Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 11

4693. 1640 juni 15. Aan Willem de Groot¹.

Mi frater,

Gaudeo non molestam tibi esse rerum nostrarum atque inter eas etiam ἐϰδόσεων nostrarum procurationem. Alioqui siquid inde tibi mali metueres, aliam inirem viam, ut et nuper² scripsi. Ego vicissim nulli operae, quae modo tibi grata esse possit, parcam speroque non inutiles fore³ meas ad comitem Hohenloium⁴ literas.

Exempla huc aliquot pervenerunt ad Pellaeum⁵ libellorum de Antichristo et de Fide atque operibus nec non etiam Explicationis ad Decalogum⁶, cujus unum exemplum accepisse se dixit mihi ill. comes Licestrius⁷, qui et hoc scriptum et illud de Fide et operibus probat; nam de Antichristo non vidit. Ad me autem praeter prima illa de singulis singula, nulla exempla pervenerunt. Quod doleo; nam quibusdam amicis promiseram. Quare velim ad me venire singularum duodena, si non Blaviorum⁸ liberalitate, at meo impendio, etiam secundae editionis de Antichristo⁹.

Filio autem, Petro nihil posthac de istis scribam rebus¹⁰; quomodo enim res alienas bene curet, qui in suis non videt, quid agat? Tanto sibi videtur melior, quo plus prodigit. Ea, unde rem et gloriam sperare possit, non curat. Haec mire mihi dolent eoque magis, quod egregiam de eo spem conceperam fore, ut aliquando me maioribusque suis dignus evaderet. De Annotatis ad Evangelia scripsi nuper¹¹.

Monuit me Treselius¹², Andelii¹³ negligentia an culpa graviore non dicam, relictum in

1 Gedrukt Epist., p. 898; de alinea ‘Filio autem...evaderet’ gedr. Clavis Ep. Grotii; gedeelt. gedr. in vert. Brandt-Cattenb., Leven II, p. 266. Antw. op no. 4677; beantw. d. no. 4709.

2 No. 4684.

3 De uitgave der Epist. geeft ten onrechte ‘fores’.

4 Georg Friedrich van Hohenlohe, heer van Weikersheim; vgl. no. 4647, n. 7. De brief ontbreekt; Grotius heeft hem geschreven tussen 26 mei en 9 juni 1640.

5 De Parijse uitgever Guillaume Pelé.

6 Commentatio...de Antichristo...; Explicatio...de fide & operibvs; Explicatio Decalogi...; zie voor de volledige titels no. 4684, nn. 4, 5 en 2.

7 Robert Sidney, graaf van Leicester, extraordinarius Engels gezant te Parijs.

8 De Amsterdamse drukkers-uitgevers dr. Johan Blaeu en Cornelis Blaeu.

9 Zie voor de volledige titel no. 4625, n. 8. aant.

10 Pieter de Groot had zijn vader een exemplaar beloofd van de tweede editie van de Commentatio...de Antichristo...; vgl. no. 4625. Hij was deze belofte echter niet nagekomen. Zie voor de moeilijkheden tussen Pieter en zijn vader ook nos. 4709, 4726 en 4747.

11 Zie no. 4684 en n. 7.

12 Daniel Tresel, koopman te Rouaan; zijn brief aan Grotius ontbreekt.

13 Pieter van den Andel.

[p. 331]

diversorio fasciculum illum, in quo erant libri pro Veritate religionis christianae cum testimoniis¹⁴; se vero ea de re edoctum dedisse eundem fasciculum nautae Amstelodamensi dicto Ian Crynen¹⁵, qui perlaturum se receperit. Quare si nondum accepisti, rogo inquiras et exempla compacta des amicis, praesertim vero tibi ipsi.

Quod patris nostri obitum¹⁶ et tu et mater nostra¹⁷ christiane fertis, gaudeo. Ego quoque in eo me exerceo.

De Antichristo multos habeo inter protestantes hic, qui mihi assentiantur, nec minus de Fide et operibus. Vestri homines prosperitate lasciviunt. Qui hic sunt, adversa partim sentientes partim metuentes, lassi litium ac turbarum ad aequas concordiae vias adspirant. Tum vero decretum synodi Gassensis¹⁸, quo papa pronuntiatus erat Antichristus, nunquam in ecclesiis receptum est rege id vetante. Et si esset, ego tamen decretis eorum, quorum coetibus me non aggrego, non tenerer. Publicum vero Batavorum, si tamen publicum dicendum ultra est, meae curae non incumbit. Neque aequum sententias de rebus divinis et vaticiniorum interpretationes accommodari ad tantillae gentis utilitates aut potius ad commoda particulae in ea gente. Quam multi enim sunt quorum nihil refert, ne male credita refellantur? Ego de illorum statu arbitraria Deo permitto. Sed eorum causa quae vero et paci pietatique christianae utilia arbitror proferre in lucem non desinam. Magnum honorem Socino¹⁹ facit Rivetus²⁰, cum illi eas asscribit sententias, quas ego manifestissime ostendi esse totius Ecclesiae veteris et Latinae et Graecae nemine dissentiente.

Didericus²¹, ut spero, optimum sibi consilium cepit eundi ad castra Baneriana. Ego illi nulla in parte deero.

Iterum addo cupere me scire, cujus in manu sint Annotata nostra ad Evangelia, illa de Iure belli et pacis²² et historica²³.

Rivetus a suis hic collegis habetur tenuis judicii et eruditionis modicae.

