Alle de brieven. Deel 13: 1700-1701

[p. 162]

Brief No. 216 [130]
27 Juli 1700

Gericht aan: Hans Sloane.

Manuscript: Eigenhandige, ondertekende brief. Het manuscript bevindt zich te Londen, Royal Society, MS 1984, Early Letters L.3.19; 6 kwartobladzijden.

Gepubliceerd in:

Philosophical Transactions 22 (1700-1701), no. 265 (juli en augustus 1700), blz. 635-639. - Vrijwel volledige Engelse vertaling.

A. van Leeuwenhoek 1702: Sevende Vervolg Der Brieven..., blz. 243-251 (Delft: H. van Krooneveld). - Nederlandse tekst [A].

A. à Leeuwenhoek 1719: Epistolae Ad Societatem Regiam Anglicam..., blz. 231-239 (Lugduni Batavorum: J.A. Langerak). - Latijnse vertaling [C].

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., blz. 52 (La Haye: J. Swart). - Frans excerpt.

S. Hoole 1798: The Select Works of Antony van Leeuwenhoek..., Dl. 1, blz. 119-120 (London). - Engelse vertaling van enkele alinea's uit de brief.

A.J.J. Vandevelde 1923: De Brieven 108 tot 146 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., Jrg. 1923, blz. 103-104. - Nederlands excerpt.

Korte inhoud:

Over maden afkomstig uit een tand; vergelijking met maden van de kaasvlieg, die L. opkweekt. Bestrijding ervan met zwavel. Behandeling van tandpijn met vitriool.

Opmerkingen:

Op het omslag heeft L. eigenhandig de volgende adressering geschreven: Aan de Heer. d'Heer Hans Sloane. Secretaris vande Coninklijke Societeit London.

Een eigentijdse, Engelse vertaling van de brief bevindt zich in handschrift te Londen, Royal Society, MS 1985, Early Letters L.3.20; 3 foliobladzijden. Bij deze vertaling staat opgemerkt: Ent. Letter Book nr 12, p. 214.

De brief werd voorgelezen op de vergadering van de Royal Society van 24 juli 1700, O.S. (Royal Society, Journal Book Original, Dl. 10, blz. 193). Zie voor de Oude Stijl (O.S.) aant. 2 bij deze brief.

De datering in A, 27 juni 1700, is onjuist.

[p. 163]

Letter No. 216 [130]
27 July 1700

Addressed to: Hans Sloane.

Manuscript: Signed autograph letter. The manuscript is to be found in London, Royal Society, MS 1984, Early Letters L.3.19; 6 quarto pages.

Published in:

Philosophical Transactions 22 (1700-1701), no. 265 (July and August 1700), pp. 635-639. - Practically complete English translation.

A. van Leeuwenhoek 1702: Sevende Vervolg Der Brieven..., pp. 243-251 (Delft: H. van Krooneveld). - Dutch text [A].

A. à Leeuwenhoek 1719: Epistolae Ad Societatem Regiam Anglicam..., pp. 231-239 (Lugduni Batavorum: J.A. Langerak). - Latin translation [C].

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., p. 52 (La Haye: J. Swart). - French excerpt.

S. Hoole 1798: The Select Works of Antony van Leeuwenhoek..., vol. 1, pp. 119-120 (London). - English translation of some paragraphs of the letter.

A.J.J. Vandevelde 1923: De Brieven 108 tot 146 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., 1923, pp. 103-104. - Dutch excerpt.

Summary:

On maggots, originating from a tooth; comparing them to the maggots of the cheese-fly, which are reared by L. Combating them with sulphur. Treating tootache with vitriol.

Remarks:

On the envelope L. himself wrote the following address: Aan de Heer. d'Heer Hans Sloane. Secretaris vande Coninklijke Societeit London.

A contemporary English translation is to be found in manuscript in London, Royal Society, MS 1985, Early Letters L.3.20; 3 folio pages. On this translation the following remark has been written: Ent. Letter Book nr 12, p. 214.

The letter was read out in the meeting of the Royal Society of 24 July 1700, O.S. (Royal Society, Journal Book Original, vol. 10, p. 193). See for the Old Style (O.S.) note 2 to this letter.

The date in A, 27 June 1700, is wrong.

[p. 164]

d' H^r Hans Sloane
Secretaris vande Coni:
Societeit¹.

Delft in Holland den. 27^e julij^a 1700.

Mijn Heer.

⁺Ik hebbe UEd: seer aangenamen, vanden 4^e julij Oude stijl, op den 19^e der selver maant nieuwe stijl², ontfangen, en soo aanstonts het swarte zijde lapje inden Brief leggende geopent³, vond ik^b daar in leggen, twee doode en een levend wormke⁴, die UEd: segt toe gesonden te sijn, door de Heer Chamberlaine^c, met versoek datze UEd: aan mij soude senden, als zijnde gekomen door rookinge⁵ uijt een bedorven Tand.

Ik stelde aan stonts mijne gedagten te werk, om te mogen weten^d, wat soort van Wormkens het waren, en der selver Voorteelinge.

