sie niet alleen haer voortgang, soo int verhaesten, als int vertragen, maer ik sie deselve om draijen, stil staen, en eijntelijk ook wel sterven, en die gene die grooter sijn, die kan ik ook pertinent¹⁶⁸⁾ sien loopen als de Muijsen voor ons bloote oog, ja ik kan selfs, in eenige de inwendige delen van haer mont, sien uijt, en in steken, en als daer mede spelen, ja aen een soort de haertgens aen haer mont sien, schoon deselve eenige

161) Zie aant. 90 bij den brief van 9 Oct. 1676 (Alle de Brieven II. blz. 100) waar erop gewezen wordt, dat L. de groote vormen voor volwassen houdt, de kleine voor jongen.

162) De ‘jongen of wel de eijeren in haer lijf’ zijn geen jongen, maar voedingsvacuolen of vetbolletjes in de protoplast. Deze kunnen al naar den voedingstoestand van de desbetreffende soort, kleiner of grooter en talrijk of weinig in aantal zijn (zie ook C. Dobell l.c. blz. 200, noot 4). [W-t.]

163) Als - als het ware.

164) Zie aant. 70 bij den brief van 25 April 1679, blz. 22.

165) Zie den brief van 7 Nov. 1676 (Alle de Brieven II. blz. 170).

166) Verbeeld - denkt.

167) Naekt - duidelijk.

168) Pertinent - duidelijk.

[p. 333]

grown and the little ones their young⁶⁵⁾; and at the same time I imagined that I could see the young or the eggs in the bodies of the large ones⁶⁶⁾, and besides, when I saw two little animals entwined together, either swimming or lying still, that they were copulating. As it has often reached my ear that I only tell fictitious stories about the little animals⁶⁷⁾, and whereas I suffer many contradictions, and as there are gentlemen in France⁶⁸⁾ who venture to say that those are not living animalcules which I show, and that if such water be boiled the particles which are supposed to be animals still continue to move, yet I have demonstrated the contrary to several distinguished Gentlemen. And I do not hesitate to say that the above-mentioned gentlemen have not advanced so far that they are able to make good observations. As for me, I can say with perfect truth that I can put the smallest sort of which I shall here speak as distinct before my eyes and can see that they live, as if we saw with our naked eyes little flies or gnats flitting about in the air, although they are more than a hundred million times smaller than a coarse grain of sand; for not only do I observe their progress both when they hurry and when they slacken speed, but I see them turn about, stand still and in the end sometimes die; and those that are bigger I can distinctly see running along, as plainly as we see mice before our naked eyes; nay, in some I can even see the interior parts of their mouths being protruded or retracted, as if they played with them; indeed, in one sort, though

65) See note 74 to the letter of 9 October 1676 (Collected Letters, II, p. 101), where it is pointed out that L. took the larger specimens to be full-grown and the smaller ones to be their young.

66) These are not the young but food-vacuoles or fat-globules in the protoplast. Their size and number depend on the species and they are larger and more numerous in well-nourished specimens (see also C. Dobell, ut supra; p. 200, note 4). [W-t.]

67) See note 27 to the letter of 25 April 1679, p. 23.

68) See letter of 7 November 1676 (Collected Letters, II, p. 171).

[p. 334]

duijsenden¹⁶⁹⁾ kleijnder sijn dan een sant.¹⁷⁰⁾ En om dat dese⁺ groote menigte van kleijne dierkens (in een spatie als ik gesegt heb, van een sant, konnen begrepen sijn) soo ongelooflijk schijnt,¹⁷¹⁾ dat ik daer omtrent eenige calculatie kan maken,¹⁷¹⁾ soo heb ik om deselvige nog klaerder voor de oogen te stellen, de proportie dus bedagt. als bij exempel, laet ik mij verbeelden, een sant maer soo⁺ groot te sien, als een lighamelijk ront¹⁷²⁾ fig: 8. ABGC. en daer beneffens swemmen of op het sant loopen, een dierken soo groot als fig: D. het welk ik met mijn gesigt afmeet, en oordeel dat de axe van het dierken D. 1/12 is van de axe van het verbeelde sant AG. soo komt dan na de gemeene regels, dat de lighamelijke figuer of kloot ABGC. is 1728. mael grooter, dan de lighamelijke kloot fig: D. nu sie ik onder anderen een tweede soort van dierkens, die ik insgelijkx met het oog afmeet, (door een goet scherp siende microscope) en oordeel de axe vande selvige ⅕. maer ik sal hier maer ¼. stellen als fig: E. vande axe van het eerste dierken D. nu ist mede sulckx dat de

