Geïllustreerde flora van Nederland

Handleiding voor het bepalen van de naam der in Nederland in het wild groeiende en verbouwde gewassen en van een groot aantal sierplanten

[p. 1009]

Samengestelde bloemen.
Geen Composieten.

Wel zijn er dicht opeengedrongen bloempjes en daaronder bevindt zich eens krans van enkele blaadjes, die als een korfje de bloempjes omsluiten (een z.g.n. omwindsel) of iets dat er op lijkt; maar de helmknoppen op de meeldraden zijn los van elkander en niet tot een kokertje vergroeid.

1

a.	Stekels of zeer scherpe punten aan de bladeren, de stengels of 't omwindsel onder de samengestelde bloem.	2
b.	Geen stekels.	3

2

a.	Breede, harde bladeren, met gegolfden rand, als perkament of leer, soms blauwachtig, met zeer lange, scherpe punten. Geen stekels op de bladeren en ook niet op den stengel. Bloemen blauwachtig of wit. Bladeren niet 2 aan 2 tegenover elkaar. In de zeeduinen en op drogen grond. Blz. 620, Kruisdistel
b.	Vlakke bladeren, langwerpig, 2 aan 2 tegenover elkaar geplaatst, stekels boven op en onder de bladeren of langs den stengel en 't omwindsel. Blz. 974, Kaardebol

3

a.	De bloeistengel heeft in 't geheel geen bladeren.	9
b.	De bloeistengel heeft overal gave of bijna gave bladeren.	4
c.	De bloeistengel heeft in 't midden diep ingesneden of samengestelde bladeren.	6

4

a.

De bladeren staan alle of bijna alle afzonderlijk, niet duidelijk 2 aan 2. Harige, zeer smalle (½ cM.), blaadjes, lichtblauwe of witte bloemkorfjes. Blz. 935, Zandblauwtje

[p. 1010]

b.	De bladeren staan alle 2 aan 2 tegenover elkaar.	5
c.	De bladeren staan 3 aan 3 (samen aan één steel). Blz. 740, Klaver

5

a.	De bloempjes zijn bovenaan nauwelijks 1 mM. groot, er zijn met 'tbloote oog geen meeldraden of stampers zichtbaar. Blz. 971, Veldsla
b.	De bloempjes zijn 2-4 mM., met 4 zoomslippen. Bladeren zeer smal. Fig. blz. 107. Blz. 910,Zand-Weegbree
c.	Bloempjes 4-5 mM. minstens. Blz. 975, Blauwe Knoop

6 (3)

a.	Gele vlinderbloemen, dicht opeengepakt, met pluizige haren er tusschen. Blz. 735, Wondklaver
b.	Geen gele bloemen met zulk pluis.	7

7

a.	Roode, paarsroode, witte of gele vlinderbloempjes en drietallige ‘klaverbladeren’. Blz. 740, Klaver
b.	Geen vlinderbloempjes en geen klaverbladeren. Lila, zelden witte bloemen.	8

8

a.	Van onderen tegen de bloem ziende, bemerkt men tusschen de bloempjes lange, zwarte haren. Fig. blz. 1011. Omwindselbladeren zeer smal. Blz. 975, Scabiosa
b.	Geen zwarte haren tusschen de bloempjes, en breede omwindselbladeren. Fig. volgende blz. Blz. 975, Knautia
c.	Ook geen zwarte haren, maar aan den voet der smalle omwindselblaadjes, vlak bij den bloemsteel, een randje. Zie fig. blz. 1011. Blz. 975, Blauwe Knoop

[p. 1011]

9 (3)

a.	Smalle, grasachtige bladeren en rozeroode bloemen. Fig. vorige bz. Blz. 792, Engelsch Gras
b.	Bladeren breeder (minstens 1 cM.) en groenachtige of grauwe, ronde of zeer lange bloemtrosjes. Blz. 910, Weegbree

Geslacht: Leverkruid, Eupatorium.

Hoog opschietende plant van ½ tot 1½ M. De bladeren zijn in drie of vijf slippen verdeeld, die aan den bladsteel samenkomen (handdeelig blad); de geheele bladeren staan twee aan twee over elkaar. De bloemen vormen een dichten, platten of half-bolvormigen tros. Ze zijn licht roodpaars, bleek rozerood of, zelden, zuiver wit. Meestal bevat elk korfje 5 bloempjes. De stijl loopt uit in 2 zeer lange, harige stempels. Er is vruchtpluis aanwezig. Tusschen riet en biezen, op allerlei vochtige plaatsen, in bosschen en ook veel in duinvalleien. Juli-Sept.

♃ Leverkruid, Eu. cannabinum

De lange stempels staan schuin af, of liggen bij rijpheid plat neer, zoodat ze naastbijliggende meeldraden raken en zoo komt kruisbestuiving op dezelfde plant (geitonogamie of buurbestuiving) tot stand. De soortnaam cannabinum duidt op de gelijkenis van de bladeren met die van Hennep (Cannabis). Zie voor een sierplant Aanh. blz. 1065.

Geslacht: Guldenroede, Solidago.

a.

Hoog opschietende planten (tot 1 M.). Bloemen geel, met straalbloempjes, die veel langer zijn dan 't omwindsel; de tros is lang en ijl. Bladeren langwerpig,

[p. 1012]

	met fijne zaagtandjes of bijna gaafrandig. Veel in bosschen en ruigten op zand. Juli-Oct. Fig. vorige blz. ♃ Guldenroede, S. Virga aurea
b.	Een veel hoogere Guldenroede (tot 2 M.), met veel kleinere bloempjes, waarvan de straal maar even of in 't geheel niet boven 't omwindsel uit steekt, wordt vaak gekweekt. Bij deze zijn de bloemtrossen zeer smal en de sterk vertakte toppen zijn geheel geel van de massa bloempjes. Soms verwilderd gevonden. Uit N.-Amerika. Juli-Oct. ♃ Kanadeesche Guldenroede, S. canadensis

Een kweekplant van dezelfde of een na verwante soort heeft iets langere straalbloempjes. Zie Aanh. blz. 1060.

Geslacht: Madeliefje, Bellis.

Elke bloeistengel draagt maar één bloemkorfje en is geheel bladerloos (uitzonderingen zeer zeldzaam). De bladeren liggen in een rozet op den grond. Bloemen wit met geel hartje, 't wit van onderen rood, soms ook van boven iets roods. Bloeit vaak 't heele jaar door, ook onder de sneeuw. In 't wild vaak met veel kransen van straalbloempjes, maar nooit geheel gevuld. Wel de kweekvormen, die ook geheel rood kunnen zijn; alle schijfbloemen zijn dan lintvormig geworden. Een van de meest algemeene en bekendste bloemen. Fig. blz. 1004. ♃ Madeliefje, B. perennis

Geslacht: Aster, Aster.

Van dit geslacht komt maar één soort werkelijk wild in ons land voor en alleen op zilte gronden en langs brak water, hoogstens een uur of drie landwaarts in. Alle andere Asters zijn bij ons ontsnapte of verwilderde tuinplanten.

[p. 1013]

1

a.	Hooge planten met sterk vertakten stengel en lossen, slappen bloemtros. Bloemen zoo groot als een kwartje, los in elkaar, paarse straal met geel hart, zeer zelden ontbreekt de stralenkrans. Bladeren langwerpig, dik en gaaf of met getanden rand. Op zouthoudenden grond bij duizenden. Veel op schorren, en langs 't Zuiderzeestrand. Dit is ook de eenige wilde tweejarige Aster; alle andere zijn vaste planten. Zulte, A. Tripolium
b.	Bladeren dun, niet vleezig of sappig. Vaste planten met blauwe, paarse of witte straalbloemen, geel of wit hartje.	2
c.	Bladeren zeer smal; bloemen geel, niet stralend, zie fig. Uit Midden- en Z.-Europa. z.z.z. ♃ Goudhaar-aster, A. Linosyris

2

a.	Manshooge plant met gladden stengel en gladde, gaafrandige bladeren, die op wilgeblad lijken. Straalbloemen wit of lichtblauw; tusschen 't riet aan onze groote rivieren en langs kanalen, in de grienden van de Merwede en aan de Noord heel veel. Deze soort is sedert lang bij ons verwilderd; oorsprong onbekend. z. ♃ Wilg-aster, A. salicifolius
b.	Een hierop veel gelijkende soort, misschien een vorm er van, met een menigte heel kleine bloempjes, de Kleinbloem-aster, A. parviflorus, komt voor langs de Maas, Rijn, Waal en Eem.

Er worden nog een tiental andere Aster-soorten gekweekt en die kunnen alle verwilderen. Determineeren alleen met een flora is niet mogelijk. De gewone tuinaster, Chineesche Aster, Aanh. blz. 1063, verwildert zeer zelden, alleen uit de wortels, die met den afval uit tuinen worden weggeworpen.

[p. 1014]

Geslacht: Fijnstraal, Erigeron.

1

a.	De bloemen lijken op madeliefjes, wit (soms iets blauwachtig) met geel hart, maar de bloeistengel is vertakt en bebladerd; de plant wordt van ½-1 M. hoog. Vaak verwilderd, afkomstig uit N.-Amerika. Op vochtige plaatsen, langs rivieren en spoorwegen, enz. Fig. blz. 1012. z.z. ☉ en Zomerfijnstraal, E. annuüs
b.	Bloemen niet in madeliefjes-vorm, heel klein en witachtig, paars met wit en geel of anders gekleurd.	2

2

a.	Heel kleine (3-5 mM.), witachtige bloemkorfjes, meest in groot aantal op sterk vertakte stengels, tot een wijde en lange pluim vereenigd; soms echter heel kleine (jonge) plantjes met een dun stengeltje en weinig bloemen, zoodat de grootte van de bloeiende plant kan varieeren tusschen 1 dM. en 1 M. Mei-October. Uit Amerika in de 17e eeuw ingevoerd. Nu in heel Europa en N.-Azië. Op zandigen grond. ☉ en Kanadeesche Fijnstraal, E. canadensis
b.	Paarse of anders gekleurde straalbloempjes, elke zijtak van den bloeistengel gewoonlijk met één korfje.	3

3

a.	Straalbloempjes fijn lila-blauwachtig, dan er binnen een witte of (zelden) rozeroode krans van pluisharen (uitgebloeide schijfbloemen), dan een geel hartje; een bijzonder mooi bloempje van 1-½ cM. in doorsnede. Bladeren en stengel dicht en zacht behaard. Op zandige gronden, in de duinen, op hoog bouwland, op muren en dijken. Juni-Sept. en ♃ Scherpe Fijnstraal, E. acer
b.	Soorten met groote, lichtpaarse, blauwe, roodachtige of oranje straalbloemen worden in tuinen gekweekt en verwilderen soms. Aanh. blz. 1059 en 1063.

[p. 1015]

Geslacht: Viltkruid, Filago.

1

a.	De bloemkorfjes zitten als nietige, witte of gele, peervormige knopjes bijeen tusschen een paar blaadjes gedoken, niet als een lange, smalle tros langs een bloeistengel. Zie fig. hiernaast.	2
b.	De geelachtige bloempjes zitten in een langen tros in de oksels van de lange bladeren, zie fig. Gnaph. Blz. 1017, geslacht Droogbloem
c.	Ze zitten dicht opeen, maar zijn als halve bolletjes gevormd, rood geel of wit (niet peervormig, fig. blz. 1016).	5

2

a.	Hoogstens 8 bloemkorfjes bijeen, zonder gekleurde kuif.	3
b.	Meer dan 10 bijeen. (Zie eerst Droogbl. blz. 1017.)	4

3

a.	Blaadjes van 3-4 mM., bloemkorfjes 2-3 mM., bij 2 of 3 in een bladoksel. De heele plant hoogstens een paar dM. Algemeen op drogen zandgrond. De plant, behalve het onderste stuk, lijkt beschimmeld. Juli-Sept. ☉ Dwergviltkruid, F. minima
b.	Bladeren 5-8 cM., bloemhoofdjes 4-5 mM; bij 5 of 6 in de oksels. Op zandige klei, vochtigen heigrond en bemeste zandgronden. z.z.z. ☉ Akkerviltkruid, F. arvensis

4

a.

Kluwens van 10 tot 30 bloemkorfjes tusschen langwerpige, wollige, witte bladeren; de korfjes zijn ‘gekuifd’ door lange, draadvormige toppen van de omwindselbladeren. De plant kan 3 dM. groot worden en lijkt geheel en al van wol gemaakt. z.z.z. ☉ Duitsch Viltkruid F. germanica

[p. 1016]

b.

