Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 12

5503. 1641 december 14. Aan J. Oxenstierna.¹

Illustrissime domine,

Bene transiisse mare Excell. vestram gaudeo multoque magis eius fidei atque industriae mandatum esse negotium longe maximum procurandae pacis per orbem christianum, pro qua

1 Gedrukt Epist., p. 698 no. 1542. Antw. op no. 5464A.

[p. 669]

ego apud Deum precibus quantis possum non desinam miseratione tactus tot innocentium et infelicium populorum. Quae hic disci possunt, ea libenter cum Excellentia vestra communicabo, ut debeo, non tantum ob eam quam nunc sustinet personam, verum etiam ob perspectam pridem mihi ipsius in me benevolentiam, ut iam de excellentissimi patris, cui omnia debeo, in me meritis taceam.

In praesens rerum hic est status. Rex a pace alienus non est; de iis, qui apud regem plurimum possunt, video posse dubitari. Bellum obtentui est ad ingentes pecunias a populo exigendas ad CL milliones usque. Iis, qui in gratia sunt, magna dat imperia, principes ac nobilitatem longe lateque distrahit et, si quae seditio oritur, dat vires eam coercendi. Caeterum non plebi tantum, sed et nobilium iis, qui in praecipuis imperiis non sunt, grave esse bellum satis constat et, si quid humanitus accidat aut regi aut cardinali, ad pacem magno impetu cursaretur, praecipue si regina² regis minoris tutelam obtineret, quod non caret exemplis.

Habet rex exercitum plerumque duplicem in fine Belgico summa militum ad XL ferme millia perveniente, habet minores exercitus in Lotharingia, in Alsatia, in Italia, in Catalania singulos ad sena ferme millia. Pecunias dat non Suediae tantum et Batavis, sed et sorori Sabaudae et landgraviae.³ Haec in tantis operibus adeo ei molesta non sunt, ut etiam velut in alta pace aedificet rex et Luparam et Sorbonam, Riceliacam autem urbem et Academiam⁴ cardinalis.

Arma nunc per hyemem ferme ubique quiescunt. Dedita Hispanis Aira ante hos septem dies commeatu deficiente. Obsidio ea Hispanis magno stetit damno et pecuniae et hominum per morbos. Rex satis felix hoc anno fuit, eo quod nihil suorum amisit periclitatus de gravissimo bello civili, quod exstinctum morte capitis comitis Suessionensis, deinde pactione ducis Bulionii. Guisius, qui solus apud hostes mansit, in Gallia favorabilis non est et bonis omnibus exutus est. Dux Lotharingus, qui diu alii nictavit, nunc plane hostilia in Gallos aggressus est videturque aucturus obsidium Hohentwilae.

In Catalania et vicinis locis post invectos in Tarragonam commeatus Hispani et mare et campos tenent et Ruscinonensi terrae exercitum invexere mari per portus Rosae et Colubri.⁵ Multos praeterea Catalanorum, qui libertatem speraverant, postquam ea versa est in dominatum Gallicum, taedet novarum rerum multo mutandi pretio, unde coniurationes ortae et quanquam suppliciis coercitae multum simultatis et suspicionis reliquere. Idem malum novum Portugalliae regem exercet, ideo quod detecta in eum coniuratio⁶ et multas et magnas domos infecerat, ita ut non satis videat, cui possit fidere. Pecuniae quoque cum deficiant sublatis oneribus, quae rex Castellae imposuerat, ad emerendam populi gratiam nec facile repertu, unde id damnum sartiatur, tum vero classis Gallica nullo operae pretio facto domum rediit et Batava serius eo advenit, quam ut usui esse posset. Terra non multum proficiunt neque Castellani contra Portugallos neque Portugalli contra Castellanos. Id eo evenire putatur, quod rex Castellae arma segnius paraverit, dum exspectat prosperum ibi coniurationis exitum, quanquam praeterea credibile est in tot hostes distracto neque pecunias neque milites sufficere. Pro novo rege Portugalliae est id exiguum, quod in Brasilia a vi Batavorum restat; de insulis Madera et excepto castello, quod Castellani tenent, Tercera et in Africa Angola. Nam qui in India sunt Orientis utras partes secuturi sint, incertum est. Ver nobis istas res aperiet et simul, quid effectura sit classis et novus miles, quos Gallia Catalanis multum id orantibus submisit.

