Woordenschat, verklaring van woorden en uitdrukkingen
(1993)–Taco H. de Beer, Eliza Laurillard–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 975]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[R, P, ד]R, P, ד, de Latijnsche, Grieksche en Hebreeuwsche R achter elkander, en uitgesproken Er-ro-res, was het antwoord, dat een zeker godgeleerde aan Balthasar Becker schreef, na de toezending van diens Betoverde Wereld; hij wilde daarmede te kennen geven, dat het boek niets dan dwalingen, errores, behelsde. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ra']Ra', (rah, rang), (hebr.), boos, slecht. Laschoon ra' of hora' = booze tong, laster, kwaadsprekerij. Ajin hora' = het booze oog; geest van nijd. Rieach ra' = leelijke reuk. - In deze uitdrukkingen heeft de volkstaal het woord ho-ra' vaak verbasterd tot horre, looschen horre spreken = lasteren, kwaad spreken, ajin horre hebben = nijdig op iets of iemand zijn. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Raad van louter goden]
Raad van louter goden,
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 976]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Raadselwapen]Raadselwapen, armes fausses, armes à enquérir of cas à enquerre, d.i. een wapenschild, waarin men metaal op metaal of kleur op kleur ontmoet. Hetgeen schending is van den heraldieken hoofdregel, volgens welken steeds kleur op metaal en metaal op kleur moet staan. De wezenlijke of eigenlijke raadselwapens moesten ten teeken dienen, dat de vorst, om de gedachtenis van een of ander roemrijk bedrijf levendig te houden, den beschouwer door die schending heeft willen noodzaken, onderzoek naar de aanleiding er van te doen. Hierop toch zinspeelt de Fransche benaming ‘armes à enquérir’, ‘cas à enquerre’ (geval om te onderzoeken). De waarheid is echter, dat wapens in de Middeneeuwen niet door vorsten verleend, maar door de dragers zelve aangenomen werden; en dat het inachtnemen der regels slechts zoo ver reikt, als de invloed der Fransche beschaving in 't algemeen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Raaf]Raaf, in de Grieksche mythologie als het symbool der zon, gewijd aan Apollo; in de Germaansche godenleer het zinnebeeld van Wodan's alwetendheid. Ze gold weleer voor een geluksvogel; haar gekras werd als een gelukkig voorteeken beschouwd. Het Christendom maakte ze tot een duivelsvogel, als symbool en gezel van den duivel; ja, Augustinus vereenzelvigde het ‘kras, kras’ der raven met lat. cras = morgen! (uitstel van bekeering). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rabbi]Rabbi, (hebr.), letterl. mijn meerdere, mijn heer, mijn leeraar, mijn meester. Titel van een Joodsch geleerde. In het Nederl. taaleigen Rabbijn. In de volkstaal der Nederl. Joden verbasterd tot Rebbe; in die der Portug.-Israel. Nederl. Joden tot Ribi of Ribbi; in die der Duitsch-sprekende Joden vaak tot het korte Reb. Het gebruikelijk meervoud is Rabboniem (Rabbanim; eigenlijk meerv. van Rabban = onze leeraar) = leeraren. Met aanroep: Rabbousai (rabbotai), mijne leeraren, ook gewoon in den zin van mijne heeren. Het gebruikelijk vrouwelijk woord is (met den Poolsch-Litthauschen vrouwel. uitgang -zin), Rebbetzin (Rebbe-tseen) = vrouw van den leeraar, vrouw van den opperrabbijn. Verg. het Nederl. pastoorsche, domineesche. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rabbiem]Rabbiem, (hebr.), velen [zie Raaw, (Raab)]; vandaar term voor: meervoud; ook term voor: het publiek. Tsorchei rabbiem = openbare aangelegenheden, gemeente-zaken. Bifné rabbiem, voor het publiek, in het openbaar. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 977]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Racaille des grandes villes]Racaille des grandes villes, (fr.), schuim der groote steden. Deze woorden werden in de zitting van de Belgische Kamer der Volksvertegenwoordigers van 3 Maart 1893 door den heer Vanderkindere, der gematigde linkerzijde, gebezigd, ter aanduiding van den minderen man, die door verleening van het algemeen stemrecht kiezer zou worden. Men heeft hem die uitdrukking later dikwerf verweten. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Races]Races, (eng.), wedrennen. Goodwood-races, aldus genaamd naar het Goodwood-Park, waarin ze gehouden worden. Ze beginnen den laatsten Dinsdag van Juli en duren vier dagen, waarvan de Donderdag (de cup-day) de belangrijkste is. Deze races zijn zeer gezocht. Het Goodwood-Park werd aangekocht door Charles, first duke of Richmond. De zeven jaarlijksche race-meetings te Newmarket. (1) The Craven; (2) first spring; (3) second spring; (4) July; (5) first October; (6) second October; (7) the Houghton. The Epsom. Aldus genaamd naar Epsom Downs, waar ze gehouden worden. Ze duren vier dagen. The Derby. De 2e dag (Woensdag) van de groote Mei-meeting te Epsom, in Surrey; aldus genaamd naar den Earl of Derby, die deze races in 1780 invoerde. The Oaks. De vierde dag (Vrijdag) van de groote Epsom-races; aldus genaamd naar ‘Lambert Oaks’, in pacht opgericht door de ‘Hunter's-Club’. De Oaks-bezitting ging op de familie Derby over, en de twaalfde graaf was de invoerder van de bovengenoemde races. St. Leger. De groote races te Doncaster; aldus genaamd naar kolonel St. Leger, die deze in 1776 invoerde. Ascot, gehouden te Ascot Heath, in Berkshire. In Nederland: bij Clingendaal. In Frankrijk: bij Longchamps. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rachel (Wij meenen om - te dienen, en worden met de leepe Lea bedrogen]Rachel (Wij meenen om - te dienen, en worden met de leepe Lea bedrogen, zinspeling op het verhaal van Gen. XXIX:16-25. In huwelijkszaken ziet men zich soms bitter teleurgesteld. Leep in dit spreekw. z.v.a. druipende, tranende oogen; Gen. XXIX:17 spreekt nochtans van teedere (doffe en matte) oogen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rachmon]Rachmon, (hebr.), (van rachem, zich ontfermen), iemand die medelijdend, barmhartig is. Rachmonoes, (rachmanoeth), (hebr.), medelijden, medegevoel. Joodsch rachmonoes = zulk medegevoel voor armen en ongelukkigen, dat niet al te deftig en te voorzichtig redeneert, maar broederlijk onder den arm grijpt en helpt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rachmonoh litzlon]Rachmonoh litzlon, (rachmanah litzlan), Chaldeeuwsche uitroep van schrik of angst. De Albarmhartige moge redden! (Zie Rachmon). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 978]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Racine passera comme le café]Racine passera comme le café, (fr.), Racine zal voorbijgaan (d.i. uit de mode raken) evenals de koffie. Volgens Voltaire in de voorrede van Irène een woord van Mad. de Sévigné (1626-96), die 't echter niet gezegd heeft. Zij schreef 16 Maart 1672 aan hare dochter: ‘Racine fait des comédies pour la Champmeslé; ce n'est pas pour les siècles à venir: si jamais il n'est plus jeune, et qu'il cesse d'être amoureux, ce ne sera plus la même chose. Vive donc notre vieil ami Corneille!’ Vier jaar later, den 10en Mei 1676, schreef zij weer aan hare dochter: ‘Vous voilà donc bien revenue du café; mademoiselle de Méri l'a aussi chassé de chez elle honteusement. Après de telles disgrâces, peut-on compter sur la fortune?’ In zijn geheugen verward, vond Voltaire deze spreekwijzen terug en te goeder trouw schreef hij die aan Mad. de Sevigné toe, waartegen de laatste nooit heeft kunnen opkomen, omdat zij reeds tachtig jaar dood was, toen Voltaire dit bericht de wereld inzond. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rad agama]Rad agama of rad madsdjid, hetzelfde als Landraad agama = priesterraad. Volgens art. 3 Recht Organ. en 78 K.R. blijven de tusschen Inlanders of tusschen met deze gelijkgestelde personen van gelijken landaard gerezen burgerlijke geschillen, nl. alleen die omtrent huwelijkszaken en boedelscheidingen, welke volgens de godsdienstige wetten of de zeden en oude herkomsten van die personen, ter beslissing staan van hunne priesters of hoofden, daaraan bij voortduring onderworpen. Nevens elke landraad op Java en Madura is nu eene priesterraad of Landraad Agama (agama = godsdienst) gevestigd, wiens ressort gelijk aan dat van den Landraad. Die priesterraad is saamgesteld uit den penghoeloe van den Landraad (d.i. de penghoeloe of priester die zitting heeft in den Landraad) als voorzitter en minstens 3 of hoogstens 8 Mohammedaansche priesters als leden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Radèn]Radèn, (jav.), titel van personen van vorstelijke afkomst. Raden Mas, titel der zonen van den vorst en van een pangéran in hunne kinderjaren. Raden mas goesti, titel der echte zonen van den vorst in hunne kinderjaren. Raden ajoe, titel der echte dochters van den vorst; ook van zijne onechte dochters, kleindochters en achterkleindochters, nadat zij gehuwd zijn. Raden adjeng, titel dezer dochters enz. voordat zij gehuwd zijn. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Radicaal]Radicaal, aanhanger eener staatspartij die eene geheele verandering der staats- of maatschappelijke inrichting verlangt, zoodat niet slechts het uitwendige, bijkomstige, maar de wortel (radix) worde hervormd. Het woord werd het eerst toegepast op Henry Hunt en Majoor Cartwright en anderen, die eene radicale hervorming, van lat. radix (wortel), dus met wortel en al, grondig, wenschten in te voeren in het stelsel van vertegenwoordiging, en niet enkel een paar steden van het recht van vertegenwoordiging wenschten te voorzien. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 979]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Raiffeisensche banken.]Raiffeisensche banken. In de jaren van schaarschte 1846 en '47 besloot ‘Vader Raiffeisen’ (1818-88), burgemeester van Flammersfeld, eene armoedige gemeente in het ruwe Westerwald (Hessen en Nassau), tot de oprichting eener coöperatieve bakkerij; later eene tot aankoop van vee. Zoo werden de woekeraars teruggedrongen, ter schulddelging richtte Raiffeisen in 1849 zijne eerste Landbouwbank op, met slechts f 3600, en bood geldelijken steun aan ieder, die zich met zijn reglement kon vereenigen. Eerst in 1854 werd de tweede Bank opgericht te Heddesdorf, bij Neuwied, waar Raiffeisen toen burgemeester was; in 1862 de derde, in 1868 de vierde en eerst in 1880 was het pleit gewonnen. In 1885 telde men 245 Banken, in 1889 610, in 1891 885, (1897) in Duitschland 3800 met ruim 300.000 leden; voorts bezaten Italië (1896) 536, Frankrijk (1895) 281, Oostenrijk-Hongarije (1897) 800 en België (1897) 100 dergelijke banken. En bij al het werk, dat reeds is gedaan, heeft nog nooit éen crediteur of éen lid van de Raiffeisensche Banken éen pfennig verloren: zoo uitstekend is alles ingericht. De bank wil: werken op een klein gebied, geld uitleenen aan hare leden, die met zorg gekozen worden, geen zakelijk onderpand eischen, maar toezien, dat het geleende nuttig besteed worde, geen winsten najagen, maar alle verliezen vermijden, door groote gestrengheid. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Raines bill]Raines bill, (am.), nieuwe drankwet, op 5 April 1896 te New-York in werking getreden. In deze wet is voorgeschreven, dat van middernacht af tusschen Zaterdag en Zondag tot vijf uur op Maandag-ochtend geen restauratiehouder iemand wijn bij zijn diner verschaffen mag, en alle saloons (dranklokalen) en restauraties, hotels uitgezonderd, gedurende dien tijd gesloten moeten zijn. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 980]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
vaak voor, in den aangegeven zin. Het is Chaldeeuwsch. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rakoczymarsch]Rakoczymarsch, volgens sommigen de lievelingsmarsch van Frans II Rakoczy, die hem na den rampspoedigen slag bij Zsibo in 1705, het eerst moet hebben hooren spelen door den zigeuner Michaël Barna; werd door Wenzel Ruszsiczka († 1823), in den tegenwoordigen vorm gebracht. Deze marsch had gedurende de omwenteling van 1848 en '49 in Hongarije eene gelijke uitwerking als vroeger de ‘Marseillaise’ in Frankrijk. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ralliez-vous à mon panache blanc]Ralliez-vous à mon panache blanc, (fr.), zie Enfants, si les cornettes enz. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rambouillet (Hôtel de -]Rambouillet (Hôtel de -, een paleis te Parijs van Cathérine de Vivonne, markiezin de Rambouillet (1588-1665). Sedert 1620 was 't langen tijd de verzamelplaats van dat deel der Fransche aristocratie, hetwelk zich toelegde op fijne beschaving, keurigheid van taal, uitwendig onberispelijke zeden en de beoefening van kunsten en wetenschappen. Vernuften als Malherbes, Racan, Balzac, Voiture, Corneille, Chapelain, Scarron, La Rochefoucauld, Mad. de Scudéry, de Markiezin de Sablé, Mad. de Sevigné en vele anderen meer, hadden toegang tot dit middelpunt van geestesbeschaving. Doch de bijnaam ‘les Précieuses’, eens de eeretitel der begaafde vrouwelijke bezoeksters van het Hotel de Rambouillet, veranderde later, toen geest en vernuft tot pedanterie waren ontaard, in een spotnaam, en Molière († 1673) maakte haar tot een onderwerp van spot in zijne ‘Précieuses ridicules’ en ‘Femmes savantes’. In figuurlijken zin wordt de naam toegepast op eene vereeniging, waar fijn vernuft en hoofsche manieren hand aan hand gaan. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ramelan]Ramelan (arab. ramadsan), de 9e maand van het Mohammedaansche jaar, de heilige maand der Muselmannen; de vastenmaand in Ned.-Indië; ook Boelan Poewasa genaamd, zie Poewasa. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 981]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ramesseum]Ramesseum, tempel, gewijd aan Ra, den Egyptischen zonnegod. Ra - me - se - soe = se - soe - ra = Sesostris = Ramses de Groote. Het werd gesticht door koning Ramses den Groote; hij plaatste er een reuzenbeeld, grooter dan eenig ander, uit éen stuk rose graniet gebeiteld; de wijsvinger er van is éen meter lang. Het had eene lengte van 17½ M, en moet 20.000 centenaars gewogen hebben. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ramnes]Ramnes, een der drie oorspronkelijke stammen of tribus van het Romeinsche volk, waaruit de drie riddercenturiën van dezelfde namen gevormd waren; fig. de ridders = het voorname jongere geslacht. Zie bij Lucères. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rantsoen]Rantsoen, of losgeld is de som, waarvoor weleer krijgsgevangenen werden losgekocht of veroverde schepen teruggegeven. Het Wetboek van Koophandel zegt in art. 483: ‘Schip en lading gerantsoeneerd of vrijgekocht... zijnde, is, voor zoo verre de reis niet kan worden ten einde gebragt, de vracht verschuldigd tot de plaats, waar het schip genomen is, in evenredigheid der bedongene vracht. - De vrijgekochte of gerantsoeneerde goederen ter plaatse der bestemming door den schipper bezorgd wordende, heeft de vervrachter of de schipper regt tot de geheele vracht’. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Raoulsche pas]Raoulsche pas, (milit.), wijze van marcheeren of snelloopen, la marche et la course en flexion, ontdekt door den majoor Von Raoul in 1872. In tegenstelling met onzen loodrechten stijven parademarsch, helt daarbij het lichaam naar voren, de knieën worden sterk gebogen en de voeten laag opgetild. Men glijdt dan over den bodem heen met de snelheid en vlugheid van eene kat. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Raphael wäre ein grosser Maler geworden, selbst wenn er ohne Hände auf die Welt gekommen wäre]Raphael wäre ein grosser Maler geworden, selbst wenn er ohne Hände auf die Welt gekommen wäre, (hgd.), Raphael zou een groot schilder zijn geworden, zelfs wanneer hij zonder handen ter wereld ware gekomen; naar Lessing, Emilia Galotti I, 4, waar het gezegde aldus luidt: ‘Oder meinen Sie, Prinz, dass Raphael nicht das grösste malerische Genie gewesen wäre, wenn er unglücklicher Weise ohne Hände wäre geboren worden?’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 982]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rarement à courir le monde,