12	1728	4	10
12	64	4	10
-----	-----	-----	-----
144	6912	16	100
12	10368	4	10
-----	-----	-----	-----
288	110592	64.	1000
144	1000
-----	-----
1728	110592000.

169) Hier heeft L. waarschijnlijk een woord als ‘reijsen’ of ‘delen’ vergeten. [M.]

170) Het is denkbaar, dat L. wanneer hij spreekt van de bij den mond voorkomende ‘inwendige delen’ en ‘haertgens’, gezien heeft de voor⁺ bepaalde soorten van ciliaten kenmerkende trichiten. (Zie Doflein-Reichenow Lehrbuch der Protozoenkunde V (1927-1929) blz. 12, 80, 140-141). De trichiten en trichocysten worden in het protoplasma gevormd en verzamelen zich in bundels bij den ‘mond’ van de ciliaat. Zij worden uitgestooten soms geheel, soms ten deele, zooals de netelcellen bij coelenteraten; het ‘spelen’ zal dus het ordenen en rangschikken van de trichiten zijn nabij de opening van den mond, mogelijk ook het uitsteken en weer intrekken der trichocysten uit de mondopening. [W-t.]

+ afb. 55.

+ Berekening van het aantal ‘dierkens’ in een ‘sant groote’.

171) A. heeft: ‘Dat men seggen wil dat 'et ongelooflijk is dat’. Weggelaten is dan even verder: ‘soo ongelooflijk... kan maken’.

171) A. heeft: ‘Dat men seggen wil dat 'et ongelooflijk is dat’. Weggelaten is dan even verder: ‘soo ongelooflijk... kan maken’.

+ fig. XXXVI.

172) Lighamelijk ront - bol.

[p. 335]

several thousand times smaller than a sand-grain, I can see the little hairs on their mouths⁶⁹⁾.

⁺And as it seems so incredible that this great number of little animals can be enclosed in a sand-grain, as I have maintained, and as they say that I cannot make a calculation, I have in order to put the matter yet more clearly, devised this proportion. Let me suppose, for instance, that I see a sand-grain only as big as the sphere⁺ ABGC in fig. 8 and that I see, besides, a little animal as big as fig. D, swimming or running on the sand-grain; this I measure by my eye and judge the axis of the little animal D to be 1/12 of the axis of the supposed grain of sand AG. Consequently, according to the ordinary rules, the sphere or globe ABGC is 1728 times bigger than the sphere fig. D. Now I see among others a second sort of animalcules which I also measure by my eye (through a good and sharp microscope), and I judge its axis to be ⅕, though here I will make it only ¼, of the axis of the first

12	1728	4	10
12	64	4	10
-----	-----	-----	-----
144	6912	16	100
12	10368	4	10
-----	-----	-----	-----
288	110592	64	1000
144	1000
-----	-----
1728	110592000

69) ⁺L., mentioning the ‘interior parts’ and the ‘little hairs’ near the mouth, may have seen the trichites which caracterize certain ciliates (Doflein-Reichenow, Lehrbuch der Protozoenkunde, V(1927-1929), pp. 12, 80, 140-141). The trichites and trichocysts are formed in the protoplasm and collect in bundles near the ‘mouth’ of the ciliate. They are ejected like the urticating cells or cnidae of the coelenterates, sometimes partially, sometimes completely. The ‘playing’ will refer to the trichites arranging themselves near the cytostoma and perhaps to the trichocysts being thrust out through that orifice and then retracted again. [W-t.]

+ ill. 55.

+ Computation of the number of animalcules in a sand-grain.

+ fig. XXXVI.

