Oeuvres complètes. Tome III. Correspondance 1660-1661

[p. 507]

N^o 762^a.
Ism. Boulliau à N. Heinsius.
30 juillet 1660.

La lettre se trouve à Paris, Bibliothèque Nationale.
Elle est la réponse au No. 757^a. N. Heinsius y répondit par le No. 766^a.
Elle a été publiée par Burman dans son Sylloge¹⁾.

Clarissimo Viro Nicolao Heinsio Ismael Bullialdus S.P.D.

Ante tres septimanas priori epistolae Tuae, Vir Clarissime, Junii die 26 ad me datae respondissem nisi quaedam intervenissent, quae animum distraxerunt, negotia citius quoque profectionis nostrae in Bataviam diem cessurum, meque praesentem tuis desideriis obtemperaturum speraveram, etsi vero sarcinulae meae leves sint curtaque supellex; nec ad illas convasandas, ut me itineri accingam, grandibus machinis et longa mora sit opus; quibusdam tamen fuit mihi attendendum quae me etiam occuparunt. Cum vero abitionis nostrae tempus hactenus fuerit ob maximi momenti rationes protractum, officium meum diutius deserere, tuamque expectationem commorare minime civile et honestum foret et nimiae negligentiae culpandus merito venirem. Quapropter ad utramque epistolam tuam praenotatam nempe ac postremam 22 Julii decurrentis scriptam sum hacce meo quam potero diligentissime responsurus, pluribus autem, ut spero, cum vestras regiones adiero, tecum acturus.

Mecum saepius agitavi ac expendi, quid causae subesle possit, quamobrem a Serenissimo Principe Leopoldo ab Hetruria noster Clarissimus Christianus Hugenius solitis comitate et humanitate illi innatis virtutibus exceptus non fuerit; nihilque propterea responsi acceperit, ita ut exhibiti ab amico nostro obsequiosi officii et dedicati operis nulla sit gratia. Ob parcius laudatum summum virum Galileum, vel assertam terrae mobilitatem, et ob retentum Systema mundi Pythagoricum a Copernico reductum, id factum vix suadeor; nec favorabili responso suo conceptas de purpure adipiscendo honore spes suas²⁾ imminuturum Principem illum putasse, existimo. Conjicerem potius, Principes illos Serenissimos nostrum Hugenium de plagiatu suspectum habere, adque ipsum coeca quadam et ignota via inventum a Galileo pendulum et Horologio adaptatum manasse fere persuasos, quod postea tanquam suum toti orbi venditarit. De illis Hugenium monui³⁾, et apud

1) Sylloges Epistolarum a Viris Illustribus scriptarum Tomi quinque, collecti et digesti per Petrum Burmannum. Nomina exhibebit post Tomum quintum Index primus. Leidae, Apud Samuel Luchtmans. 1727. V Vol. in-4^o.

2) Leopoldo de Medicis ne reçut le chapeau de cardinal qu'en 1667.

3) Consultez la Lettre N^o. 616.

[p. 508]

illos Principes ipsum excusavi⁴⁾ non solum; sed etiam ipsius utpote viri probi ingenui et sinceri causam egi; quorum tamen suspiciones amoliri penitus aut diluere me non potuisse deprehendi. Optimi ac eruditi Bigotii ad Menagium literis Hugenii systema Saturnium ab Italis exagitari cognovi. Quid ipsi opponere praeter illa, quae a me sunt antea objecta possint, non video. Infra quadriennium Saturnus ipse, quam est in Sagittarii dodecatemorio ostensurus, facie de forma sua litem dirimet.

Schotenium obiisse⁵⁾ scripto carmine elegiaco optimus Juvenis Samuel Tennullius⁶⁾ Clarissimi Gronovii sororius⁷⁾ nobis Parisiensibus significavit. Artes mathematicae earumque cultores virum illum desiderabunt, qui multa sane pulchra et utilia jam ediderat.