In Pedemontanis locis bellum ferme aequale fuit hoc anno, nisi quod magna regis felicitate ei accessit arx Monoeci. Ut ad externa veniam, papa, qui pacis suasor concordiaeque aliis esse deberet, ipse bellum habet cum Parmensi,⁷ sed quod ad finem videtur spectare, quia is princeps

2 Anna van Oostenrijk werd inderdaad in 1643 regentes.

3 Christine de France, hertogin van Savoye, en Amalia Elisabeth van Hanau-Münzenberg, landgravin-regentes van Hessen-Kassel.

4 Resp. Louvre, Sorbonne, de stad Richelieu en de Academie aldaar.

5 Rosas en Collioure.

6 Zie voor de samenzwering in Portugal no. 5362 n. 8.

7 Odoardo Farnese, hertog van Parma.

[p. 670]

urbe et ducatu Castri exutus, ut caetera servet parante papa exercitum XXV millium in ver proximum cogetur culpam deprecari conciliatoribus Ethrusco et Mutinensi,⁸ quorum hic cum ipso duce, Ethruscus cum Galliae legato⁹ ea de re serio egere. Sed et controversiae papae cum civitate Luca non satis compositae adhuc sunt et decreto parlamenti Parisiensis¹⁰ contra bullam papae pro immunitate ecclesiasticorum offensa est aula Romana, quae nec Hispano satisfecit, quod episcopum Lamegam¹¹ sinat agere res novi regis Portugalliae, quanquam legatum ex eo regno missum nondum recepit.

Imperator re tributaria uti voluit per Ratisbonensem conventum constituta. Ad ea, quae Hassici Goslariae¹² non iniqua proposuere, ita difficilem se ostendit, ut pacis non multum appetens videatur; quod tamen mutari poterit, si novus e Suedia dux¹³ et exercitus secundos eventus aliquos habuerint. Ut enim in alto ventus est, ita velum vertitur.¹⁴ Sed et Hispanus, ex cuius auctoritate multum pendent res imperatoris, posset brevi ea sentire damna, quae eum ad inducias expetendas, a quibus Galli negant se alienos, pertrahere possent.

Batavorum consilia tota pendent a voluntate principis Arausionensis, qui potentiam suam magis et magis it stabilitum moliens etiam alterum cum Anglia coniugium, filiae suae scilicet maximae cum principe Walliae,¹⁵ sequentem filiam daturus insuper filio comitis Transamasanae.¹⁶ Nihil magni egit hoc anno aut annis praecedentibus princeps Arausionensis quanquam magnis pecuniis ex Gallia acceptis neque id multum curat satis habens tueri potuisse, belli autem finem neque plena victoria neque pactione desiderans. Quod otium ipsi dominiisque eius nociturum sit. Nunc enim idem numeroso milite tenet omnia et civitates gravibus tributis domitae facilius iussa capessunt.

Cardinalis Hispani in Belgica mors eo minus res turbabit, quod praevisa pridem fuerit et successurus ei creditur Leopoldus.¹⁷ Praeterea de bello in Belgicam communibus consiliis inferendo et obstruendis commeatibus non conveniet inter Gallos et principem Arausionensem, qui magnos progressus alter alteri invident. Batavis iidem Belgae non fidunt ob religionis dissidium accensum novo Batavorum edicto contra romanenses¹⁸ satis acerbo qua rebus qua verbis, tum vero procerum Belgarum, si qui erectiores habebant spiritus, in exilio sunt¹⁹ eorumque calamitas caeteris documento est.

Rex Britanniae volet quidem impetrare a Suedis et Gallis, ut promittant pacem aut inducias se non facturos nisi restituta domo Palatina, sed id impetraturus non est, nisi fedus faciat cum illis regnis, et saepe iam ei et quidem cum optima ratione dictum fuit. An vero parlamen-

8 Ferdinando II de' Medici, groothertog van Toscane, en Alfonso III d'Este, hertog van Modena.

9 François Du Val, markies van Fontenay, genaamd Fontenay-Mareuil (no. 5119 n. 34).

10 Zie no. 5374 n. 13.

11 Dom Miguel de Portugal, bisschop van Lamego (no. 5028 n. 6).

12 Sinds 7 oktober werd te Goslar onderhandeld tussen gezanten van de keizer en Braunschweig-Lüneburg.

13 Lennart Torstensson (no. 5176 n. 4) was eind november bij het leger aangekomen.

14 Plautus, Epidicus 49: Utcumque in alto ventust, Epidice, exim velum vortitur. Vgl. Plautus, Poenulus 753-754: Tranquillitas evenit, quasi navi in mari; // utcumque est ventus, exim velum vortitur.