[p. 336]

lighamelijke fig: D: 64. mael grooter is dan de lighamelijke fig: E. dit laeste getal gemultipliceert met het eerste getal, comt dan 110592. dierkens als fig: E. (soo wij haer lighamen ront stellen) sijn soo groot, als de lighamelijke kloot ABGC. nu sie ik een derde soort van kleijne dierkens, dien ik oordeel dat haer axe maer 1/10 is, als hier het punct F. van het verbeelde dierken fig: E. comt dan 1000. dierkens fig: F sijn soo groot, als een dierken fig: E. dit laeste getal met het voorgaende getal vermenigvuldigt; comt dan meer dan 110. Milioenen kleijne dieren sijn soo groot als een sant.¹⁷³⁾ of anders als fig: F. sijn axe is 1. en fig: E. sijn

173) L. wil met fig. XXXVI, die tevens een zeer aanschouwelijk beeld geeft van een 480 × vergrooting van een ‘sant’, twee verschillende berekeningen duidelijk maken. Bij de eerste berekening gaat hij uit van een sterk vergroot ‘sant’ en geeft ten opzichte hiervan de grootte der organismen aan. Hij onderscheidt drie grootteklassen. De eerste groep omvat diertjes, die 1/12 der middellijn lang zijn. Een ‘sant’ heeft een diameter van ongeveer 400 µ, zoodat de grootte van deze diertjes te stellen is op ongeveer 33,3 µ. De tweede groep is hiervan ¼, dus omstreeks 8 µ, terwijl de derde 1/10 hiervan is, dus iets kleiner dan 1 µ (Vgl. Plaat V. Alle de Brieven II).
Bij de tweede berekening gaat L. uit van een klein diertje, dat hij zoo groot ziet als F. in fig. XXXVI, en hij vergelijkt hiermee de grootere organismen, die hij tenslotte weer nagaat in hun verhouding tot een ‘sant’.
L. voegt aan zijn beschouwing nog de opmerking toe, dat hij nu is uitgegaan van een ‘sant’, terwijl hij ook tot vergelijkingsobject had kunnen nemen een ‘grof santge’, met een middellijn van 860 µ. Hij komt dan tot het besluit, dat hierbinnen wel 1000.000.000 van de kleinste diertjes een plaats kunnen vinden. Terugrekenend krijgt men dan voor de afmeting van zulk een klein organisme weer hetzelfde getal, n.l. iets minder dan 1 µ.
Nu geeft van Cittert op, dat de beste der thans nog bekende Leeuwenhoeck-microscopen een oplossend vermogen bezit van ongeveer 1 µ (P.H. van Cittert. The ‘van Leeuwenhoek Microscope’ in possession of the University of Utrecht. Proc. Kon. Akademie van Wetenschappen. XXXVI. No. 2, 1933), wat juist met het bovenstaande overeenkomt, vooral wanneer men bedenkt, dat dit exemplaar vrij sterk bekrast is.
De stip F. in fig. XXXVI is ongeveer 300-400 µ en komt dus overeen met een ‘sant’. De cirkel ABGC geeft zulk een ‘sant’ weer met een 480 × vergrooting. Hieruit volgt natuurlijk niet, dat L. werkelijk zulk een sterke vergrooting bezat, al moet de mogelijkheid worden toegegeven. Evenmin mag men uit het feit, dat de beste microscoop die is overgebleven, een vergrooting heeft van 270 ×, het besluit trekken dat L. geen sterkere vergrooting kon bereiken. Men dient ook te bedenken, dat L. zelf zegt, hoe hij veronderstelt de stip F. ‘maar’ zoo groot te zien als de cirkel ABGC, terwijl hij ook andere teekeningen geeft die overeenkomen met een vergrooting van ongeveer 500 × (zie ook aant. 42 bij den brief van 26 Maart 1675. Alle de Brieven I. blz. 278). Vgl. verder P. Harting Het Mikroskoop, deszelfs gebruik, geschiedenis en tegenwoordigen toestand. III (1850) en T.Y. Kingma Boltjes. Some Experiments with blown glasses. Antoni van Leeuwenhoek VII (1940/41). Beide onderzoekers bereikten met kleine glasbolletjes betere resultaten dan die van het Utrechtsche Leeuwenhoeck-microscoop. [S.]