Illustrissimos Viros Petrum et Jacobum Puteanos⁸⁾ sine Laudum titulis mihi nunquam nominandos in concedenda Historiae Concilii Florentini è Regio codice transcriptione minus faciles ac indulgentes optassem; illam enim vulgari, et publici juris fieri nec Regni, nec Reipublicae Literariae multum intererat. tantas tamen turbas inde excitandas non praevideo; neque ad Leonis Allatii revincendam erroneam assertionem⁹⁾ illa historia opus erat, aut unquam erit; cum tentata aliquoties, nec tamen feliciter, Ecclesiarum Occidentalis et Orientalis reconciliatio libri ipsius¹⁰⁾ titulum futilem, ejusque probationes omnes infirmas manifestissime arguat. Jamdiu est, cum Clarissimi Gronovii in Senecae Tragoedias lucubrationes¹¹⁾ videre cupio. Tacitus vero cunctorum politicorum et criticorum manibus contrectatus,

4) Consultez les Lettres N^os. 609^a et 637^a.

5) Frans van Schooten mourut le 29 mai 1660. Consultez la Lettre N^o. 759. Le panégyrique en question, intitulé:
Elegia Samuelis Tennulii in obitum inclyti sui Doctoris & celeberrimi Mathematici, Francisci Scoteni, Emendatissimi & diligentissimi Matheseos in alma Batavorum Academia Professoris, defuncti 4. Cal. Jun. ciɔiɔclx. in-4^o,
a été publié par ten Nuyl à la suite de son ouvrage:
Jamblichus Chalcidensis ex Coelo-Syria in Nicomachi Geraseni Arithmeticam introductionem, et de Fato. Nunc primum editus, in Latinum sermonem conversus, notis perpetuis illustratus à Samuele Tennulio. Accedit Joachimi Camerarii Explicatio in duos Libros Nicomachi, cum Indice rerum & verborum locupletissimo. Arnhemiae, Prostant apud Joh. Fredericum Hagium. Daventriae typis descripsit Wilhelmus Wier. ciɔiɔclxviii. in-4^o.

6) Samuel ten Nuyl (Tennulius) et non pas ten Uyl, naquit à Deventer en 1635. Ses études en philosophie faites à Leiden, il devint professeur d'histoire à Steinfurt, en 1667 à Nimègue, ensuite à Arnhem.

7) J.F. Gronovius avait épousé Alida, soeur de Samuel ten Nuyl. Il était donc le beau-frère de celui-ci et non son beau-fils, comme le dit Saxe dans son Onomasticon. Voir la Lettre N^o. 474, note 4.

8) Boulliau désigne ici Pierre et Jacques Dupuy. Consultez la Lettre N^o. 231, note 9.

9) Consultez la Lettre N^o. 757^a, note 9.

10) Voir l'ouvrage cité dans la Lettre N^o. 757^a, note 8.

11) Voir l'ouvrage décrit dans la Lettre N^o. 474, note 2

[p. 509]

detersus, expolitus, quid splendoris aut claritatis a quoquam referre queat? nisi a bipede illo σχολαστιϰῷ ζώῳ ὃ πάντες ϰατεγέλασον, ut Arriani Stoïci¹²⁾ verbis utar, Peiraredio Aquitano critico¹³⁾ qui hunc Historicum solus se intelligere, nullosque ante se intellexisse credit, jactat, praedicat. Militiam Romanam¹⁴⁾ felicioribus avibus divite messe, fortasse etiam spicilegio, Schelio non relictis tractasset summus noster Salmasius, quàm usuras¹⁵⁾, nauticum foenus¹⁶⁾, mutuum¹⁷⁾, Dies criticos¹⁸⁾ versavit et computavit. Opera et Gronovii et Schelii aliquando inspiciemus, et ad juvenilia studia, ubi tuus totus mihi legendus Ovidius prodierit, redibo.