Geen haarkuifjes op de bloemkorfjes, wel vaak gele toppen; 10 tot 20 korfjes bijeen in de oksels. De bladeren naar den top toe breeder wordend (spatelvormig). Alleen in Limburg en Gelderland. Fig. vorige blz. z.z.z. ☉ Spatelviltkruid, F. spathulata

5

a.	Geelachtig witte bloemkorfjes, dicht opeengedrongen (ook in vollen bloei). Blz. 1017, gesl. Stroobloem
b.	Roode of witte bloemkorfjes, 3 tot 6 bijeen op den top van een bloeistengel; bladeren van boven groen, van onderen witviltig. Blz. 1016, gesl. Rozenkransje
c.	Gele of witte, bolvormige bloemkorfjes in menigte in een vertakten tros.	6

6

a.	Bladeren aan beide zijden witviltig; bloem goudgeel. Blz. 1017, gesl. Stroobloem
b.	Bladeren van onderen wit, van boven groen, witte omwindsels om bleekgele bloempjes. Blz. 1016, gesl. Rozenkransje

Geslacht: Rozenkransje, Antennaria.

a.	De bloeistengel is onvertakt en draagt, dicht opeen, eenige mooie roze-roode of witte bloemkorfjes; de rose korfjes bevatten meestal uitsluitend stamperbloempjes, in de witte zitten meeldraadbloemen (tweehuizige plant). De bladeren zijn lepelvormig en van onderen wit. Uit de rozet vormen zich uitloopers. Van Mei-Juli op de heide en op enkele plaatsen in de duinen. ♃ Rozenkransje, A. dioica
b.	Een massa van buiten witte, van binnen gelige bloemkorfjes (1 cM.) aan een vertakten stengel; spitse,

[p. 1017]

langwerpige (tot 1 dM.) bladeren. Sierplant en verwilderd (Assen). Juli-Aug. Fig. vorige blz. ♃ Prachtrozenkransje, Ant. of Anaphalis margaritacea

Geslacht: Stroobloem, Helichrysum.

Bloemkorfjes bijna in bolvorm, oranje-geel, bij tien en meer bijeen. Bladeren aan beide zijden witviltig. Op droge zand- en heidegronden. In Oost-Drente (Coevorden), Twente (Rijssen, Delden en tusschen Oldenzaal en Denekamp). Juli-Augustus. Fig. vorige blz.

z.z.z. ♃ Stroolbloem, H. arenarium

Verschillende Stroobloemen worden gekweekt. Zie Aanhangsel, blz. 1053. Het woord stroobloem of immortelle wordt ook, in 't algemeen, gebruikt tot aanduiding van een bloem, die, na droging, haar vorm behoudt.

Geslacht: Droogbloem, Gnaphalium.

1

a.	De bloemkorfjes zijn langwerpig, kegelvormig en langs een langen, dunnen bloeistengel geplaatst. Bladeren vaak groen of maar weinig viltig in de schaduw, op open grond witviltig. Omwindselblaadjes bruin gevlekt, bloempjes bijna 1 cM., de plant 2-4 dM. In droge, ijle bosschen en op de heide. Juli-Sept. Fig. blz. 1015. z. ♃ Boschdroogbloem, G. silvaticum
b.	Bloemkorfjes in platte kluwens of bundels.	2

2

a.

De heele plant is soms wit, als beschimmeld, maar in de schaduw niet zoo witwollig. De bleeke bloemen zitten tusschen bladeren. Aan slootkanten, op vochtige plaatsen op zand en heide. Juli-Oct. ☉ Moerasdroogbloem, G. uliginosum

[p. 1018]

b.

De heele plant bijna altijd witviltig. De heldergele bloemen in dichte bundels aan den top van lang uitgeschoten bloeistengels, niet tusschen de bladeren. Juli-Aug. Fig. vorige blz. z.z. Bleekgele Droogbloem, G. luteo-album

Geslacht: Alant, Inula.

a.	Flinke plant, gewoonlijk sterk vertakt en bladrijk. Een menigte bloemkorfjes zonder duidelijke straalbloemen (ze zijn er echter wel), geelachtig-wit, met geel of bruin in 't midden; 't omwindsel is aan den top gewoonlijk rood of roodbruin. De bloemvorm herinnert aan 't gewone Kruiskruid, maar 't korfje is grooter, en de bladeren zijn niet gesteeld, niet ingesneden; ook is 't omwindsel losser en bestaat het uit meer blaadjes dan bij Kruiskruid. In de duinen en Zuid-Limburg tamelijk veel, overigens z.z. en dan op zandigen of kalkhoudenden grond. Juli. ♃ Donderkruid, I. vulgaris
b.	Groote, mooie, goudgele bloem (3 cM.) met lange, duidelijke stralen. De bladeren zijn fijn getand, de bovenste en middelste van de bloeiende takken hebben ronde, stengelomvattende ooren, zie de fig. Het omwindsel heeft spitse toppen, geen ronde met roode randen en ook geen zwarte of pluizige blaadjes; anders kan 't een verdwaalde kweekplant zijn (Aanh. blz. 1060). Flinke plant, meest altijd aan de dijken, oevers en bermen van rivieren en kanalen. z. ♃ Engelsche Alant, I. britannica

Geslacht: Vlooienkruid, Pulicaria.

a.

Grijsgroene plant van ongeveer een halven meter; de bladeren zijn van onderen, soms ook van boven witwollig, ook de stengels zijn zachtharig. De bloemen

[p. 1019]

	zijn roodachtig geel of bleekgeel, met maar één rij lange straalbloemen. Plant van vochtige plaatsen; ook in de duinen, langs kommen, plassen en slooten. De plant was een beroemd middel tegen dysenterie. Vooral de wortel, maar ook 't blad riekt naar zeep. Juli-Aug. ♃ Heelblaadjes, P. dysenterica
b.	Behaarde plant van een paar dM. hoogte. De bloemkorfjes zijn halve bollen met bleekgele schijfbloemen en bijna witte, zeer korte straalbloempjes. De bladeren zijn 2-3 cM., de hoofdjes 1 cM. hoogstens. Aan rivieroevers. Bij ons in den laatsten tijd (1894) alleen op 't St. Anthoniuseiland bij Maastricht gevonden. Aug.-Sept. z.z.z. ☉ Vlooienkruid, P. vulgaris

Werd gebruikt om vlooien te verdrijven door den reuk, net als onze Gagel, die door de boeren ook Vlooienkruid wordt genoemd.

Geslacht: Ambrosia, Ambrosia. Dit geslacht heeft geen saamhelmige meeldraden.

a.	Meterhooge plant met dubbel en diep ingesneden bladeren (soms ook bloeiend van een paar dM.). Lange, dunne trossen van meeldraadbloempjes (½ mM.) aan 't eind, als fijne pluimen, bruin of grijs; in de oksels der bladeren nietige stamperbloempjes. 't Is een N.-Amerikaansche, eenjarige plant, die telkens weer bij ons gevonden wordt, maar zelden jaren achtereen; 't zaad rijpt niet voor pǝn winter. Juli-Nov. Fig. volgende blz. z.z.z. ☉ Alsemambrosia, A. artemisiaefolia
b.	Een nog zeldzamere kippenvoer- of pothoofdplant van dit geslacht, en op dezelfde wijze bloeiend, is een paar maal met zaad ingevoerd; hiervan zijn de bladeren niet zoo fijn verdeeld, alleen diep ingesneden (met 3 of meer ronde lobben). Aug.-Sept. Fig. volgende blz. z.z.z. ☉ Driedeelige Ambrosia, A. trifida

[p. 1020]

Geslacht: Stekelnoot, Xanthium. Dit geslacht heeft geen saamhelmige meeldraden.

a.	Driedeelige dorens aan den voet der bladeren, deze met drie punten, van onderen viltig. Gele meeldraadbolletjes bovenaan, groene stamperbloemen lager, in de oksels van bladeren of dorens. Dit worden stekelige vruchten. Hooge plant, die op een heester lijkt. De zaden worden bij ons zelden rijp. Waarschijnlijk uit Z.-Amerika, vroeger met wol, nu met zaaikoren ingevoerd en op een tiental plaatsen gevonden, 't laatst bij Zwolle. Juli-Oct. z.z.z. ☉ Gedoornde Stekelnoot, X. spinosum
b.	Geen dorens aan de stengels, alleen op de vruchten. Groote, driehoekige bladeren met lange, spitse tanden. Afkomstig uit Z.O.-Rusland, indertijd waarschijnlijk met huiden of wol meegebracht. Talrijke meeldraadbollen boven, vruchten daaronder. Juli-Sept. Langs de groote rivieren, op ruigten en mestvaalten. z.z.z. ☉ Ongedoornde Stekelnoot, X. strumarium
c.	Een veel hierop gelijkende plant uit Z.-Europa is misschien ook bij ons te vinden. De meeldraadhoofdjes en vruchtbloemen zijn veel minder in aantal, maar één of twee in een oksel. Bladeren niet zoo scherp getand. De vruchten worden bijna zoo groot als een wilde kastanje en lijken er wel wat op, maar ze zijn langwerpiger. Fig bladz. 985. z.z.z. ☉ Grootvrucht-stekelnoot, X. macrocarpum

Geslacht: Tandzaad, Bidens.

a.

De bladeren, behalve de bovenste, zijn in 3 deelen verdeeld (handdeelig, bijna samengesteld. Meestal ontbreken de stralen aan 't bloemhoofdje en dit lijkt daardoor bruinachtig- of geelgroen. Op den top van elk vruchtje staan 2 of 3 scherpe stekels met weer-

[p. 1021]

	haakjes (loep); door deze wordt de vrucht vastgehaakt aan voorbijloopende dieren en in de kleeren van menschen. Hooge planten, tot 1 M. Slootkanten, vochtige boschjes, op ruigten, in heggen. Juni-Oct. Fig. vorige blz. Driedeelig Tandzaad, B. tripartitus
b.	Geen gesplitste bladeren, en bloemhoofdjes, die overbuigen (knikken). Ook bij dit Tandzaad kan de stralenkrans van lintbloemen ontbreken. Vruchtjes met 4 naalden. Groeiplaats en bloeitijd als de vorige soort. Fig. vorige blz. ☉ Knikkend Tandzaad, B. cernuüs

Geslacht: Zonnebloem, Helianthus.

a.	Reuzenplant. tot 3 M., ofschoon eenjarig. Bloemhoofdjes (zonneschijven) tot 4 dM., meestal eenigszins overhangend, soms verticaal of omgebogen. Het heet, dat op één en denzelfden dag de bloemschijf zich steeds draait op zijn steel en met de zon mee, dus 's morgens naar 't Oosten en 's avonds naar 't Westen kijkt; dit gebeurt evenwel zeer zelden. Juli-Oct. Vaak aangekweekt, vroeger ook om de olie uit de pitten, soms verwilderd. ☉ Zonnebloem, H. annuüs
b.	Een weinig lagere Zonnebloem, maar overjarig, wordt in Zuidelijke landen gekweekt om de eetbare knollen (aardperen), die dezelfde stof (inuline) bevatten als de Schorseneer. In bloemperken, ook verwilderd. De onderste bladeren staan twee aan twee over elkaar, of ten minste bijna. ♃ Aardpeer, H. tuberosus
c.	Zie voor andere sierplanten ook Aanh., blz. 1061.

Geslacht: Rudbeckia, Rudbeckia.

a.

Groote, gele bloemen met donker hart. De bladeren, alhans de onderste en middelste, bijna in 5 of meer blaadjes verdeeld. Tot 2 meter hooge sierplant uit

[p. 1022]

	N.-Amerika, al sedert jaren op verschillende plaatsen in ons land verwilderd gevonden. ♃ Slipblad-rudbeckia, R. laciniata
b.	Een lagere soort met ruwe, langwerpige bladeren, die niet gesplitst zijn, is maar eens verwilderd gevonden (bij Denekamp); gekweekt in bloemperken in steden en op buitenplaatsen, ook als snijbloem. Aug.-Sept. ♃ Ruige Rudbeckia, R. hirta
c.	Zie voor sierplanten ook Aanh. blz. 1059 en 1064.

Geslacht: Knopkruid, Galinsoga.

Een immigrant uit Z.-Amerika (Peru), die 't bij ons uithoudt sedert 't begin der 19e eeuw. De plant is sterk vertakt en heeft bladeren, die op Fuchsia lijken, maar dunner, tegenover elkaar geplaatst; straalbloempjes wit, hartje geel, soms is alleen 't hart ontwikkeld. Veel om Harderwijk in de aardappelvelden aan den zeekant. Ook bij Assen, Vorden, Vollenhove en Amsterdam gevonden. Juni-Sept. Fig. vorige blz.

z.z.z. ☉ Knopkruid, G. parviflora

Geslacht: Roomsche Kamille, Anthemis.

1

a.	Bloemen wit met geel hart.	2
b.	Bloemen geheel geel (een enkelen keer ontbreekt de straal. Bladeren diep ingesneden, soms dubbel gevind. Juli-Sept. Op droge, zonnige plaatsen, ook op muren. Fig. vorige blz. z.z.z. ♃ Gele Kamille, A. tinctoria

Niet verwarren met de Gele Ganzebloem, die heeft geen) strooschubben (vliesjes tusschen de bloempjes van 't hoofdje en enkelvoudige bladeren.

2

a.