⁺Ik hadde het levend Wormke, dat niet wel half volwassen was, maar weijnig tijds beschout, of ik stelde vast, dat het voort gekomen was, uijt het Eij van een kleijn Vliegje, en welke^e Vliegjens meest gevonden werden, inde kaas-verkoopers huijsen, om dat soodanige Vliegjens als eijgen is, hare Eijeren op de kaas te leggen, ende de Wormkens uijt de Eijeren komende^f, inde kaas in boorende, uijt deselve haar voetsel, ende grootmakinge vande kaas bekomen^g hebbende, weder in Vliegjens veranderen, en wanneer de Wormkens inde kaas, tot soo danige groote zijn toe genomen, dat wij deselve met het bloote oog sien, geven wij die Wormkens de naam van Maeijen⁶.

Ik nam een glase tuba, die aan het eene eijnde was toe geblasen, en ik plaaste het levend Wormke inde selve, ende ik dede inde tuba, die ontrent een halve duijm⁷ wijd, en wat meer als een vinger lank was, eenige stukjens seer oude en vette^h kaas, op dat het Wormke vande kaas zijn voetsel zoude nemen, om te sien, of ik het selvige tot zijn volkome groote, soude konnen brengen.

1 De brief is gericht aan Hans Sloane (1660-1753), een van beide secretarissen van de Royal Society. Zie het Biogr. Reg., Alle de Brieven, Dl. 12, blz. 406. L.'s vorige brief aan Sloane is Brief 214 [128] van 9 juli 1700, in dit deel.

a A: Juny

+ Larven.

2 Oude stijl is de datering volgens de Juliaanse kalender, nieuwe stijl volgens de Gregoriaanse. De eerste was in de zeventiende eeuw 10 dagen achter bij de laatste. De Gregoriaanse kalender werd in Holland reeds op de overgang van 1582 naar 1583 ingevoerd, in Engeland echter pas in 1752, zodat na 1700 het verschil tussen beide kalenders 11 dagen bedroeg. Zie ook aant. 3 bij Brief 84 [45] van 30 maart 1685, Alle de Brieven, Dl. 5, blz. 140. De brief van Sloane werd door hemzelf voorgelezen op de vergadering van de Royal Society van 10 juli 1700, O.S. (Royal Society, Journal Book Original, Dl. 10, blz. 191).

3 Na geopent kan hebbende vergeten zijn, als tenminste de woordvolgorde vond ik door L. bedoeld is. In A is de discrepantie opgelost door ik vond te drukken. [Dam.]

b A: ik vond

4 wormke, larfje.

c In A is de naam Chamberlaine weggelaten en vervangen door:....

5 L. schreef eerder over het roken van tabak als middel om tandpijn tegen te gaan in Brief 176 [106] van 12 september 1696, Alle de Brieven, Dl. 12, blz. 90.

d A: te weten

+ Kaasvlieg.

e A: Vliegje, welke

f A: die uyt de Eyeren komen

g A: grootmakinge, bekomen

6 L. doelt hier op de kaasvlieg Piophila casei (L.) en de maden daarvan. Hij beschreef deze in Brief 119 [71] van 7 maart 1692, Alle de Brieven, Dl. 8, blz. 324-328.

7 Een duijm is 2,61 cm.

h A: stukjens oude en seer vette

[p. 165]

Delft in Holland, the 27th of July 1700.

Mr. Hans Sloane,
Secretary of the Royal
Society¹.

Dear Sir,

⁺I received Your very welcome letter of the 4th of July old style on the 19th of this month new style², and having at once opened the piece of black silk lying in the letter, I found in it two dead and one living little larva, which You say were sent to you by Mr. Chamberlaine, with the request that You should send them to me, as having been got by fumigating out of a decayed tooth³.

I at once began to think about it in order to know what kind of larvae they were and how their generation took place.

⁺I had examined the living larva, which was not half-grown, only a short time but I was convinced that it had come out of the egg of a small fly, which flies are mostly found in the houses of cheese merchants, because such flies are as it were accustomed to lay their eggs on the cheese and the little larvae, when coming out of the eggs and penetrating into the cheese, when they have got their nourishment and growth from the cheese, are transformed into little flies again. And when the little larvae in the cheese have increased in size to such an extent that we see them with the naked eye, we give the larvae the name maggots⁴.

I took a glass tube which had been sealed at one end and I placed the living larva in it, and I put in the tube, which had a width of about half an inch⁵ and a length of a little more than one finger, some bits of very old and creamy cheese so that the little larva might feed on the cheese, in order to see whether I could make it reach its full growth.

1 The letter is addressed to Hans Sloane (1660-1753), one of the two secretaries of the Royal Society. See the Biogr. Reg., Collected Letters, vol. 12, p. 407. L.'s previous letter to Sloane is Letter 214 [128] of 9 July 1700, in this volume.

+ Larvae.

2 Old style is the date according to the Julian calendar, new style according the Gregorian one. In the seventeenth century the former had lost ten days when compared to the latter. The Gregorian calendar had already been introduced in Holland at the turn of the year between 1582 and 1583, but in England this was done only in 1752; hence after 1700 the difference between the two calendars amounted to 11 days. See also note 3 on Letter 84 [45] of 30 March 1685, Collected Letters, vol. 5, p. 141.
The letter was read out by Sloane in a meeting of the Royal Society of 10 july 1700, O.S. (Royal Society, Journal Book Original, vol. 10, p. 191).

3 L. wrote earlier on smoking tobacco as a means to combat tootache in Letter 176 [106] of 12 September 1696, Collected Letters, vol. 12, p. 91.

+ Cheese-fly.

4 L. here refers to the cheese-fly, Piophila casei (L.) and its maggots. He described these in Letter 119 [71] of 7 March 1692, Collected Letters, vol. 8, pp. 325-329.