[p. 337]

animalcule D, as in fig. E; and so the solid in fig. D, is consequently 64 times larger than the solid figure in E. This last number multiplied by the first number comes then to 110592 animalcules like fig. E (if we take their bodies to be round), which are as big as the sphere ABGC. Now I see a third sort of animalcules, like the dot of fig. F, whose axis I consider to be only 1/10 of that of the animalcule figured in E. It follows that 1000 animalcules like fig. F are as big as one animalcule fig. E. This number multiplied by the preceding one then works out at more than 110 million little animals as big as a sand-grain⁷⁰⁾; or otherwise: suppose the axis of fig. F is 1 and that of fig. E. is 10, then, because the axis of

70) L. tries to explain two calculations by fig. XXXVI, which at the same time presents a very clear image of a grain of sand, magnified 480 times. In his first computation he starts from a strongly magnified sand-grain and by comparison indicates the size of the organisms. He distinguishes three groups of sizes. The first group comprises animalcules measuring 1/12 of the diameter. A sand-grain has a diameter of circa 400 µ; consequently the size of these animalcules may be fixed at about 33.3 µ. Those of the second group measure ¼ of this, consequently circa 8 µ, while the size of the third group is about 1/10 of this again which comes to a little less than 1 µ (see Collected Letters, II, Table V). In his second computation L. starts from an animalcule which seems to him as large as F in fig. XXXVI. With this he compares the larger organisms, which latter he finally considers in their proportion to a sand-grain. L. adds that he started from a sand-grain, but that he might also have based this comparison on a ‘grain of coarse sand’ with a diameter of 860 µ. He concludes that quite 1000.000.000 of the smallest animalcules would go into such a sand-grain. Calculating back we shall find the same size for such a little organism, that is to say a little less than 1 µ. Now P.H. van Cittert (The ‘van Leeuwenhoek Microscope’ in the possession of the University of Utrecht. Proc. Kon. Akademie van Wetenschappen. XXXVI, No. 2. 1933) says that the best of the still existing microscopes of L. has a resolving power of 1 µ which exactly agrees with what precedes, especially if we bear in mind that this specimen is rather badly scratched.
The dot F in fig. XXXVI measures about 300-400 µ and consequently agrees with a ‘sand-grain’. The circle ABGC represents such a sand-grain × 480. This need not mean of course that L. actually could obtain such a magnification, although we must own the possibility. Nor can we draw the conclusion that L. had no stronger magnification from the fact that the best of his microscopes that has come down to us magnifies × 270. It should be remembered that L. himself says that he will suppose that he sees the point F ‘only’ as large as the circle ABGC, and that he also gives other drawings which point to a magnification of about × 500 (see also note 18 to the letter of 26 March 1675, Collected Letters, I, p. 279). Further cf. P. Harting, Het microscoop, III (1850) and T.Y. Kingma Boltjes, Some experiments with blown glasses. Antoni van Leeuwenhoek, VII (1940/1), who both obtained better results with little glass-spheres than those obtained with L's microscope at Utrecht. [S.]

[p. 338]

axe is 10. en alsoo de axe van fig: D: 4. mael soo groot is als fig: E. Comt dan de axe van fig: D: 40. nu is de axe van de groote kloot ABGC. 12 mael soo groot, als de axe fig: D. comt dan de axe van AG. 480. dit getal weder met malkanderen gemultipliceert, omme den lighamelijken inhout van ABGC. te hebben, comt als vooren meer dan 110. milioenen levende dierkens, sijn soo groot als een sant. Dog als ik nu wat grooter sant neem gelijk ik, wanneer

axe van fig: F.	1.
axe van fig: E.	10.
	4
	-----
axe van fig: D.	40.
	12
	-----
	80
	40
	-----
axe. AG.	480.
	480
	-----
	38400
	1920
	-----
	230400
	480
	-----
	18432000
	921600
	-----
	110592000

ik dit opstelde gedaen heb, soo moet ik seggen dat 20. axen vande verhaelde dierkens, maer de axe van een sant bereijkt, en weder 5 axen, van een minder dierken, de axe van het eerste dierken, en dan weder 10. axen van het kleijnste dierken een axe van het tweede dierken in somma dan na dese calculatie duijsent, milioenen van levende dierkens sijn soo groot als een grof sant, dat ik nam uijt fijn schuijer sant.¹⁷⁴⁾

174) A. heeft: ‘uijt zijn schuer sant genomen’.