Bijna geheel onbehaarde plant, die bij 't wrijven een onaangenamen geur afgeeft. De bloemen vormen

[p. 1023]

	samen een platten tros, althans bij rijk bloeiende exemplaren. De bloemen ongeveer zoo groot als een kwartje; strooschubjes (de vliesjes tusschen de bloempjes van 't korfje) smal en borstelvormig, maar met geen harde naaldpunt. Juni-October. Langs dijken en wegen. z. ☉ Stinkende Kamille, A. Cotula
b.	Zacht (althans hier of daar behaarde plant, met kamillegeur, maar niet sterk. Op elken stengel één hoofdje. Bloemen zoo groot als een gulden. Strooschubben met een stijve stekelpunt. Juni. Bouwland en zandige ruigten. z. ☉ of Wilde Kamille, A. arvensis

Nog twee uitheemsche soorten van dit geslacht (met strooschubben) zijn als pothoofdplanten aangetroffen. De een is wit van zachte haren, de andere heeft bladeren als varenveeren in 't klein. Zie Aanh. blz. 1054, 1061 en 1062.

De echte Roomsche Kamille wordt gekweekt, zie blz. 1063.

Geslacht: Kamille, Matricaria.

a.	Groote bloemen (als een rijksdaalder), slap en slordig van straal. 't Hartje plat of bolvormig en hol van binnen. Bladeren tot fijne draden verdeeld. Mei-Oct. Algemeen. ☉, en ♃ Reukelooze Kamille, M. inodora
b.	Kleine bloemen, als een cent ongeveer. 't Hartje hoog, kegelvormig, meest hol, soms met merg gevuld. Straalbloemen neergeslagen, behalve bij jonge bloemen. Sterke kamillegeur. Bladeren in smalle slippen verdeeld. Geen strooschubben in dit geslacht. Mei-Oct. In 't koren op klei- en zandgrond. ☉ Echte Kamille, M. Chamomilla

Een Kamille zonder op een inlandsche Composiet met straalbloemen te lijken, maar met bijzondere kenteekenen op de vrucht en dicht opeengedrongen bladeren, is als pothoofdplant aangetroffen. Zie Aanh., blz. 1059 en 1066.

[p. 1024]

Geslacht: Ganzebloem, Chrysanthemum.

a.

Hooge, forsche plant (tot 1.50 M.) met geheel gele bloemen zonder stralenkrans, als platte, gele knoopjes. Bladeren, die op grove varenveertjes lijken. Veel op drogen en zandigen grond. Juli-Sept ♃ Boerenwormkruid, Ch. vulgare

Er wordt nog een ander soort Wormkruid gekweekt, met, boven aan den stengel, getande bladeren en ijlere trossen: Balsemwormkruid, Ch. majus. Zie Aanh., blz. 1066.

b.	Geheel gele bloemen met een breeden stralenkrans, die heel zelden niet tot ontwikkeling komt; de bladeren zijn niet diep ingesneden, wel getand. In 't bouwland op zandgrond, soms in zoo verbazende hoeveelheid, dat er van 't gewas haast niets te zien is. Juni-Sept. Fig. volgende blz. ☉ Gele Ganzebloem, Ch. segetum
c.	Wit met gele bloemen, als een rijksdaalder, soms nog grooter. Onderste bladeren als groote madeliefjesbladeren en gesteeld, de bovenste ongesteeld. Mei-Oct. ♃ Margriet, Ch. Leucanthemum
d.	Zie voor gekweekte of verwilderde soorten Aanh. blz. 1057, 1058, 1061 en 1062.

Geslacht: Voorjaars-zonnebloem, Doronicum.

Hooge plant (1 M. en hooger). Groote, gele bloemen met fijne haren op den bloembodem. De middelste bladeren onderaan eerst versmald en dan weer met een verbreeden voet om den stengel sluitend. In oude bosschen en parken. Mei-Juni. Fig. volgende blz.

z.z.z. ♃ Voorjaars-zonnebloem, D. Pardalianches

Verscheidene andere soorten van Doronicum worden als sierplanten gekweekt, zie Aanh. blz. 1060.

Geslacht: Valkruid, Arnica.

Een enkele groote, oranje- of goudgele bloem op

[p. 1025]

hoogen, behaarden stengel; onderaan twee groote bladeren, in 't midden nog kleinere tegenover elkaar. Juni-Juli. Op vochtige hoogeveengronden, op heide en nog een poos op ontgonnen terrein.

♃ Valkruid, A. montana

Geslacht: Artemisia, Artemisia.

1

a.	De bladeren hebben oortjes aan den voet; ze zijn van onderen wit en harig, van boven groen en kaal, diep ingesneden met weer ingesneden slippen. De langwerpige korfjes zijn van buiten viltig en vormen een zeer langwerpigen, dunnen tros. De eigenlijke bloempjes zijn geelbruin. Hooge, rechtopstaande plant met gewoonlijk roode stengels. Tot 2 M. Juli-Sept. In kreupelhout langs begroeide wegbermen, op ruigten. Fig. volgende blz. ♃ Bijvoet, A. vulgaris
b.	Niet al deze kenmerken tegelijk.	2

2

a.

De bladeren hebben wel oortjes aan den voet, maar het omwindsel is niet wit of viltig behaard; de bladeren zijn tot draaddunne slippen gespleten. Er zijn niet-bloeiende takken aan de plant, die gedeeltelijk op den grond liggen, of ten minste neerbuigen en met een bocht opstijgen; de bloeiende stengels staan rechtop; bijna ronde, roodachtig gele bloemkorfjes op hoofdtakken met veel zijtakjes, zoodat de bloemen samen een pluim vormen. De vijf of zes buitenste bloempjes in een korfje hebben alleen een stamper, de andere alleen meeldraden of geen van beide, zelden allebeide. Niet veel hooger dan een halven meter. Aug.-Oct. Langs de groote rivieren op zand en in de duinen. Fig. blz. 1026. z.z. ♃ Wilde Averuit, A. campestris

[p. 1026]

b.

Niet al deze kenmerken tegelijk.

3

3

a.	Gele bloemen in halve bolletjes of zeer kleine, langwerpige korfjes.	4
b.	Witte bloempjes in heel kleine korfjes, bladeren (behalve misschien de alleronderste) gaaf en langwerpig. Gekweekt als toekruid bij salade. Tot een meter hoogte. Aug.-Sept. ♃ Dragon, A. Dracunculus

4

a.	Plant van zeeklei, de bladeren, evenals bij de gewone Bijvoet, van onderen wit, van boven groen, maar fijner verdeeld; ook de omwindsels zijn witviltig. De plant kan ook een meter hoog worden en de bloemtrossen zijn meer uitgespreid. Het eigenlijke verschil met Bijvoet (A. vulgaris) ligt in de bloempjes, die hier altijd èn meeldraden èn stampers hebben. De geheele groeiwijze van deze plant is zeer veranderlijk. Geur als Citroenkruid. Sept.-Oct. ♃ Zee-artemisia, A. maritima
b.	De geheele plant niet veel hooger dan 3 dM., viltig, de bladeren fijn verdeeld als wortelloof, bladstelen zonder oortjes. Bijna ronde, kleine of lichtgele bolletjes. De bodem van 't korfje is harig, alle bloempjes er in hebben èn meeldraden èn stampers. Uit warme, zandige of steenachtige streken, bij ons aangeplant, of verwilderd. Hieruit wordt 't beruchte absint-extract gemaakt. Juli-Sept. z. ♄ Alsem, A. Absinthium
c.	Een veel hoogere plant, met fijn verdeeld blad, wordt gekweekt om den balsemieken geur der bladeren (bij 't wrijven). Bloemen komen er bij ons zelden aan; de bladeren zijn van onderen wit. Uit Zuid-Europa. ♄ Citroenkruid, A. Abrotanum

Nog een paar uitheemsche Artemisia's zijn bij ons een enkelen keer aangevoerd. Zie Aanh. blz. 1065.

[p. 1027]

Geslacht: Duizendblad, Achillea.

1

a.	Bloem wit (met iets geels, door de meeldraden) of licht rood of paars.	2
b.	Bloemen geel, de heele plant viltig of bijna onbehaard. Zie Aanh. blz. 1054.

2

a.	Bladeren in slippen verdeeld.	3
b.	Bladeren niet verdeeld, aan den rand wel scherpe tanden.	4

3

a.	Straalbloempjes wit of rozerood, 3 tot 5 rondom de kleine buisbloempjes. Geen tanden op de hoofdnerf van het blad. Zeer algemeen op allerlei gronden. Juni-Oct. ♃ Duizendblad, A. Millefolium
b.	Een pothoofdplant, die hier veel op lijkt, maar tanden heeft op de hoofdnerf van het midden tot den top, met kleinere, neergeslagen straalbloempjes en nog fijner blad, is Edel Duizendblad. Zie Aanh. blz. 1054. Een andere sierplant, Grootblad-duizendblad, heeft zeer breede bladslippen. Zie Aanh. blz. 1062.

4

a.	Groote, witte bloemen, bijna zoo groot als van 't Madeliefje, maar met wit hartje. Hoog opschietende plant, de bovenste en middelste bladeren lang en smal, scherp getand. Tusschen riet en in vochtige streken. Zomer. ♃ Wilde Bertram, A. Ptarmica
b.	Witte bloemhoofdjes hebben ook twee soorten van Groot Hoefblad, beide Alpenplanten, die soms uit tuinen verwilderen. Zie Aanh. blz. 1049 en 1050.

[p. 1028]

Geslacht: Kruiskruid, Senecio.

1

a.	Gave of bijna gave bladeren.	2
b.	Diep ingesneden bladeren.	5

2

a.	De omwindselbladeren in één rij, geen dubbel omwindsel: daardoor zijn de bloemhoofdjes tamelijk los; ook geen of bijna geen bruine puntjes aan den top van de omwindselblaadjes. Groote, harige planten, slordig en los van bouw, met dikke stengels en slappe trossen van veel groote bloemhoofdjes. In enkele moerassen en op aangeplempt of ingedijkt land veel, overigens niet te vinden. Juni-Aug., 5-6 dM. ☉ en Moerasandijvie, S. paluster
b.	Omwindsel dubbel, bruine puntjes aan den top der smalle omwindselblaadjes, vlak onder de bloemen. Hooge plant, 1-2 M.	3

3

a.	Vijf straalbloemen of nog minder; de bloem lijkt daardoor geschonden of uitgeplukt. De bladeren lang en smal. De plant is bijna onbehaard en wordt tot 1.50 M. hoog. In bosschen op kalk, vooral in Limburg. Fig. volgende blz. z.z.z. ♃ Fuchs' Kruiskruid, S. Fuchsiï
b.	Meer straalbloemen.	4

4

a.

Minder dan 10 straalbloemen. Groote bladeren, als van Tamme Kastanje, met flinke tanden, de bovenste ongesteeld en glad, donkergroen. Hooge plant tusschen riet en biezen, op uiterwaarden. Aug.-Oct. Fig. volgende blz. z.z. ♃ Lancetbladig Kruiskruid, S. fluviatilis

[p. 1029]

b.

Tien tot dertig straalbloemen in de groote, goudgele hoofdjes. Tusschen riet in moerassen en langs de rivieren. Fig. blz. 1028. z. ♃ Moeraskruiskruid, S. paludosus

5 (1)

a.	De heele plant is viltig en kleverig door talrijke klierharen op de bladeren en stengels, vaak vuil van het stof, dat er op vast zit. De lintbloempjes teruggeslagen of omgerold. Aan ruigten op zandgrond, spoorterreinen en in de duinen. z. ☉ Kleverig Kruiskruid, S. viscosus
b.	Niet zulke kleverige planten.	6

6

a.	Er zijn geen straalbloemen.	7
b.	Ze zijn er wel.	8

7

a.	Lage planten, tot 4 dM., met kleine, langwerpige bloemhoofdjes, de buitenste omwindselblaadjes gewoonlijk ook met zwarte topjes, en heel korte bloemstelen, zoodat de bloemen laag op het blad schijnen te zitten. Overal en het geheele jaar door. ☉ Kruiskruid, S. vulgaris
b.	Hooge planten (tot 1 M.) met groote bloemhoofdjes in trossen, hoog boven de bladeren uit. Een straallooze vorm van Jacobskruiskruid, zie volgende blz.

8

a.	Straalbloempjes weinig, heel klein en naar buiten teruggeslagen, gewoonlijk omgerold. Op drogen grond, tusschen hakhout in bosschen. Zeer hoog en ijl opschietend en dicht behaard. Juni-Oct. Fig. hiernaast en volgende blz. ☉ Boschkruiskruid, S. silvaticus
b.	Straalbloemen 10-20, flink groot, wijd uiteen.	9

[p. 1030]

9

a.	Als de plant in vollen bloei is, zijn de onderste bladeren al verdwenen. De vruchten der buisbloempjes met dichte haren bezet. Juni-Oct. Droge grasgrond met zand, op bouwland en vooral veel in de duinen. Fig. ook blz. 1029. en ♃ Jacobskruiskruid, S. Jacobaea
b.	Als de plant bloeit met een of meer trossen aan den top, zijn de onderste bladeren nog niet verdord of afgevallen. Moerasplant van ongeveer een halven meter, veel op vochtig grasland, veen en zand, aan rivieren op de uiterwaarden. Juni-Sept. Fig. hierbeneden en vorige blz. Waterkruiskruid, S. aquaticus
c.	Een vorm hiervan, misschien een andere soort, heeft groote, wijd uitgespreide bloeitakken, die al in het midden van den stengel ontspringen. De plant wordt meer dan een meter hoog en heeft groote bladeren (1-2 dM.). In vochtige bosschen en aan het water. In de Graafschap bij Ulenpas en Hummels. z.z.z. Dwalend Kruiskruid, S. erraticus
d.	Een andere vorm of soort lijkt veel op Boschkruiskruid, maar wordt ook veel hooger, 1 M. ruim. en is bijna onbehaard. De bladslippen recht en smal, de buitenste omwindselblaadjes zijn half zoo lang als de binnenste. De hoofdjes klein, veel bijeen; de bloemen zijn bleek. Juli-Aug. Langs boschwegen (in Limburg vooral) en in de duinen. z.z. ♃ Smalbladkruiskruid, S. erucifolius

Geslacht: Groot Hoef blad. Petasites.

a.

