Geïllustreerde flora van Nederland

Handleiding voor het bepalen van de naam der in Nederland in het wild groeiende en verbouwde gewassen en van een groot aantal sierplanten

[p. 973]

Kaardenfamilie.
Dipsacaceeën, Dipsacaceae.

Deze familie heeft kleine, ongesteelde bloemen, die tot een grooten, hoogen of platten tros (hoofdje) vereenigd zijn, en een gemeenschappelijken kelk (het omwindsel) en bloemsteel bezitten. Door de massa vallen ze in 't oog (B¹) en wegens de groote hoeveelheid honing worden ze zeer druk door insekten van allerlei soort en verschillende orden bezocht.

Elk bloempje heeft, behalve een eigen omwindseltje, ook nog een kelk, die uit enkele stijve haren kan bestaan. Meeldraden 4; één stijl en een stempel. Van de vier geslachten Kaardebol, Scabiosa, Blauwe Knoop en Knautia worden de laatste drie wel als één beschouwd en dit heet dan Scabiosa.

Zie voor Sierplanten blz. 976.

Geslachtentabel.

1

a.	Aan het omwindsel, aan de bloemhoofdjes, op of onder de bladeren bevinden zich stekels. Blz. 974, Kaardebol
b.	Nergens stekels.	2

2

a.

Bladeren bijna allegaaf van rand of ondiep getand, geen van alle diep ingesneden. Blz. 975, Blauwe Knoop

Zeer zelden komt ook Knautia met bijna gaaf blad voor; zij is dan te onderscheiden aan het omwindsel: zie 3b en 4c.

[p. 974]

b.

Bladeren, op de onderste en soms de allerbovenste na, diep ingesneden, tot op de hoofdnerf.

3

3

a.	Aan de onderzijde van het bloemhoofdje, tusschen de bloempjes, komen lange, zwarte haren te zien. Zie fig. Blz. 975, Scabiosa
b.	Geen zwarte haren; 10 of meer breede blaadjes (omwindselblaadjes) onder het bloemhoofdje, die elkaar gedeeltelijk bedekken. Zie fig. Blz. 975, Knautia
c.	5 tot 10 smalle omwindselblaadjes, die elkaar niet gedeeltelijk overdekken. Zeldzame vorm van Blauwe Knoop. Blz. 975.

Geslacht: Kaardebol, Dipsacus.

1

	Onder de stekelige, lila bloemkoppen lange, stekelige omwindselslippen, die tot boven de heele bloem kunnen reiken. De middelste bladeren vormen samen om den stengel een waterbekken, dat na regen lang gevuld blijft. Fig vorige blz. Misschien is het nuttig voor de plant voor 't opnemen van water en stoffen, die in dit water zijn opgelost. Juli-Sept. z. Wilde Kaardebol, D. silvester
b.	Heel korte of geen omhoog gekromde omwindselslippen. Al of niet waterbekkens.	2

2

a.	Groote lila bloemkoppen, tot een vuist grootte. Fig. vorige blz. Op de bladeren haast geen stekels. Waterbekkens voorhanden. Planten van 1-2 M. hoogte. Zelden gekweekt, in Limburg, en een enkelen keer verwilderd. Juli-Aug. Werd gebruikt om wol te kaarden. z.z.z. Weverskaarde, D. fullonum
b.	De bladeren vormen geen bekken om den stengel of dit is zeer klein. Bijna alle bladeren gesteeld, met slippen aan den voet. Fig. vorige blz. Gele of witte bloemen

[p. 975]

met donkerpaarse helmknoppen. In den laatsten tijd alleen in Limburg gevonden. Juli-Aug. z.z.z. Kleine Kaardebol, D. pilosus

Geslacht: Blauwe Knoop, Succisa.

Half-bolvormige hoofdjes van fletsblauwe bloempjes. Op den rand van den kelk van elk bloempje vijf stompe tanden en daarin 't vruchtbeginsel met 5 lange, naaldvormige punten. Fig. volgende blz. Op vochtige heidevelden, in bosschen en pas aangelegde weiden. De wortelstok eindigt bot, als afgebeten. Van daar de vreemde volksnaam Duivelsbeet.

♃ Blauwe Knoop, S. pratensis

Geslacht: Knautia, Knautia.

Groote, platte bloemhoofdjes, waarvan de buitenste bloempjes grooter zijn, ook doordat eenige slippen van de kroon langer zijn dan de overige (stralende bloemvorm). Meestal 4 slippen aan elke bloem. Bladeren breed, diep ingesneden en zeer harig. Fig. vorige en volgende blz. De bloem verkleurt snel van lichtpaars tot fel groen door er heeten tabaksdamp over te blazen, vandaar de naam Tabaksbloempje (de inwerking van de ammoniak uit de tabaksrook is waarschijnlijk de oorzaak). Juni-Aug. ♃ Knautia, K. arvensis

Er bestaat een witte variëteit van en een vorm met haast gaafrandige bladeren.

Geslacht: Scabiosa, Scabiosa.

Onder elk afzonderlijk bloempje een geribd vruchtbeginsel met een vliezigen rand en een knop met 5 scherpe punten er op. Zie fig. De hoogere bladeren zijn diep ingesneden en hebben zeer smalle slippen, als wortelloof ongeveer, maar niet zoo slap. Zie fig. Het bloemhoofdje straalt, d.w.z. de buitenste bloempjes

[p. 976]

er van hebben een paar grootere slippen aan de buitenzijde van de kroon. Bloemen lila, maar er komen ook zuiver witte voor. Juli-Oct.

z. ♃ Duifkruid, S. Columbaria

Van de uitheemsche Scabiosa's worden eenige soorten gekweekt. In bloemwinkels is vaak de prachtige Zwartpurper-scabiosa uitgestald (S. atropurpurea), die ook wel rozeroode of witte bloemen heeft. Voorts ziet men wel de Japansche Scabiosa, met zachtblauwe bloemen, de Kaukasische met hemelsblauwe, de Reuzenscabiosa met zwavelgele, enz.

[p. 977]

Aanteekeningen.