5 An inch is 2,61 cm.

[p. 166]

Ik stopte het glas met een kurk toe, om dat het^a bij mij vast stond, dat het Wormke soo wel in een besloote glas, soude konnen leven, dan dat het in een vaste kaas, daar het rondom beslooten leijd, kan leven, en grooter werden.

Al hoe wel het bij mij vast stond, dat soo wel de doode als het levend wormke, geen andere soort van Wormkens waren, als hier vooren⁸ is geseijt, soo liet ik egter⁹ van een kaas kooper dien ik weet dat sig sorteert op¹⁰ oude kaas, eenige Wormkens aan mijn huijs brengen.

Ik nam ses à. agt, van de grooste van dese Wormkens^b, en ik plaaste die in twee bijsondere¹¹ glaasjens, inde welke^c ik ook een doot Wormke leijde, dat UEd: mij hadde toe gesonden, om door sulk doen, door het vergroot-glas, de levende ende^d doode tegen den anderen¹² te beschouwen, en most als vooren seggen, datter geen vande^e alderminste verschil, soo van hooft, als het gantsche lighaam te bekennen was.

Dese wormen vijf dagen op geslooten geweest hebbende, sonder eenig voetsel te hebben, vernam¹³ ik dat ze waren knagende aan de kurk, waar mede de glaasjens waren toegestopt, als wanneer¹⁴ ik een weijnig kaas bij deselve inde glase tuba dede, met die gedagten, soo deselve hare volkome groote niet mogten bekomen hebben, om in^f een tonnetge¹⁵ te veranderen, dat haar geen voetsel soude ontbreeken.

⁺Vorders stelde ik middelen int werk, om een vande geseijde Wormen, tot een stil stand, en uijt gerektheijt van haar lighaam te brengen, dat mij verscheijde malen is^16g gelukt, op dat ik in^h sulk doen, de inwendige deelen, van der selver lighame des te beter soude konnen bekennen: als wanneer¹⁴ ik quam te sien, veele verwonderens waardige, en door gaans bewegende werktuijgen¹⁷ van binnen int lighaam, ja soo danig, dat het de duijsenste Mens, niet¹⁸ en is te doen gelooven, dat in soo een kleijn veragt schepsel, soo veel te ontdekken is; Want nu soude men sig wel in beelden¹⁹, dat men het Hert sag bewegen, en niet verre daar van daan, dat men beweginge aan de Maag sag, Maarⁱ hoe scharp ik toe sag, soo en konde^j ik geen loop van het Bloet, in het geene ik voor Aderen aan sag, bekennen²⁰.

a In A ontbreekt: het

8 hier vooren, nl. in de derde alinea van deze brief.

9 egter, toch.

10 sig sorteert op, verzamelt, zich specialiseert in.

b A: agt van dese Wormkens

11 bijsondere, afzonderlijke.

c hs: welk

d A: en de

12 tegen den anderen, in vergelijking met elkaar.

e A: geen de

13 vernam, zag.

14 als wanneer, op welke tijd, bij welke gelegenheid.

f A: om tot in

15 tonnetge, popje.

+ Ontleding.

16 De lezing van A betekent: bij verscheidene (larven).

g A: my in verscheyde is

h A: op dat in

14 als wanneer, op welke tijd, bij welke gelegenheid.

17 verwonderens waardige, en door gaans bewegende werktuijgen, bewonderenswaardige en voortdurend bewegende organen.

18 de duisenste Mens, niet, niet een op de duizend mensen.

19 sig (...) in beelden, tot de overtuiging komen.

i A: sag, behalven veele andere beweginge, maar

j A: soo konde

20 L. schreef over de beweging van de darminhoud bij maden in Brief 104 [59] van 17 oktober 1687, Alle de Brieven, Dl. 7, blz. 116-120.

[p. 167]

I stoppered the glass tube with a cork, because I was convinced that the little larva would be able to live in a sealed glass tube just as well as it can live and grow in a solid cheese, where it is closed in all around.

Although I was convinced that the dead larvae as well as the living one were no other kind of larvae but those mentioned above, still I had some larvae brought to my house by a cheese-merchant who is known to me to specialize in old cheese.

I took six to eight of the largest of these larvae and I placed those in two separate glass tubes, in which I also placed a dead larva which you had sent to me, so that I might thus compare the living and the dead larvae through the magnifying glass. And I was bound to say, as I did before, that not the slightest difference was to be detected between them, both in the head and in the entire body.

When these larvae had been enclosed for five days without any food, I saw that they were gnawing the cork with which the glass tubes were stoppered. I then put some cheese near them in the glass tube, in order that, if they should not have reached their full growth for their metamorphosis into a pupa, they should not lack food.

⁺I further took measures to bring about a standstill and stretched condition of the body of one of the said larvae - in which I succeeded several times - in order that I might thus be better able to detect the internal parts of their bodies. And then I saw many admirable and constantly moving organs inside the body, nay such that one man in a thousand cannot be made to believe that so much can be discovered in such a small and despicable creature. For now one might become convinced that one saw the heart moving, and not far from it that one saw movement in the stomach, but however closely I looked, I could not detect any flow of the blood in the vessels which I took to be veins⁶.

+ Dissection.

6 L. wrote on the movement of the bowel content in maggots in Letter 104 [59] of 17 October 1687, Collected Letters, vol. 7, pp. 117-121.