Bloeistengels van de grootte en den vorm van hyacinten; de reusachtige bladeren komen na, of in het laatst van den bloeitijd. Bloemen roodachtig of bijna wit; de schubvormige bladeren aan den stengel flets

[p. 1031]

rood of paars. Aan den waterkant. Ook veel gekweekt aan vijvers in parken en op buitenplaatsen. Maart-April. z. ♃ Groot Hoefblad, P. officinalis

Er komen twee vormen van deze plant voor. Eén heeft alleen of bijna alleen stamperbloemen, dit is de gewone; de andere heeft ook meeldraden (tweeslachtige vorm). De geheele bloemtros is minder forsch, korter en losser van bouw (zie fig.), deze is bepaald zeer zeldzaam in ons land.

b.

Een paar soorten, uit de Alpen afkomstig en met witte of roodachtige bloemen, hier als sierplant gekweekt, verwilderen somtijds; zie Aanhangsel blz. 1049.

Geslacht: Klein Hoefblad, Tussilago.

Mooie, goudgele bloemkorfjes met zeer smalle, bijna draadvormige straalbloempjes en eenige duidelijke buisbloempjes. De bladerlooze bloeistengel is met wollige schubben bezet en draagt één korfje. De, vooral in hun jeugd, wollige bladeren komen in April. Op puin of kalk-houdenden grond, met kalk gemeste weilanden, op dijken en ruigten, ook veel op pas aangeplempte gronden. Een lastig onkruid, dat zich snel voortplant met den wortelstok. Februari-April. Zeldzaam in het Oosten van het land. Fig. ook blz. 983.

♃ Klein Hoefblad, T. Farfara

De naam is misschien een verbastering van Hoestblad, (tussis = hoest); de plant werd vroeger tegen hoest gebruikt.

Geslacht: Goudsbloem, Calendula.

a.

Kleine, goudgele bloemen (als een kwartje); de buitenste vruchtjes zijn recht, de middelste sikkelvormig, de binnenste geheel opgerold. Zuid-Europeesche plant, bij ons een enkelen keer verwilderd, ook bij meelfabrieken,

[p. 1032]

	misschien nog bij Maastricht op wei- en bouwland. Juni-Oct. z.z.z. ☉ Akkergoudsbloem, C. arvensis
b.	Groote, oranjekleurige bloemen. Bijna alle vruchten sikkelvormig gekromd. Gekweekt, ook in bleekere kleuren en vaak verwilderd. Mei-November. Langs dijken (Noordzee-kanaal, IJseldijk). ☉ Goudsbloem, C. officinalis

Geslacht: Driedistel, Carlina.

Zeer stekelige plant, met bleekgroen blad. De kleine bloempjes van het hoofdje zijn omringd door groote, geelwitte stralen van het omwindsel. Deze doen de bloemen in het oog vallen; ze zijn zeer hygroscopisch: alleen bij zonnig, droog weer spreiden ze zich uit, anders houden ze de bloem omsloten; ook nog tijdens den vruchttijd en zelfs als de vruchten reeds zijn uitgevallen en de heele plant gestorven is, blijft de stralenkrans zijn beweeglijkheid behouden. Mooi voor winterboeketten en als ‘weervoorspeller’; hiertoe wordt de veel grootere Zilverdistel (C. acaulis), blz. 1051, meer gebruikt. In de duinen en in Limburg op kalk algemeen, overigens z. z.

Driedistel, C. vulgaris

Geslacht: Klis, Lappa.

1

a.

De stekelige bloemhoofdjes zijn zoo groot als knikkers; de omwindselblaadjes hebben alle een haakpunt en de binnenste zijn aan den top rood gekleurd. De paarse bloeiende hoofdjes zijn eenigszins hard en zitten niet opeengedrongen, maar in een losse pluim. Op ruigten en in bosschen. Tot een meter hoogte. Dit is de eenige bij ons algemeen voorkomende Klis. Juli-Aug. Fig. volgende blz. Kleine Klis, L. minor

[p. 1033]

b.

De stekels van het omwinsel zijn groen of alleen de haakjes zijn paars gekleurd; de bloeiende hoofdjes zijn zoo groot als bikkels of walnoten, of, als ze kleiner zijn, dicht wollig of spinnewebachtig behaard.

2

2

a.	De bolle hoofdjes zijn dicht behaard, als met spinrag omweven en dicht, op elkaar in een platten tros gezeten. Op ruigten, kalk en puingrond. Juli-Sept. z.z.z. ☉ Donzige Klis, L. tomentosa
b.	Bijna kale hoofdjes, groot als walnoten; de planten tot 3 M. hoogte.	3

3

a.	De bloemhoofdjes bijna alle in één vlak of op ongeveer gelijke hoogte. De bloemstelen meestal paars gekleurd. Hooge plant, dikwijls 1.75 M. Juli-Sept. z.z. Groote Klis, L. major
b.	Bloemhoofdjes op verschillende hoogte langs den bloeistengel geplaatst. Tot 3 M. Juli-Sept. z.z.z. Middelste Klis, L. nemorosa

De klissen verspreiden hun vruchten, doordat de hoofdjes in de huid van dieren blijven hangen. De drie laatstgenoemde soorten zijn zeer moeilijk met zekerheid te determineeren, daar alle soorten bastaarden met elkaar vormen.

Geslacht: Distel, Carduüs.

Dit geslacht wordt door sommigen gesplitst in vier geslachten: Carduüs (Distel), Cirsium (Vederdistel), Silybum (Mariadistel) en Onopordon (Wegdistel). Zie voor sierdistels ook Aanhangsel, blz. 1051 en 1052.

1

a.

Bloem geel; groote, slappe, diep ingesneden bladeren en omwindsel met slappe of korte stekels. De karakter-

[p. 1034]

	plant van lage, overstroomde weilanden en beekoevers in Midden-Europa (Harz, Thüringen). Juli-September. Zuid-Limburg. Fig. blz. 1000. z.z.z. ♃ Moesvederdistel, Cirsium oleraceüm
b.	Bloemen niet geel: rood, paars (distelkleur) of bleek lila tot bijna wit.	2

2

a.	Het omwindsel is witwollig, de blaadjes ervan breed en bruinpaars, met een spits of omgebogen puntje. Zeer groote distelkoppen. Zuid-Beveland. z.z.z. Wollige Vederdistel, Cirsium eriophorum
b.	Geen wollig omwindsel.	3

3

a.

Bloem en blad plat op den grond, soms alleen de bloeistengel één of twee decimeter er boven. Alleen op kalk in Z.-Limburg. Juli-Aug. Fig. ook blz. 984. z.z.z. ♃ Aardvederdistel, Cirsium acaule

(De vorm met een eindje bloeistengel is de variëteit: caulescens).

b.

Opgaande plant, met bebladerde stengels.

4

4

a.	Distelkoppen klein (hazelnoot), met zachte of stompe stekels.	5
b.	Distelkoppen bij één of twee, niet in hoopjes bij elkaar, zoo groot als of grooter dan een walnoot, rondom met lange, scherpe stekels bezet.	8

5

a.	Alleen de bladeren dragen stekelpunten; het omwindsel heeft slappe of stompe stekels, ook de bloemstelen zijn zonder moeite of pijndoen aan te vatten.	6
b.	Ook de stengels dragen stekels, doordat de bladeren langs den stengel voortloopen of er mee vergroeid zijn (afloopende bladeren.)	7

[p. 1035]

6

a.	Een enkele bloem, zelden twee, op langen, van boven bladerloozen stengel; de voet van de bijna gave bladeren omvat den stengel. In moerassen. Mei-Sept. Fig. blz. 1007. z. ♃ Spaansche Ruiter, Cirsium anglicum
b.	Een aantal bloemen, tot vijf of zes, op de lange bloemstelen. Bladeren ingesneden (zeer zelden gaaf), de bloem is somtijds wit. Geveerd vruchtpluis. Veel op bouwland. Algemeen. Fig. vorige blz. ♃ Akkervederdistel, Cirsium arvense

7

a.	Bloemhoofdjes in dicht opeengedrongen kluwens. De hooge stengel is weinig vertakt en de bladeren zijn lang en smal, de heele plant is daardoor ijl en schraal. Geveerd vruchtpluis. In moerassen, vochtig weiland. Juli-October. Kale Jonker, Cirsium palustre
b.	Onderste bladeren breed en diep ingesneden, van onderen iets viltig. Bloemhoofdjes bij twee of drie dicht opeen. Geen geveerd vruchtpluis. Algemeen op bouwland en aan ruigten. Juli-Augustus. Fig. vorige blz. Kruidistel, Carduüs crispus

8 (4)

a.	Groote, stekelige bladeren met witte vlekken en aderen. De omwindselblaadjes met getande randen. Gekweekt en soms verwilderd. Juli-Augustus. z.z.z. ☉ Mariadistel, Silybum Marianum
b.	Geen gevlekte bladeren en ook geen getande omwindselblaadjes.	9

9

a.	De distelkop hangt over of staat dwars, riekt zeer sterk naar honing en eenigszins naar muskus. Op zandgrond. z. Knikkende Distel, Carduüs nutans
b.	Geen knikkende en naar muskus riekende distelkop.	10

[p. 1036]

10

a.	Groote, platte, viltige bladeren; distelkoppen, die onder de bloempjes sterk ingesnoerd zijn (zie fig.). Op den bloembodem vakjes, als bijencellen, waarin de bruine vruchtjes zitten (zie fig.). Tot 2 M. hoogte. Aan den duinrand. Ook als sierplant. Juni-Aug. z. Wegdistel, Onopordon Acanthium
b.	Geen wollige bladeren en sterk ingesnoerde koppen, noch cellen op den bloembodem.	11

11

a.	De bladeren loopen uit in lange, gele stekels, scherp als naalden. Het vruchtpluis is geveerd (loep, moeilijk te zien). De vinnigste distel, geen plekje om aan te vatten; toch een mooie, forsche plant, in weilanden en op dijken. Juni-Oct. Speerdistel, Cirsium lanceolatum
b.	Een uitheemsche plant, die er veel op lijkt, maar met korte speerpunten, sterk vertakt en zonder zijveertjes aan het vruchtpluis, is een enkelen keer hier aangetroffen bij meelfabrieken. z.z.z. Veeldoorndistel, Carduüs acanthoïdes
c.	Een vorm hiervan of een andere soort, met wollig blad en eenigszins haakvormige omwindselblaadjes, is enkele malen gevonden: Deventer, Amsterdam, Zutfen, op losterrein van schepen. z.z.z. Haakdistel, Carduüs hamulosus

Geslacht: Centaurie, Centaurea.

Al de bloemen van dit geslacht (ook de Korenbloem) vertoonen duidelijk de merkwaardigheid van prikkelbare meeldraden. Wanneer een bijenpoot of -tong de helmdraden van de binnenste bloempjes aanraakt, trekken zich de meeldraden samen en de stijl duwt een snufje van het witte

[p. 1037]

stuifmeel uit het kokertje van helmknopjes. Bij de Korenbloem, die bijna zwarte helmknopjes heeft, is dit goed te zien, als men het met een speld of stijf haar een hommel nadoet. Als de stempel al te zien is, werkt de mechaniek niet meer. Hetzelfde verschijnsel komt voor hij Artisjok, Cichorei, Havikskruid, Wegdistel e.a.

Zie voor sierplanten ook Aanh., blz. 1055 en 1057.

1

a.	Omwindselbladeren met lange stekels.	2
b.	Omwindsel zonder stekels, of met zeer korte.	3

2

a.	Bloemen geel. Onderste bladeren diep ingesneden, bovenste lang en smal, gaaf en harig. Juli-Sept. Tusschen Esparcette, Luzerne en koren uit Z.-Europa. Fig. blz. 984. z.z.z. Zomercentaurie, C. solstitialis
b.	Bloemen paars. Onderste bladeren bijna samengesteld, bovenste zwak getand. Juni-Aug. In tuinen en op ruigten aan den zeekant en in Limburg. z.z.z. Kalketrip, C. Calcitrapa

3

a.	Alle bladeren, op een enkel van de bovenste na, zijn diep ingesneden, bijna samengesteld.	4
b.	De bladeren, behalve de onderste, zijn gaaf of met enkele korte zijslippen en tandjes.	5

4

a.	Zeer groote, wijd uitgespreide, purperen bloemen boven de dikke, ronde omwinsels, als knikkers. Bladeren diep ingesneden met groote eindlob. Op drogen grasgrond. Vooral in Zuid-Limburg, maar ook daar z.z.z. Juni-October. ♃ Grootbloemcentaurie, C. Scabiosa
b.	Kleine, bleekpurperen bloemhoofjes; omwindsel zonder stekels. Bladeren tot draadvormige slippen verdeeld. Alleen in Limburg en Brabant, op dorre heuvels. z.z.z. Rijnsche Centaurie, C. rhenana
c.	Zie volgende blz.