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rari nantes in gurgite vasto]Rari nantes in gurgite vasto, (lat.), eenige weinige (schipbreukelingen) zwemmende, de een hier, de ander daar, in den wijden oceaan. Vgl. Aeneis I, 118. Gewoonlijk zegt men alleen rari nantes. De uitdrukking wordt bijna altijd gebezigd in ironischen zin, bv. van enkele gelukkige gedachten in een oceaan van onzin; van enkele weinige leden in een groote vergaderzaal, enz. Zie ook op Apparent enz. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rasji]Rasji, mnemo-technische naam, aanduidende den naam van R. Sjelomo Jitschaki, een beroemd Bijbelverklaarder, die in de 12e eeuw in Frankrijk leefde. - Ook zijne verklaringen van de H. Schrift worden met dien naam aangeduid. Vandaar in het algemeen: commentaar; bv. in de uitdrukking: een Rasji op iets zeggen = eene breede uiteenzetting van eene zaak geven. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Raskol]Raskol, gemeenschappelijke naam der tallooze sekten, die de Russische godsdienst heeft. In éen Russisch dorp vindt men soms tien Grieksche sekten vertegenwoordigd. Er zijn allerwonderlijkste sekten onder, met en zonder priesters aan het hoofd; men vindt er die Napoleon I aanbidden, die het Avondmaal in den vorm van rozijnen ontvangen, die zichzelve geeselen, ontmannen, ja verbranden, zich in muren laten inmetselen, enz. enz. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rasphuis]Rasphuis, tuchthuis te Amsterdam, waarin bedelaars, landloopers enz. werden opgenomen (niet te verwarren met het daarachter gelegen ‘'t Huijs van verbetering voor gedebaucheerde jonge Lieden) (Wittebroodskinderen), sulcke als onverbeterlijk zijn en den Ouderen of Wetten ongehoorsaem’. Het rasphuis was tot in 1595 een klooster voor de nonnen van St. Clara. De benaming is ontleend aan het raspen van Brazi- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 983]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
liënhout, dat na aldus bewerkt te zijn, tot het bereiden van verfstoffen dient, welken arbeid de gevangenen genoodzaakt waren te verrichten, of zooals in de ‘Naukeurige en gedenkwaerdige Reijsen van Edward Brocon, M. Br. Door Nederland etc. aengevangen 1668. Uit het Engels vertaelt’. - vermeld staat: ‘hebbende ieder dag een sekere takx, doen soo harden werk dat se naakt en besweet, en 't stof van 't Brasilien hout haer op 't lijf vliegende, het gantsche Lijf over van een schoone roode verwe beschildert hebben’. Als ‘Huis van Arrest en Bewaring’ is het voormalige rasphuis in 1895 afgebroken; op dezelfde plaats (Heiligenweg) bevindt zich thans eene overdekte baden zweminrichting. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rastadter Gesandtenmord]Rastadter Gesandtenmord, de moord op de Fransche ambassadeurs Bonnier en Roberjot, op 28 April 1799, tijdens het Vredescongres. Het ware licht is over deze zaak nog niet opgegaan; maar zóoveel is zeker, dat graaf Lehrbach last had gegeven alle papieren van de afgezanten op te eischen, en dat de huzaren zich niet uitsluitend aan dit bevel hebben gehouden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rastaqouère]Rastaqouère, of rastacouère, (fr.), iemand die door opzichtige kleedij de aandacht trekt. Vandaar een vreemdeling, wiens middel van bestaan raadselachtig is. Volgens Roqueplon komt de uitdrukking van ras ca cuero, zooals men in de Pampas den persoon noemt, die de huiden der gedoode buffels afkrabt. Volgens anderen is de uitdrukking herkomstig van den bekenden komiek Brasseur. Deze had in het stuk Le Brésilien van Meilhac en Halevy, den 9n Mei 1863, in den schouwburg van het Paleis Royal voor 't eerst opgevoerd, de hoofdrol te vervullen. Zooals hij dikwerf deed, voegde hij daaraan veel toe, wat door den tekst niet was voorgeschreven. Ditmaal waren het o.a. vloeken, in zoogenaamd Portugeesch, waarvan een als het aangehaalde woord klonk. Men zegt ook bij verkorting rasta. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rationalisme]Rationalisme, het systeem van hen, die uitsluitend de rede als bron van kennis huldigen ook op godsdienstig gebied, en op grond daarvan al wat de rede te boven gaat verwerpen: geheimen en wonderen, geloof en openbaring. Het rationalisme vond zijne voorstanders in de Engelsche Deïsten en bij de Vrijgeesten (esprits forts) in Frankrijk. In Duitschland was de beroemde wijsgeer Immanuel Kant de groote kampioen voor het rationalisme. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 984]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Raum ist in der kleinsten Hütte,
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ravachol-spel.]Ravachol-spel. Dit spel heeft niets te maken met den beruchten boosdoener, den anarchist Ravachol, maar is een soort van biljartspel, waarbij 20 à 23 witte kegeltjes met een rood kegeltje (den ‘kardinaal’ of ‘Ravachol’ geheeten), in hun midden, dienst doen. De ‘bankier’ moet met een witten bal den rooden bal in den zak stooten, terwijl de witte een zeker aantal kegeltjes moet omworpen. Als de Ravachol valt, telt alles dubbel. Nu wordt door de spelers gewed op een even of oneven getal, dat omgeworpen kan worden; en omdat juist daardoor het spel in een hazardspel ontaardt, is het in België krachtens het Strafwetboek verboden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rayon]Rayon = radius = straal, daarvandaan ‘style rayonnant’ (in het fr.). Eenige schrijvers hebben aan den gothischen bouwtrant uit de XIIIe en XIVe eeuw den naam gegeven van ‘style rayonnant’ in tegenstelling met den bouwtrant der XVe eeuw dien men den naam van ‘style flamboyant’ heeft gegeven, omdat bij den eersten de traceeringen in de vensters stralend, radieerend, zijn en bij den tweeden de vischblaas als type voorkomt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 985]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Real.]Real. Spaansche muntsoort, onderscheiden in real de plata en real de vellon (zilyeren en koperen reaal) = 17 reales de plata = 32 reales de vellon. Een piaster is 8 r.d. pl., zoodat een real = pl. m. f 0.30 Ned. is. Het woord real beteekent koninklijk en heeft eene uitgebreide beteekenis. In de 15e en 16e eeuw waren in de Nederlanden realen van 6, 4 en 3½ stuiver geslagen; Leycester verordende in 1586 een reaal van 50 stuivers; Maximiliaan had reeds gouden en zilveren realen doen slaan, Karel V en Filips II evenzeer groote gouden munten, die realen heetten. De reaal van achten was de naam van den Spaanschen mat of piaster, vooral gangbaar in de Indiën, ook aangemaakt in 1601 te Dordrecht voor de Compagnie van Verre. Eindelijk werden voor Curaçao in 1821 door het Nederl. gouvernement kleine zilveren munten geslagen, die ook realen heetten. Gedurende de 17e en 18e eeuw tot in 't begin onzer eeuw noemde men in 't dagelijksch leven de waarde van 3½ stuiver altijd reaal. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Realisme]Realisme, (philos.), de denkwijs, welke van de veronderstelling uitgaat, dat alles wat is, buiten en onaf hankelijk van het zich voorstellend subject bestaat; als zoodanig overgesteld tegen het Idealisme (z.a.), berust het geheel op de getuigenis der zinnen, en loopt licht op materialisme (z.a.) uit. - In tegenstelling met nominalisme duidt het de zienswijs aan, die de werkelijkheid der algemeene begrippen (universalia) erkent; - welke het nominalisme ontkent, die enkel als voortbrengsels der abstractie beschouwend en voor louter namen (nomina) of woorden (flatus vocis) verklarend. Dit realisme ging het eerst van Plato uit. - In de kunst, die richting welke uitsluitend de navolging der natuur, de bloote natuur, beoogt; terwijl het idealisme zijn doel, het oogmerk aller kunstuiting, in de verwezenlijking van een ideaal van schoonheid en volkomenheid zoekt. - Fr. réalisme, van lat. res = zaak; mid. lat. realiter = werkelijk. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rebekka (Eene -]Rebekka (Eene -, eene snaterige vrouw, eene persoon, die goed haren bek (mond) kan roeren. Die zuiver Nederl. beteekenis geeft alleen op den klank af; want de Hebr. naam Rebecca van Gen. XXII:23, XXIV:15 vg. beduidt letterl. een jong, gemest kalf. Anderen zoeken in dien naam de beteekenis van strik, valstrik (fig. van eene maagd, die door hare schoonheid de jongelingen verstrikt). Ook geschiedkundig heeft Rebekka niets met praatzucht te maken. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 986]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rebekkaïeten]Rebekkaïeten, opstandelingen in Wales (Engeland), die zich sedert 1843 tegen het heffen van tolgelden verzetten en de tolboomen vernielden. Aldus naar Rebekka, de bruid van Isaäc (Gen. XXIV:60), tot wie haar broeders zeiden, toen zij het huis verliet en zij haar zegenden: ‘uw zaad bezitte de poort zijner haters’. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Reboeng]Reboeng, (mal.), jonge loten van de bamboes, waarvan de meeste soorten eetbaar zijn. Atjar reboeng heet het zuur daarvan gemaakt; zie Atjar. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rebus]Rebus, (eigenlijk de abl. plur. van lat. res = zaak), uitdrukking der gedachten door zaken, figuren, of beelden in plaats van door letters; dus, een teekenraadsel, figurenschrift, dat ontcijferd moet worden. Het woord heeft zijn ontstaan te danken aan zekere, reeds omstreeks de helft der 16e eeuw in Frankrijk bekende geschriften, die boertige, vooral erotische aardigheden inhielden en die De rebus quae geruntur (= wat er al niet omgaat) ten titel voerden. Daarvan maakte men allengs de rebus tot men eindelijk ook het voorzetsel wegliet. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rechabieten]Rechabieten, ten tijde der inwoning van het Israëlietische volk in Palestina, een aldaar zwervende nomadenstam; geheeten naar Rechab, den vader van Jonadab (2 Kon. X:15, 23, wien zij groot gezag toekenden, vgl. Jerem. XXXV:6, 8). Zij zetten het monadenleven in al zijne eenvoudigheid voort, en mochten volstrekt geen wijn drinken, ook geene huizen bouwen of akkers bezaaien of wijngaarden planten. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Recherche de paternité est interdite (La -]Recherche de paternité est interdite (La -, (fr.), zie La recherche enz. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Recht dubbel getinneerd]Recht dubbel getinneerd, (wap.), aan weerszijden met tinnen, die recht tegenover elkaar staan, en niet dubbel gekanteeld (zie Dubbel). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Recht van bruiloftsavondkout]Recht van bruiloftsavondkout, zie Droit du seigneur, ook Jus primae noctis. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 987]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1416). Haroen Al Raschid, d.i. de rechtvaardige, de meest bekende der Kalifs van Bagdad (765-809) en de held van verschillende sprookjes uit de ‘Duizend en éen Nacht.’ Jacobus II, koning van Aragon (1261-1327). Khosru of Chosroes, door de Arabieren genaamd Mali al Adel, d.i. de rechtvaardige koning. Moran, de rechtvaardige, raadsheer van Feredach, koning van Ierland. Pedro I van Portugal (1320-67). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Recipe Boisrobert]Recipe Boisrobert, (fr.), neem Boisrobert, vermaning, bij wijze van recept, door Citois, eersten geneesheer van Richelieu, aan dezen opgegeven, toen de kardinaal zich niet wel gevoelde; hij deed Boisrobert, den abt, daarmede weder in genade aannemen, daar Richelieu wist, dat de geestige en guitige opmerkingen van Boisrobert (1592-1662) voldoende waren om zijne gemoedsstemming te veranderen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Recipe ferrum]Recipe ferrum, (lat.), ontvang het staal, kreet van verachting der toeschouwers in het Coliseum te Rome, bij een gevecht op leven en dood. Als de zwaardvechter zijn tegenstander had getroffen sloeg hij zijn blik naar boven, om te zien of hij zijn slachtoffer moest dooden of sparen. Indien de toeschouwers hun duimen in de hoogte hielden, dan werd hem het leven geschonken; hielden zij die naar beneden, dan moest hij sterven. Indien hij onwillig was om zich den genadeslag te laten toebrengen, dan verhief zich deze kreet. Hooggeplaatste personen gingen soms de arena binnen, om getuige te zijn van den doodstrijd van den overwonnene of het warme bloed te proeven van een of anderen dapperen held. Had de zwaardvechter getroffen, dan riep hij Hoc habet (dat heeft hij beet). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Recollecten]Recollecten, (r.k.), doorgaans Recolletten genoemd, zijn die afdeelingen der Franciscaner-orde, welke wegens het volgen der gestrengste orde-regelen (regularis et strictioris observantiae), ook den naam van Observanten dragen en daartoe verzameld (recollecti) werden. In de Fransche taal worden de Franciscanen of Minderbroeders in 't algemeen Recollecten genoemd; doch eigenlijk zijn 't die Observanten, welker afdeeling in 1530 is gesticht en door paus Clemens VII in 1532 is bevestigd. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 988]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