[p. 168]

En als men soo een Wormke quam te ontledigen^a, en stelde de ingewanden, door het vergroot-glas, voor het gesigt, stonden wij verstelt, over soo veel verwonderens waardige saaken, beset met een groote menigte van vaaten, die wij voor bloet-vaaten aan sagen.

⁺Ik ben begeerig^b om te weten, waar uijt dese Wormkens haar voetsel halen buijten de kaas, eens deels, om dat mij deselve noijt buijten de kaas zijn te vooren gekomen, en ten anderen, om dat ze uijt het Vlees niet en konnen bestaan²¹, want gelijk^22c de Wormen, die wij ook Maeijen noemen, uijt de Eijeren van Vliegen voortkomende, in negen dagen uijt het Vlees, haar volkome^d wasdom bekomen, soo hebben dese Wormkens, die haar voetsel uijt de kaas halen, lange tijd tot haar grootmakinge van Nooden²³, en het Vlees kan soo lang niet inde lugt sonder gesouten te werden, of inde rook gehangen goet blijven.

Dit soo sijnde, moeten wij besluijten, dat dese Vliegjens van den beginne aan, ingeschapen is, hare Eijeren te leggen, op niet ligt vergankkelijke stoffe, waar onder wij de kaas wel mogen rekenen.

⁺Laten wij ons nu in beelden²⁴, dat de lijder, uijt wiens Tand of Tanden de^e geseijde Wormen door rookinge sijn gekomen, eenige tijd, of ook wel kort daar te vooren, kaas gegeten heeft, waar in jonge wormen, ofte ook wel Eijeren^f van de verhaalde Vliegjens zijn geweest, ende dat dese Wormkens, of Eijeren, met het verbrijselen vande kaas door de Tanden, de Wormkens²⁵ ongeschonden zijn gebleven, ende in de holligheden vande Tanden gekomen zijnde, aldaar zijn gebleven, ende eijntelijk soo diep inde Tanden zijn in gedrongen, tot dat ze de gevoelige deelen hebben geknaagt, waar door ze groote pijn hebben veroorsaakt²⁶.

a A: ontleden

+ Ontstaan.

b A: wel begeerig

21 uijt het Vlees niet en konnen bestaan, niet van vlees kunnen leven.

22 gelijk, (evenals daar in A), terwijl.

c A: want daar

d A: vlees volkome

23 L. schreef over de verpopping van maden tot vliegen in Brief 104 [59] van 17 oktober 1687, Alle de Brieven, Dl. 7, blz. 98-120. Vermoedelijk heeft L. hier de blauwe vleesvlieg Calliphora erythrocephala Mg. bestudeerd. Zie hiervoor aant. 66 bij deze brief en de bijbehorende figuren 2-4 op Plaat VI. Het bestaan van in vlees gespecialiseerde vliegenlarven vermeldde L. in Brief 146 van 23 mei 1695, idem, Dl. 10, blz. 264. Naar aanleiding van berichten over maden uit het oor van een vrouw in Brief 150 van 21 juni of juli 1695, idem, Dl. 11, blz. 26-28, kweekte L. maden op van de huisvlieg Musca domestica, wat hij beschreef in Brief 156 van 10 september 1695, ibidem, blz. 80-82.

+ Uitroking uit tand.

24 in beelden, voorstellen. De gedachtengang is hier niet rechtlijnig. Terwijl het lijkt alsof L. het feit dat de larfjes door rookinge uit de tand zijn gekomen, accepteert en hij het slechts in een korte bijzin binnen een overigens lange zin vermeldt, spreekt hij in de volgende alinea zijn twijfel daaraan uit en gaat hij die twijfel d.m.v. een experiment versterken. Pas in het laatste deel van de brief gaat hij door op wat de hoofdinhoud van de zin vormt: de veronderstelling dat larven van de kaasvlieg tandpijn kunnen veroorzaken.
De aaneenschakeling van deze zin met de volgende door toevoeging van en (in A; zie aant.^a op blz. 170) brengt geen enkele verbetering. [Dam.]

a A: ontleden

e A: dese

f A: wel de Eyeren

25 de Wormkens is hier overtollig.

26 Deze interpretatie van L. is onjuist. De pijn wordt veroorzaakt door de ontstekingsbevorderende werking van bacteriële toxinen op de tandpulp. Zie hiervoor Ring, ‘Tooth-worm’.

[p. 169]

And when such a little larva was dissected and the intestines were examined through the magnifying glass, we were amazed about so many admirable things, covered with a great many vessels, which we took to be blood vessels.

⁺I am anxious to know what these little larvae feed on apart from the cheese, on the one hand because I have never seen them outside cheese and on the other hand because they cannot subsist on meat, for while the larvae, which we also call maggots, which come out of the eggs of flies, reach their full growth in nine days out of meat, these little larvae, which feed on cheese, need a long time to reach their full growth, and meat cannot be kept such a long time in the air without being salted or smoked⁷.

This being so, we are bound to conclude that it is innate in these little flies from the beginning to lay their eggs on substances which do not tend to decay readily, among which we may undoubtedly count cheese.

⁺Now let us assume⁸ that the patient from whose tooth or teeth the said larvae have come through fumigating has eaten cheese some time or perhaps shortly before, in which cheese there were young or perhaps eggs of the said little flies, and that upon the cheese being crushed by the teeth these little larvae or eggs remained intact and, having got into the cavities of the teeth, stayed there and at last penetrated so deeply into the teeth that they gnawed the sensitive parts, as a result of which they caused great pain⁹.