[p. 339]

fig. D is 4 times as great as that of fig. E, the axis of fig. D is 40. Now the axis of the large sphere ABGC is 12 times as great as that of fig. D; so the axis of AG is 480. This number multiplied by itself in order to get the volume of ABGC works out as before at more than 110 million animalcules being as big as a grain of sand. However, if I take a somewhat bigger sand-grain, as I did when

axis of fig. F	1
axis of fig. E	10
	4
	-----
axis of fig. D	40
	12
	-----
	80
	40
	-----
axis AG	480
	480
	-----
	38400
	1920
	-----
	230400
	480
	-----
	18432000
	921600
	-----
	110592000

I made this computation, I must then say that 20 axes of the aforesaid animalcules only make up the axis of one sand-grain; and again that 5 axes of one of the smaller animalcules equal the axis of the first animalcule, and again 10 axes of the smallest animalcule one axis of the second; to sum up: according to this calculation a thousand million living animalcules are as big as a coarse sand-grain, taken from fine scouring-sand.

[p. 340]

1	axe F.
10.	axe E.
5
-----
50.	axe D.
20
-----
1000.	axe. AG.
1000.
-----
1000000
1000.
-----
1000000000.

Hier hebt gij dan mijn Heer eenige van mijne observatien, die ik goetgedagt heb UEd: ende het Hoog weerdige Collegie die vande Conincl. Societeit nu door der selver gunste, een vande selve geringste mede broederen, toe te senden,¹⁷⁵⁾ Mijn seriues versoek is, of in desen ijets aenstotelijk waer dat UEd: het gelieft te menageren, soo, en daer UEd: Wijsen oordeel sulkx te raade sal sijn,¹⁷⁶⁾ UEd:¹⁷⁷⁾ heeft mij voor dato geschreven, dat sijn Konincl. Maiesteit¹⁷⁸⁾ met groot respekt van mijn naem hadde gesprooken, soo UEd: de occasie mogt voor komen, dat van mijn persoon, met sijn Konincl. Maiesteit quam te spreken, soo is mijn ootmoedige beede of UEd: van mijnent wegen, aen sijn Konincl. Maiesteit mijn alder onderdanigste dienst te presenteren, als ook aen sijn Konincl. Hoogheijt den Heere Hertog van York, die ik menigmael in mijn

175) Zie de brieven van 13 Mei 1680.
A. heeft: ‘(waar van ik nu door desselver gunste, een van de geringste mede broederen geworden ben)’.

176) Dat UEd: het gelieft te menageren, soo, en daer UEd: Wijsen oordeel sulkx te raade sal sijn - dat U er omzichtig mee te werk wilt gaan, zooals en waar U dit zelf noodig oordeelt.

177) A. heeft het volgende weggelaten en eindigt hier met: ‘Waar mede afbrekende blijve naar presentatie van mijnen onderdanigsten dienst aan mijn Heer en de gantsche Koninklijke Societeit Uwer Ed. Ed. bereijden Dienaer ende mede-broeder Antoni Leeuwenhoek. Super To: Mr Mr Robert Hooke, Secretarii of the Royall Societii ad Gresham Colledge. a London.’

178) ‘Sijn Konincl. Maiesteit’ is Karel II. Zie ook den brief van 25 April 1679, aant. 71, blz. 22.