Vidi Alexium²⁴, nihil mihi persuasit. Alienatio est, ubicunque dominus sua voluntate rei suae alium facit dominum. Quod et in pecunia locum habet, sive ea solvatur sive detur

14 Zie voor de volledige titel no. 4674, n. 10. Zie betreffende de verzending no. 4544 en n. 1.

15 De beurtschipper op Rouaan.

16 Jan de Groot was op 3 mei 1640 gestorven.

17 Aeltgen Borre van Overschie woonde bij Willem in huis.

18 Door de nationale synode van Gap (1603) was op aandringen van Jérémie Ferrier verordend, dat de identificatie van de antichrist met de paus werd opgenomen in de Franse geloofsbelijdenis; op verzoek van Hendrik IV werd de verordening echter nog niet uitgevoerd. Vgl. Léonard, Hist. prot., p. 325; Haag, France prot. VI (1888²), kol. 488-490 i.v. ‘Ferrier’. Het woord ‘Gassensis’ in de uitgave der Epist. berust wellicht op een onjuiste lezing van ‘Gapensis’ in het verloren gegane hs. van Grotius.

19 Faustus Socinus (1539-1604).

20 André Rivet; vgl. echter de mededeling van Willem de Groot in no. 4677.

21 Diederik de Groot vertrok naar het legerkamp van de Zweedse veldmaarschalk Johan Gustavsson Banér.

22 Zie voor de volledige titel no. 4581, n. 7.

23 Hvgonis Grotii Annales et historiae de rebus Belgicis. Amstelaedami, Ex Typographejo Joannis Blaev. MDCLVII; Ter Meulen-Diermanse no. 741.

24 Tegen het in no. 4585, n. 16 genoemde boek van Cyprianus Regner van Oosterga werd door de Leidse hoogleraar Claude de Saumaise - Salmasius - gepubliceerd: Diatriba de mutuo, Non esse Alienationem. Adversus Coprianum quemdam Iuris Doctorem. Auctore Alexio à Massalia, Domino de Sancto Lupo. Lugduni Batavorum, Ex officina Ioannis Maire. MDCXL. Het auteurschap was aan de tijdgenoten bekend; vgl. Claudii Sarravii...Epist...., p. 26, brief aan Fr. Gronovius dd. 7 mei 1640: ‘A Massalia id est a Salmasia. Salmasia pagus est hujus nominis in Burgundiae ballivatu, qui vulgo vocatur l'Auxois, cujus metropolis Autissiodorum vulgo Auxerre, e quo gens Salmasia nobilissima originem ducit; inde hic dici vult Alexius. Quare a Sancto Lupo, quia non explicavit, interrogavi necdum accipere responsum potui. Jure merito clamabit foriarius: O crudelis Alexi! adeo male habetur εἰς πόδας ἐϰ ϰεφαλῆς.’

[p. 332]

mutuo. Instit., Quibus²⁵ alienare licet vel non, § Nunc admonendi²⁶; Obligari, D. De auct. et cons. tutorum²⁷. Idem manifeste ostendit locus Senecae de Beneficiis VII, 4²⁸ male a Salmasio in contrarium adductus. Caeterum interdum alienatio strictius sumitur ut in rebus hereditariis aut ecclesiae alienari vetitis, non ex vi vocis, sed ex natura materiae, de qua agitur.

Cum de amicis nostris loqueris, nescio an et Graswinckelium²⁹ eique similes annumeres. Mihi Epicharmus insusurrat: νᾶφε ϰαὶ μέμνασ᾽ ἀπιστεῖν³⁰. Multa ejus rei documenta habeo.

Iam septimum puto scribo velle me exemplaria habere trium ἀνωνύμων. Ut me tractabunt Blavii, ita ipsos tractabo. Rogo fratrem frater, omnibus his de rebus me edoceas simpliciter. Ἁπλοῦς ὁ μῦϑος τῆς ἀληϑείας ἔφυ³¹. Pellaeus librarius quae accepit exemplaria non plus quinquaginta de Antichristo et de Fide atque operibus - tertium librum non habet - diu retinuit. Nunc primum incepit vendere, postquam ego aliquoties misi exploratum, quid de iis faceret.

Tuus toto animo frater
H. Grotius.

25 De uitgave der Epist. heeft ten onrechte ‘quid’.

26 Justinianus Inst. II, 8, 2.

27 Justinianus Dig. XXVI, 8, 9. De titel luidt: ‘de auctoritate et consensu tutorum et curatorum’; de uitgave der Epist. heeft in plaats van ‘auct.’ de onjuiste lezing ‘stud.’.

28 Seneca De Benef. VII, 4, 8: Sic vetant [sc. sapientem] mutuum sumere, quia nemo usuram pro pecunia sua pendat. Vgl. ook Salmasius' weerwoord, Diatriba de mutuo..., p. 172.

29 De Haagse advokaat Dirck Graswinckel; zijn vader dr. Jan Graswinckel (± 1576-1636) was een halfbroer van Jacob Graswinckel (± 1570-1620), de vader van Willem de Groots echtgenote Alida Graswinckel.

30 Fragm. 250 (ed. Kaibel).

31 Euripides Phoen. 469. De uitgave der Epist. heeft ten onrechte ‘ἔφα’.

15 Iunii 1640.

Qui me socinianum vocant, quod totius antiquitatis sententiam defenderim, in cujus partem aliquam Socinus incidit, eos ego justius socinianos vocabo, quod papam esse credant Antichristum. Nam id siquis alius, Socinus et sociniani pro certissimo haberi volunt.