+ Origin.

7 L. wrote on the pupation from maggots to flies in Letter 104 [59] of 17 October 1687, Collected Letters, vol. 7, pp. 99-121. Probably L. has investigated here the blue scavenger fly Calliphora erythrocephala Mg. See for this note 26 on that letter and the attendant figures 2-4 on Table VI. L. mentioned the existence of larvae of the fly which focus exclusively on meat in Letter 146 of 23 May 1695, idem, vol. 10, p. 265. As a result from reports on maggots from the ear of a woman in Letter 150 of 21 June or July 1695, idem, vol. 11, pp. 27-29, L. reared maggots of the housefly, Musca domestica; he described this in Letter 156 of 10 September 1695, ibidem, pp. 81-83.

+ Fumigation of teeth.

8 The line of thought here is not straight. Seemingly, L. accepts the thesis that the little larvae have come forth from the tooth through rookinge, fumigation; he merely mentions it in a brief subordinate clause in a (lengthy) sentence. Yet in the next paragraph he queries this point, and is about to reinforce that doubt by means of an experiment. It is only in the last part of the letter that he takes up what is the main content of the sentence: the assumption that larvae of the cheese-fly are able to cause toothache. [Dam.]

9 This interpretation on the part of L. is wrong. The ache is caused by the activity of bacterial toxins, which promotes inflammation, on the dental pulp. See for this Ring, ‘Tooth-worm’.

[p. 170]

Dat^a de rookinge inde Mond, of Tand, soo een werkinge heeft^b te weeg gebragt, dat deselve Wormkens uijt^c de holle Tanden sijn te voorschijn gekomen, dat komt ons vreemt voor, als niet konnende begrijpen²⁷, dat de Wormkens soo veel adem halinge hadde, dat de rookinge haar soo veel hinder soude toe brengen, om uijt de Tanden te komen²⁸.

⁺Om mijn selven hier in te voldoen²⁹, hebbe ik genomen een glase Bol welkers axe seer na³⁰ drie duijm⁷ was, in welke Bol een rond gaatge was, als de dikte van een ganse Schagt³¹, in welke glase bol ik hebbe^d gedaan tien kaas Wormkens, ende dat vande grooste slag, ende hebbe als doen, tot twee à. drie malen toe, brandende Swavel, die ontrent de breete vande rugge van een mes, aan een dunne kennip stokje³² was, int glas gesteken, ende daar de swavel laten uijt branden en waar genomen, dat die brandende swavel, de geseijde Wormen (soo veel mij toe scheen) geen hinder hadden toe gebragt, en wanneer dese glase bol, ontrent een ure tijds (na de brandende swavel³³ inde selve) hadde gestaan, bragt ik de opening vande glase bol, ontrent mijn Nues, in welk doen, ik de swavel ruek nog vrij^34e gewaar wierde.

Gelijk wij weten, dat wanneer wij swavel in brand steken, dat die^f swavel niet vergaat, maar alleen in soo danige kleijne deelen gedivideert werd, dat ze ons gesigt ontwijken^g, soo is het mij met dese brandende swavel te vooren gekomen³⁵, want ik sag een onbedenkelijk³⁶ getal, van uijt nemende kleijne swavel deelen, die mij ronde voort quamen van binnen tegen het glas aan sitten.

Soo danige glase bol, heb ik verscheijde malen gevolt met water^h, door welke bol ik als dan de straalen vande son liet gaan (in plaats van een gesleepenⁱ glas) en versamelen, en dus³⁷ papier enz: in brand stak.

⁺Ik ben dankbaar voor de mede deelinge vande Wormen, te meer, om dat men voor desen³⁸ van mij heeft willen weeten, waar dat deze wormen van daan quamen, met bij voeginge, dat die aldaar niet bij Voorteelinge, maar uijt haar selven waren voortkomende, daar³⁹ men nu het tegendeel daar ontrent, moet vast stellen.

a A: veroorsaakt, en dat

b A: werkinge op de Wormkens

c A: dat deselve uyt

27 als niet konnende begrijpen, omdat we niet kunnen begrijpen.

28 om (...) te komen, dat ze (...) zouden komen.

+ Verbranding van zwavel.

29 Om mijn selven hier in te voldoen, om hieromtrent zekerheid te verkrijgen.

30 seer na, nagenoeg, bijna.

7 Een duijm is 2,61 cm.

31 ganse Schagt, schacht van een ganzeveer.

d A: in dese glase bol hebbe ik

32 kennip stokje, hennepstokje (afgeschilde zaailingstengel).

33 na de brandende swavel, na het verbranden van de zwavel.

34 vrij, tamelijk sterk.

e A: nog al vry

f A: steken, die

g A: ontwijkt

35 te vooren gekomen, gebleken.

36 onbedenkelijk, ondenkbaar (groot).

h A: met helder water

i A: van geslepen

37 dus, zo, op die wijze.

+ Opkweking van larven.

38 L. was er stellig van overtuigd, dat maden alleen uit vliegeneieren voort konden komen en niet door spontane generatie. Zie hiervoor Brief 62 [32] van 14 juni 1680, Alle de Brieven, Dl. 3, blz. 264-266; Brief 104 [59] van 17 oktober 1687, idem, Dl. 7, blz. 110-112; Brief 146 van 23 mei 1695, idem, Dl. 10, blz. 262-264; en Brief 148 van 12 juli 1695, idem, Dl. 11, blz. 4-6. Zie voor L.'s ideeën over spontane generatie Ruestow, ‘Spontaneous Generation’.

