Algemeen letterkundig lexicon

didactische literatuur

Etym: Gr. didaktos = geleerd < didaskein = onderwijzen.

Verzamelnaam voor literatuur met een opvoedende of belerende functie. In de terminologie van Abrams gaat het om het soort teksten die behoren tot de pragmatische literatuur en wel die teksten die een literaire vormgeving gebruiken voor een didactische inhoud. In die zin staat deze literatuur diametraal tegenover de literatuur die geschreven is vanuit een l'art pour l'art opvatting. Of didactisch werk tot de literatuur gerekend dient te worden, wordt bepaald door de geldende literatuuropvattingen en die verschillen per cultuurperiode.

Men maakt onderscheid in het episch-didactische (bijv. fabel-1, parabel, conte philosophique), het lyrisch-didactische (bijv. epigram of puntdicht, satire) en het dramatisch-didactische (bijv. moraliteit, spel van zinne). In cultuurperiodes waarin wetenschap en literatuur een minder strikte scheiding kenden, werd kennis vaak in dichtvorm gepresenteerd. Didactische literatuur, en meer bepaald didactische poëzie (leerdicht), behoort dan ook tot de vroegste vormen van literatuur, zoals Hesodius’ Werken en dagen (ca. 700 v. Chr.) en Lucretius’ De rerum natura (1^ste eeuw v. Chr.).

De middeleeuwen, gekenmerkt door een theocentrische geest en groeiende belangstelling voor de wetenschappen, vormden een gunstige voedingsbodem voor moralisering en onderricht. In de Nederlanden was Jacob van Maerlant de vader van een didactische literatuur die in de 14^de eeuw een belangrijke plaats zou innemen in onze letterkunde, zoals met J. van Maerlants Der naturen bloeme (eind 13^de eeuw) en J. van Boendale’s Der leken spieghel (1325-1330). In de renaissance werd didactische poëzie geschreven in de vorm van leerdichten, zoals Jacob Cats’ Houwelijck (1625), en emblema.

Wanneer de functie van literatuur is om lezers sociaal-maatschappelijk te beïnvloeden spreekt men van engagement.

Didactiek is altijd een belangrijk element geweest in de kinder- en jeugdliteratuur, vooral in de 18^de en 19^de eeuw, zoals in Hieronymus van Alphens Kleine gedigten voor kinderen (1778) of Nicolaas Anslijns De brave Hendrik (1810).

Lit: M.H. Abrams, The mirror and the lamp. Romantic theory and the critical tradition (1958²), p. 14-21 • Ch. A. Siegrist, Das Lehrgedicht der Aufklärung (1974) • H.G. Rötzer & H. Walz (red.), Europäische Lehrdichtung (1981) • L. Lerner, The frontiers of literature (1988), p. 12-89, 141-188 • J. Reynaert e.a., Wat is wijsheid?: lekenethiek in de Middelnederlandse letterkunde (1994) • P. Toohey, Epic lessons. An introduction to ancient didactic poetry (1996).

dictie

didascalia