[p. 1038]

c.

Kleine, witachtige bloemhoofdjes; stekels van het omwindsel nog geen halven cM. Uit Z.-Europa, aangevoerd. z.z.z. Wijdgetakte Centaurie, C. diffusa

5

a.	Het korfje heeft een krans van groote, prachtig blauwe (zelden roode, paarse of witte), trechtervormige randbloemen met breede slippen. Algemeen tusschen het koren, ook gekweekt. ☉ of Korenbloem, C. Cyanus
b.	Het korfje draagt een krans van buisbloempjes met vijf smalle slippen.	6

6

a.	Bloemen blauw, en zeer groot: 4-5 cM. Bladeren zachtharig, breed, gaaf van rand, hun voet met den stengel vergroeid. Soms gekweekt. Bergplant, vroeger verwilderd, een enkelen keer met zaaikoren ingevoerd. Mei-Oct. Fig. blz. 1037. z.z.z. ♃ Bergcentaurie, C. montana
b.	Roodpaarse bloemen, soms zonder stralenkrans van buisbloempjes. Bladeren ingesneden of getand. Op drogen grond en langs dijken. Juni-Oct. Hiervan komen bij ons twee soorten voor in verschillende vormen, die moeilijk te onderscheiden zijn.	7

7

a.	De meest voorkomende soort heeft in het geheel geen pluis op de rijpe vrucht, gave of maar weinig ingesneden omwindselblaadjes en weinig tanden aan de bladeren. Zie fig. Soms ontbreekt de stralenkrans van de buitenste bloemen. ♃ Knoopkruid, C. Jacea
b.	De andere schijnt bij ons zeldzaam te zijn, die heeft een kort haarkroontje op de rijpe vrucht, en een franje-achtig aanhangsel op de onderste omwindselbladeren. Zie fig. ♃ Zwart Knoopkruid, C. nigra

[p. 1039]

Geslacht: Cichorei, Cichorium. Planten met bitter, wit melksap.

a.	Groote, lila-blauwe, prachtige bloemen, die zich na den middag sluiten. Zeer zelden zijn ze rozerood of wit. De bovenste stengelbladeren smal en getand. Fig. blz. 1007. Juli-Aug. Vooral op zee- en rivierklei. Ook gekweekt om den wortel (suikerij, sedert het continentaal-stelsel surrogaat voor koffie) en om de bladeren (Brusselsen lof, witlof). ♃ Cichorei, C. Intybus
b.	Bloemen, die van Cichorei niet zijn te onderscheiden; de bovenste stengelbladeren onder den bloemtros zijn evenwel breed, driehoekig of rond. Fig. blz. 1007. Gekweekt en zelden verwilderd. Afkomstig uit Indië. Bladgroente. Juli-Aug. ☉ of Andijvie, C. Endivia

Geslacht: Crupina, Crupina.

Paarse bloemhoofdjes, met 4 of 5 bloempjes; omwindselblaadjes bleekgroen met witte randen. Bladeren diep ingesneden met draadvormige slippen. Juni-Aug. Uit Z.-Europa, ééns gevonden.

z.z.z. ☉ Crupina, C. vulgaris

Geslacht: Prenanthes, Prenanthes.

Dunne stengel met overhangende korfjes van 3-8 paarse bloempjes en langwerpige bladeren. Juli, Aug. Uit Midden-Europa, ééns gevonden.

z.z.z. ♃ Prenanthes, P. purpurea

Geslacht: Akkerkool, Lampsana.

Bleekgele bloemhoofdjes ter grootte van een kwartje, in een losse pluim; geen vruchtpluis. De onderste bladeren met een groote eindlob en korte zijslippen onderaan. Algemeen op bouwland en ruigten. Juni-October. Fig. blz. 1002

☉ Akkerkool, L. communis

[p. 1040]

Geslacht: Korensla, Arnoseris.

Bladeren in een rozet op den grond; de bloemstelen worden naar boven dikker. Bloempjes niet grooter dan een kwartje. Geen pluis in de bloem. Veel op zandig bouwland. Juni-Sept.

☉ Korensla, A. pusilla

Geslacht: Knikbloem, Chondrilla.

Bloemhoofdjes als een dubbeltje. De vruchtjes met 5 duidelijke tanden op den top. Ingesneden bladeren in een rozet op den grond; smalle, gave bladeren langs den vertakten stengel. Vroeger tot 1850 bij Kampen en Nijmegen gevonden. Uit Zuid-Europa. Juli-Aug. Fig. blz. 1002.

z.z.z. ♃ Knikbloem, Ch. iuncea

Geslacht: Thrincia, Thrincia.

De bloem lijkt op een kleine Paardenbloem, maar de bloemknoppen staan overgebogen; de wortelbladeren hebben lange haren, meestal ook de bloemstelen. Zwarte randjes aan de omwindselbladeren. De buitenste vruchten dragen geen pluis, maar wel een kroontje. Op weilanden, vooral op zand- en veengrond. Ook in de duinen en veel in het gras van buitenplaatsen. Mei-Oct.

♃ Thrincia, Th. hirta.

Geslacht: Leeuwetand, Leontodon.

1

a.	De bloem lijkt zeer veel op een paardebloem, maar: de stengel is dun en vertakt, alleen bovenaan hol, langzaam verdikt en met schubjes bezet. Juli-Oct., overal. ♃ Herfstleeuwetand, L. autumnalis
b.	De stengel is niet of hoogstens één keer vertakt, met één groot bloemkorfje op onbebladerden bloeistengel. De knoppen zijn neerwaarts gericht (knikkend); de

[p. 1041]

stengel is bijna altijd met stijve, donkere haren dicht bezet. Veel in Limburg, meestal op kalkgrond. Juni-October. z.z.z. ♃ Ruige Leeuwetand, L. hastilis

Geslacht: Bitterkruid, Picris.

Prikkelharige plant, met vertakte en bebladerde stengels. Veel groote bloemhoofdjes, goudgeel, in losse, platte trossen. Alleen op zandige, droge gronden, veel in de duinen, overigens z.z. Juli-Augustus. Fig. vorige blz.

♃ Bitterkruid, P. hiëracioïdes

Geslacht: Dubbelkelk, Helminthia.

Prikkeriiarige plant. Het omwindsel bestaat uit een gewonen en een wijd uitstaanden, omhoog gerichten krans van broedere blaadjes. Daaraan is de plant dadelijk van alle andere gele Composieten te onderscheiden. Op bouwland, soms tusschen Luzerne en Roode Klaver. Zeeland en Z.-Limburg. Uit Zuid-Europa. Juli-Augustus.

z.z.z. ☉ Dubbelkelk, H. echioïdes

Geslacht: Schorseneer, Scorzonera.

Uit Zuid-Europa. Gekweekt om de zwarte, eetbare wortels; de bladeren bij gebrek aan moerbeiblad als voer voor zijderupsen. De bloemen zijn gewoonlijk zoo groot als een rijksdaalder, maar kunnen in het wild veel kleiner blijven. Te kennen aan de spitse, lange omwindselbladeren (half zoo lang als de lintbloempjes) en de citroengele kleur van de bloemen. Wit melksap. Gekweekte exemplaren tot 1 M. hoogte. Op zonnige plaatsen verwilderd. Mei-Aug.

z. ♃ Schorseneer, S. hispanica

Geslacht: Paardenbloem, Taraxacum.

De meest voorkomende gele Composiet, op alle grondsoorten en in velerlei vormen of onder-soorten. Altijd

[p. 1042]

is de stengel eenbloemig en hol, meestal pluizig; de buitenste omwindselblaadjes zijn bij de hoofdsoort neergeslagen. Bij een vorm, die in moerassig veen tusschen Zonnedauw en Haarmos groeit, zijn ze omhoog gericht. Fig. vorige blz.

De bestuiving geschiedt op de manier, als in de biologie, blz. 981, is aangegeven; maar bevruchting is niet het gevolg daarvan: ook als alle meeldraden en stempels zijn weggenomen, rijpen de vruchten door een inwendige oorzaak (parthenogenesis of apogamie). In Mei de hoofdbloei, in September nog eens, overigens het heele jaar door onder gunstige omstandigheden. De plant bevat bitter melksap. De bladeren worden als molsla (door molshoopen gedekt, zonder bladgroen) gegeten. ♃ Paardenbloem, T. officinale

Geslacht: Biggenkruid, Hypochaeris.

1

a.	De bloemen zijn zoo groot als paardenbloemen, de omwindselblaadjes reiken tot de helft van de randbloempjes.	2
b.	De bloomen kleiner dan paardenbloemen, het omwindsel reikt bijna aan den top der bloemen. De plant wordt ongeveer 3 dM. Op zandig bouwland. Juli-Aug. z. ☉ Glad Biggenkruid, H. glabra

2

a.	De bladeren niet gevlekt, harig, de bloemen goudgeel, van achteren meestal dof lichtblauw of gestreept. Tot ½ M. hoogte. Op grazige plaatsen. Juli-Oct. ♃ Biggenkruid, H. radicata
b.	Vroeger werd in de duinen en bij Nijmegen een gevlekte soort gevonden; de grondbladeren kort, breed en gevlekt, zie fig. ? z.z.z. ♃ Gevlekt Biggenkruid, H. maculata

[p. 1043]

Geslacht: Boksbaard, Tragopogon.
Planten met melksap.

a.

Bladeren lang en smal, als grasblad. De omwindselbladeren bijna zoo lang als of nog langer dan de buitenste bloempjes. De bloem is alleen bij zonneschijn open en in den regel niet later dan 's morgens 10 uur. Op grazige plaatsen, vaak langs spoordijken. Mei-Aug. Fig. vorige blz. Gele Morgenster, T. pratensis

Een kleinere bloemvorm wordt als T. minor, een oranjekleurige als T. oriëntalis onderscheiden.

b.

Een uitheemsche, paarse Boksbaard komt waarschijnlijk alleen gekweekt of in het geheel niet meer bij ons voor. Zie Aanh. blz. 1064, Wilde Schorseneer.

Geslacht: Sla, Lactuca.
Planten met metksap.

1

a.	Een langwerpige tros van kleine bloemhoofdjes, de bladeren er onder rond, plat tegen den stengel aan, met een spitse punt, zie fig. Gekweekt als de salade. Doorgeschoten plant van Kropsla. Juli-Aug. Sla, L. sativa
b.	Niet zulke ronde blaadjes met een punt.	2

2

a.	Diep ingesneden bladeren met hoekige slippen; wijd vertakte trossen. Vier of vijf bloempjes in elk korfje. Stengel met veel hoofdjes. In oude, humusrijke bosschen, soms op muren, ruigten. Juni-September. z. ♃ Muursla, L. muralis
b.	Langwerpige trossen. Bladeren, die den stengel omvatten, als met een pijlvoet (somtijds verticaal gericht, zie bij 3a); de onderste bladeren getand, zie fig. Vroe-

[p. 1044]

	ger in Zeeland gevonden (1842). Later nog een paar maal bij meelfabrieken. Juli-Sept. Fig. vorige blz. z.z.z. ☉ en Wilgsla, L. saligna
c.	Geen gaafrandige, pijlvormige bladeren aan den bloeistengel, wèl den stengel omvattende.	3

3

a.	De bladeren staan bijna verticaal, als gedraaid. Vaak alle in één vlak N.-Z. gericht (kompasplant). Alle bladeren scherp getand (behalve misschien de bovenste en die tusschen de bloemen). Juli-Sept. Fig. vorige blz. z.z.z. ☉ en Wilde Sla, L. Scariola
b.	Bladeren gewoon of horizontaal uitgespreid, met stekeltjes op de middennerf van onderen. Uitheemsche bergplant, bij meelfabrieken en losplaatsen een enkelen keer gevonden: Middelburg, Venlo. Vergiftig. Juli-Sept. ☉ en Giftsla, L. virosa

Geeslacht: Melkdistel, Sonchus.
Alle soorten zijn rijk aan wit melksap.

1

a.	Het omwindsel is, evenals de bloemsteel, met gesteelde knopjes bezet (klierharen); de bloemen minstens zoo groot als paardenbloemen.	2
b.	Het omwindsel kaal, zonder klierharen of met fijn dons bezet. De bloemen kleiner dan paardenbloemen, 's middags gesloten.	3

2

a.	De bovenste bladeren zijn niet ingesneden, lang en smal, met fijne tandjes aan den rand, de andere soms met afstaande slippen, soms zonder deze. In moerassen en langs uiterwaarden tusschen riet en biezen. Tot 2 M. hoogte. z. ♃ Moerasmelkdistel, S. paluster
b.	De bovenste bladeren ingesneden en met kleine krullen om den stengel sluitend. Tot 1.50 M. Op bouwgrond en weiland. Juli-November. ♃ Akkermelkdistel, S. arvensis

[p. 1045]

3

a.	De onderste bladeren tot op de nerf toe ingesneden. Glanzige bladeren, meest met bladluisvocht. De bloemen ingeknepen als tolletjes (na den bloei). Tot 1 M. Bouwland, enz. Juni-Oct. Fig. vorige blz. ☉ Melkdistel, S. oleraceüs
b.	Bladeren weinig ingesneden, met veel stijver en spitser tanden. De bloemen minder ingeknepen (zie fig.), ook na den bloei. Op vochtiger plaatsen. Juli-Aug. Fig. vorige blz. ☉ Ruwe Melkdistel, S. asper

Van deze beide melkdistels komen verschillende vormen, misschien ook een bastaard voor, zoodat ze niet altijd met zekerheid te onderscheiden zijn.