39 daar, terwijl.

[p. 171]

It appears strange to us that fumigating produced such a effect in the mouth or tooth that the said little larvae came forth from the hollow teeth, because we cannot understand that the little larvae breathed so intensely that fumigating would hinder them so much that they should come forth from the teeth.

⁺In order to gain certainty about this, I took a bulb of glass, whose diameter was nearly three inches, in which bulb there was a round hole having the same diameter as a goose quill. In this glass bulb I put ten cheese larvae, of the largest size, and then I put two or three times burning sulphur, approximately the breadth of the back of a knife, on a thin hemp stick in the glass bulb and let the sulphur burn out there; and I observed that this burning sulphur (as it appeared to me) had not bothered the said larvae. And when this glass bulb had stood thus for about one hour (after the burning of the sulphur therein), I brought the opening of the glass bulb near to my nose, and then I still perceived the smell of sulphur fairly strongly.

Just as we know that when we set sulphur on fire, this sulphur does not disintegrate, but is merely divided into such small particles that they are not visible to us, so it became apparent to me with this burning sulphur, for I saw an incredible number of extremely small sulphur particles, which appeared round to me, adhering on the inside to the glass.

I filled this glass bulb several times with water and then caused the rays of the sun to pass through the bulb (instead of through a ground glass) and to be collected, and thus I set paper, etc. on fire.

⁺I am grateful for the sending of the larvae, particularly because some one previously wished to learn from me where these larvae came from¹⁰, adding that they were not generated there by generation, but spontaneously, whilst we are now bound to assume the contrary.

+ Burning of sulphur.

+ Raising of larvae.

10 L. was firmly convinced that maggots could only be born from the eggs of flies, and not through spontaneous generation. See for this Letter 62 [32] of 14 June 1680, Collected Letters, vol. 3, pp. 265-267; Letter 104 [59] of 17 October 1687, idem, vol. 7, pp. 111-113; Letter 146 of 23 May 1695, idem, vol. 10, pp. 263-265; and Letter 148 of 12 July 1695, idem, vol. 11, pp. 5-7. See for L.'s ideas on the subject Ruestow, ‘Spontaneous Generation’.

[p. 172]

Ik hebbe het levend Wormke, dat UEd: de goetheijt hebt gehad van mij toe te senden, nog int leven, en ik kan niet anders sien of het is in groote, sedert ik het hebbe gehad, toe genomen, en sal tragten soo verre het op te brengen⁴⁰, tot dat het door verandering⁴¹ een Vliegje is geworden⁴².

Dese Wormtgens sijn seer hard, ofte stark van huijt, konnen veel leet uijt staan.

Ik blijf ook dankbaar aan de Heer Chamberlaine, voor dat hij mij indagtig is, gelieft de goetheijt te hebben, om mijn onderdanigen dienst aan deselve te presenteren.

⁺Mij gedenkt, dat over eenige jaren, mijn Huijsvrouw S^ar43a met sware tand-pijn gequelt zijnde, klaagde dat het in haar tanden soo toe ging, als of het Vlees wierde door knaagt.

Seker Doctor Medicina waar over sij Mueij⁴⁴ was, meer als eens daar over geroepen zijnde, ende de pijn na geen middelen die int werk gestelt wierde, willende luijsteren, wierd goet gevonden, een droppel Olij van Vitrioel⁴⁵, inde holle tand te laten druijpen, waar toe ik een werktuijgje van glas toe stelde⁴⁶, om daar door de droppel Vitrioel inde holligheijt van de tand te plaatsen, sonder dat het tandvleijs beschadigt wierde, met die gedagten, van door^b de bijtende stoffe, de senuagtige deelen, waar uijt de pijn voort quam, als doot te bijten.

Dit verrigt hebbende was kort daar aan de pijn gestilt.

Nu kan het ook wel geweest hebben, dat^c een of meer wormkens inde holle tand heeft gehad, na de maal sij seer smakelijk was eetende Oude Edamze kaas, die soo verre gekomen was, dat ze aant rotten raakte, als het maar witagtig rot was⁴⁷, en haar dan niet ontsag, veel maal daar van te nuttigen, schoon veel Wormkens in deselve waren, dit soo sijnde, soo konnen de Wormkens, daar wij geen gedagten van hadden, de pijn wel veroorsaakt hebben, ende de Wormkens door de Vitrioel^d, wel gestorven sijn⁴⁸.

40 op te brengen, groot te brengen.

41 verandering, gedaanteverwisseling.

42 Zie Brief 218 [132] van 7 september 1700, in dit deel, waarin L. aan Sloane schrijft, dat de betreffende larve inderdaad in een vliegje is veranderd.

+ Behandeling tandpijn met vitriool.

43 S^ar, zaliger. L. doelt hier op zijn tweede echtgenote Cornelia Swalmius (1634-1694) wier neef Johannes Swalmius (1664-1693), een zoon van haar broer Adriaen, als medicinae doctor in Delft gevestigd was. Zie Van Seters, ‘L.'s tweede huwelijk’.

a A: Salr.

