Algemeen letterkundig lexicon

engagement

Etym: Fr. littérature engagée: literatuur ten dienste van iets, ergens toe verplicht < gage = onderpand, inzet.

Term uit de literatuurkritiek voor een literatuuropvatting van auteurs die het belang van hun teksten niet in de eerste plaats in de literaire aspecten ervan zien, maar in een buiten de literatuur gelegen functie die doorgaans van politieke, sociale, religieuze of soortgelijke aard is. Engagement (letterlijk: zich ergens toe verplichten) duidt op de zelfopgelegde verplichting van de kunstenaar zich met zijn werk in dienst te stellen van een politiek, sociaal of moreel ideaal en zo mee te werken aan de verandering van de samenleving om dat ideaal te verwezenlijken.

Geëngageerde literatuur komt in allerlei genres voor. Het is vrijwel ondoenlijk om vast te stellen waar de grenzen liggen van wat men wel of niet geëngageerd kan noemen. Doorgaans plaatst men geëngageerde literatuur tegenover autonomistische literatuur (autonomiebewegingen, l'art pour l'art). Sötemann spreekt bij geëngageerde poëzie van onzuivere poëzie en stelt haar tegenover zuivere poëzie. Dat onderscheid heeft het voordeel dat ze gebaseerd is op objectief vaststelbare poëticale opvattingen die door dichters zelf worden verwoord. Een probleem blijft dan echter wel dat ook autonome literatuur vanuit een sterk sociaal engagement kan zijn ontstaan. Dat blijkt bijv. uit de doelstellingen van het modernisme: het leven te vernieuwen door de kunst als uitgangspunt te nemen voor de esthetisering van de samenleving. Veel modernisten waren dan ook politiek actief als socialist of communist, soms zelfs als fascist. Er wordt wel onderscheid gemaakt tussen inhoudelijk (inhoud) en formeel (vorm) engagement, maar vaak blijken de formele keuzen die auteurs voor hun teksten maken inhoudelijk bepaald, zodat het niet erg zinvol lijkt dit onderscheid over te nemen.

De hierboven gegeven omschrijving van engagement maakt duidelijk dat de term een breed toepassingsgebied heeft en tal van genres en gebieden bestrijkt, zoals propagandaliteratuur, sociale literatuur, tendensliteratuur, didactische literatuur, feministische literatuur, lyrisch activisme en religieuze poëzie.

Bekende geëngageerde schrijvers zijn onder meer André Malraux, Doris Lessing, Bernard Shaw, Bertold Brecht, Breyten Breytenbach, Aleksander Solzjenitsyn en Vaclav Havel. Nederlandstalige geëngageerde auteurs zijn bijv. Herman Gorter, Henriëtte Roland Holst, Theun de Vries, A.M. de Jong, Piet van Aken en Louis Paul Boon. De tijdschriften Links Richten (1932-1933) en Tijd en Mens (1949-1955) zijn voorbeelden van sociaal geëngageerde periodieken.

Ook de academische literatuurkritiek kan blijk geven van engagement (activisme).

Lit: Ch. Glicksberg, The literature of commitment (1976) • Th. von Vegesack, De intellectuelen. Een geschiedenis van het literaire engagement, 1898-1968 (1989) • A.F. van Oudvorst, De verbeelding van de intellectuelen: literatuur en maatschappij van Dostojewski tot Ter Braak (1991) • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, dl. 2 (1994), kol. 1138-1152 • T. Streng, 'Het belang van het ogenblik': opvattingen over nationaliteit, politiek en kunst in Nederland rond het midden van de negentiende eeuw (1995) • Experiment/Engagement, speciaal nummer van Yang 38 (2002) • Kunst en engagement, themanummer van Boekman (2005) • J. Kaempfer, S. Florey & J. Meizoz (red.), Formes de l’engagement littéraire (XV^e – XXI^e siècle) (2006) • M. Gillissen, Philosophie des engagements: Bergson, Husserl, Sartre, Merleau-Ponty (2007) • W. Bradley & Ch. Esche (red.), Art and social change. A critical reader (2007) • S. Parker, Writers and politics in Germany, 1945-2008 (2009) • Th. Vaessens, De revanche van de roman. Literatuur, autoriteit en engagement (2009) • B. Kohlmann, Committed styles. Modernism, politics, and left-wing literature in the 1930s (2014).

encyclopedie-3

Engels sonnet zie Shakespeareaans sonnet