Algemeen letterkundig lexicon

lyrisch activisme

Dit begrip is ontwikkeld om een onderscheid te maken tussen activistische, politieke en geëngageerde poëzie. Terwijl politieke poëzie vaak als doel heeft om een bestaande politiek te bezingen en die status quo te verheerlijken, daar zet activistische poëzie in op verandering. Daarmee gaat zij veel verder dan literair engagement, dat enkel van politieke betrokkenheid getuigt. Lyrisch activisme ambieert zelf politiek te zijn door lezers aan te sporen te strijden voor maatschappelijke verandering. De term lyrisch activisme is daarom sterk verwant met revolutionaire poëzie, maar ook met gebruikspoëzie (gebruiksliteratuur).

Activistische poëzie wordt vaak geschreven en verspreid om gebruikt te worden in een bepaalde politieke strijd, bijv. als lied, pamflet of spreekkoor. Die gebruikswaarde komt heel sterk naar voren in de vroege socialistische poëzie, zoals die van Emiel Moyson. Veel van zijn gedichten, postuum gepubliceerd als Liedjes en andere verzen (1869), werden verspreid als pamfletten en waren bedoeld om op straat te zingen, maar ook om bijv. geld mee op te halen voor stakende arbeiders die vervolgd werden. Ook in de latere communistische lyriek stond de politieke gebruiksfunctie van poëzie voorop. Het bekendste voorbeeld is de agitprop van het arbeiders-schrijverscollectief Links Richten (1932-1933). Dit collectief presenteerde haar politieke poëzie als anti-poëzie, gedichten die zich verzetten tegen autonome, individualistische, of burgerlijke literatuur die een duidelijke gebruiksfunctie ontbeert.

De term lyrisch activisme is door Kornee van der Haven en Johan Sonnenschein geïntroduceerd in de Nederlandse letterkunde met als doel tegenwicht te bieden aan een autonomistische en op nationale canonvorming gerichte traditie van literatuurgeschiedschrijving, met een neiging de literatuur en haar geschiedenis te depolitiseren. De nadruk op activisme bij een politiek onverdacht genre als de lyriek zou er in hun ogen aan bij kunnen dragen politieke literatuur te gaan beschouwen als belangrijk deel van het literaire erfgoed.

Lit: M. Mooij (red.), Links Richten, volledige reprint 1932-1933 (1973) • G. Vanschoenbeek, Mijnheer Emiel. Leven en werk van Emiel Moyson (1838-1868). Vrijdenker, flamingant en socialist. De lotgevallen van een intellectueel in de arbeidersbeweging (1988) • J. Sonnenschein & K. van der Haven (red.), Barricadepoëzie. Lyrisch activisme sinds 1848 (2021).

lyriek

lyrisch subject