Superiori hebdomade fasciculum a Serenissimo Principe Leopoldo, quo Vincentii Viviani de Maximis et Minimis¹⁹⁾ opus inclusum erat, per cursores huc ad me missum accepi. Rectè judicarunt, in quorum sane numero Clarissimus Hugenius reponendus, qui tantum opus feliciter absolutum pronunciavere. In eo sane raptim a me et obiter hactenus pervoluto multa profundae meditationis ac subtilissimae industriae in tractandis rebus Geometricis certissima judicia sese mihi obtulerunt. Responsum hodie ad Serenissimum Principem Leopoldum dedi, & de tanta in me benevolentia, grates ipsi egi; ad Carolum etiam Renaldinum²⁰⁾ in Pisana universitate philosophiae professorem super duobus problematibus Geometricis ab ipso mihi propositis rescripsi. Idem quoque Serenissimus Princeps Apollonii editionem strenue promoveri mihi benigne ac comiter significavit. De Clarissimo ac doctissimo Golio, ejusque in publicandis Apollonii libris studio et opera collatis, me tibi antea scribere memini; debuerat, cum tempus ipsi suppetierit longissimum, caeteris praevertere; ejus tamen laboribus, si integrum Apollonium penes se habeat, compendii editio Florentina non officiet, famamue obscurabit.

12) Consultez Lib. I Chap. 11, in fine, de l'ouvrage:
Arriani Nicomediensis de Epicteti philosophi, praeceptoris sui, dissertationibus Libri IIII, saluberrimis, ac philosophica grauitate egregiè conditis, praeceptis atq; sententiis referti, nuncq; primùm in lucem editi: Jacobo Scheggio Medico Physico Tubingensi interprete. Accessit Epicteti Enchiridion, Angelo Politiano interprete. Graeca etiam Latinis adiunximus, ut commodius ab utriusq; linguae studiosis conferri possint. Cum gratia & priuilegio Imperiali ad annos septem. Basileae, Per Ioannem Oporinum. [md.liiii. Mense Martio] in-4^o.

13) Sur Jean de Peyrarede voyez la Lettre N^o. 596, note 15.

14) Voir son ‘de Re Militari Romanorum Liber,’ cité dans la Lettre N^o. 11^a. note 8. (Supplément du Tome II).

15)

a)

De Usvris Liber. Clavdio Salmasio auctore. Lvgd. Batavor. Ex Officina Elseviriorum. cIɔIɔcxxxviii. in-8^o.

b)

De Modo Usvrarvm Liber, Clavdio Salmasio auctore. Lvgd. Batavor. Ex Officina Elseviriorum. ciɔiɔcxxxix. in-8^o.

16) Dissertatio de Foenore Trapezitico. In tres libros divisa. Claudio Salmasio Auctore. Lugduni Batavorum. Ex officina Ioannis Maire. cIɔIɔcxl. in-8^o.

17) Voir les ouvrages cités dans la Lettre N^o. 11^a, (Supplément du Tome II).

18) Voir son ouvrage ‘de Annis Climactericis’, décrit dans la Lettre N^o. 41, note 1.

19) Voir l'ouvrage cité dans la Lettre N^o. 739, note 3.

20) Voir la Lettre N^o. 697, note 10.

[p. 510]

Dominum Gudium²¹⁾ Holsatum semel aut bis ante sex menses vidi, deinceps vero quicquam de illo, aut quid ipsi contigerit, a nullo audivi.

Ad postremam epistolae tuae prioris partem nunc respondeo. Labbaei Glossaria²²⁾ nondum absoluta sunt, testudineo gressu typographicae operae gradientes intra unum mensem sex vel octo folia excudunt; neque hoc anno vaenum prostiturum spem faciunt. De Themistii orationum²³⁾ editione nova non est etiam quod citius expectes. Tanaquillus Faber in Aelianum quaedam Commentaria incoeperat, sed illa omisit; et Anacreontis Sapphûsque poematum²⁴⁾ quae supersunt editio elegans satis ab ipso notis eruditis additis curata est, et Salmurio Parisios ante menses aliquot advecta, cujus unum exemplar ad te perferam. Laertio Menagius²⁵⁾ quotidie incumbit, interim vero a Londinensi Typographo²⁶⁾ nuntios nullos literasve a longo tempore se non habuisse quaeritur. Ipse ad Clarissimum Medonium²⁷⁾ epistolam tuam curavit.

