Oeuvres complètes. Tome II. Correspondance 1657-1659

[p. 531]

N^o 697.
Ism. Boulliau à L. de Medicis.
19 décembre 1659.

La lettre se trouve à Florence.
Elle a été publiée dans les Lettere Inedite. Tomo I.¹⁾

Ismael Bullialdus S.P.D.

Serenissimo ac Generosissimo Principi Leopoldo ab Hetruria. Serenissime Princeps

Inter negotiorum ambages otium tandem mihi feci, ut Celsitudini Tuae Serenissimae responderem, eiusque interrogatis pro viribus meis satisfacerem. Eclipsis Lunae observationem²⁾ nuperrime hic a me factam cum ultimis litteris meis transmisi: cum hisce vero solaris deliquii³⁾, quod lunare secutum est, transmitto: quae siquis in Italia Astronomus contemplatus fuerit, quod ab eo adnotatum erit, rescire valde cupio, ut de meridianorum differentiis, deque consensu observationum certi aliquid nobis & posteris constet.

Ad Christianum Hugenium Zulichemium utriusque horologii pendulo directi, quas a Celsitudine Tua accepi, picturas⁴⁾ misi; & si mihi vacasset, historiam inventi a Galilaeo penduli, & adnotata primum ab ipso aequalitatis motus, transcriptam adiunxissem. Cum Domino Elia Deodato⁵⁾ eam communicavi, remque gratissimam ei feci; seque Celsitudini Tuae prorsus devinctum tantum ob favorem professus est, cui gratias maximas se habere, illam submisse venerari, ac summas eius virtutes suspicere, ut Tibi, Serenissime Princeps, significarem impensissime rogavit. Ipse cum τῷ πάνυ ϰαὶ μαϰαρίτῃ Galilaeo amicitia erat arctissime iunctus, illiusque ingenium prope divinum, sibique probe cognitum nunquam admirari desiit. Meritis laudibus, quamvis illas nullibi taceret, virum incomparabilem, paribusque tantae animae virtuti, nunquam commendare vel extollere putavit. Quam suavis itaque recordatio ipsi fuerit tanti, tamque celebris amici verbis meis vix exponere possum.

1) Lettere Inedite di uomini illustri. Per servire d'Appendice all opera intitolata Vitae Italorum doctrina excellentium. In Firenze. mdcclxxiii, mdcclxxv. Nella Stamperia di Francesco Moücke. Con licenza de Superiori, 2 Vol. in-8^o.
Ce recueil, publié par Angelo Fabroni, contient principalement la correspondance du Cardinal Leopoldo de Medicis.

2) Voir la pièce N^o. 682.

3) Consultez la pièce N^o. 685.

4) Boulliau n'a envoyé ces figures que le 9 et le 22 janvier 1660, probablement parce qu'il en voulait garder une copie. Voir la Lettre N^o. 707.

5) Elia Diodati appartenait à une famille noble de Lucques, dont plusieurs membres furent calvinistes orthodoxes: il était ami intime de Galilei.

[p. 532]

Quoniam iniecta mihi est a Serenissima Celsitudine Tua mentio de nuper defuncto in Poloniae Regis Aula Paulo de Bono⁶⁾, luctum de illo amisso comprimere meum hic nequeo. Ingenio enim in mathematicis, ac praecipue in mechanicis valebat, moribusque probis ac honestis praeditus erat; sique diutius in vivis egisset, plura proculdubio praestiturus. De Republica litteraria, ac philosophica, quam animo conceperat, quamque statuere cogitabat, aliquid intellexi. Excelsae quidem mentis, & ad magna viri nati propositum erat; sed hisce temporibus sedes inter Europaeos quaerere non debebat, cum omnibus in regnis & rebuspublicis orbis nostri nulla societas iniri queat, quae suspecta dominantibus non sit.

Horologium, quod a Serenissimo Poloniae Rege⁷⁾ Serenissimus Magnus Dux⁸⁾ accepit, ex Hollandia in Sarmatiam importatum esse certissimum est, nec dubium, quin iuxta Hugenianum modum constructum sit.

Meditationes⁹⁾ clarissimi ac nobilissimi Caroli Rinaldini¹⁰⁾ in percelebri Academia Pisana Professoris Philosophiae eruditissimi circa mercurii proprietates illas mirabiles magna cum voluptate legi, fructum etiam multum ex scripti eius lectione percepi; inque eo viri ingenium acutissimum, & solertissimum agnovi. Ad ill us epistolam perhumanam responsum, cui meam inserui sententiam, mitto; nec Celsitudini Tuae ingratum fore credidi, si illud non obsignatum huic meae epistolae adiungerem.