zie niet om; fr. Fais ce que dois Advienne que pourra, spreuk van koning Lodewijk van Holland. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Recto]Recto, de rechter bladzijde (pagina) van boeken. Tot voor ongeveer 300 jaar geleden had elk blad (folio) van gedrukte boeken hetzelfde nummer voor beide zijden en moest men deze onderscheiden tusschen fol. 1 enz. recto en fol. 1 enz. verso (omgeslagen). Verso is dus steeds de linkerbladzijde. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Redder van den vrede van Europa]Redder van den vrede van Europa, bijnaam van den Graaf van Zuylen, minister in 1866. Volgens zijn beweren zou een hooggeplaatst persoon hem hebben toegevoegd: ‘vous avez sauvé la paix de l'Europe’, wat hij op het Londensch Congres bij de behandeling der Luxemburgsch-Limburgsche kwestie zou gedaan hebben. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Redemptoristen]Redemptoristen, (r.k.), leden eener geestelijke orde, ook wel Liguorianen of Liguoristen geheeten. De orde werd in 1732 door Alphonsus Maria de Liguori te Napels gesticht en in 1749 door paus Benedictus XIV bevestigd. Ze ontleent haren naam aan den Zaligmaker (Redemptor), en komt in vele opzichten overeen met die der Jezuiten, vooral wat betreft de uitbreiding van het R.-K. geloof. In 't bijzonder belast ze zich met de kerkelijke opleiding der jeugd. De leden dezer congregatie leiden een gemeenschappelijk leven, houden zich aan de drie geloften der monniken, en hebben leekebroeders ter behartiging hunner wereldlijke zaken. Tegenwoordig zijn zij over 't grootste gedeelte der christelijke wereld verspreid. In Oostenrijk en Nederland hebben zij ook vrouwenkloosters. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Reductie]Reductie, (lat.) reductio, letterl. terugbrenging, herleiding. Zie bij Conversie. Met de Reductie van Groningen wordt bedoeld het toetreden dezer provincie i.d. 22 Juli 1594 tot het verbond der zes overige provinciën, krachtens de Unie van Utrecht (Januari 1579), waardoor de Republiek der Zeven Provinciën tot stand kwam. Van 17-22 Sept. 1894 is het Reductiefeest te Gron. gevierd, tegelijk met het 56e Lustrum (z.a.) der Groningsche Hoogeschool. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Referendum]Referendum, (lat. ad referendum = hetgeen te berichten is), stemming van het volk over wetten en besluiten, in de landen waar deze rechtstreekschen invloed des volks op de wetgeving bestaat, met name in Zwitserland. Ook de beslissing bij hoofdelijke stemming door alle leden van een in afdeelingen verdeeld genootschap of maatschappij. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 989]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Reformatie (Contra- -]Reformatie (Contra- -, door de Jezuiten te werk gesteld tegen de Reformatie of Kerkhervorming van 't begin der 16e eeuw, waarvoor de grondslag gelegd werd door den Godsdienstvrede van Augsburg in 1555, krachtens welken het aan elken landsheer of landsvorst werd overgelaten te beslissen, welke belijdenis in zijn gebied zou worden toegelaten. Die Contrareformatie ving, op der Jezuieten aanstoken, sedert 1556, van uit Ingolstadt, in Beieren aan; en in 1563 werden uit dit land de Evangelische predikers en leeken verdreven, en de Evangelische adel buiten den Landdag gesloten. Dit voorbeeld volgden de Roomsche vorsten, die in Trier, Wurzburg, Bamberg, Salzburg de Protestantsche predikers vervingen door kweekelingen der Jezuieten, enz. Aartshertog Ferdinand verdreef in 1590 de Luthersche predikers uit Stiermarken, Karinthië, Krain (Carniole), enz. enz. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Reformatory]Reformatory, strafgevangenis te New-York, voor vrouwen, waar een bepaald systeem wordt gevolgd, dat voortreflijk werkt. De gevangenen worden daarheen verwezen voor onbepaalden tijd, die echter in geen geval een aangegeven maximum te boven mag gaan. De directrice mag beslissen of het verblijf aldaar ook verkort mag worden. De gestraften komen eerst in een proefafdeeling, waar ze een maand in afzondering leven. Daarna spreekt de directrice haar toe, wijst er op, dat het verleden voorbij en vergeten moet zijn en drukt haar op 't hart er met niemand over te spreken. De veroordeelde krijgt dan het costuum der tweede afdeeling aan en klimt langzamerhand op naar hoogere afdeelingen, telkens door een ander costuum aangeduid en waar telkens grooter voorrechten aan zijn verbonden. De hoogste afdeeling is in tweeën gesplitst. De eene helft draagt een rood lintje, een eereteeken. Wie dat draagt, heet ‘Trustwoman’, een vertrouwde. En wie door wangedrag dat lintje verliest, kan het nooit weer terug krijgen. Wie zich nu onberispelijk gedraagt tot zoover, wordt ontslagen. En ook 't sneller of minder snel opklimmen tot dien hoogen rang, hangt van 't gedrag af. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Regenten-contracten]Regenten-contracten, waarbij zich in de 17e eeuw en later, onder de zoogenaamde Familie-regeering in de steden, de familiën, die het roer in handen hadden, bij eede verbonden, alle ambten en betrekkingen onder elkander te verdeelen. Roosters van opvolging werden opgemaakt, zoodat ieder zijn beurt kreeg, en zelfs voor de jongere leden der oligarchie werd gezorgd. In Delft bv. regeerde de familie v. Bleiswijk; een jonger lid ging naar Gorkum en werd daar in de regeering gebracht. Die regenten-contracten heetten ook wel contracten van correspondentie. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 990]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
rijk of wel het beheer van eene afdeeling der Staatsinkomsten, zooals de tolrechten, de accijnsen, het brievenvervoer, enz., zijn strikt genomen onderwerpen van régie, doch werden nergens zoo genoemd. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Régiment de la calotte]Régiment de la calotte, (fr.), de gekke bende, spotnaam in 1702 onder officieren bij de lijfwacht gegeven aan eene in alle vormen ingerichte vereeniging van vroolijke menschen, die tot zinspreuk kozen C'est régner que de savoir rire, en tot Latijnsche Favet Momus, luna influit (Momus begunstigt ons, de maan sluipt binnen), die bijna eene eeuw lang met bijtenden spot vervolgde, wat hun belachelijk voorkwam. Daartoe behoorden later zelfs Villars, de Regent, Lodewijk XV, Dubois, Law, kardinaal Fleury, Fontenelle, Lamotte, Voltaire, Destauches. Vandaar calotte voor bijtende scherts of spotschrift. Darmesteter geeft de volgende verklaring: Au commencement du XVIII siècle, calotte de plomb avec des grelots adoptée comme emblème par une association de beaux esprits satiriques dite régiment de la calotte. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Regina imp(erium) ineunte diurn(orum) comment(ariorum) scriptoribus ex omnib(us) gent(ibus) congregatis laeta gens Batava]Regina imp(erium) ineunte diurn(orum) comment(ariorum) scriptoribus ex omnib(us) gent(ibus) congregatis laeta gens Batava, (lat.), bij de aanvaarding der regeering door de Koningin, aan de dagbladschrijvers uit alle volkeren, het verheugde Bataafsche volk. Opschrift (door prof. Dr. Abr. Kuyper) in een oranjetak, der herinneringsmedaille, te Scheveningen den buitenlandschen journalisten tot een aandenken aan de Inhuldigingsfeesten (31 Aug. - 6 Sept. 1898) aangeboden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rehabilitatie]Rehabilitatie, volgens de vroeger geldende bepalingen van het Wetboek van Koophandel het rechtsmiddel, waardoor de staat van faillissement en zijne gevolgen geheel worden opgeheven; volgens de thans geldende wet van 30 Sept. 1893 (Stbl. no. 140), het middel om, nadat het faillissement heeft opgehouden, feitelijk te constateeren, dat de vroeger gefailleerde zijne schulden heeft voldaan, en dit feit openbaar te maken. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 991]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ruim ¼ cent, welke in briefjes van 1200, 2400, 5000, 10.000 en 20.000 rees verhandeld wordt; doch die briefjes hebben nauwlijks ⅓ der opgegeven waarde, milreis = f 2.70. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Reinen (Den - is alles rein]Reinen (Den - is alles rein, Tit. I:15. Vermaning, door Paulus, tegenover de Levitische reinheid of onreinheid, omtrent het gebruik van sommige spijzen, gegeven aan Titus, ter aanduiding dat degenen, die rein (onbezoedeld) zijn van gemoed, vrijelijk gebruik mogen maken van allerlei voedsel en zaken, zonderdat dit gebruik hun eene oorzaak van zonde wordt. Niet aan die voorwerpen kleeft de zonde; maar van de gezindheid, waarmee men iets doet of nuttigt, hangt alles af. Gemeenlijk echter wordt dit gezegde spreekwoordelijk misbruikt, tot verontschuldiging van deelneming aan hetgeen onheilig is, van roekeloosheid en onmatigheid. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Religio quadrata]Religio quadrata, (lat.), eene uit vier klassen bestaande regeling voor de kloosters, door paus Gregorius VII (zie Hildebrand) vastgesteld. Letterl. vierkante (d.i. goed gesloten en ineengevoegde) gods- of eeredienst. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Remember the Maine!]Remember the Maine! (am.), denk aan (het stoomschip) de Maine! wacht- en stopwoord der Amerikanen in den 21 April 1898 begonnen oorlog tegen Spanje, ter ophitsing der gemoederen tegen de Spanjaarden, die verdacht worden gezegd Amerikaansch stoomschip verraderlijk te hebben laten springen door eene onderzeesche mijn, vóordat de oorlog uitbrak. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 992]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Remonstranten (De vader der -]Remonstranten (De vader der -, Jacobus Arminius, hoogl. te Leiden († 1609); zie Geweten. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Remporter]Remporter (ook ramasser) une veste, (fr.), letterlijk een vest terughalen of oprapen, in werkelijkheid niet slagen, schipbreuk lijden (in figuurlijken zin). De uitdrukking heeft den volgenden oorsprong: Verscheiden jaren geleden werd in den Vaudeville-schouwburg te Parijs, een stukje, getiteld Les Etoiles, opgevoerd. In een samenspraak tusschen een herder en eene herderin noodigde de eerste deze uit op het gras te komen zitten. De herderin weigerde echter, voorgevende dat het gras wegens de ‘tranen van den dauw’ vochtig was. ‘Ga dan op mijn vest zitten,’ hernam de herder. Die woorden brachten de geheele zaal aan het lachen en fluiten. De daardoor van zijn stuk gebrachte herder nam zijn vest weder op groette het publiek en verliet het tooneel. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Renaissance]Renaissance, (fr.), d.i. wedergeboorte, het herleven der letterkunde, kunsten en wetenschappen, op den grondslag der Grieksch-Romeinsche of klassieke beschaving waartoe het terugvinden der fragmenten dier beschaving in de 14e eeuw in Italië aanleiding gaf. Vandaar verbreidde zich deze richting van kunst en smaak over geheel Europa en oefende vooral den meest zichtbaren invloed uit op de beeldende kunsten (vooral de architectuur) en de letterkunde. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Renaissance-stijl]Renaissance-stijl, ook Hollandsche renaissance-stijl. Bouwstijl, die een gevolg was van navolging der klassieke voorbeelden aan welke men eene breedere, frisschere en vrijere levensopvatting toeschreef, dan die der Middeleeuwen. Ze kwam tot ons over uit Italië, waar de gothiek nimmer had gebloeid. In de 15e eeuw wilde men, wars van het Middeleeuwsche scholasticisme en mysticisme, weder het natuurlijke licht zien der klassieke kunst en letteren. De gothiek, die begon te verbasteren, maakte plaats voor een ernstig bedoelde doch vaak ook mislukte navolging van de ziens- en gevoelswijs der klassieke volkeren, die de schoonheid der schepping en der schepselen wisten te bewonderen in de hun eigene harmonische verhoudingen. Alzoo ontstond de Renaissance (fr. wedergeboorte, herleving), in den bouwstijl, wier invloed voor 't eerst in het huisraad der gothisch-gebouwde kerken doordrong. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rendez l'encrier!]Rendez l'encrier! (fr.), geef den inktkoker terug! Bij eene in 1866 te Straatsburg gehouden verkiezing voor het Wetgevend Lichaam, leed de heer Ed. Laboulaye (1814-1883), de kandidaat der oppositie, schipbreuk. Als troost boden hem de dames der stad een prachtigen zilveren inktkoker aan. Toen echter in 1870 de befaamde volksraadpleging (plebisciet) door Napoleon III werd uitgeschreven, maakte de heer de Laboulaye een brief openbaar, waarin hij verklaarde daarmede volkomen in te stemmen. Dat werd door de vrijzinnigen als verraad beschouwd. Het blad La Cloche bevatte dientengevolge een opstel, dat de aangehaalde woorden ten titel | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 993]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
voerde, en waarin schertsenderwijs werd aangekondigd, dat eene delegatie van Straatsburg te Parijs was aangekomen om den inktkoker terug te eischen. Een aantal nieuwsbladen namen die mededeeling over, meenende, dat zij ernstig gemeend was. Dat vooral werd den heer de Laboulaye meermalen naar het hoofd geworpen; immers hij had den inktkoker behouden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rendre à César ce qui est à César]Rendre à César ce qui est à César, (fr.), den keizer geven, wat des keizers is; zie Geef den keizer enz. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Reptilia Parnassi]Reptilia Parnassi, (lat.), de reptiliën (kruipende dieren) van den Parnassus, d.w.z. de middelmatige dichters, door het bewustzijn van hunne middelmatigheid gewoonlijk spijtig en giftig. - De berg Parnassus, met de stad Delphi aan zijn voet, was de zetel van Apollo, den god der dichters. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Reptiliënfonds.]Reptiliënfonds. Bij de bespreking, in de Pruissische Kamer der Afgevaardigden, van het beheer van het na den krijg van 1866 in beslag genomen vermogen van den Keurvorst van Nassau, uitte men de vrees, dat de daaruit gekweekte intrest, nevens de geheime fondsen, zouden dienen, om zekere nieuwsbladen te ondersteunen. Daarop antwoordde Bismarck o.a. (30 Januari 1869), men behoorde der Regeering dankbaar te wezen, dat zij de kwaadaardige kruipende dieren (reptilen) tot in hunne schuilhoeken vervolgde. Daarmede werden dus de belagers der Pruissische Regeering bedoeld. Deze gaven echter allengs den naam reptil aan hen, die geacht konden worden het gouvernement niet belangeloos in de pers te verdedigen. Toch komt het vaderschap van den naam reptil voor zekere journalisten aan een ander, en wel aan Felix Pyat (1810-1889) toe. Immers deze schreef in diens voorrede tot Tillier's werk Mon oncle Benjamin (1846), blz. VII: ‘Pour beaucoup de gens encore, tout pamphlet est une énormité, une oeuvre monstruense, hideuse, faite de haine et d'envie; il n'y a que les Locustes de la pensée qui manipulent ces poisons; il n'y a que les reptiles de la presse qui distillent ce venin.’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 994]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