Ad alteram tuam eamque postremam epistolam tandem responsum hic dabo. Quam rectè quam te dignam rem agis, cum Serenissimi Principis Electoris Palatini desideriis, ut soetum tam nobilem, Lucani emendatissimam editionem in lucem emittant, manus tuas obstetrices porrigis²⁸⁾. Opera tua raritate Principum, qui simili utantur, non vilescet; quo pauciores literis eruditisque hominibus favent, corum nomen famaque, virorum etiam doctorum operam suam ipsis commodantium majorem in modum celebrabuntur. Jussit me Illustrissimus ac Excellentissimus Dominus Thuanus, Regius ad Ordines Foederati Belgii Legatus, ut in omnibus morem tibi geram ac obtemperem, et libros per te indicatos Manuscriptos Celeberrimae Bibliothecae suae, cum hinc discedam ad te perferri cum caeteris sarcinis curem. ex familiari consuetudine quam cum ipso jam diu habes, indoles ejus recta ac generosa et ad omnes res eximias honestasque disciplinas propensio notissimae tibi erant. Hinc etiam, quod se tam facilem praebeat tamque libenter librorum suorum translationem concedat, cum eruditis viris summo studio ac generosa magnanimitate genti suae ingenitis favere, et quisnam sit librorum legitimus usus, quos tineis et blattis corrodendos avarè ac invide non occultat, nec quos inter luxus instrumenta, sicut hodie more pessimo ac depravatissimo apud nos

21) Voir la Lettre N^o. 757^a, note 16.

22) Voir la Lettre N^o. 596, note 7.

23) Voir l'ouvrage décrit dans la Lettre N^o. 757^a, note 18.

24) Anacreontis et Sapphonis Carmina. Notas & Animadversiones addidit Tanaqvilivs Faber; in quibus multa Veterum emendantur. Salmvrii. Apud Joannem Lenerivm. m.d.c.lx. in-12^o.

25) Consultez la Lettre N^o. 757^a, note 21.

26) Sur Octavian Pulleyn consultez la Lettre N^o. 277, note 2. Son magasin avait pour enseigne ‘the Rose.’

27) Sur Bernard Medon voir la Lettre N^o. 757^a, note 22.

28) Heinsius n'a pas satisfait à ce désir de publier les oeuvres de L. Annaeus Lucanus

[p. 511]

vivitur, ingnarae hominum ostentet turbae, possidet, ipsum apprime etiam doctum probe tenere, quivis cognoscere potest. Monasterii Sancti Germani Bibliothecarium²⁹⁾ adibo et Illustrissimi Domini Thuani nomine rogabo, ut votis tuis et precibus annuere velit. Apud Illustrissimum Senatus Praesidem Memmium³⁰⁾ per amicos sum acturus, ut quid inde sperandum sit exploratum habeam, nec omittam praeterea ad Sancti Victoris Bibliothecam me conferre, ut cum illis de hoc quoque negotio colloquar; verum aliquid apud hos omnes me perfecturum esse tibi non recipio. Prolixiori epistolae salutatis amicis Hugenio, Vossio, Gronovio caeterisque, finem imponam. fausta tibi omnia, prosperosque ac faciles rerum successus tibi precor. Vale Vir eruditissime ac Celeberrime et me semper ama. Dabam Parisiis die 30 Julii anno 1660.

29) Dom Jean Luc d'Achéry naquit en 1609 à Saint-Quentin et mourut en 1685 à Paris. Il était bénédictin et devint en 1645 bibliothécaire de l'Abbaye de Saint-Germain des Prés: dans cet emploi, qu'il remplit jusqu'à sa mort, il publia plusieurs ouvrages.

30) Jean Jacques de Mesmes, (Mesme, Memmius), comte d'Avaux, né à Paris, où il mourut en 1688. Il fut président à mortier et membre de l'Académie Française.