Geslacht: Streepzaad, Crepis.
Zie voor sierplanten Aanh., blz. 1065.

1

a.	Het vruchtpluis is gesteeld, althans van de middelste bloempjes. Zeer zeldzame kaliplanten (zie fig., vroeger het geslacht Barkhausia).	2
b.	Het vruchtpluis zit op de vrucht (zie fig. Crepis).	4

2

a.	Het omwindsel, en meestal ook de bloemstelen en de bladeren, dragen lange, stijve en glanzige haren. Uit Z.-Europa, een enkelen keer gevonden. Juni, Juli. Fig. vruchtje hierboven. z.z.z. ☉ Borstelstreepzaad, C. setosa
b.	Geen lange, glanzige haren; korte, wollige haartjes of bijna onbehaard.	3

3

a.

De bloemhoofdjes ‘knikken’ vóór het openen; de middelste bloemen citroengeel, de buitenste gestreept en roodachtig. Riekt naar bittere amandelen. Bergplant, bij ons een enkelen keer gevonden aan losplaatsen en in Z.-Limburg. Juni-Aug. Fig. vruchtjes hierboven. z.z.z. ☉ Stinkend Streepzaad, C. foetida

[p. 1046]

b.

Geen omgebogen knoppen. Bladeren als van Paardenbloem, maar half zoo groot. Plant van kalkbergen, bij ons op losplaatsen. Mei-Juli. Fig. vruchtje blz. 1045. z.z.z. Paardenbloemstreepzaad, C. taraxacifolia

4 (1)

a.	Groote planten, 6-8 dM., met groote bloemen, 2=3 cM., bij 8 of 10 in een platten tros. Vruchtpluis bruinachtig of vuilwit; 10 ribben op de vruchtjes (loep). Middelste bladeren, aan hun voet, met lange, zeer spitse slippen, om den stengel geslagen. Op vochtige plaatsen, langs rivieren, tusschen het riet. Juni-Oct. Fig. blz. 1045. ♃ Moerasstreepzaad, C. paludosa
b.	Niet zulke lange, spitse slippen aan den bladvoet, het vruchtpluis mooi zilverwit; één- of tweejarige planten van ruigten, weilanden en dijken.	5

5

a.	De buitenste omwindselbladeren staan wijd uit en hebben zwarte, stijve haren. De planten worden tot 1.50 M. De bloemen, van 3-4 cM. doorsnee, in groote trossen. Bloeit de plant na den maaitijd nog eens, dan zijn de bloemen kleiner, ruim 2 cM., soms zonder stralenkrans. Op de vruchten 13 lengteribben. Juni-Oct. Fig. blz. 1045. Tweejarig Streepzaad, C. biënnis
b.	Geen wijd afstaande omwindselbladeren en kleinere bloemen, 2 cM. hoogstens, meestal maar één; 10 ribben op de vrucht.	6
a.	De omwindselblaadjes staan een weinig uit. De bladeren gaaf, met groote, kromgebogen tanden, de middelste smal, met twee slippen aan den voet; meestal is de bladrand omgerold. Op de vrucht een ruig puntje. Op zandgrond, puinhoopen en oude muren. Mei-Oct. z. ☉ Dakstreepzaad, C. tectorum

[p. 1047]

b.

Geheel aangedrukte omwindselblaadjes, de vruchtjes onder de haarkroon stomp. De bloemen bleekgeel en klein, 1-1½ cM., in groot aantal aanwezig. De stengel gewoonlijk rood. Juni-Nov. Fig. vorige blz. ☉ of Groen Streepzaad, C. virens

Geslacht: Havikskruid, Hiëracium.

In dit geslacht komt ook apogamie voor (zie blz. 1042).

1

a.	Planten met een rozet van gaafrandige bladeren (ongeveer als van Madeliefje) en al of niet met een of twee zulke bladeren aan den stengel. Er loopen bebladerde stengels uit den wortelstok over den grond (uitloopers). De vruchten klein (hoogstens 2½ mM.).	2
a.	Groote, meestal getande of diep ingesneden bladeren en helder- of goudgele bloemen. Geen uitloopers.	4

2

a.	Eén bloem op elk steeltje van 1-2 dM. Lange haren langs de geheele plant. Omwindsel grijs, met klierhaartjes. Bloem zwavelgeel. Op zandgrond. Mei-November. ♃ Muizenoor, H. Pilosella
b.	Twee of meer bloemen op één steel.	3

3

a.	Stengel onbebladerd of met één blad, met 2 tot 5 bleekgele hoofdjes ter grootte van een kwartje. Droge zandgrond en heide. Mei-Juni. z.z. ♃ Spits Havikskruid, H. Auricula
b.	Drie of meer bloemen, een of meer bladeren aan den stengel. Bladeren met lange, zachte haren bezet. In weide en loofbosch. Juni-Aug. z.z.z. ♃ Weidehavikskruid, H. pratense

Hiervan is alleen door de grootere, oranje of roode bloemen te onderscheiden het Oranje Havikskruid, H. aurantiacum, van het bergland, bij ons gekweekt en zelden verwilderd.

[p. 1048]

4 (1)

a.	Lange, smalle, zwak-getande bladeren en een platte tros van goudgele bloemen. De omwindselblaadjes staan wijd uit of alleen de toppen ervan zijn omgebogen. In de duinen en in droge bosschen, op heide en zandgrond. Juni-Oct. ♃ Schermhavikskruid, H. umbellatum
b.	Een bundel van breede, gesteelde, meestal kort getande bladeren vlak bij den grond; bloeistengel zelden bladerloos, meestal met 1 of 2 kleinere bladeren onderaan en 1 of 2 smallere boven, dicht bij de 3-30 bloemen. Omwindselblaadjes en bloemstelen met zwarte en bruine haren. Een vormenrijke soort. Op muren, rotsen, in bosschen. Mei-Juli. z. ♃ Muurhavikskruid. H. murorum
c.	De overige soorten, eveneens met breeder blad, wisselen zoo zeer in vorm, dat ze alleen te bepalen zijn met behulp van veel versch of gedroogd materiaal. Goed kenbaar is een vorm van het ♃ Gewoon Havikskruid, H. vulgatum, wanneer dit bladeren heeft, die aan de bovenzijde roodgevlekt zijn. Zie fig.

Een alpenplant, die bij ons wel gekweekt wordt en verwilderd is gevonden, heeft breede, stengelomvattende bladeren: ♃ Stengelomvattend Havikskruid, H. amplexicaule.

Geslacht: Zaagblad, Serratula.

Stijf rechtop staande plant, tot 1 M. hoog, met diep ingesneden lagere bladeren en alleen aan den rand gezaagde hoogere. Korfjes purperrood, ze lijken op die van Knoopkruid (blz. 1038) maar bevatten meestal òf stamper-, òf meeldraadbloempjes en hebben gave omwindselblaadjes. Op zonnige plaatsen in boschrijke streken. Juli, Aug. Kan gebruikt worden om geel te verven. Fig. blz. 1046.

z.z.z. ♃ Zaagblad, S. tinctoria

[p. 1049]

Aanhangsel.
Eenige der voornaamste sierplanten en enkele zeldzame pothoofdplanten (zie blz. 523) uit de familie der Composieten.

Sommige hiervan zijn ook in de Geslachtentabel op blz. 983 te vinden.

1

a.	Planten, die bloeien, vóórdat de bladeren zich ontplooien.	2
b.	Bloemen en bladeren tegelijk.	3

2

a.	Bloemen wit, met groenachtig, rossig of gelig omhulsel; ook de stengelschubben groen, alleen de onderste bruin. Plant uit het Europeesch Middelgebergte; bij ons op buitenplaatsen, soms verwilderd. De bloemsteel wordt 2-3 dM. hoog. De tros is veel platter en losser dan bij het inlandsch Groot Hoefblad. De bladeren kleiner en hoekiger en scherper getand. Evenals van het onze en van het volgende, komen er twee vormen van voor: één met zeer weinige en onontirwikkelde stamperbloemen (geen eitjes in het vruchtbeginsel) en veel meeldraadbloemen, en een tweede vorm met vruchtdragende stamperbloemen. Bloei: Februari-April, soms al in Januari, zoodra de sneeuw smelt. Fig. van de bloem blz. 1031. ♃ Wit Hoefblad, Petasites albus
b.	Als de vorige, maar met rossige bloempjes en bruin omwindsel; deze lijkt veel meer op het inlandsche, maar de bloemsteel heeft zeer groote schutbladeren, de plant wordt zelden meer dan één decimeter hoog en de bladeren zijn van achteren sneeuwwit-viltig. De vrouwelijke vorm schiet, later, hooger op en krijgt

[p. 1050]

ook nog tijdens den bloei somtijds een paar stengelbladeren. Als sierplant en als curiositeit gekweekt. Uit de Hoog-Alpen, aan den rand der gletschers. Bloei bij ons Januari-Februari. ♃ Sneeuwwit Hoefblad, P. niveüs

3

a.	Planten met stekels aan de bladeren, alleen aan de omwindsels of aan beide.	4
b.	Nergens stekels.	8

Stekelplanten.

4

a.	Gele bloemen.	5
b.	Anders gekleurde bloemen.	6
c.	Geen bloem aanwezig; groen-met-witte bladeren; sierplant op bloemperken.	7

5

a.	Oranje-gele bloemen, wat den vorm betreft, op distels gelijkend; alleen diep in vijf slippen gespleten buisbloempjes, scherpe stekels aan alle bladeren, ook aan het omwindsel. Elke stengel maar één bloemhoofdje. Afkomstig uit Egypte, de bloemen zijn in degraven bij de mummies gevonden, misschien als symbool van het beroep van den gestorvene (arts). Vroeger als purgeermiddel, later om de oliehoudende vruchten en de kleurstof gekweekt; ook ter vervalsching van saffraan gebruikt. De naam Saffloer is waarschijnlijk ontstaan uit saffran-flores (saffraanbloemen). Juli-Augustus. Fig. blz. 986. ☉ Saffloer, Carthamus tinctorius
b.	Zwavelgele bloemen of donker citroengeel; de bladeren met fijne stekels, het omwindsel met zeer lange, bruine stekels en met fijne haren bezet. De plant lijkt op een Melkdistel (zie blz. 1044), maar de bloemhoofdjes zitten afzonderlijk. Uit Zuid-Europa, wordt nog wel in boerentuinen en hofjes gevonden. Bij

[p. 1051]

blaaskwalen en onderlijfskrampen gebruikt. (Benediktenkruid, Herba carduï benedicti). Juni-Juli. ☉ Gezegende Distel, Cnicus benedictus

6

a.	Reusachtige distelkoppen, als een vuist of grooter, met scherpe of stompe punten aan het omwindsel en enkele stekels aan de bladeren. Uit Zuid-Europa. Als groente worden de vleezige omwindselbladeren der onrijpe hoofdjes gebruikt (zie fig.). Een kleinere vorm wordt als Kardoen (Chardon) in België en Zuid-Limburg (St. Pietersberg) in 't donker gekweekt om, op de wijze van Brusselsch lof (Cichorei), witte bladeren te krijgen. Aug.-Sept. In plantsoenen en op buitenplaatsen als sierplant. Tot 1.50 M. Soms met platte, stompe stekels aan het omwindsel. Fig. vorige blz. ♃ Artisjok, Cynara Scolymus en ♃ Kardoen, C. Cardunculus
b.	Kleinere, zuiver kogelronde distelkoppen, toch soms van 8 cM. middellijn, zonder omwindsel. Meestal blauw, soms roodachtig of bijna wit. Bladeren als van Wegdistel, maar niet zoo stekelig. Vaak gekweekt als sierplant vóór een dennengroep. In Midden-Europa groeit deze soort in het wild. Juli-Aug. ♃ Kogeldistel, Echinops sphaerocephalus
c.	Zilverkleurige, groote distel, met korten bloeistengel; de kleur door de binnenste omwindselbladeren, die zich, bij zonnig weer, als een stralenkrans uitspreiden, maar bij regenweer zich over de bloemen van het ‘hoofdje’ (van 1 dM.) samenleggen: Weerwekker; gekweekt voor winterboeket. In de Alpen zeer veel; het lijkt een reusachtige Driedistel (blz. 1032). ♃ Zilverdistel, Carlina acaulis

7 (4)

a.