rivier was door al zijne strafoefeningen zóo bedorven, dat men zich het gebruik er van ontzeggen moest. Carrier's hoofd viel in 1794 onder de guillotine. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[République n'a pas besoin de savants (La -]République n'a pas besoin de savants (La -, de Republiek heeft geene geleerden noodig. Woord, dat men aan Robespierre, den president van het Schrikbewind te Parijs, toeschrijft, als door hem geuit, wanneer groote geleerden, - bv. een Antoine Laurent Lavoisier, lid van het hoogste wetenschappelijk lichaam in Frankrijk, 8 Mei 1794, - tot de guillotine werden veroordeeld. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Répugnant athéisme]Répugnant athéisme, (fr.), weerzinwekkend atheismus. In de zitting der Belgische Volksvertegenwoordiging van 18 Juli 1895, zeide de toenmalige minister van buitenlandsche zaken De Burlet, nopens het neutraal onderwijs, dat hij den huisvader slechts diep kon beklagen, die zijne kinderen in een weerzinwekkend atheismus liet opgroeien (croupir). Deze woorden, die den minister dikwerf werden verweten, lokten een onbeschrijflijk tumult uit. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Requiem]Requiem, (lat.), R.-Katholieke zielmis voor een gestorvene en het daarbij behoorend muziekstuk, naar de aanvangswoorden van den Introïtus: Requiem aeternam dona eis, Domine etc., geef hun (of hem of haar) de eeuwige rust, Heer enz. Het Requiem bestaat uit de volgende onderdeelen: 1) R. Kyrie, Christe, Kyrie; 2) Dies irae, R.; 3) Domine Jesu Christe; 4) Sanctus, Benedictus; 5) Agnus Dei, Lux aeterna. Van de hoofddeelen der gewone mis ontbreken dus het Gloria en het Credo. De voornaamste Requiems zijn van de componisten Mozart, Jomelli, Winter, Cherubini, Neukomm, Vogler, Brahms, Eybler en Gounod. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Requisiet]Requisiet, voorwerp, dat op het tooneel gebruikt wordt, geleverd door den tooneelmeester of requisiteur; wanneer een acteur (of actrice) van weinig bekwaamheid in zijne rol aangemerkt heeft, dat hij plotseling tot de grootste droefheid, razernij moet overgaan en zich er niet machtig genoeg toe gevoelt, wordt uit scherts gezegd: nu ja dat zijn requisiten; hij moet tranen storten. ‘O, geeft u dat maar aan den requisiteur op.’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 995]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Reservatio mentalis]Reservatio mentalis, (lat.) of restrictio mentalis, is wanneer men in zijn geest de woorden, welke men uitspreekt, in een anderen zin dan in den gewonen, natuurlijken verstaat, ze verdraait of beperkt. Bij beloften of eeden is dit slechts een bijzondere toepassing der reservatio mentalis in het algemeen. De uitdrukking werd 't eerst door Busembaum (1610-68), in diens Medulla theologia moralis (1653), III, 2, gebezigd. Het denkbeeld wordt echter reeds in de Opus morale (1614), van Thomas Sanchez (1551-1610), III, 6, § 15, gevonden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Residuo (Fidei-commissum de -]Residuo (Fidei-commissum de -, volgens de Nederl. wetgeving het fidei-commis (z.a.) van de rest, van het overblijvende eener nalatenschap, d.w.z. eene zoodanige erfstelling voor de hand ‘waarbij een derde of bij diens vooroverlijden al zijne wettige kinderen zijn geroepen tot het geheel of een gedeelte van hetgeen de erfgenaam of legataris, bij zijn overlijden, van de erfenis of van het legaat onvervreemd of onverteerd zal overlaten’ (art. 928 B.W.). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Resjoes]Resjoes, (resjoeth), n. hebr. = gebied, terrein, gezags-grens, gezag (van hebr. jarasj, in bezit nemen); vandaar ook, verlof, toestemming. Resjoes-horabbiem = publiek terrein (zie Rabbiem). Resjoes ha-joochied = privaatterrein. bi-resjoes = met verlof; in eens anderen resjoes komen = eens anderen gebied betreden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Respeto (Coches de -]Respeto (Coches de -, letterl. eerbieds- of huldekoetsen, fr. carrosses de respect, ledige, door tal van paarden getrokkene, oogverblindend prachtige statiekoetsen, in Spanje bij weidsche optochten, waaraan het Koninklijk Huis deelneemt, gebezigd. Men gebruikte ze nog bij gelegenheid van het huwelijk van Spanje's koning Alfonso IX, en bij het onder de feesten van dat huwelijk, 26 Jan. 1878, gehouden stierengevecht. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Responsorium]Responsorium, (lat., muz.), een der oudste vormen van het Katholieke kerkgezang, eigenlijk de vorm een onderdeel van het Katholieke breviergebed, verwant met de antiphonie, maar niet van Oosterschen, doch van Italiaannschen oorsprong, waarbij voorganger en gemeente elkaar afwisselen (antwoorden). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 996]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hamlet, in Shakespeare's treurspel van dien naam, V, 2. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Restaurant]Restaurant of Restauratie, (fr.), huis waar spijzen en dranken te verkrijgen zijn, ververschingslokaal, eethuis, gaarkeuken. Volgens Fournier ‘Paris démoli’, Inleiding blz. 39, ontstond het woord in 1765 te Parijs daardoor, dat een zekere Boulanger boven de deur van zijn eethuis met verminking van Matth. XI:28 liet zetten: ‘Venite ad me omnes qui stomacho laboratis, et ego vos restaurabo’; komt tot mij gij, die aan de maag lijdt, en ik zal u verkwikken. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Retaliatory Insurance Bill]Retaliatory Insurance Bill, (am.), ingediend door Husted, 17 Febr. 1896, door den Gouverneur van den Staat New-York geteekend. Hierbij worden vreemde levensverzekering-maatschappijen te New-York uitgesloten, bij wijze van wedervergelding, - retaliatory = wedervergeldend, - omdat die van New-York in Pruisen uitgesloten zijn geworden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Reticuul]Reticuul, fr. réticule, handtaschje voor brei- en naaiwerk, dat de dames wel aan den arm dragen, als zij op bezoek gaan. Van lat. reticulum (netje), verkleinw. van rete (net), dat die taschjes oorspronkelijk waren; later werden ze gevoerd, en eindelijk verviel het netje, en werden ze uit dichte fijne stof gemaakt. Sedert enkele jaren zijn ze (ook wel als netjes) weer in de mode. Misverstand doet het woord als ‘ridicule’ (belachelijk) uitspreken. Het voorwerp ontstond, nadat Mevr. Tallieu, in 1797, de robe à la grecque had uitgedacht en de dames van Parijs zich in Grieksche en Romeinsche kleederen hulden, waarin echter geene zakken konden worden aangebracht. Men droeg daarom een netje of zakje aan den arm. Nu moest dat voorwerp nog, en wel met een Griekschen of Latijnschen naam worden gedoopt. De dames raadpleegden toen Gall, op wiens voorstel de naam réticule werd aangenomen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 997]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ratsach = moorden). Retseiach (hebr.), (eig. rotseach = moordenaar), vaak in den zin van woest mensch, baldadige kwant. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Reus Goliath]Reus Goliath, naar 1 Sam. XVII, de reusachtige aanvoerder der Philistijnen, dien David met zijn slinger doodde; daarom in 't algemeen een reus, reusachtig mensch. (Zie Goliath). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Reuzen]Reuzen,
Van de reuzen, die werkelijk bestaan hebben, vermelden wij nog:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 998]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In Nederland:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Réveil]Réveil, (fr.), herleving, wederopwekking van het geestelijk en christelijk leven. Dit wenschte Jean de Labadie († 1674), opzichtens de Nederl. Hervormde Kerk, die schier doodgekneld lag in het keurslijf van een strak en steil dogmatisme. Een réveil is geen geestelijk mirakel, maar ontwaking uit den slaap, en onderstelt diepe overtuiging van zonden. In onze eeuw is een nieuw reveil van Engeland als revival uitgegaan, dat Zwitserland deed herleven en voor het protestantsche Frankrijk eene heilzon deed dagen, en het kwam tusschen 1840 en 50 in Nederland tot eene krachtsontwikkeling, welke hare werking nog gevoelen doet. Het woord réveil laat ruimte voor ontwaking en voor opwekking, daar de naam is ontleend aan het signaal, dat des ochtends door trommelslag of trompetgeschal aan de soldaten gegeven wordt; vanhier réveil = ochtendtrom. Uit de kazerne-taal overgebracht naar de gemeente van Jezus Christus, wordt het een levens-signaal, dat òf tot ontwaking oproept, òf de ontwaking zelve voorstelt. Het oudste réveil is gewis dat van Gen. IV:26, toen men in Enos' dagen den naam des Heeren begon aan te roepen in gemeenschappelijke samenkomsten, toen het na Kaïns broedermoord bleek, dat de boosheid der menschen menigvuldig was op aarde. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Réveillon (Le -]Réveillon (Le -, (fr.), de nachtwake vóor Kerstmis, als de Parijzenaars worden uitgenoodigd ter mis door het loflied in de kerken: ‘Minuit, Chrétiens, c'est l'heure solennelle’. Er behoort bij, hetgeen thans met het woord eigenlijk wordt bedoeld, een welvoorziene nachtmaaltijd. Op het land gaf men in Frankrijk vroeger, en men doet het misschien nòg, voeder aan de beesten op stal, gedachtig aan den stal van Bethlehem. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 999]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Revenant de la revue (En -]Revenant de la revue (En -, algemeen bekend Fransch lied, muziek van Desormes (1840-98), waarin o.a. voorkomt ‘Voir et complimenter l'armée française’. Door den caféchantant-zanger Paulus in de mode gebracht, werd het een der Boulangistische volksliederen. Bij ons maakte men er de woorden op: Wij zijn gegaan
Zeer netjes aangedaan
Al naar de Maliebaan
(de plaats, waar in Den Haag de revues worden gehouden). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Revenons à nos moutons]Revenons à nos moutons, (fr.), lett. laat ons tot onze schapen wederkeeren, fig. houden wij ons bij ons onderwerp. Is ontleend aan l'Avocat Patelin, kluchtspel uit de vijftiende eeuw, aan Pierre Blanchet toegeschreven. Patelin, een arme advocaat heeft linnen noodig. Hij gaat een manufactuurwinkel binnen, waar een fraai stuk linnen zijne aandacht trekt. De winkelier, dien hij door mooie woorden gewonnen heeft, is bereid zes el van dat linnen mede te geven, het geld te komen halen en te blijven eten. De winkelier komt, maar verneemt van de vrouw van den advocaat, dat haar man op sterven ligt, en geen linnen gekocht kan hebben, waarop hij heengaat. Daarna wordt den winkelier een schaap ontvreemd, en hij klaagt den dief aan. Deze vervoegt zich bij Patelin, die hem aanraadt op al de vragen van den rechter niets anders te antwoorden dan Mè-è! Op de terechtzitting raakt de winkelier door het onverwacht verschijnen van Patelin zóo van zijn stuk, dat hij het proces vergeet en den advocaat beschuldigt hem zes el linnen ontstolen te hebben, waarop de rechter hem in de rede valt met de woorden: Sus! Revenons à nos moutons! De klager gaat niettemin voort met zijne zaak te bepleiten; daar hij echter telkens het gestolen linnen met het gestolen schaap verwisselt, wordt hij met zijne aanklacht afgewezen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Revisionistische partij]Revisionistische partij, de partij van den overleden generaal Boulanger. Daarbij wordt met ‘revision’ grondwetsherziening bedoeld. Maar thans, nu men bij 't woord revision slechts aan de revisie van 't Dreyfus-proces denkt, is de Boulangistische partij (of liever: de lieden, die vroeger die partij uitmaakten) juist anti-revisionistisch. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1000]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
tegen de maatschappij worden opgenomen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rex]Rex, (lat.), koning. De volgende oude eeretitels worden aan verschillende R.-Katholieke vorsten toegekend: rex apostolicus, de apostolische koning (van Hongarije); rex catholicus, de Katholieke koning (van Spanje); rex christianissimus, de allerchristelijkste koning (van Frankrijk); rex fidelissimus, de allergeloovigste koning (van Portugal). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rex probavit, non rempublicam suam esse sed se reipublicae]Rex probavit, non rempublicam suam esse sed se reipublicae, (lat.), de Koning heeft bewezen, getoond, dat de Staat niet aan den koning behoort, maar de koning aan den Staat. Seneca, De clementia, I, 19. Vgl. de spreuk van Frederik den Groote: Der Fürst ist der erste Diener seines Staates (hgd.), de vorst is de eerste dienaar van zijn Staat. Bij Vondel in Palamedes: De vorst is om 't gemeen, 't gemeen niet om den vorst. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rex regnat, sed non gubernat]Rex regnat, sed non gubernat, (lat.), zie Le roi règne et ne gouverne pas. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rhapsoden]Rhapsoden, bij de Grieken de zangers, die van de eene plaats naar de andere trokken en vooral bij feestelijke gelegenheden de heldenzangen van Homerus voordroegen. Van het gr. raptein (samenvoegen) en ooidè (gezang). De naam is overgebleven in rhapsodieën, ter aanduiding der afzonderlijke zangen van de Ilias en de Odyssea, als ook van verhalen, fragmenten enz., die wel niet als éen geheel zijn aan te merken, maar toch in zoover bij elkander kunnen worden gevoegd, als ze éen geest en strekking hebben. Vandaar rhapsodisch voor: bij stukken en brokken, maar toch deelen, die te zamen éen geheel uitmaken. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rhein (Sie sollen ihn nicht haben, Den freien deutschen -]Rhein (Sie sollen ihn nicht haben, Den freien deutschen -, (hgd.), zij zullen den vrijen Duitschen Rijn niet hebben. Eerste regels van een, in 1840, door Nicolaus Becker (1809-1845) tegen Frankrijk gericht lied, en waarop A. de Musset (1810-1857), in 1841, met diens lied Le Rhin allemand antwoordde, waarvan de vier eerste coupletten telkens met de woorden aanvangen: ‘Nous l'avons eu, votre Rhin allemand’. Wij hebben uwen Duitschen Rijn bezeten. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1001]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Richard Arundel (Koning -]Richard Arundel (Koning -, een reus, wegens zijne uitstekende ooren Koning ezelsoor geheeten; volgens de sage stichter van een prachtig hof te Voorburg bij 's-Gravenhage, dat hij Arundelberg (thans Arendsberg) noemde, en van welks pracht en grootte sommige oude kronieken met uitbundigen lof gewagen. Zijne vrouw was mede eene reuzin, afstammend van de reuzen die uit Albion (Engeland) waren gekomen. Hieruit blijkt, dat na den ondergang der Romeinsche heerschappij in onze gewesten allerlei vreemde vrijbuiters het land overstroomd en zich in de Romeinsche burchten genesteld hebben. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ridder van de droevige figuur]Ridder van de droevige figuur, zie Chevalier de la triste figure en El caballero. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ridders van de ronde tafel]Ridders van de ronde tafel, twaalf helden uit een fabelcyclus der riddertijden. Zij zaten om eene ronde tafel, ter vermijding van twist over den voorrang. Het tooneel van dezen cyclus is in Engeland, bij de oorlogen der oude Britten tegen de Angelsaksers, een Britsch koning Arthur of Artus is de hoofdpersoon. Zij doolden rond in verschillende landen, als toonbeelden van eer, braaf heid, dapperheid en kuischheid. Hun aantal wordt verschillend opgegeven, de meest bekende zijn: Lancelot, Percival, Walewein, Sagermorte, Eggraveen of Agraucine, Bohort of Boherde, Garet of Gariëlte, Mordret, Aglsöl, Ywein, Hestor en Keije. - In de Arthurromans is: 1o. de dapperste en edelste koning, Arthur; 2o. de schoonste vrouw, Ginevra; 3o. het trouwste minnend paar Tristan en Isolde; 4o. de getrouwste ridder Keije; 5o. de dapperste en verliefdste ridder Lancelot; 6o. de deugdzaamste Galahad. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ridders van den gouden krijgsdienst]Ridders van den gouden krijgsdienst, zie Lateraansche hofpaltsgraven. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ridderschap]Ridderschap, onder onze vroegere grondwetten van 1814, '15 en '40 het geheel der adellijke personen in elke provincie, aan wie, krachtens die staatsregelingen zekere bijzondere rechten waren toegestaan, o.a. dat zij in de provinciale staten een afzonderlijken stand uitmaakten en in die colleges vertegenwoordigd werden, afgescheiden van de steden en de dorpsbewoners. Ook hadden zij in de provincie, waarin zij woonden, vrije jacht. Die voorrechten zijn door de herziene grondwet van 1848 afgeschaft. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1002]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
op den hals of den nek, dien de schildknaap, nadat hij vermaand was, alle ridderlijke deugden te betrachten, ontving van den ridder, die hem in de orde opnam; in den lateren riddertijd werd de slag ook op de wang aangebracht. Dit was een Fransch gebruik. De slag met het plat van het zwaard op den rug kwam in Duitschland voor, als de vorst iemand in den adelstand verhief. Deze herinnerde aan het lijden van Christus, die geslagen werd, Matth. XXVI:28; XXVII:30; Mark. XV:19; Luk. XXII:64, en verplichtte den ridder tot den Christelijken krijgsdienst. Het was de laatste slag, welken hij dulden mocht. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ridderzegel]Ridderzegel, (zeg.), alleen gevoerd door hen, die den ridderslag ontvangen hebben, stelt den eigenaar voor, geharnast (met gesloten vizier) en te paard, het zwaard in de vuist en zijn wapen op het schild, Rondschrift sigillum.... militis (niet equitis). Wel te onderscheiden van ruiterzegel (z.a.). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ridiculus mus]Ridiculus mus, (lat.), een belachelijke muis. Zie ook Nascitur ridiculus mus en La montagne qui en fante une souris. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rien n'est beau que le vrai; le vrai seul est aimable]Rien n'est beau que le vrai; le vrai seul est aimable, (fr.), zie Le vrai seul est aimable. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rien n'est plus commun que ce nom,
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rien n'est si dangereux qu'un ignorant ami,
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rien ne manque à sa gloire; il manquait à la nôtre]Rien ne manque à sa gloire; il manquait à la nôtre, (fr.), niets ontbrak aan zijn roem, hij ontbrak aan den onzen, spreuk van Saurin (1706-1781), geplaatst onder het beeld van Molière, dat in 1773, honderd jaar na des dichters dood werd opgericht, doelend op de omstandigheid, dat Molière geen lid van de Académie is geweest; want in 1660 door Corneille aangezocht om Boileau als lid van de Academie op te volgen, heeft Molière geweigerd, omdat hij dan eerst het tooneel had moeten vaarwel zeggen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1003]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rien ne sert de courir, il faut partir à point]Rien ne sert de courir, il faut partir à point, (fr.), het baat niet of men al (hard) loopt, men moet te juister tijd vertrekken. Lafontaine, Fables VI, 10: Le lièvre et la tortue, waar de haas en de schildpad een wedloop houden. De schildpad sukkelt gestadig door, de haas maakt allerlei dwaze sprongen, rust wat uit, en verliest. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Riflard]Riflard, (fr.), regenscherm. In de 15e eeuw politiebeambten (naar rifler = wegvoeren, aanhouden). Voor parapluie in zwang gekomen, nadat een der hoofdpersonen van La Petite Ville van Picard (den 9n Mei 1801 voor 't eerst opgevoerd), Riflard geheeten, met een reusachtig regenscherm ten tooneele was verschenen. De parapluie heet ook robinson, naar Robinson Crusoë, sedert De Pikériconst (den 2n October 1805) een melodrama van dien naam deed opvoeren, waarin de hoofdpersoon met het overdrachtelijke zonnescherm opkwam; ook pépin, naar een tooneelstuk, Romainville ou la Promenade du Dimanche (30 November 1807), waarin de hoofdpersoon, Pépin, met een reusachtig regenscherm vóór het voetlicht trad. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Right man in the right place (The -]Right man in the right place (The -, (eng.), de rechte man op de rechte plaats, maar niet on zooals men veelal schrijft. De uitdrukking is van Lord Chesterfield, en doelt op een patientie-spelletje, eenigszins gelijkend op ons ‘belegeringspel’, waarbij de partijen pinnetjes moesten plaatsen in de gaatjes waarmede het bord doorboord was: pinnetjes met vierkante stiftjes voor vierkante en met ronde stiftjes voor ronde gaatjes. Elk pinnetje moest dus passen in de bestemde plaats. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1004]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
wereldheerschappij, vanouds het zinnebeeld der Keizerlijke en Koninklijke waardigheid, dagteekent uit den tijd van keizer Justinianus (527-565 n.C.); was in de Middeleeuwen algemeen het symbool van het Duitsche Keizerrijk; behoort thans tot de insigniën van elk koninkrijk en prijkt ook op den top onzer koninklijke kroon (bv. op den Rijksdaalder). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rijksdaalder.]Rijksdaalder. De gewone, maar niet officieele benaming voor ons 2½ guldensstuk, dat dagteekent van 1840, is afkomstig uit Duitschland, waar men de thalers of daalders (zie Daalder), sedert de 16e eeuw geslagen, Reichsthaler noemde. Ook in ons vaderland werden sedert 1567 stukken van 48 à 50 stuivers onder den naam van rijksdaalders geslagen; met zeer verschillende beeldenaars en benamingen; zoodat men had Kruisrijksdaalders, Arendsrijksdaalders, Gehelmde rijksdaalders, Unierijksdaalders, Rijksdaalders met den halven man, Rijksdaalders met den staanden man, Zeeuwsche rijksdaalders à 52 stuivers. Van de meesten bestonden ook halven, en van de laatsten zelfs kwarten en achtsten (zie Pietje). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rinaldo Rinaldini reikt aan Cartouche een brevet van eerlijkheid uit]Rinaldo Rinaldini reikt aan Cartouche een brevet van eerlijkheid uit, de eene bandiet verklaart den anderen voor eerlijk. Bekende uitval van Dr. J. van Vloten († 1883). Zie Rinaldo Rinaldini. - Louis Dominique Cartouche stierf in 1721 op het schavot, omdat hij aan het hoofd eener bende in en om Parijs de stoutste diefstallen uitvoerde, vaak gepaard met moord. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ring van Polykrates.]Ring van Polykrates. Polycrates, in 565/30 v.C. tyran van Samos, rijk en gelukkig, wierp, op raad van Amasis, koning van Egypte, daar hem nooit iets kwaads was overkomen, een ring, het kostbaarste wat hij bezat, in zee; doch ook dien ring verloor hij niet, want hij werd kort daarna gevonden in een visch, die op zijne tafel gebracht werd. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1005]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ringgit]Ringgit, (jav. en mal.), Spaansche mat, een dollar. Ringgit kepala, de Nederlandsche rijksdaalder, vanwege de beeltenis des Konings (kepala = hoofd). Ringgit boeroeng, de Mexicaansche dollar, wegens den condor (boeroeng = vogel). Ringgit mariam, de Spaansche pilaarmat, aldus genoemd omdat men de beide daarop voorkomende pilaren voor kanonnen (mariam) aanziet. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ringzegel]Ringzegel, (zeg.), door den eigenaar in een ring gedragen, dient tot bekrachtiging van oirkonden, door het op de achterzijde der bulla (z.a.) af te drukken, later ook tot sluiting van brieven. In de eerste helft der Middeleeuwen werden dikwijls antieke gesneden steenen als zegel gebezigd; later vertoonen zij meestal het wapenschild, zonder helm, enz.; bij saamgestelde wapens alleen het eerste kwartier. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rip van Winkel]Rip van Winkel, een der hoofdpersonen in Washington Irving's Sketches. Hij is een Hollandsche kolonist in New-York. Bij eene ontmoeting van een vreemdeling in de Kaatskil Mountains helpt hij dezen een vaatje dragen. Op de plaats van bestemming gekomen, neemt Rip een teug uit dit vaatje en raakt in eene verdooving, waaruit hij na 20 jaar ontwaakt. Hij vindt alsdan zijne vrouw overleden en begraven, zijn dorp geheel veranderd, en Amerika onafhankelijk. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rire est le propre de l'homme]Rire est le propre de l'homme, (fr.), uit La Vie de Gargantua et de Pantagruel, van Rabelais, 1e boek. In hun geheel luiden de verzen (9 en 10) aldus: Mieulx est de ris que de larmes escripre: Pour ce que rire est le propre de l'homme = 't is beter lachen dan tranen te beschrijven, want lachen is den mensch eigen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Risjes]Risjes, (verbasterd van hebr. risjoes, risjoet = goddeloosheid, slechtheid), (zie Roosche), gebruikelijk in den zin van: plaagzucht, kwelzucht, boosaardigheid. In het bizonder voor geloofshaat, verdrukking, kwelling, tegenstand, die de Israëlieten van Christenen vaak te lijden hebben. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Risjon-le-Zion wijn]Risjon-le-Zion wijn, wijn uit de wijngaarden van een der tegenwoordige voornaamste Joodsche koloniën in Palestina. Deze kolonie heet Risjonle-Zion, d.i. de Eerste voor Zion (vgl. Jesaja 41, 27), en is op het oogenblik (Oct. '98) te midden der ongeveer 25 Joodsche koloniën in Palestina, ééne der voornaamsten. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1006]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
hij bewijzen kan, dat de brand buiten zijne schuld is ontstaan. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ritualisten]Ritualisten, naam gegeven aan de Puseyïsten (zie Puseyïsmus) omdat zij den ritus, d.i. de plechtigheden der R. Katholieke Kerk, volgen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rob Roy]Rob Roy, Schotsche tegenhanger van den Engelschen avonturier Robin Hood, aan wien Walter Scott een roman wijdde. In de Introduction van dezen roman Rob Roy staat van hem, dat hij was in de Hooglanden ‘playing such pranks in the beginning of the 18th century, as are usually ascribed to Robin Hood in the middle ages.’ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Robert Macaire]Robert Macaire, verpersoonlijking van den behendigen en overmoedigen schavuit, zooals die door den beroemden Franschen tooneelspeler Frédérick Lemaître (1800-76) eerst in l'Auberge des Adrets (melodrama van Antier, Saint-Amand en Paulyanthe (den 23 Juli 1823, in den schouwburg van la Porte-Saint-Martin) en vooral later in Robert Macaire van Antier en den bedoelden acteur (in 1834 in den schouwburg der Folies-Dramatiques voor het eerst gespeeld) werd voorgesteld. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Robespierre onzer litteratuur (De -]Robespierre onzer litteratuur (De -, naam door prof. Jonckbloet aan Jacob van Maerlant gegeven, omdat deze evenals Robespierre den adel, waartoe hij behoorde, den rug toekeerde en door de toejuichingen der menigte groot wilde worden; Maerlant wendde zich van de schoone dichtkunst af en werd nuttig; van dichter en kunstenaar werd hij zedeleeraar. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1007]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
staat en godsdienst te spreken), politieke tinnegietersgezelschap. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Robinson Crusoë (De Geldersche -]Robinson Crusoë (De Geldersche -, Jor Adam (Daem) van Delen, heer van Ek-en-Wiel ao 1693 geb., die op een zwerftocht schipbreuk leed op de Afrikaansche kust en een langdurig verblijf hield op een eiland onder de wilden. Door een schip opgenomen, kwam hij naar zijn vaderland terug en sleet daar de laatste jaren van zijn leven. Zijn reusachtige lijkkist staat in den grafkelder onder het koor der Eksche kerk. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rococo]Rococo, of pruiken-stijl, de verbastering van den bouw- en versieringsstijl in de 18e eeuw, die zich van vormen bedient, welke op het effect berekend zijn; de naam komt waarschijnlijk van fr. rocaille = rotsgewelf, omdat rotsen schelpversieringen veelal een hoofdbestanddeel uitmaken van dezen eigenaardigen bouwstijl. Zijn karakter is, met betrekking tot gebouwen: omslachtige gevels met gebroken en gebogen hoofdlijnen, met krullen versierde deur- en vensteropeningen en overlading met een weelderige, en waar zij niet overdreven wordt bevallige, maar vaak ongemotiveerde ornamentiek. Tegen het einde der 18e eeuw is de rococo-stijl door een meer eenvoudigen smaak vervangen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rodrigue, as tu du coeur?]Rodrigue, as tu du coeur? (fr.), Rodrigue, hebt ge moed? Corneille, Le Cid, I, 6. Woorden van Don Diègue tot zijn zoon, als de eerste door Don Gomès in zijne eer beleedigd is en nu van zijn zoon verlangt, dat hij hem wreke. Dat hij inderdaad moed bezat, bewijst zijn fier antwoord: ‘Tout autre que mon père
L'éprouverait sur l'heure’.