Ad alia epistolae Celsitudinis Tuae capita respondeo. Pauci, vel nulli hic sunt, qui experimentis rerum causas investigent. Aliquot circa argentum vivum apud Illustrissimum Dominum Mommortium¹¹⁾ libellorum supplicum magistrum, in cuius domum singulis hebdomadis die Martis conveniunt plures docti viri, ut de rebus physicis disserant, experimenta facta sunt, quibus tamen nihil magis promotum, nec novi repertum aliquid audivi, vel rescivi. Apud illum ob viae longas ambages coeno, & sordibus oppletas, ideoque molestissimas, ventitare nequeo.

De Christiani Hugenii Systemate Saturnio quid sentiam, Celsitudini Tuae sincere dicam, ac Auctori vere, & sine fuco aperui. Recte quidem procedit eius hypothesis, si Saturnus Sagittarii signum permeans sic apparebit, ut in libro suo sup-

6) Paolo del Buono naquit à Florence le 26 octobre 1625 et mourut à Varsovie. Il résulte de cette lettre que son décès n'eut lieu ni en 1662, comme le donne Poggendorff, ni en 1660 à Vienne, comme l'indiquent Firmin Didot, frères. Il était disciple de Galilei, membre de l'Academia del Cimento, et fit de longs voyages dans les districts miniers de la Hongrie: en 1657 il était directeur de l'hôtel impérial de la monnaie à Vienne.

7) Johann Casimir II. Voir la Lettre N^o. 448, note 5.

8) Fernando II de Medicis. Voir la Lettre N^o. 236, note 2.

9) Nous n'avons pu trouver aucun ouvrage de C. Renaldini traitant du sujet indiqué.

10) Carlo Renaldini naquit le 30 décembre 1615 à Ancona, où il mourut le 18 juillet 1698. Il fut professeur de philosophie, puis aussi de mathématiques à Pise, et ingénieur du Pape de 1697 à 1698. L'Academia del Cimento le compta parmi ses membres.

11) Lisez: Monmortium.

[p. 533]

ponit pagina 47. data inclinatione polorum, & axis lucidi illius circuli, seu annuli Saturnum absque contactu cingentis, ad planum orbitae Saturni gradibus 20. maiore; ita ut ellipsis a Saturni corpore rotundo secari videatur. Quod si Saturnum perfecte ellipticum viderimus, qualem exhibent figurae VIII. & IX. folii inserti ante paginam 35. quando versus finem Sagittarii venerit, falsam pronuntiabimus eius hypothesim. Tunc enim polus illius annuli in plano orbitae Saturni reperietur; & axis pyramidis visualis ad angulos rectos super planum horizontis, seu annuli incidet, quem appellare annulum amplius non licebit; contra vero concludendum erit corpora sphaeroidea esse illas appendices, quarum tamen bases circuli non sunt, sed ellipses; tuncque partim subsistet hypothesis Heveliana; praetereaque motus illis appendicibus circa axem proprium erit tribuendus, ut exorientes illae acutae, sicut visae sunt, exhibeantur, ubi Saturnus rotundus apparere desiit. De his autem erit aliquando plura dicendi locus. Interim vero Physici vix concedent annulum illum lucidum eius tenuitatis esse, ut aliquando dispareat, quando scilicet axis visionis cum plano annuli unitur, nec hactenus animum inducere potui rem sic se habere posse; quamvis enim tenuis adeo esset, ut eius latitudo diametrum stellarum sexti ordinis non vinceret, visibilis tamen ob continuitatem, & amplitudinem suam esset.

Hactenus scripseram, cum Dominus de Carcavis monuit me in urbe Inculisma¹²⁾ reperiri horologium ante annos 40. a quodam Germano¹³⁾ illic fabricatum, cuius motum pendulum pondus moderatur, ac dirigit, quod penes se quidam¹⁴⁾ Magistratum in foro iudiciali gerens habet. Mihi quoque dixit Dominum de Fermat tractatus geometricos, quos Celsitudini Tuae Serenissimae transmisi descriptos, recognoscere; deque illis & aliis edendis cogitare¹⁵⁾. Haec sunt, quae in praesens scribenda Celsitudini Tuae habeo, quae ob caussas in prioribus meis epistolis allegatas, si tardior ad respondendum fuerim, benigne me excusabit; benevolentiaque, ac favore consuetis pro indolis suae generositate ac aequitate prosequi, ut spero, perget. Vale, Serenissime Princeps, & felix vive. Scribebam Lutetiae Parisiorum die 19. Decembris 1659.

12) La ville d'Angoulème.

13) Le nom de cet ouvrier allemand est resté iuconnu.

14) Il s'appelait Boismorand. Voir la Lettre N^o. 698.

15) Consultez les Lettres N^os. 650 et 660.