Prachtige stekelplant, een rozet van zilverwit met

[p. 1052]

	groen, de stekels in paren of bij drieën. In het tweede jaar schiet de plant door en bloeit met donkerpaarse bloemen, die een stekelig omwindsel hebben. Uit Syrië, vaak in en om bloembedden van stadsparken. Ivoordistel, Chamaepeuce diacantha
b.	Zijn de bladeren groen en wit gevlekt, dan kan 't een nog niet bloeiende rozet zijn van Mariadistel, zie blz. 1035.

8 (3)

a.	Stroobloemen of Immortellen. Het omwindsel is droog en vliezig of papierachtig dun en doorschijnend.	9
b.	Geen stroobloemen.	14

Stroobloemen of Immortellen.

9

a.	De bloeistengel heeft twee platte banden (is gevleugeld); de omwindselbladeren sneeuwwit, de bloemen geel. Uit Australië. Juli-Aug. ♃ Zandbloem, Ammobium alatum
b.	De bladeren zijn om den stengel heengegroeid (bijna als van Parnaskruid of Doorwas), zie fig.; omwindsel licht rozerood of wit of met donkerder hart; zeer veel gekweekt voor winterboeketten. Aug.-Nov. Uit Australië. ☉ Roosjes-immortelle, Rhodanthe (wit, Rh. alba; rose, Rh. Manglesiï; met donker hart, Rh. maculata).
c.	Geen gevleugelde stengel en geen doorwassen blad.	10

10

a.

Bladeren en stengel grijsgroen of wit en viltig, lang en smal; de papierachtige omwindselblaadjes, op de bovenste rij na, wit en klein; de bovenste vormen een rooskleurigen of witten stralenkrans. De bloempjes

[p. 1053]

	zelf ook rozerood of wit. Veel gekweekt voor boeketten; de hoofdjes moeten, zoodra hun straal ontloken is, van den stengel worden afgesneden, dan verkleuren ze 's winters niet. Uit Oostenrijk. Juni, Juli. Ook verwilderd gevonden. ☉ Papierbloem, Xeranthemum annuüm
b.	Niet viltig, hoogstens met wittig dons overtrokken.	11

11

a.	De bloempjes steken ver buiten het stralend omwindsel uit. Lange, smalle bladeren; korte, glanzend goudgele stralen. Uit Australië. Juli-Aug. ☉ Waitzia, Waitzia aurea
b.	De bloempjes niet buiten het omwindsel uit stekend.	12

12

a.	Onder het omwindsel nog twee of drie lange, smalle schutbladeren, die als wimpeltjes uitsteken; gewoonlijk driedubbele stralen, meest goudgeel, soms rood, paars of wit. Groote hoofdjes (2 cM.). ☉ Goudstroobloem, Helichrysum bracteatum
b.	Geen schutblaadjes onder het korfje.	13

13

a.	Stralen van het omwindsel blauw, aan de toppen ingesneden met 3 tot 5 fijne tandjes. Groote korfjes (3 cM.) met donker hart. Uit Midden-Europa. Ook een witte variëteit. Aug.-Oct. en ♃ Blauwe Stroobloem, Catanance coerulea
b.	Spitse, niet ingekorven toppen aan de stralende omwindselbladeren; deze eerst rozerood, dan wit, het hartje geel; de korfjes hangen over (knikken) voor het opengaan. Soms gevuld, 3-4 cM. in doorsnee. Uit Texas; Aug.-Oct. ☉ Zonnestroobloem, Helipterum (Acroclinium) roseüm

[p. 1054]

14 (8)

a.	Bladeren en stengels wit- of grijsviltig.	15
b.	Geen viltplanten.	19

Viltplanten.

Zie voor viltige Immortellen en Stekelplanten onder deze rubrieken in dit aanhangsel, blz. 1050 en 1052.

15

a.	Bladeren fijn verdeeld, als bij Duizendblad (blz. 1027.)	16
b.	Niet zoo fijn verdeelde, gave of diep ingesneden bladeren.	17

16

a.	Gele hoofdjes, 4 of 5 straalbloemen, ruw-viltig. Mei-Juli. Uit Zuid-Europa. Verwilderd gevonden. ♃ Viltig Duizendblad, Achillea tomentosa
b.	Bloempjes als de vorige, maar bleekgeel of geelwit en neergeslagen, met onaangenamen geur; op de as van het geveerde, zacht behaarde of bijna onbehaarde blad tot halverwegen fijne tandjes. ♃ Edel Duizendblad, Achillea nobilis
c.	Veel meer en kortere, gele straalbloemen of in het geheel geene, het hoofdje lijkt dan op dat van Boerenwormkruid, maar is iets meer kegelvormig. De bladeren geheel witviltig. Uit Tirol, vaak voor mozaïek-bedden gebruikt. Verwildert soms. Juli-Aug. ♃ Heiligenbloem, Santolina Chamaecyparissus

17

a.	Bloemen als Kamille of Madeliefje, wit met geel hart. Bladeren en stengel zeer viltig. Een cylindervormige bloembodem met spitse en tevens getande strooschubben. Juni-Juli. Fig. blz. 1005. z.z.z. ☉ Rutheensche Kamille, Anthemis ruthenica
b.	Geen kamille-achtige bloemen.	18

[p. 1055]

8

a.	Bloemen als bij Korenbloem; bladeren geheel als uit vilt gesneden. Met gele bloemen: Witte Centaurie, Centaurea candidissima. (Met purperen bloemen: C. Cineraria). Het blad lijkt door zijn vilt veel op dat van Salie- en Andoornsoorten, die ook als ijsplanten worden gebruikt rondom bloembedden. Zie blz. 900 en 904.
b.	Bladeren breed en bijna dubbel gevind, geheel viltig of alleen van onderen; bloemen helder geel, in dichte, platte trosjes veel bijeen. Van de Middellandsche Zee, Juli, Aug. ☉ of Wit Aschkruid, Cineraria maritima
c.	Bladeren alleen ingesneden; bij sommige variëteiten alleen van onderen viltig. Het hart van het korfje blauw, de straal wit met geel. Aug., Sept. Uit Zuid-Afrika. ☉ Berenoor, Arctotis grandis
d.	Bladeren gaaf. Hoofdjes en omwindsels ook nog wit en viltig. De bekendste en beroemdste viltplant; de bloempjes bleekgeel, verscholen in wit dons, midden in een ster van witte schutbladeren. Uit de Hooge Alpen, gekweekt op rotspartijen, dan meestal minder wit en niet zoo zijdeachtig. Bij ons Juni-Juli. ♃ Edelweiss, Leontopodium alpinum

Geen Viltplanten.

19 (14)

a.	Bladeren twee aan twee, soms in kransen.	20
b.	Bladeren niet 2 aan 2 tegenover elkaar, dus verspreid.	23

20

a.	De bovenste bladeren tot een toetje vergroeid. Gele straalbloemen 15-25, in één rij, groot. Uit N.-Amerika. Juli-October. ♃ Zonnekroon, Silphium perfoliatum
b.	Geen vergroeide stengelbladeren.	21

[p. 1056]

21

a.	Gave, eironde bladeren met spitse punt. Bloemen meest gevuld en in allerlei kleur. Bladeren breed. Uit Mexico. Juli-Sept. ☉ Zinnia, Zinnia elegans
b.	Oranje-gele of bruinachtige, enkele of dubbele bloemen, met een verdikt steeltje onder het korfje. Bladeren langwerpig en behaard. ☉ Harige Zinnia, Z. Haageana
c.	Bladeren niet gaaf.	22

22

a.	Buitenste omwindselblaadjes 5 in getal, neergebogen of geheel omgeslagen (zie fig. blz. 978). Bladeren in breede slippen verdeeld (fig. blz. 1058). Enkel en dubbel; bij sommige variëteiten zijn de lintbloemen in de lengte omgerold, of opgerold met een punt: daardoor krijgt de heele bloem een eenigszins stekelig aanzien (Cactus-Dahlia). Uit Mexico (sedert 1804 in Europa). ♃ Dahlia, Dahlia variabilis of coccinea
b.	Bladeren samengesteld, met ovale blaadjes. Bloemkorfjes op zeer verdikte stelen. Lage plantjes voor randen en mozaïek-perken. Enkel en dubbel, donker geel, meest met bruin. Onaangename geur. Aug.-Oct. Uit Mexico. ☉ Afrikaantjes, Tagetes erecta en patula
c.	Bladeren samengesteld, geveerd, de bovenste in drieën verdeeld, met lijnvormige, zeer smalle slippen. Goudgeel met bruin hart. Uit N.-Amerika. Juni-Oct. ☉ Calliopsis, Calliopsis tinctoria of bicolor
d.	Een hoogere plant met ronde slippen aan de bladeren, bijna als klaverblad, overigens als de vorige, wordt gekweekt als: ☉ Drummond's Calliopsis, C. Drummondiï
e.	Bloemen en planten die zeer veel op Calliopsis gelijken en ook wel zoo genoemd worden, vindt men gekweekt onder den naam van Coreopsis; hierbij zijn de lintbloempjes aan de toppen ingesneden; de schijf

[p. 1057]

	is bij deze meestal licht en de straal donker, in tegenstelling met Calliopsis. Een der bekendste is de ☉ Geoorde Coreopsis, C. Auricula
f.	Zie ook 42d.

23 (19)

a.	Bonte, drie- of vierkleurige bloem in den vorm van een Ganzebloem of Margriet; een bruine of roode ring in het midden van den stralenkrans. ☉ Bonte Ganzebloem, Chrysanthemum carinatum
b.	Niet zoo'n bonte bloem.	24

24

a.	Groote, citroengele of purperkleurige korenbloemen met fijn ingesneden, franjeachtige straalbloempjes, vaak geurig. Veel gekweekt voor tafelboeketten in vazen. Bladeren als van de gewone, maar met meer insnijdingen en slippen (zie fig.).	25
b.	Geen korenbloemvorm.	26

25

a.	Geurige, gele bloemen. ☉ Gele Centaurie, Centaurea suaveolens
b.	Geurige purperen bloemen. ☉ Purpercentaurie, C. odorata
c.	Zeer groote, prachtig-wijnroode bloemen, in den regel 21 stralen, met een wit hart, omwindsel bruin, met franje. De bladeren van onderen als wit bestoven. ♃ Bestoven Centaurie, C. dealbata
d.	Het omwindsel van dikke, gave blaadjes met een rooden top; zeer fijn verdeelde straal. Zwavelgeel. ♃ Rutheensche Centaurie, C. ruthenica

26

a.

De groote bloem (tot 1½ dM. in doorsnee) bestaat nog alleen uit lintbloemen, die echter ook al weer eenigszins buisvormig kunnen zijn. Er zijn geen ge-

[p. 1058]

	wone buisbloemen overgebleven bij het ‘veredelen’. Komt in allerlei kleuren en tinten voor. De nationale bloem van Japan. Er bestaan reusachtige kweekerijen van, ook in Europa. ♄ Japansche Chrysant, Chrysanthemum indicum
b.	Geen Chrysant.	27

27

a.	Gele of oranje bloemen, het hart van dezelfde kleur als of iets donkerder dan de straal.	28
b.	Witte of rozeroode bloemen met geel hart.	36
c.	Lichtpaarse (lila) of roode bloemen met een geel, een wit-met-geel of een groenig hart.	40
d.	Roode (niet licht-rooskleurige), paarse (niet lila) of blauwe bloemen, vaak met donkerder of lichter hart.	41
e.	Geheel witte, licht-rozeroode, lila of witachtige bloemen.	45
f.	Groenige bloemen of bruinachtige, van moeilijk te bepalen kleur.	46

Gele of oranje bloemen.

28

a.	Diep ingesneden of samengestelde bladeren.	29
b.	Gave of ondiep ingesneden bladeren, al of niet met tanden aan den rand.	30
c.	De bovenste 2 of 3 bladeren zijn gaaf en omgeven den stengel als met een toetje, maar de onderste zijn diep ingesneden. Geen straalbloemen. Bloemhoofdjes als gele of gouden knoopjes. Laag sierplantje (1-2 dM.) uit Midden-Europa, ook verwilderd gevonden. Juli, Aug. ☉ Goudknopje, Cotula coronopifolia

29

a.

Groote, zachtgele bloemen, soms met bruin hart. De bladeren diep gespleten of ingesneden, dikwijls is de straal neergeslagen. Zie blz. 1021. ♃ Slipblad-rudbeckia, Rudbeckia laciniȃta

[p. 1059]

b.	De bladeren zijn samengesteld uit kleine, smalle blaadjes (geveerd). Zie blz. 1056. Afrikaantjes
c.	Fijn verdeeld blad. Stralende bloempjes ontbreken; het korfje is een half bolrond, later iets hooger knopje, het riekt naar Kamille. Zie blz. 1066. Aangevoerd gevonden, z.z.z. ☉ Schijfkamille, Matricaria discoïdea
d.	Zie ook 16b, 37c en 46d.

30

a.	Bloemen oranje.	31
b.	Bloemen bleek- of goudgeel.	32

31

a.	Elke plant met talrijke bloemen; langwerpige bladeren, zwak getand. Groote straal met klein, donker hart. Ook dubbel. Voorjaar en herfst. ☉ Bekergoudsbloem, Dimorphotheca aurantiaca
b.	Bladeren zachtharig; straal fijn, bijna harig. Helder oranje. Gekweekt om de zeldzame kleur. Juli, Aug. ☉ Oranje Fijnstraal, Erigeron aurantiacus
c.	Zie ook Oranje Havikskruid, blz. 1047.