[p. 341]

1	axis F
10	axis E
5
-----
50	axis D
20
-----
1000	axis AG
1000
-----
1000000
1000
-----
1000000000

These, Sir, are a few of my observations which I thought fit to send to you and to the Honourable College of the Royal Society, one of whose humble Brethren I now am, thanks to the College's favours⁷¹⁾. My serious request is that if there be anything offensive in them you will deal with it according to your wise judgment⁷²⁾. You have written to tell me before this date that His Royal Majesty⁷³⁾ has mentioned my name with great respect. In case that it should happen that you come to speak to His Royal Majesty about my person, my humble prayer is that you will offer His Royal Majesty my humblest service, which I also offer to His Royal Highness the Duke of York, of whom I have often thought

71) See the letters of 13 May 1680.

72) A omits the following passage and here reads: Breaking off I remain, after presenting my humble services to you, Sir, and the whole Royal Society, your willing servant and fellow Antoni Leeuwenhoek. Super to Mr. Robert Hooke, Secretary of the Royal Society at Gresham College, London.

73) Charles II. See also the letter of 25 April 1679, note 28, p. 23.

[p. 342]

gedagten gehad heb, sedert dat hij mij de eer aen dede van mij te komen besoeken,¹⁷⁹⁾ te meer, om dat sijn gemelte Hoogheijt met groote opmerkinge mijne een voudige speculatien¹⁸⁰⁾ aenschoude, groet ook UEd: mede broeder de Heer Thomas Gale, ende ook de Heer Guil^M Croune,¹⁸¹⁾ ende de laeste Heer te seggen, dat ik nog veeltijts indagtig ben, het ondersoek van het vrugbaer, ende onvrugtbaer eij,¹⁸²⁾ en dat ik nog eijntelijk hoop het verschil te sullen uijtvinden, Groet mij ook alle de leden vande Konincl. Societeit, en gelieft als nog van mijnent wegen, de dankbaerheijt aende selve te doen,¹⁸³⁾ voor de overgroote eer aen mij bewesen, en ik sal al de dagen van mijn leven blijven.

Mijn Heer

UEdts. ten alder onderdanigste ende verobligeerden Dienaer

Antonj Leeuwenhoeck

179) Zie den brief van 13 Oct. 1679 en aant. 8 aldaar, blz. 106.

180) Speculatien - onderzoekingen, waarnemingen.

181) Bedoeld is William Croone (of Croune), hoogleeraar aan het Gresham College te Londen, die zeer gezien was als geleerde en anatoom. [M.]

182) Zie den brief van 12 Jan. 1680, blz. 146, waar L. aan Hooke schrijft: ‘UEd: recommandeert mij in UEd: aengenamen vanden 17. Octob^r. te examineren de vruchtbare en onvruchtbare eijeren.’

183) Doen - overbrengen aan.

[p. 343]

since he honoured me by a visit⁷⁴⁾, the more so as His Highness watched my simple observations with great attention. I also send my greetings to your colleague, Mr. Gale, and to Mr. Croune⁷⁵⁾, and kindly tell the latter that I am still intent upon an examination of the fertile and the infertile egg⁷⁶⁾, hoping in the end to discover the difference. I also send my greetings to all the Members of the Royal Society and kindly tell them how grateful I am for the great honour they have conferred upon me.

I am, Sir, and shall remain till the end of my days

your most obedient and obliged servant

Antoni Leeuwenhoeck.

74) See letter of 13 October 1679 and note 4 thereto, p. 107.

75) The reference is to William Croone, or Croune, professor in Gresham College, London. He was a renowned scientist and anatomist. [M.]

76) Compare the letter of 12 January 1680; p. 147, where L. writes to Hooke: In your letter of October 17th you recommend me to examine fecund and sterile eggs.

12) A. heeft: ‘in soodanige vaaten wort gedaan, die te vooren seer stark worden geswaavelt’.

+ afb. 46 en 47.

+ ills. 46 and 47.

+ afb. 48.

+ ill. 48

+ afb. 1.

+ ill. 1.

+ afb. 49.

+ ill. 49.

+ afb. 1.

+ afb. 52a en b.

+ ill. 1.

+ ills. 52a and b.

+ afb. 53.

+ ill. 53.

+ afb. 50.

+ ill. 50.

+ afb. 51.

+ ill. 51.

+ afb. 54.

+ ill. 54.

+ afb. 55.

+ ill. 55.