Algemeen letterkundig lexicon

versdrama

Een toneelstuk (drama) geschreven in verzen (vers-1). Men spreekt ook wel van dramatische poëzie.

Versdrama’s komen tegenwoordig weinig voor – vooral door de verwachting van realisme-2 in de spreekstijl van de personages – maar het fenomeen was volkomen normaal bij het ontstaan van het drama in het oude Griekenland. Men denke aan de tragedies van Sophocles en Euripides. Daarbij moet men wel een onderscheid maken tussen de dialogen (dialoog) en de andere gedeelten in de Griekse tragedie. De dialogen, geschreven in de jambische (jambe) trimeter, voorloper van de alexandrijn, kan men vergelijken met de toneelteksten zoals men die later schreef: monologen en gesprekken van deelnemers aan een samenspel. Daarnaast bevatte de Griekse tragedie andere onderdelen, zoals koorliederen, geschreven in ingewikkelder metrische (metrum) vormen.

Dialogen in versvorm werden ook courant in latere tijden toegepast, en vormen de basis van het versdrama. Verzen, onderdelen van verzen of bepaalde groepen van verzen kunnen daarbij gebruikt worden om ritme en structuur van de dialogen te sturen. De stichomythie bijv. is een bijzondere vorm van de dialoog in een versdrama waarbij de personages telkens afwisselend één versregel uitspreken; soortgelijke vormen zijn de distichomythie (afwisselend twee regels: distichon) en de hemistichomythie (afwisselend een halve regel: hemistichon).

De redenen waarom men drama’s in verzen schreef omvatten het feit dat de acteur deze tekstvorm gemakkelijker van buiten kon leren (argument van de mnemotechniek) en verder ook de expressieve mogelijkheden ervan (meer verheven karakter, uitdrukking van emotie, enz.). Vandaar dat het versdrama lange tijd de meest voorkomende toneelvorm was. Men denke aan de toneelstukken van Jean Racine en William Shakespeare. Bij Shakespeare wordt het gebruik van vers (berijmd dan wel blank vers) vaak afgewisseld met passages in proza om bepaalde contrastwerkingen te bekomen. Ook de versdrama’s van Calderón de la Barca en José Zorrilla worden nog steeds gespeeld. Een meer recent versdrama als The Cocktail Party (1949) van T.S. Eliot blijft populair. Datzelfde geldt voor het Nederlandse versdrama Gysbrecht van Aemstel (1638) van Joost van den Vondel, geschreven in zesvoetige jamben. Menig theaterbezoeker zullen de beginregels ervan, gezegd door de stadsheer van Amsterdam, bekend in de oren klinken:

Het hemelsche gerecht heeft zich ten lange lesten
Erbarremt over mij, en mijn benaeuwde vesten
(Werken dl. 3, 1929, p. 530)

Zo krijgt het opvoeren van een toneelstuk in verzen – mede gestimuleerd door de genoemde behoefte van acteurs om teksten te memoriseren – nog een bijkomend voordeel van dezelfde orde: de toeschouwer zal gemakkelijker een tekstfragment onthouden en herkennen. Sommige kunstenaars zijn hier gevoelig voor. Men denke aan het lied ‘L’âme des poètes’ van Charles Trenet, met de woorden: ‘Longtemps, longtemps, longtemps après que les poètes sont disparus, leurs chansons courent encore dans les rues’.

Lit: J. Boelens, Het versdrama, speciaal nummer van Raam (1964) 6-7 • K.McKinney Wiggins, Modern verse drama in English: an annotated bibliography (1993) • R. Greene e.a. (red.), The Princeton encyclopedia of poetry and poetics (2012⁴), p. 376-384 • I. Morra, Verse drama in England, 1900-2015. Art, modernity and the national stage (2016).

verschuiving

verset