32

a.	Groote, gele bloemen met langwerpig, opstekend, donkerrood of bruin hart (geen zonnebloem-vorm, zie daarvoor No. 35c). De bladeren zijn stijfharig en bijna ongesteeld bij: ♃ Pracht-rudbeckia, Rudbeckia fulgida; ook stijfharig, maar breeder bij: ♃ Ruige Rudbeckia, R. hirta (zie blz. 1022); gesteeld en onbehaard, de straalbloemen neerhangend, bloemen zeer groot bij: ♃ Grootbloem-rudbeckia, R. grandiflora.
b.	Geen hart, dat ver boven de bloem uitsteekt, meestal is het ook niet donkerrood of bruin.	33

33

a.

Kleine bloemkorfjes met korte straalbloempjes in zeer lange trossen (aarvormig); gave, smalle blaadjes.

[p. 1060]

	Hooge, struikachtige sierplanten in boerentuintjes, op buitenplaatsen, in bosschen ook verwilderd. Juli-Sept. Uit Canada. Fig. blz. 1012 ♃ Canadeesche Guldenroede, Solidago canadensis
b.	Een andere soort of een vorm van deze, die later bloeit (Aug.-Oct.) en grootere, maar minder straalbloempjes heeft, wordt onderscheiden als: ♃ Late Guldenroede, S. serotina
c.	Grootere bloemen, niet in lange, dunne trossen.	34

34

a.	Het omwindsel draagt roode randjes aan zijn stompe blaadjes. Groote korfjes met lange, smalle straalbloemen. Breede, getande bladeren. Juli-Aug. ♃ Alant, Inula Helenium
b.	Omwindselblaadjes met witte, wollige pluisjes, als met spinneweb bezet. ♃ Zwaardblad-alant, I. ensifolia
c.	Omwindselblaadjes bijna zwart, met ruwe haren. Knopjes op de tanden van de bladeren (kliertanden). ♃ Kaukasische Alant, I. glandulosa
d.	Niet zulke omwindsels.	35

35

a.	Omwindselbladeren lang, smal en spits. Bloemen grooter dan een rijksdaalder, stralen lang en smal. Groote getande, breede, spitse bladeren. De bovenste omvatten den stengel. Fig. blz 999. Juli-Aug. ♃ Koeienoog, Buphthalium speciosum of Telekia speciosa
b.	Spitse omwindselbladeren, maar breede stengelbladeren, de bovenste in het midden met een versmalling of stengelomvattend (fig. ook blz. 1025). Soorten van Voorjaars-zonnelbloem, Doronicum, o.a. D. caucasicum; deze is dooiergeel met iets donkerder hart.
c.	Breede omwindselbladeren. Talrijke soorten en vormen

[p. 1061]

	van Zonnebloemen, meestal kleiner dan degewone; o.a.: 1^o. ♃ Stijve Zonnebloem, Helianthus rigidus (Harpalium rigidum), met eenigszins opgerichte straalbloempjes en smal, langwerpig blad. Aug.-Nov. 2^o. Met hoekig blad als van Komkommer. Juli-Oct. ☉ Komkommer-zonnelbloem, H. cucumerifolius 3^o. Met bladeren, die zilverachtig schijnen door zijden haren. De bloemen met smalle, bruine randjes en bruin hart. ☉ Zilverblad-zonnebloem, H. argyrophyllus
d.	Zie ook blz. 1048, Stengelomvattend Havikskruid.

Witte of rozeroode bloemen met een geel hartje

36 (27)

a.	De bladeren geheel gaat van rand, langwerpig, bijna als wijgenblad; het hartje is bleekgeel. Uitheemsche Astersoorten, gekweekt en soms verwilderd. Een van de grootste en mooiste witbloeiende struikasters is de ♃ Nieuw-Belgische Aster, Aster Novi Belgiï. Een kleinere (kasplant) wordt zeer veel als snijbloem voor boeketten gekweekt (Aster Datchiï), de bloeistengel van deze is licht rood; die van de soms verwilderde ♃ Kleinbloem-aster, A. parviflora, niet.
b.	Ondiep ingesneden, niet samengestelde, wel getande bladeren. Bloemen bijzonder groot (soms 1 dM.). ☉ Reuzenmargriet, Chrysanthemum maximum
c.	Diep ingesneden bladeren, waarvan de slippen echter meestal gaaf van rand zijn. Bloembodem half-bolvormig, met strooschubben. Juni, Juli. Aangevoerd. Zie ook de op blz. 1063 genoemde variëteit. z.z.z. ☉ Oostenrijksche Kamille, Anthemis austriaca
d.	Diep ingesneden bladeren, met ook weer diep ingesneden of getande slippen, maar toch niet duidelijk samengesteld.	37
e.	De bladeren zijn werkelijk of bijna samengesteld.	38

[p. 1062]

37

a.	Bloemen in een platten tros, als bij 't gewone Duizendblad (blz. 1027); de bladeren echter veel minder fijn verdeeld en de bloemen ook grooter (ruim 1 cM.). Sierplant, ook verwilderd gevonden. Juli, Aug. ♃ Grootblad-duizendblad, Achillea macrophylla
b.	Bloemen niet in zulk een platten tros, alleenstaand of weinig bijeen, groot (3 cM. of meer). Straalbloempjes wit of rozerood. Bladslippen zelf ook weer ingesneden. Sierplant uit den Kaukasus en Perzië. De gedroogde en fijngemalen bloemen leveren het Perzisch insektenpoeder. ♃ Perzische Margriet, Chrysanthemum of Pyrethrum roseüm
c.	Evenzoo, maar de bladeren nog meer verdeeld en de straalbloempjes wit, geel of (zelden) ontbrekend. (Zie ook 16b.) ☉ Gekroonde Ganzebloem, Ch. coronarium

38

a.	Bladeren wel 1-2 dM. groot. Zie blz. 1056, Enkele witte Dahlia.
b.	Ze zijn kleiner.	39

39

a.	De bladen zijn grof geveerd, de blaadjes nog ½-1 cM. breed. De straalbloempjes (in den regel 13) zijn zeer kort. De vruchtjes zijn voorzien van harsdroppeltjes (loep). Ook met gevulde bloemen. Vaak verwilderd. De bladeren dikwijls geelgroen of bijna geel. Juni-Aug. ♃ Moederkruid, Chrysanthemum of Pyrethrum Parthenium
b.	De bladeren fijn verdeeld als wortelloof of nog fijner. Uitheemsche, bij ons verwilderde of met graan aangevoerde Roomsche-Kamille-soorten. Het meest ☉ Rutheensche Kamille, Anthemis ruthenica, die is te kennen aan de fijne, zilverwitte beharing, den bijzonderen, kruidachtigen, bitteren geur, en den hoogen

[p. 1063]

bloembodem. Zeer zelden is aangetroffen de variëteit Triumfetti van Oostenrijksche Kamille, A. austriaca, met nog fijner blad. Fig. blz. 1054. Gekweekt wordt de eigenlijke ♃ Roomsche Kamille, A. nobilis, die maar enkele bloemen bijeen draagt, zoo groot ongeveer als van Echte Kamille, dikwijls ook gevuld.

Licht paarse (lila) of licht roode bloemen met een geel, wit-met-geel of groenig hartje.

40 (27)

a.	De bladeren zijn draadvormig verdeeld. De straalbloempjes getand of gaaf aan den top. Het gele hart is heel klein. Bloeit heel laat, Oct.-Nov. ☉ Cosmos, Cosmos bipinnatus
b.	De onderste en middelste bladeren zijn grof getand, ruitvormig. Bloemen bijna gevuld. Sept.-Nov. Zie fig. ☉ (Chineesche) Aster, Aster of Callistephus chinensis.
c.	De bladeren gaaf of bijna gaaf; de straalbloempjes zeer talrijk, fijn en spits; de bladeren zacht-harig. Fijnstraal-soorten. Bijzonder zacht en mooi van tint is de ♃ Prachtfijnstraal, Erigeron speciosus.
d.	De bladeren, althans de onderste, hier en daar met een zwakken tand. ♃ Alpen-Aster, A. alpinus; een bijzonder mooie sierplant, die zon wil hebben en dan ook bij ons wel voort wil; maar soms wordt de straal wit of bijna wit.
e.	Zie ook 25c.

Roode (niet licht-rooskleurige), paarse (niet lila) of blauwe bloemen, dikwijls met donkerder of lichter hart.

41 (27)

a.

Groote, helder roode of purperkleurige stralenkrans.

42

[p. 1064]

b.	De stralenkrans is lichtpaars of blauw (geen hart van bloempjes).	43
c.	In het geheel geen stralen.	44

42

a.

Bloemen van 5 cM. in doorsnee, in den regel met neergeslagen slippen en een hoog, bijna zwart hart. Uit N.-Amerika. Prachtige gazonplant, in vele variëteiten. ♃ Purper-rudbeckia, Echinacea of Rudbeckia purpurea

Bij deze zijn de bladeren breed, bij E. angustifolia zeer smal.

b.	Kleinere roode bloemen, niet met neergeslagen straal, de buitenrand geel of lichter gekleurd; bladeren smal en lang. ☉ Gaillardia, Gaillardia picta
c.	Margriet-achtige bloemen, in alle tinten van rood tot blauw (met wit); bladeren zeer breed en hoekig (bijna als van Klein Hoefblad). Veel gekweekt voor perken en in potten. of ♄ Cineraria, Cineraria hybrida
d.	Donker bloedroode, fluweelachtige bloemen en diep zijdelings ingesneden, meestal 2 aan 2 tegenoverstaande bladeren met ruitvormige slippen. Juli-Oct. Fig blz. 1065. ☉ Roode Cosmos, Cosmos atrosanguïneüs

43

a.	Langwerpig blad, als gras. Een paarse Boksbaard (zie blz. 1007), vrooger bij ons gekweekt en nog wel eens als verwilderd exemplaar terug gevonden (in Zeeland). Juni-Juli. Wilde Schorseneer, Tragopogon porrifolius
b.	De bladeren zijn puntig en vreemd ingesneden, met scherpen hoeken, ze gelijken veel op die van Muursla, Lactuca muralis (fig. blz. 1043); de bloemen op die van Cichorei. Bergplant, bij ons gekweekt en een enkelen keer verwilderd. Juli, Aug. ♃ Alpensla, Mulgedium macrophyllum
c.	Zie ook 40b.

[p. 1065]

44

a.	Dichte lila bolletjes, waaruit talrijke lange stempels (uit elk bloempje 2) steken. Zeer algemeene randjesen mozaïek-plant. Bloeit den heelen zomer tot in November. Harige plant uit Z.-Amerika. ☉ Agératum, Ageratum mexicanüm
b.	Dichte, platte trossen (fig. blz. 1011), maar dan purperrood. Bladeren samengesteld, schijnbaar in kransen om den stengel. Juli, Aug. ♃ Purper Leverkruid, Eupatorium purpureüm

Geheel witte, licht rozeroode, lila of witachtige bloemen.

45 (27)

a.	Alleen lintbloempjes, bladeren als van onze gewone streepzaad-soorten (blz. 1045). Heerlijk mooi bloempje, dat tegenwoordig veel in den smaak komt. Rozerood, wit of beide. Juni-Aug. Uit Midden-Europa. ☉ Rozen-streepzaad, Crepis rubra
b.	Gevulde verscheidenheden, meestal met enkel lintbloempjes, van Roomsche Kamille (blz. 1063), Chineesche Aster (blz. 1063), Duizendblad (blz. 1027), Margriet, Ganzebloem, Moederkruid (blz. 1062) e.a.

Bloemen onduidelijk van kleur of groenachtig.

46 (27)

a.	Hooge plant (tot 1.5 M.) met kale, fijnverdeelde bladeren. Bloemkorfjes aan een langen bloeistengel (zie fig. blz. 1008). groen met witte randen. Met balsemgeur. Uit Siberië, bij ons toevallig ingevoerd. Juli, Aug. Fig. volgende blz. z.z.z. ☉ Zomer-artemisia, Artemisia ànnua
b.	Even hooge plant met twee of driemaal fijn verdeeld blad (dubbel gevind); bloemen groenig of bleekgeel,

[p. 1066]

	in korte, dicht opeen geplaatste aren. Uit den Kaukasus, bij ons toevallig ingevoerd. Juli, Aug. z.z.z. ☉ Pluim-artemisia, A. Tournefortiana
c.	Lage planten, 3-4 dM. hoogstens; gelige of groene halve bolletjes; bladeren drie maal fijn verdeeld. Bloembodem op het laatst zeer hoog en lang. Straallooze bloemen van een Kamille-soort. Aangevoerd. z.z.z. ☉ Schijfkamille, Matricaria discoïdea
d.	Ook zulke groene of gele halve bolletjes, maar het blad is niet zoo diep ingesneden of bijna gaaf. De plant kan doorschieten tot 1 M. hoogte. Gekweekt in tuinen (als middel tegen ingewandswormen). Juni-Oct. ♃ Balsemwormkruid, Chrysanthemum majus

[p. 1067]

Aanteekeningen.