De kardinaal de Richelieu had een hevigen wrok tegen Corneille en vooral tegen den Cid; de abt de | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1008]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Boisrobert, die door zijne geestige invallen de gunst van Richelieu had gewonnen, zocht den machtigen Kardinaal genoegen te doen, en liet ‘par des laquais et des marmitons’ eene travestie van den Cid spelen; als Don Diègue daarin tot zijn zoon zegt: Rodrigue, as-tu du coeur? antwoordt Rodrigue: Je n'ai que du carreau (ruiten en geen harten). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roeach]Roeach, (hebr.), letterl. = adem, wind, lucht, geest, ziel, levensgeest, enz. In de volkstaal duidt het aan: een beweeglijk persoon, een onrustige geest. (Ook: beweging, onrust). Hij is een echte Roeach = hij is iemand, die nergens rust heeft. Zelfs een Nederl.-Israel. ww. is daarvan gevormd: roegen, d.w.z. zwalken in allerlei levensomstandigheden en woonplaatsen, een ongeregeld leven leiden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roeland.]Roeland. Het steenen beeld van R., dat tot ao 1774 te Amsterdam over de Nieuwe-Zijds-Kolk aan de stoep van een huis stond had met het marktwezen niets te maken. Men beweert, dat de Roelandzuilen (bijv. in Brandenburg, Bremen, Halle, Nordhausen, Perleberg) oorspr. niets met Roland, den paladijn van Karel den Groote hadden uit te staan, en eerst later met dezen in verband gebracht zijn geworden ten gevolge van klankgelijkheid, vermits Ro(e)land hier als nederd. Hrôtland, hgd. Hruotland te duiden zij, waarin Hrôt, Hruot = faam, roem. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roepijah]Roepijah, skr. roepya. Ropy of sikkaropy, eene Britsch-Indische zilveren munt van pl. m. f 1.20. Hetzelfde woord wordt ook gebruikt in Ned.-Indië om een gulden aan te duiden, meestal met bijvoeging van pérak (zilver) of tembaga (koper). Saroepijah pérak = 120 duiten = 100 et. Saroepijah tembaga = 100 duiten = pl. m. 83½ ct. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rogate]Rogate, (lat.), naam van den Zondag vóor Hemelvaartsdag, naar het begin in de Vulgata, rogate, etc., bidt, enz., in Johannes XVI:24. Zie Kerkdagen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1009]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rogatoire commissiën]Rogatoire commissiën, zie Extra-territoriale rechtspleging. Ze hebben betrekking op internationaal procesrecht, opdracht aan een bevoegd rechterlijk ambtenaar om een beschuldigde of getuige te hooren in verband met een elders gevoerd wordend proces. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rogner les ongles]
Rogner les ongles, (fr.), de nagels knippen. Fig. iemands macht beperken. Zinspelend op Lafontaine's fabel IV, 1, Le Lion amoureux, waarin een leeuw, die op eene herderin verliefd werd, er in toestemt, om haar te kunnen trouwen, dat men hem de nagels knipt en de tanden afvijlt. Nauwelijks heeft hij echter die voorwaarde vervuld, of de honden maken zich van hem meester. De zedeles, waarmede die fabel eindigt, en die niet zelden wordt aangehaald, luidt:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rogues-Gallery]Rogues-Gallery, galerij of reeks van portretten van alle bekende bankzwendelaars, te New-York, ongeveer 150 in getal. Al de leden der American Bankers Association ontvangen die portretten in boekformaat gerangschikt, zoodat zij en hunne hoofdklerken de gelaatstrekken der voor hen gevaarlijke menschen kunnen kennen. Rogue (eng.) = spitsboef. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roi d'Yvetot (Le -]Roi d'Yvetot (Le -, (fr.), lett. de koning van Yvetot, fig. iemand met heel veel pretenties, maar weinig verdiensten. Yvetot is een stadje in Normandië. De overlevering verhaalt, dat de Frankische koning Clotarius I in 537 zijn leenman Walter van Yvetot in de kerk te Soissons zou doorstoken hebben, en dat hij, als boete, hem door den Paus opgelegd, zijn leen van de Fransche kroon losgemaakt en als souverein koninkrijk erkend zou hebben. Als laatste koning van Yvetot wordt Camille d'Albon genoemd. In 1681 verklaarde het Parlement de souvereiniteitsrechten van Yvetot niet te erkennen; evenwel bleven de heeren ervan als Princes d'Yvetot regeeren en zijne bewoners vrij van belasting tot aan de Revolutie. Populair vooral is Béranger's lied: ‘Le Roi d'Yvetot’, waarvan het eerste couplet luidt: Il était un roi d'Yvetot
Peu connu dans l'histoire,
Se levant tard, se couchant tôt,
Dormant fort bien sans gloire,
Et couronné par Jeanneton
D'un simple bonnet de coton,
Dit-on.
Oh! oh! oh! oh! ah! ah! ah! ah!
Quel bon petit roi c'était là!
La, La.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1010]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roi ne suis, ni prince aussi, je suis le sire de Coucy]Roi ne suis, ni prince aussi, je suis le sire de Coucy, (fr.), ik ben geen koning, ook geen vorst (prins), ik ben de Heer van Coucy, devies van Enguerrand VI de Coucy in de 14e eeuw een der aanvoerders der avonturiers en plunderaars, de routiers der 12e eeuw, thans malandrins geheeten, die gedurende de Engelsche oorlogen Frankrijk overal onveilig maakten en onder Du Guesclin ook naar Spanje trokken. Andere aanvoerders waren: Arnauld de Cervalles, Seguin de Badefol, Petit-Neschin en Aymericot Testenoire). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roi trouvé (Le -]Roi trouvé (Le -, (fr.), de gevonden koning, de vondeling, spotnaam dien de Vlamingen in 1328 aan Filips VI van Valois gaven, toen deze op verzoek van den Graaf van Vlaanderen optrok om zijne oproerige onderdanen, die hem niet als hun rechtmatigen heer erkennen wilden, te tuchtigen. Op 23 Augustus 1328 werd er bij Veurne een slag geleverd, waarbij van de 16000 Vlamingen onder Nikolaas Zonnekins, burgemeester van Veurne, er 13000 met hun aanvoerder sneuvelden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rois en exil]Rois en exil, (fr.), koningen in ballingschap, de vorsten en vorstjes uit Duitschland en Italië, die, van hunne tronen verdreven, te Parijs een toevluchtsoord vonden. Naar den titel van een in 1879 verschenen roman van Alphonse Daudet (1840-97), waarin de bedoelde personen onder allerlei schuilnamen voorkomen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roko']Roko', mal. rokok, ook jav. mal. - sigaar, sigarette of strootje, meestal van nipatsbladeren, waarin tabak is gerold. Voor hetzelfde doel gebruikt men ook jong pisang blad en andere bladeren (zie Klobotsigaren). Roko' manilla, eene manilla sigaar, roko'blanda, eene Holl. sigaar. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Romaansch]Romaansch, afstammend van het oud-Romeinsch. Uit lat. Romanus. Men heeft Romaansche volken (Italianen, Spanjaarden, Portugeezen, Franschen, Rumeniërs); Romaansche talen (de talen, welke deze volken spreken, en die zich zelfstandig ontwikkelden uit de Lingua Romana (rustica, de volkstaal), in onderscheiding van welke de Lingua Latina als hoogere taal, in kerk en school, bewaard bleef); Romaansche bouwstijl (vooral bij kerken, van de 6e tot de 12e eeuw, voorganger van den Gothischen (begin 13e eeuw). Onderscheiden van den oud-Romeinschen bouwstijl, die ook de Etrurische heet, nml. een zuilenbouw met gewelven en bogen, toegepast op schouwburgen en amphitheaters, en die op 't einde der 2e eeuw in verval is geraakt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1011]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
vaaskerken te Maastricht, de Abdijkerk te Rolduc, de kerken van Susteren en St. Odiliënberg zijn in dezen stijl gebouwd. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Romaansche bouwstijl]Romaansche bouwstijl, deze is eene kerkelijke bouwstijl, welke vóór het Christendom niet voorkomt. Hij onderscheidt zich vooral bij de kerken door zware muren en vierkante en ronde pijlers, ronde bogen voor de vensters en de gewelven. - Romeinsche bouwstijl, deze is ontleend aan de Grieken en Etruriërs en is eene nabootsing van de Dorische, Jonische en Corintische orde. De zoogenaamde Toscaansche orden, welke men bij de Romeinen voor eenige tempels vindt, is eene verbastering der Dorische bouwvormen. Tot de eigenlijke Romeinsche bouwkunst behooren: de cloaque, onderaardsche riolen; aquaeducten waterleidingen; amphitheaters; mausoleën, praalgraven; forums, marktplaatsen, thermen, badplaatsen, en eenige eigenaardige tempels, zooals de ronde tempels, het Pantheon van Agrippa, de tempel van Vista, enz. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roman]Roman, het moderne epos, het in proza geschreven verhaal eener verdichte geschiedenis. Als voortbrengsel van vinding behoort hij tot de poëzie in den uitgestrektsten zin. De eerste romanschrijver, Antonius Diogenes, leefde waarschijnlijk in de 1e of 2e eeuw na Chr. In de 2e eeuw leefde ook Jamblichus, uit Babylon of uit Syrië herkomstig, die een dramatisch werk schreef, behelzend de liefdeshistorie van Rhodanus met Sinonis, een roman van erotischen aard, van welken Photius, patriarch van Konstantinopel, † 891, ons een uittreksel heeft bewaard. Ook Achilles Fatius, uit Alexandrië, schreef, waarschijnlijk midden 5e eeuw, een Griekschen liefderoman. - Roman is vermoedelijk z.v.a. een in rijm geschreven werk, uit teuton. riman, reiman = rijmen, in dichtmaat schrijven, gelijk met de meeste oude fabelgeschiedenissen, bij de Engelschen, Franschen, Duitschers en ten onzent, 't geval is; die benaming bleef men behouden, toen soortgelijke werken later in onrijm geschreven werden. Dat deze de meest waarschijnlijke duiding is, - en niet, roman = verhaal beschreven in de Romaansche taal, - leere het woord romance. Dichten voor schriftelijk samenstellen of vervaardigen, behoort nog heden tot het Neder-Betuwsch idioom. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rome n'est plus dans Rome, elle est toute où je suis]Rome n'est plus dans Rome, elle est toute où je suis, (fr.), Rome is niet meer in Rome, het is geheel daar, waar ik ben. Corneille, Sertorius III, 1 woorden van Sertorius tot Pompejus, die hem bewegen wil terug te keeren. De echte Romeinen, zoo meent hij, zijn verdwenen, alles is veranderd, zijne herinneringen maken de plaats, waar hij zich bevindt, tot een Rome, want Rome zelf is het niet meer. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1012]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rome, si tu te plains que c'est là te trahir,
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Romp-parlement.]Romp-parlement. Olivier Cromwell zond twee regimenten naar het Lagerhuis om de leden te dwingen het doodvonnis over Karel I uit te spreken. 41 leden werden gevat en gevangen gezet, aan 160 werd bevolen heen te gaan en de 60, die Cromwell geschikt leken, mochten blijven. Deze 60 leden (Rumpers) waren dus het overschot of de romp van het geheele Lagerhuis. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Röntgen-stralen]Röntgen-stralen, ontdekt Januari 1896 door Prof. Dr. Wilhelm Conrad Röntgen, te Würzburg, geb. 27 Maart 1845 te Lennep (reg. distr. Dusseldorp), zoon van den te Leipzig Dec. '97 overleden toondichter Engelbert Röntgen. Men noemde ze aldus, omdat hij er nog geen naam aan wist te geven. Röntgen zelf noemde die stralen X-stralen naar x, d.i. de onbekende. Ook bekend als de photographie van het onzichtbare (zie Crooke's buis, Aanh.). Men kan met behulp van die stralen nauwkeurig weten, waar ergens in het lichaam bv. eene naald, een kogel of iets dergelijks schuilt, om die dan door operatie te verwijderen. Dus belangrijk, om de aanwezigheid en positie van beenderen of kalkachtige formatie in blaas, lever en nieren der patiënten aan te toonen. Ook geschikt, om valsche parelen en diamanten van echte te onderscheiden; omdat echte de stralen anders doorlaten dan valsche. Den privaat-docent Brendes te Halle gelukte 't, Mei 1896, de zichtbaarheid der Röntgen-stralen te bewijzen. Deze kunnen, volgens mededeeling van een geneesheer te Chicago (Oct. 1896), ook dienen om gevallen van schijndood te bepalen, omdat men het lichaam aan die stralen blootstellend, op het daarachter geplaatste photografisch papier zal kunnen zien of men met een schijndoode te doen heeft, of niet, wijl de spieren van een doode voor die stralen gemakkelijker doordringbaar zijn dan bij een levende. - De toepassing der Röntgen-stralen heet radiographeeren. - Tot eer van ons land strekke, dat de plotseling zoo beroemd geworden hoogleeraar geruimen tijd alhier vertoefde, een tijdlang werkzaam was aan het natuurkundig kabinet der Utrechtsche Akademie, en 't scheelde toen weinig, of hij was te Leiden de opvolger van Prof. Rijke geworden; hij toch was de man der curatoren. Zijne | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1013]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ouders woonden te Apeldoorn en zijne moeder, geb. Frowein, was eene Hollandsche; Ds. C.F. Gronemeijer zegende in 1872 ter plaatse zijn huwelijk in met Fräulein B. Ludwig (uit Zurich). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roode Kruis (Het -]Roode Kruis (Het -, symbool van particuliere vereenigingen van vrijwillige verplegers, tot verzachting van het lot der zieken en gewonden in oorlogstijd. Onder zekere bepalingen liet men in den oorlog van '70 de vrijwillige verplegers van het Roode Kruis op het slagveld toe; men verleende hun, onder bepaalde voorwaarden, de onschendbaarheid en bescherming volgens de Geneefsche Conventie (z.a.); deze heeft ‘het Roode Kruis’ erkend, en allengs reikten alle natiën over dit symbool der verbroedering elkaar de hand. Slechts China, Brazilië en eenige barbaarsche landen in Afrika begrepen de vriendelijke stem der humaniteit op het slagveld, nog niet. Den 18en Aug. 1870 vertrok de eerste ambulance van het Nederl. ‘Roode Kruis’ naar de Fransch-Duitsche slagvelden. Aan het hoofd er van stond de Baron van Hardenbroek van Bergambacht, die belangrijke en belangelooze diensten bewees op het oorlogstooneel. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roode maagd (De -]Roode maagd (De -, eene Fransche vrouw, Louise Michel, in Duitschland ook de bittere Louise genaamd, eene eerste voorstandster van het anarchisme. Zij hield in Juni 1894 te Londen voordrachten. Zij sprak 1 Juni 1896 te Amsterdam in eene vergadering van den Socialistenbond in de groote zaal van het Paleis voor Volksvlijt, als een klein, oud, eenvoudig uitziend, stemmig gekleed vrouwtje, die niet veel indruk maakte, over de plaats der vrouw in de sociale beweging. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roode Republikeinen]Roode Republikeinen, tijdens de Fransche Revolutie de naam voor de uiterste republikeinen, die niets, ook geen bloedstorting ontzagen, om hunne staatkundige plannen door te zetten. Zij waren gewoon eene roode muts te dragen. Zie Carmagnole. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roode Spook (Het -]Roode Spook (Het -, de sociaaldemocratie, of ook de anarchie, omdat een deel der aanhangers van deze in bloedigen trant de maatschappij naar hunne inzichten willen omkeeren; men denke aan de roode Phrygische muts der Jacobijnen. Gemeenlijk wordt het aangehaalde woord juist door de sociaaldemocraten, maar ironisch, in den zin van ‘boeman’ gebezigd. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1014]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rookende vlaswiek (Het gekrookte riet niet breken, en de - niet uitblusschen.]Rookende vlaswiek (Het gekrookte riet niet breken, en de - niet uitblusschen. Uit Matth. XII:20, van een leeraar, die vol zachtheid en meewarigheid, niet neerslaat, maar opbeurt. Gekrookt = geknakt; vlaswiek = lemmet, vlaspit. Bedoeld zijn menschen, terneergebogen onder den last hunner zonden; personen, wier geestelijk leven kwijnde. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rookhoenders.]Rookhoenders. In de Middeleeuwen was elk gezeten inwoner, die zijn eigen rook- of haardstede had, verplicht aan den vorst des lands (Gelderland, Holland, enz.) een hoen jaarlijks op te brengen, ten bewijze dat hij onder den heirban behoorde. ‘Al die lude daer wuer (vuur) of roek wt oren huysen geet van Elten en to lobet ('t Lobith) d' sint der Abdien jaerlix een hoen schuldich’, luidt een post uit het Tijnsboek der Abdij van Hoog-Elten (1450). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roomsche bentvogels]Roomsche bentvogels, schildersbent van Rome, vereeniging van Vlaamsche schilders der 17e eeuw. C.v. Rijssen, in zijne ‘Snel-, Punt- en Mengeldichten’ (Amsterdam, 1719, kl. 8o), deelt tal van namen van hen mede (zie ‘De Navorscher’ XLV, 112). De gravures van die ‘bent’, door P. Nolpe en Prool, beschreef Fred. Muller, ‘Beschrijv. van Nederl. historieplaten’. In het Museum Boymans te Rotterdam, vindt men de portretten van eenigen hunner. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roomsche kamille]Roomsche kamille, benaming, ten onrechte gegeven aan de witte ganzebloem (chrysanthemum leucanthemum). Want kamillen zijn anthemissoorten of matricasia's, en nooit chrysanthemums. De plant is overblijvend (langlevend), bloeit in Juni en Juli, en wordt van 30 tot 60 cm. hoog, in wei- en bouwland, op verschillende grondsoorten. Ook groote madelief en witte marguerite geheeten. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roos]Roos, (wap.), afgebeeld met het hart naar den beschouwer gekeerd; vijfbladig als het aantal bladeren niet opgegeven wordt; dik wijls met knoppen, soms met stralen (zie rose à soleil) tusschen de bladeren. Ook natuurlijke rozen komen voor. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roos van Beijeren (De -]Roos van Beijeren (De -, bijnaam der beeldschoone Prinses Elisabeth van Beijeren, sedert 1853 de gemalin van Keizer Frans Jozef van Oostenrijk, en bijgezet in de Kerk van het Capucijner-klooster bij den Hof brug te Weenen, 17 Sept. 1898, nadat zij door een Italiaanschen anarchist, Nicaise Luechesi, 10 September te Genève vermoord was. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1015]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roos van Jericho]Roos van Jericho, éenjarige plant met lange eivormige bladen aan lange stelen, en met witte bloemen. De Roos van Jericho groeit in de zandwoestijnen van Arabië. Het kleine, weinig in 't oog vallende plantje trekt zich, als het heeft uitgebloeid, bij het verdrogen tot eene kogelvormige massa samen, welke, in het water geworpen, zich weder uitzet en den natuurlijken vorm aanneemt. Bijgeloovige monniken zagen hierin een wonder, en meenden dat deze opbloeiing zou geschieden door de wonderkracht der heilige plaatsen waar de plant groeit; vandaar de naam. Naar de genoemde eigenschap heet zij rosa anastuntica, opstandingsroos. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rosbeyer]Rosbeyer of rosbayard, het paard der vier Heemskinderen, Bayard genaamd; fig. woesteling, wild schepsel. Zie Bayard. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rosenkruisers (Orde der -]Rosenkruisers (Orde der -, geheim genootschap, in het begin der 17e eeuw onverwachts bekend geworden. Als doel werd opgegeven: verbetering der Kerk, en bevordering van blijvende welvaart. Als stichter noemde men Christian Rosenkreuz, die in de 14e eeuw geleefd, en een groot deel zijns levens onder de Brahmanen, in de pyramiden van Egypte en in het. Oosten zou hebben doorgebracht. Het genootschap was echter in het leven geroepen door den Wurtemberger godgeleerde Joh. Val. Andreae, die onder dit geheimzinnig omhulsel in den aanvang der 17e eeuw de aandacht zijner tijdgenooten wilde vestigen op de misbruiken in de heerschende Kerk. Later, vooral tengevolge van Andreae's geschriften, onder welke de ‘Fama fraternitatis Rosae Crucis’ (1614) werden afdeelingen der Orde gesticht. De Rosenkreuzers verbreidden zich over een groot deel van Europa. Hun devies was een Andreaskruis boven eene met doornen omgeven roos, met het omschrift Crux Christi Corona Christianorum (het kruis van Christus is der Christenen kroon). Nog in deze eeuw zocht men het genootschap te hernieuwen, met het doel er een vereeniging van dichters en artisten van te maken, die een vrij mystieke richting huldigden; in Engeland waar de poging van uitging, was zij echter niet gelukkig. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rosinante]Rosinante, (sp.), een rossinant = slecht paard, oude knol, van rocin (ros) en ante (voorheen); naar het ellendige rijpaard van Don Quixote (z.a.) door hemzelf aldus genoemd, om te kennen te geven, wat het als rijpaard eens was geweest, en wat het nu als de parel van alle rossen der wereld geworden was. Zie Paarden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1016]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
hij is hier de baas. Pijn in zijn rosj hebben = aan hoofdpijn lijden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ross und Reiter sah ich niemals wieder]Ross und Reiter sah ich niemals wieder, (hgd.), ros en berijder zag ik nooit weer. Schiller, Wallenstein's Tod II, 3, waar Wallenstein verhaalt, hoe Octavio hem ried het bonte paard (die Schecke) te berijden; hij volgde dien raad. Octavio besteeg nu dit paard, en ‘ros en ruiter zag Wallenstein nimmer weder’. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rossa (Banda - di San Severo]Rossa (Banda - di San Severo, (it.), roode bende van St. Severo, benaming van een (in verscheidene wedstrijden bekroond) Italiaansch militair muziekcorps. Onder leiding van den kapelmeester Eugenio Sarrentino, 45 personen sterk, gaf het in Juni '96 concerten in het Kurhaus te Scheveningen. - Banda (it.), ook, militair muziekcorps. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rostra]Rostra, oud-Romeinsch spreekplatform, in het oude forum uit den Koningstijd; thans weder blootgelegd, terwijl het 30 jaren geleden nog bijna geheel onder puin lag bedolven. Rostrum, mrv. rostra = snavel, sneb, inzonderheid scheepssneb, d.i. de ijzeren punt van voren aan de oorlogschepen; rostra = spreekgestoelte, omdat dit met snebben van veroverde schepen versierd was. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rot anstreichen (Im Kalender -]Rot anstreichen (Im Kalender -, (hgd.), in den kalender rood aanstrepen, den dag onthouden, waarop ons iets bijzonders is overkomen. Oudtijds waren de feestdagen op den almanak aldus aangeduid zooals zij heden nog dikwerf met rooden inkt zijn gedrukt. Van de gewoonte, om de titels van hoofdstukken enz. van een boek aldus aan te duiden, komt ook het woord rubriek. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rotan]Rotan, (mal.), ons rotting is de algemeene naam der rietpalmen, behoorend tot de botanische geslachten Calamus en Daemonorops. In den handel onderscheidt men handrotting (zwaardere stokken op bepaalde maat gesneden voor wandelstokken) en bindrotting (lange dunne rotting als bindmiddel en ter vervaardiging van matten en meubelen gebruikt). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1017]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
die om haren geestigen innemenden omgang bekend was, eens een aantal gasten om hare tafel verzameld had, een knecht haar kwam toefluisteren: ‘Madame, encore une histoire; le rôti manque aujourd'hui’ = Mevrouw, nog eene geschiedenis; er is vandaag geen gebraad. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rotwelsch]Rotwelsch, zie Koeterwaalsch. Ook, Rottwälsch, uit roter = bedelaar en wälsch = uitheemsche taal; benaming der dieventaal in Duitschland. Andere landen hebben andere dieventalen, als: Boheme, de Handtyrka; Engeland, het Cant; Frankrijk, zijn Argot; Italië, het Gergo; Spanje, de Germania. In de Scandinavische landen komt als Fantasprog, behalve de Zigeunertaal (Tatersproget; Tater = Bohemer), ook de boeventaal (Sköiersproget = schooierstaal) voor. Met al dit Koeterwaalsch nu mag geenszins verward worden het idioom der Zigeuners, als zijnde eene natuurlijke, geleidelijk uit de Indische spruitende, volkstaal. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Roués]Roués (geradbraakten), naam, waarmee men tijdens het regentschap van hertog Philippe d'Orléans de losbandige genotzoekers bestempelde. De liederlijke makkers van dezen Hertog hadden dien aangenomen als tegenhanger van pendards (galgebrokken) waarmee zij hunne bedienden bestempelden. Later gaf men hem aan alle losbandige aanzienlijken. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rouge comme un coq de redevance]Rouge comme un coq de redevance, (fr.), rood als een haan der heffing. Onder de zonderlinge belastingen eertijds in zwang, behoorde ook die van een ‘grooten rooden haan’, dien de lijfeigene of vassal den leenheer op zekere tijden schijldig was. Vandaar de uitdrukking om dezelfde reden zegt men in 't hgd. Rot wie ein Zinshahn. (Zie Grimm, Rechtsalterthumer, blz. 376). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1018]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