15 Dit huwelijk tussen de prins van Wales en de oudste dochter van Frederik Hendrik, Louise Henriëtte, kwam niet tot stand.

16 De vierde dochter, Henriëtte Catharina, was uitgehuwelijkt aan Enno Ludwig van Oost-Friesland; vgl. no. 5489 n. 5.

17 Aartshertog Leopold Wilhelm. De kardinaal-infante Ferdinand van Oostenrijk werd echter als goeverneur der Zuidelijke Nederlanden voorlopig opgevolgd door Francisco de Mello (no. 5041 n. 17). Na het volgende ‘Belgicam’ heeft de uitgave der Epist. een overbodig: de.

18 Plakkaat dd. 30 augustus 1641; zie no. 5368 n. 11.

19 Grotius zal hier doelen op de deelnemers aan de samenzwering tegen Spanje van 1632, zoals Hendrick, graaf van den Bergh (no. 5217 n. 10), Lodewijk, graaf van Egmond (1600-1654), en Alexandre de Hénin (1585-1656), hertog van Bournonville.

[p. 671]

tum Angliae ad tale fedus, quod armorum societatem inducat, pertrahi possit, multum dubito: primum, quia bellum habent cum Hibernis grave, ad quos domandos non sufficiunt tria millia peditum, sexcenti equites, L sterlingicae pecuniae, quae dantur comiti Licestrio,²⁰ quia magnus est in eo regno romanensium numerus, deinde et alii hanc occasionem arripient, ut fiat regnum sui iuris et non, ut hactenus, Angliae provincia, neque rex id volet, ut aliquando, si opus sit, Hibernorum ope uti possit contra Anglos aut Scotos male obsequentes; praeterea metus Anglorum a rege satis contumeliose habito non facile patietur eos a finibus suis amovere militarem iuventutem. Accedit et quod inescati commerciis tum Hispanicis et Flandriae sua commoda commodis Palatinae domus praelaturi.

Daniae rex pridem res suas agit Germanicae libertatis, quae ne ipsis quidem electoribus cordi est, incuriosus, quare eius operam, si quae esse potest, facile redimet imperator concessione earum rerum, quae Hamburgo magis quam imperatori sint nocitura.

Rex Poloniae Austriacae quidem domui favet, sed nihil magni pro ea efficere potest suspectus ipse suis tanquam addictioris dominatus appetens.

At sicut inde nihil opis ita nec damni quicquam Austriacae domui metuendum videtur a Turca, ideo quod ea nunc gens pacem cum omnibus optet nulla adhuc virili stirpe apparente ex sultano,²¹ qui si orbus decedat, ambigua successio inter quemdam, qui filium mortui sultani se dicit,²² et chamum Precopensis Tartariae²³ fretum pactis veteribus et alios forte satrapas pro occasione ausuros non abitura videtur sine magnis motibus ingens periculum isti imperio laturis, si christiani commune potius bonum quam suum quisque curarent, quamobrem non committent Turcae, ut bellum inferendo christianis pacis inter se necessitatem imponant.

Privatarum rerum nihil addam nisi fecisse regem quaecunque expetivi: saepe autem et ipsum et ministros de ea re adii in negotio marescalli Hornii.²⁴ Imperavit enim per literas Erlachio et, si is absit, Ossenvillio,²⁵ ut deducatur Waertius²⁶ eo loci, de quo inter ipsum et marescallum, ubi is ad proximos fines a Bavaricis deductus fuerit, conveniet. Nunc quid facturus sit Bavarus, opperimur.

Ego ut ipsi libertatem, ita Excellentiae vestrae, illustrissime domine, opto valetudinem ac res prosperrimas et patrem longaevum ad ultimos usque vitae humanae terminos.

Excell. vestrae obsequentissimus
H. Grotius.

20 Robert Sidney, graaf van Leicester, goeverneur van Ierland (no. 5003 n. 13).

21 Ibrahim, sultan der Ottomanen, wiens zoon en opvolger Mohammed IV op 2 januari 1642 werd geboren.

22 Niet geïdentificeerd. Zie ook no. 5251.

23 Behadir-Ghiraï.

24 Gustav Karlsson Horn (no. 5264 n. 1), zwager van Johan Oxenstierna.

25 Resp. Johann Ludwig von Erlach, goeverneur van Breisach, en diens adjunct Paul Le Prévost, baron van Oysonville (no. 4994 n. 15 en 16).

26 Johan van Werth (no. 5017 n. 6).

Lutetiae, 4/14 Decembris 1641.