44 Mueij, tante (meui of moei).

45 Olij van Vitriool, zwavelzuur.

46 toe stelde, vervaardigde.

b hs: gedagten dat door

c A: geweest zyn, datse

47 als... rot was moet wel een beperkende bepaling zijn bij seer smakelijk was etende. Met dit laatste schijnt L. hier dus een herhaaldelijk eten aan te duiden, zoals wordt bevestigd door de Latijnse vertaling in C: quam solita esset (omdat ze gewoon was). In het algemeen duidt de verbinding van zijn met een tegenwoordig deelwoord alleen de duur van één handeling aan. [Dam.]

d A: de Oly van vitriool

48 L.'s veronderstelling is onjuist. De twee alinea's eerder vermelde opvatting van zijn aangetrouwde neef is correct: de pijn werd bestreden doordat het zwavelzuur de nog levende zenuwen in de tandpulp doodde. Zie ook Ring, ‘Tooth-worm’.

[p. 173]

The living little larva which you were so kind as to send me is still alive, and I cannot but see that it has increased in size since I had it; and I will try to bring it up until it has become a little fly by metamorphosis¹¹.

These little larvae have a very hard or strong skin; they can suffer a good deal of rough handling.

I am also grateful to Mr. Chamberlaine for remembering me; please be so kind as to present my humble services to him.

⁺I remember that some years ago my late wife¹², being tormented by a violent toothache, complained that it seemed as if the gums of her teeth were being gnawed through.

When a certain medical doctor, whose aunt she was, had been consulted about it more than once and the pain did not respond to any means that were used, it was thought fit to trickle a drop of oil of vitriol into the hollow tooth, for which I prepared a small instrument of glass in order to pour the drop of vitriol through it into the cavity of the tooth without damaging the gums, hoping to corrode as it were with the corroding substance the sinewy parts from which the pain arose.

When I had done this, the pain had been alleviated shortly afterwards.

Now it may also have been that she had one or more little larvae in the hollow tooth, since she used to eat with great relish old Edam cheese which had reached the stage where it was beginning to decay, provided it was rotten and whitish, and on such occasion she did not scruple to eat of it many times, although there were many little larvae in it; this being so, the little larvae, which we did not think of, may perhaps have caused the pain and the little larvae may perhaps have died from the vitriol¹³.

11 See Letter 218 [132] of 7 September 1700, in this volume, in which L. writes to Sloane that the larva in question has actually changed into a little fly.

+ Treatment of toot-ache with vitriol.

12 L. here refers to his second wife Cornelia Swalmius (1634-1694) whose nephew Johannes Swalmius (1664-1693), a son of her brother Adriaen, had established himself in Delft as medicinae doctor.

13 L.'s assumption is wrong. The opinion of his nephew by marriage, mentioned two paragraphs earlier, is correct: the pain was combated because the vitriol killed the nerves still living in the dental pulp. See also Ring, ‘Tooth-worm’.

[p. 174]

⁺Ook segt UEd: dat het een vande harste materie inde philosophie⁴⁹ is, ontrent de generatie door levende dierkens, inde Mannelijke zaaden⁵⁰, ende dat ik dienst soude doen aan de Coninklijke⁵¹ Soci^t en aan Geleerde Menschen, om die Materie verder te onder soeken.

Dit komt ons niet vreemt voor, na de maal alle nieuwigheden aan stootelijk zijn, en voornamentlijk, daar soo veel over⁵² geschreven en gedwaalt is, en veele met een voor oordeel sijn in genomen, en andere⁵³, is het⁵⁴ door hare leermeesters, soo stark inde Hersenen geplant, datter⁵⁵ niet uijt^a te brengen is. Dog ik verhueg mij, dat ik in Geleerde Heere hare Brieven sie, waar bij⁵⁶ sij belijden dat ik niet dan waarheden seg, daar³⁹ andere in veele saaken komen te dwalen.

Ik hebbe daar ontrent, eenige ondersoekingen in gedagten gekregen, soo ik ijets bijsonders dien aangaande weet te seggen, sal ik het UEd: laten toe komen⁵⁷.

Ik hebbe sedert UEd: laaste ontfangene Brief, bekomen de Transactions van voor leden jaar, waar voor ik ten hoogsten dankbaar blijf.

+ Voortplanting.

49 philosophie, wetenschap.

50 De formulering is alleen te verklaren door het gedeelte ontrent... zaaden als bepaling bij segt te beschouwen. Plaatsing van dit zinsdeel tussen UEd: en dat levert een leesbare zin op.

51 Coninklijke is in het hs. op een moeilijk reproduceerbare manier afgekort. [Dam.]

52 De verwijzing met daar (...) over is niet correct. Grammaticaal heeft het betrekking op nieuwigheden, maar naar de betekenis van de zin verwijst het naar de zaken waarover nieuwigheden bekend worden. [Dam.]

53 andere, bij anderen.

54 het, nl. het vooroordeel.

55 datter, dat het er.

a A: niet daar uyt

56 De aansluiting is niet goed. Men leze: dat ik brieven van geleerden zie, waarin zij erkennen.

39 daar, terwijl.

57 De eerste resultaten hiervan vermeldt L. in Brief 220 [135] van 25 december 1700, in dit deel, waarin hij de spermatozoën van een haan beschrijft.

[p. 175]

⁺You also say that one of the most difficult subjects in science is the generation by living animalcules in the male sperm, and that I should render the Royal Society and learned men a service by investigating that matter further.

