Oeuvres complètes. Tome III. Correspondance 1660-1661

N^o 637^a.
Ism. Boulliau à Leopoldo de Medicis.
13 juin 1659.

La lettre se trouve à Paris, Bibliothèque Nationale.
Elle est la répunse au No. 621^a. Leopoldo de Medicis y répondit par le No. 655^a.

Serenissimo Principi Leopoldo ab Hetruria Ismael Bullialdus S.P.D.

Serenissime Princeps,

Ad Celsitudinis Tuae Serenissimae epistolam, quam elapsi mensis Aprilis die 24¹⁾ e Podio Cajano ad me scripsisti, quam voluissem tardius rescribo. Molestum profecto fuit et officium meum tamdiu deseruisse & gratias, ut teneor, de tam singulari in me benignitate ac summo fauore Celsitudini Tuae Serenissimae non egisse. Amici cujusdam mei absentia, responsum ut differrem fecit, a quo solo, ut se Clarissimi Viri

1) La lettre du 24 avril 1659 se trouve également à la Bibliothèque Nationale de Paris. Nous ne la reproduisons pas, parce qu'il n'y est pas question de l'horloge à pendule.

[p. 466]

Domini Fermatii de maximis & minimis Geometricus tractatus²⁾ nunc haberet, quidque de illo statueret author, intelligere poteram. Ille est Dominus de Carcavi, rerum Mathematicarum ac Geometriae praesertim studiosissimus, qui ubi Celsitudinem Serenissimam Tuam de illo opusculo curiose sciscitari a me audivit, ut desiderio Tuo obsequeretur, ipsum fidei meae commisit, quem statim Reverendissimo Domino Abbati Bonzio ut describendum curaret tradidi. Petiit a me Vir ille, ut Celsitudinem Tuam Serenissimam verbis suis rogarem, ne se, vel authore Domino Fermatio inconsulter per Italiam nunc publicetur, cum minus tersum politumque authori opus videatur, quam ut edi posse putet; vellet quippe manum ei prius adhibere et correctius limatiusque praestare.

Geometra ille Dettonuilla, cujus proprium nomen est Paschalis, comminiscendis illis Geometricis³⁾ theorematibus demonstrandisque tanta cum assiduitate & cerebri contentione animum applicuit, intraque tam breve paucorum dierum spatium ille confecit, ut spiritus vitales fere exhauserit & et in tabem lapsus lactis asinini potione ac jusculorum refrigerantium usu intemperiem viscerum ac cerebri emendare nunc cogatur. quod adiit vitae discrimen ejusmodi dieta cultivaturum speramus.

Thermometra quae a Celsitudine Tua Serenissima accepi quodque e Polonia, sed Florentiae fabricatum, ad me missum est, contrario modo nunc se habere signisicabo; hocce enim liquorem, in tubulo, quam illa, duobus ut plurimum punctis sublimiorem antea ascendebat. Nunc vero vice versa in illis quae Tu, Serenissime Princeps mihi donasti duobus quoque ut plurimum punctis altius quam in isto vini spiritus ascendit. Cujus rationem adsequi hactenus non licuit. Cum enim impervium vitrum externo sit aëri, nulla ab eo alteratio liquori supervenire potuit; nec a Solis calore diuersitatem illam probare invectam facile mihi videtur; cum e tubulo aut sphaerica appendice nulla pars inclusi aëris aut spiritus vini expirare aut effluere potuerit; iidemque propterea quantitate ac qualitate manebunt, nisi alia causa subsit quae mihi nunc ignota est.

Excerptam ex postremis Clarissimi Viri Christiani Hugenii ad me litteris⁴⁾ partem transmitto, unde quae sit ejus mens ac ingenua indoles clarius quam ex verbis meis cognosces, Princeps Serenissime.

Dominus Abbas Bonzius Serenissimo Hetruriae Magno Duci ante dies quindecim

2) Ce mémoire de de Fermat ‘Methodus ad disquirendam maximam & minimam’ ne fut publié qu'après sa mort, par son fils, dans les ‘Varia Opera Mathematica, 1679.’

3) Boulliau indique ici l'ouvrage cité dans la Lettre N^o. 560, note 32:
Lettres de A. Dettonville [Bl. Pascal] contenant quelques-unes de ses inventions de Géométrie. 1659.

4) La lettre communiquée en extrait par Boulliau au Prince Léopold est le N^o. 618. Comparez la Lettre N^o. 623.

[p. 467]

libellum⁵⁾ in quo Poloniae ordines de future Poloniae Rege eligendo alloquor, misit, nullum tutius utiliusque consilium Nationis Poloniae proceres inire omnes fatebuntur, utinam rationes a me adductas recte percipiant, votis meis ipsorum suffragia annuant & securitati Reipublicae suae sic consultum eant. De illo libello, quodcumque Serenissimus Magnus Dux statuerit fiet.

Quod in litteris ad me missis 22 Maij⁶⁾ Celsitudo Tua Serenissima sua manu exarare voluit, ut mihi honorificum omnino est, sic animum meum laetitia summa affecit. felicem quippe me existimo quod cultus Serenissimo Magno Hetruriae Duci, Tibique totique Domui Vestrae Illustrissimae a me exhibitus gratus & acceptus sit, quodque certior fiam Vos mentem meam cognitam habere, persuasosque esse toto pectore rerum vestrarum incrementa optare; quarum gratia quoscumque labores, si opera mea ex usu Celsitudinibus vestris Serenissimis totique Domui vestrae feret, aeque alacriter susciperem ac vota pro illis creberrime concipio. Tam arcta necessitudo inter Regem Christianissimum⁷⁾ Celsitudinesque vestras Serenissimas intercedit; totque rationes communes vos cum ipso conjungunt ut, qui Hetruriae Principibus addictus est, eorumque partibus studet, illius quoque rebus inserviat.

Celsitudinis Tuae Serenissimae addictissimum & deditissimum benevolentia tua ac fauore prosequi perge Serenissime Princeps & Vale.

Scribebam Lutetiae Parisiorum Die 13 Junii 1659.

5) Ismaelis Bullialdi, Pro Ecclesiis Lvsitanicis ad Clerum Gallicanum Libelli dvo. Accessit ejusdem ad Ampliss. Virum Nicolavm Rigaltivm in suprema Meterni curia Senatorem Dissertatio de Populis Fundis. Argyropoli, Sumt. Jo. Joach. Bockenhoferi. Anno Salvtis ciɔiɔclvi. in-8^o.

6) Voir la Lettre précédente N^o. 621^a, et spécialement le post-scriptum.

7) Louis XIV.