te schijnen - zich het haar kort lieten afknippen, terwijl de cavaliers of de leden der hofpartij lang haar droegen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Routiers, brabançons, cotereaux]Routiers, brabançons, cotereaux, benden fortuinzoekers of avonturiers in Frankrijk, ontstaan in de 12e en 13e eeuw, nadat Lodewijk VIIin 1147 naar het H. Land was vertrokken. De routiers waren wapenknechten der edelen en als er geen oorlog was waren het struikroovers; van ofr. route, plat lat. rupta, d.i. afdeeling, troep; ze heetten ook Brabançons, omdat velen uit Brabant kwamen, en Cotereaux z.v.a. boeren, van pl. lat. cota hut; van waar ook eng. cottage en ned. kot, holl. katerstede en derg. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rouw.]Rouw.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rozenkrans]Rozenkrans, (r.-k.), kralensnoer, dat gebezigd wordt om een bepaald aantal gebeden te doen, wat door het verschuiven der kralen wordt gecontroleerd. Het is tijdens den eersten kruistocht uit het Oosten gekomen; de bloedverwanten van Peter van Amiens, namen tot wapen aan in groen een kepersgewijs gestelden zilveren rozenkrans, vergezeld van drie gouden rozen; - waaruit het rechtstreeksch verband blijkt tusschen de heraldieke roos en den rozenkrans. De invoering van den rozenkrans wordt algemeen toegeschreven aan den H. Dominicus (begin 13e eeuw). De rozenkrans bestaat uit 15 × 10 Wees gegroet's en 15 Onze Vader's. Een derde gedeelte van den rozenkrans dus 5 Onze Vader's en 5 × 10 Wees gegroet's heet rozenhoedje (chapelet); rozenkrans = rosaire v. rosarium = geestelijke rozen, welke men der H. Maagd aanbiedt. De geheimen uit het leven van Jezus en Maria, welke bij het bidden van den rozenkrans ter overweging worden voorgesteld, worden eveneens in 3 vijftallen ingedeeld en heeten: blijde, treurige en heerlijke mysteriën. De in den rozenkrans vervatte getallen zijn 3 × 5; drie = het heilige getal (de Drieëenheid), vijf = het Mariagetal (naar de vijf letters haars naams). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rozenmaagdenfeest]Rozenmaagdenfeest, (fr.), la fête des Rosières. In de 6e eeuw te Salency in Picardië ter eere van het deugdzaamste meisje ingesteld; deze werd met rozen gekroond en ontving een prijs in geld. In Frankrijk is dit steeds in gebruik gebleven te Salency en te Nanterre en tijdens de Fransche overheersching ook hier en daar in ons land gebeurd. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1019]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
land. Het eerst werd de roos als zinnebeeld aangenomen door de zonen van Eduard III († 1377). John of Gaunt, hertog van Lancaster, koos voor zich en zijn tak de roode roos; zijn broeder Eduard, sedert 1385 hertog van York, nam de witte roos aan. In den bloedigen kamp om Engeland's troon tusschen de beide huizen van Lancaster en York, aangevangen in 1452 met Hendrik VI (van Lancaster), en geeindigd in 1485 met den val van Richard III (van York), die sneuvelde in den slag bij Bosworth (22 Aug.), tegen Hendrik VII Tudor, bedienden zich de wederzijdsche aanhangers dier huizen van de gezegde rozen als leus; en hieraan is de aanwezigheid van rozen in de wapens van vele Engelsche familiën toe te schrijven. De beide rozen, - York-and-Lancasterrose = tweelingsroos, - werden vereenigd het zinnebeeld van Engeland door het huwelijk van Hendrik VII Tudor, zoon van Margareta v. Beaufort, erfdochter van het Huis van Lancaster, met Elisabeth, oudste dochter van Eduard IV uit het Huis van York, aldus eindigde de Rozen-oorlog. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rozier des guerres (Le -]Rozier des guerres (Le -, ook genoemd Rozier historial, een geschiedkundig werkje in 1522 gedrukt en in 1481 samengesteld op last van Lodewijk XI van Frankrijk († 1483), tot onderricht van zijn zoon, en bevattend eene reeks historische feiten met daaraan verbonden nuttige lessen en wijze opmerkingen ten dienste der vorsten, die er hun voordeel mee moesten doen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rubicon]Rubicon, riviertje in het oude Umbrië, thans de Fiumicino (= stroompje) in het gebied van Viterbo. In den Romeinschen tijd de grens tusschen Cisalpijnsch Gallië en het eigenlijk Italië (Italia Propria) of Media. Den Rubicon overtrekken = den burgeroorlog aanvangen, daartoe het sein geven en in 't algemeen een beslissende stap doen, is ontleend aan den overtocht van Julius Caesar uit zijn provincie over dit riviertje in 49 v.C., om te Rome Pompejus aan te tasten. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rückert's egoïsme]Rückert's egoïsme, werd door P.A. de Genestet († 1861) gekwalificeerd als vervat in deze zijne dichtregels: Kweek maar ieder vroom en blij
Zijn geluk op aarde!
Siert de roos zichzelve, zij
Siert meteen de gaarde.
De leekedichter dacht daarbij aan Friedrich Rückert, † 1866, als hoogleeraar te Berlijn, voortreffelijk dichter en vertolker van Oostersche dichtstukken. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rudolfinische tafels]Rudolfinische tafels, nieuwe planetentafels, aldus geheeten naar keizer Rudolf II van Duitschland, die Johannes Kepler tot adsistent van Tycho Brahe (sedert 1600 te Praag woonachtig, † ald. 24 Oct. 1601), benoemde met den titel van keizerlijk mathematicus, onder beding, dat hij Tycho zou helpen bij de samenstelling van die tafels, welke berustten op het Tychonische, en niet op het Copernicaansche stelsel. Zijn dood verhinderde Tycho, die tafels te voltooien. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1020]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(z.a.) van admiralen, in wier boezem over het wel en het wee der Fransche marine wordt beschikt, aan wier zoons, neven en schoonzoons de toekomst der marine wordt toevertrouwd, gelijk voor deze de beste plaatsen gereed gehouden worden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ruhe ist die erste Bürgerpflicht]Ruhe ist die erste Bürgerpflicht, (hgd.), kalmte is de eerste plicht van den burger, woorden, ontleend aan een biljet, dat de minister graaf Von der Schulenburg-Kehnert, op den Maandag na den slag bij Jena (14 Oct. 1806), op de hoeken der straten van Berlijn liet aanplakken en dat luidde: ‘De Koning heeft een slag verloren. Nu is kalmte de eerste plicht van den burger. Ik noodig de inwoners van Berlijn daartoe uit. De Koning en zijne broeders leven. Berlijn, 17 October 1806. Graaf v.d. Schulenburg’. Een exemplaar van dit aanplakbiljet bevindt zich in het Märkische provinciaal museum te Berlijn. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ruimte krijgen]Ruimte krijgen, zich in een toestand van genade gevoelen, terwijl men te voren door angst over zijne zonden bekneld en benauwd was. Mystieke uitdrukking (op de Veluwe), aan Ps. CXVIII:5, CXIX:45 ontleend, waar echter sprake is van hetgeen in stoffelijken of natuurlijken zin benauwde, en ‘ruimte’ bevrijding van vijanden beteekent. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ruisseau de la rue du Bac (Le petit -]Ruisseau de la rue du Bac (Le petit -, (fr.), het beekje van de rue du Bac. Deze zegswijs, die dikwerf, ook verkort, als gelijkbeteekenend met ‘het vaderland’ wordt gebezigd, is haar ontstaan aan Mevr. de Stael (1766-1817) verschuldigd. Onder de Regeering van Napoleon I uit Parijs gebannen, leefde zij op het platte land, te Coppet. Toen nu iemand haar trachtte te troosten, door op het gekweel der vogels en het gemurmel der beekjes te wijzen, antwoordde zij, dat, in hare oogen, geene beek boven het beekje van de rue du Bac ging. (fr. Ruisseau = beek en straatgoot.) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ruitengewelf]Ruitengewelf, (bouwk.), gewelf dat in de XVe en XVIe eeuw veel werd toegepast zoowel in den burgerlijken als in den kerkelijken bouwstijl. Bij het kruisgewelf vormen de ribben in elk vak slechts een kruis, terwijl bij de ruitengewelven, elk boogvak (travée) in een aantal ruiten verdeeld is en daarvandaan ook dikwijls tot een net-gewelf overgaat wanneer de ruiten zeer klein worden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rule, Britannia]Rule, Britannia, (eng.), heersch, Britannië. De aanvangswoorden van een Engelsch volkslied, door Thomson of David Mallet gedicht, en door Arne (1710-78) op muziek gezet. Het verscheen allereerst in een pastoraal Alfred door deze auteurs samen geschreven. Daarin wordt de aloude Britsche | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1021]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
vrijheid verheerlijkt, en aan Britannië de heerschappij ter zee toegekend. De eerste regels vooral: ‘Rule, Britannia! rule the waves, Britons never shall be slaves!’ worden dikwijls met veel ophef gezongen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Rumor fit in casa]Rumor fit in casa, (lat.), er ontstaat gedruisch in de kamer of in huis, leven in de brouwerij. Bekend zijn de schilderijen van den Amsterdammer Cornelis Troost († 1750), waarop in een climax eene in een roes eindigende feestviering van een heerengezelschap wordt voorgesteld, met deze onderschriften:
Nemo loquebatur (niemand deed den mond open).
Erat sermo inter fratres (de vriendjes redeneerden met elkander).
Loquebantur omnes (allen spraken tegelijk).
Rumor fit in casa (er ontstaat rumoer in het vertrek).
Ibant qui poterant, qui non potuere cadebant [die het konden, gingen (liepen), en die het niet konden, vielen].
De beginletters NELRI vormen tevens den naam, waaronder deze verzameling bekend is. Rumor in casa heet een artikel van prof. Buys (Gids, Jan. '91). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Runen]Runen, letter- of schrijfteekens der oude Germanen. Van rûna (geheimenis), als alleen den priesters bekend; dus geheimschrift. De gedaante dezer teekens verraadt samenhang met de oudste vormen van het Grieksch-Phenicisch alphabet. Evenals het Grieksche, bestond het Runisch alphabet oorspronkelijk uit 15 of 16 letterteekens. Volg. Wilh. Grimm werden ze in de 6e eeuw in Scandinavië gebruikt. Meer dan 1000 Runische inschriften zijn in Zweden ontdekt, en 300 tot 400 in Denemarken en Noorwegen. Het belangrijkste opschrift is wel dat van een steen, ao 1824 gevonden op het eiland Kingiktorsoak (Westkust van Groenland), hetwelk tevens bewijst, dat de Denen reeds in de 12e eeuw in hunne vaart op die westkust, tot aan dit eiland zijn doorgedrongen. Men onderscheidt de Runen in Runae Hispanienses (Spaansche runen), Runae Vulgares (gewone runen) en Runae Helsinglandicae. De Vulgares vindt men op alle Runensteenen in eigenlijk Zweden, die van Helsingland (Gefleborg-län, Zweden) en Medelpad (Nordland-län, Noorwegen), vertoonen vermoedelijk den oudsten vorm. De invoering van het Christendom in Germaansch Europa deed het Latijn als schrijftaal de plaats der oude taaltakken innemen, zoodat de Runische letterteekens door de Romeinsche verdrongen werden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ruskin]Ruskin, naam, aangenomen door eene ideale coöperatieve kolonie, welke, 532 hectaren gronds groot, waarvan 92 goed bebouwd, in den staat Tennessee (N.-Amerika) is gesticht in 't begin van 1897. Men heeft er de toepassing der sociale theorieën van Ruskin beproefd; vanhier de naam. Ieder kolonistengezin heeft eene afzonderlijke woning, maar de maaltijden zijn gemeenschappelijk. Eén reglement geldt voor al de leden, die allen evenveel moeten werken, en elk f 1200 storten in de gemeenschappelijke kas. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1022]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Russisch bad]Russisch bad, dampbad, waarin lange houten banken zijn geplaatst, waarop de bader gaat liggen. De geheele kamer wordt dan met damp gevuld. In deze zeer warme temperatuur blijft men een kwartiertje, om vervolgens in een nevenvertrek door den badknecht met een paar harde borstels te worden gemasseerd. Na deze kunstbewerking komt men in eene groote badkamer, waar het verhitte lichaam langzaam wordt afgekoeld, eerst in een warm bad, dan onder een lauw en eindelijk onder een koud stortbad. Ten slotte gaat de bader naar de rustkamer, waar hij na zoo'n bad op een rustbank onder de wol een half uur rust moet nemen. De Turksche baden zijn evenzoo, behalve het begin, omdat daarbij de kamer, waarin men het eerst komt, niet is een met damp, maar een met heete lucht gevuld vertrek. De geheele kunstbewerking, die nieuwe veerkracht aan de spieren moet geven, duurt ongeveer twee uur. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Russisch Paaschfeest vieren]Russisch Paaschfeest vieren of op zijn Russisch Paschen houden, groot alarm maken, inzonderheid in den nacht. Het Paaschfeest wordt in Rusland alzoo gevierd, dat men eene pop, die den trouwloozen apostel Judas moet voorstellen, onder het maken van veel geraas en het voortdurend luiden eener bel over scheepsdek sleept, aan den mast hangt en zoodanig ranselt dat de stukken er afvliegen. Aldus werd het half April 1898 nog gevierd door de bemanning van het Grieksche stoomschip ‘Amphitrite’ in de haven van Schiedam. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Ruszi]Ruszi, ter invoering eener kleinere munteenheid dan de roebel en kopek, vóor het kroningsfeest van Ruslands keizer Nicolaas II, April 1896, in omloop gebracht zilveren muntstuk ter waarde van 50 kopeken naar den tegenwoordigen (begin Maart '96) koers gelijk 1.08 mark. Het kleinste stuk is een nieuwe koperen munt, van de helft der waarde van den tegenwoordigen kopek, zoodat 100 dezer munten 1 ruszi vormen. Een nieuwe gouden munt wordt er geslagen ter waarde van 5 papieren roebels, dus van 10 ruszi = f 9.50. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|