This does not seem strange to us, since all new things are objectionable, and particularly things about which so much has been written and so many errors have been made, and in connection with which many people are prejudiced, while in the case of others such a prejudice has been so firmly inculcated by their teachers in their minds that it cannot be eradicated therefrom. But I am glad to see that learned people in their letters recognize that I tell nothing but truths, while others err in many matters.

I have thought of certain investigations about this; if I can say anything interesting in this respect, I will let you know¹⁴.

Since Your last letter I received the Transactions of last year, for which I am highly grateful.

+ Reproduction.

14 L. mentions the first results from this in Letter 220 [135] of 25 December 1700, in this volume, where he describes the spermatozoa of a cock.

[p. 176]

⁺Vorders segt UEd: dat de Coninklijke Societeit, UEd: hebben believen^a te beveelen, dat seker Boek, sedert eenige tijd gedrukt, mij sal toe gesonden werden, soo als de plaaten sullen af bewerkt^b zijn, dat ik met verlangen, en dankbaarheijt sal tegemoet sien⁵⁸.

Gelieft mijn alder onderdanigste dienst, aan de Hoog Edele Heeren Leden vande Coninklijke Societeit, te doen, en sal^c blijven⁵⁹.

Mijn Heer.

UEdts ten hoogst^d verpligten Dienaar
Antoni^e van Leeuwenhoek.

+ Boek.

a A: gelieven

b A: afgewerkt

58 Het is niet duidelijk welk boek hier bedoeld wordt. Noch in de latere brieven van L., noch in de notulen van de Royal Society is een vermelding met een titel te vinden. In zijn bedankbrief van 2 augustus 1701 vermeldde L. dat er platen van vissen in stonden. Op grond daarvan komen drie boeken in aanmerking: Charles Leigh, The natural history of Lancashire, Cheshire, and the peak of Derbyshire, etc. (Oxford, 1700); Edward Lhuyd, Lithophylacii Britannici ichnographis, sive lapidum aliorumque fossilium Britannicorum singulari figura insignium... (Londini, 1699); James Petiver, Musei Petiveriani centuria x. Animalia, plantas, fossilia ex variis mundi plagis advecta, ordine digesta, & nominibus propriis signata (London, 1695-1703). Zie Dean, Bibliography of fishes, blz. 274, 279 en 298. In het Journal Book Original van de Royal Society (Dl. 10, blz. 219) staat vermeld, dat op de vergadering van 28 mei 1701 besloten werd aan L. Willoughbies book of Fishes te sturen. Deze mededeling is vermoedelijk een vergissing, omdat dit L. dit in 1686 verschenen boek in datzelfde jaar al van de Royal Society gekregen had. Zie Brief 93 [51] van 10 juni 1686, Alle de Brieven, Dl. 6, blz. 86.
L. vroeg opnieuw naar dit boek in Brief 220 [135] van 25 december 1700 en Brief 224 [137] van 15 april 1701, beide in dit deel. In Brief 228 [140] van 2 augustus 1701 (Sevende Vervolg Der Brieven..., blz. 375; Alle de Brieven, Dl. 14) bedankte L. voor de ontvangst ervan.

c A: aan te bieden, en ik sal

59 L.'s volgende brief aan Sloane is Brief 218 [132] van 7 september 1700, in dit deel. Hierin wordt verslag gedaan van de verdere ontwikkeling van de larven.

d A: UEd. Hoog

e A: A.

[p. 177]

⁺You further say that the Royal Society has seen fit to order You to send to me a certain book that was printed some time ago, as soon as the engravings are completed; I will look forward to it with eagerness and gratitude¹⁵.

Kindly offer my most humble services to the Very Noble Gentlemen, Members of the Royal Society. I remain¹⁶,

Dear Sir,

Your much obliged servant
Antoni van Leeuwenhoek.

+ Book.

15 It is not clear which book is meant here. Neither in the subsequent letters of L., nor in the minutes of the Royal Society a record is to be found which includes a title. In his letter of thanks of 2 August 1701 L. mentions the fact that in the book plates of fishes were to be found. Taking this into account, three books come under consideration: Charles Leigh, The natural history of Lancashire, Cheshire, and the peak of Derbyshire, etc., (Oxford, 1700); Edward Lhuyd, Lithophylacii Britannici ichnographis, sive lapidum aliorumque fossilium Britannicorum singulari figura insignium... (Londini 1699); James Petiver, Musei Petiveriani centuria x. Animalia, plantas, fossilia ex variis mundi plagis advecta, ordine digesta, & nominibus propriis signata (London, 1695-1703). See Dean, Bibliography of Fishes, pp. 274, 279, and 298.
In the Journal Book Original of the Royal Society is noted (vol. 10. p. 219) that the fellows decided in the meeting of 28 May 1701 to send L. Willoughbies book of Fishes. This is probably a mistake because L. had received this book already in the same year in which it was published (1686). See Letter 93 [51] of 10 June 1686, Collected Letters, vol 6, p. 87.
L. again inquired about this book in Letter 220 [135] of 25 December 1700 and Letter 224 [137] of 15 April 1701, both in this volume. In Letter 228 [140] of 2 August 1701 (Sevende Vervolg Der Brieven..., p. 375; Collected Letters, vol. 14) L. rendered thanks for its receipt.

16 L.'s next letter to Sloane is Letter 218 [132] of 7 September 1700, in this volume. In this he reports on the further development of the larvae.

a A: ontleden