Algemeen letterkundig lexicon

parabel

Etym: Gr. parabola < para-ballein = werpen, plaatsen naast; vergelijken.

Bijzondere vorm van gelijkenis, ook parabola genoemd, nl. een verhaal dat in de vorm van een vergelijking een les (didactische literatuur) wil geven of bedoeld is om de toehoorder (lezer) tot een morele houding te overreden. In tegenstelling tot de fabel, die een bekende waarheid wil illustreren, wil de parabel een nieuw inzicht brengen, dat vaak in verband staat met en gevolgen heeft voor de existentiële en eschatologische situatie van de mens. Het ongewone van een parabel ligt dan ook niet zozeer in het feitenverloop binnen die parabel, maar in de tegenstelling tussen het verloop van de feiten en de werkelijkheid daarbuiten. Hoewel vele parabels allegorisch geduid (kunnen) worden, verschillen ze fundamenteel van de allegorie door de globale overeenkomst tussen de parabelsituatie en die van de toehoorder, zonder dat élk personage of élk feit verwijst naar een bestaand personage of feit in de werkelijkheid. De werking van een parabel kan maar geslaagd heten als de toehoorder (lezer) niet enkel tot een nieuw inzicht komt, maar er ook naar handelt.

Dit didactische genre is vooral uit het Nieuwe Testament bekend. Men denke bijv. aan de parabel van de barmhartige Samaritaan, de parabel van de zaaier, of de parabel van de verloren zoon. Een opname van deze laatste, in de 13^de-eeuwse Bijbelversie van het Luiks Diatessaron, kan men beluisteren op de Vogala website.

Gedurende de middeleeuwen werd de parabel nagevolgd in de verwante vorm van het exempel (voorbeeldgeval). Erasmus (ca 1466-1536) publiceerde na zijn succesvolle spreekwoordenverzameling Adagia in 1514 een bundel vergelijkingen, de Parabolae. Als vorm van wijsheidsliteratuur is de parabel vergelijkbaar met de sententia.

Een bekend voorbeeld uit de Nederlandse letterkunde is de parabel van de Japanse steenhouwer van Multatuli. Ook vele werken van moderne schrijvers vertonen kenmerken van de parabel (bijv. Kafka, Brecht, Beckett, Ionesco).

Lit: A. Strubel, ‘Exemple, fable, parabole: Le récit bref figuré au moyen âge’ in Le Moyen Âge 94 (1988), p. 341-361 • Th. Elm, Die moderne Parabel: Parabel und Parabolik in Theorie und Geschichte (1991²) • Th. Elm, Fabel und Parabel: kulturgeschichtliche Prozesse im 18. Jahrhundert (1994) • Ph. Vermoortel, De parabel bij Multatuli: hoe moet ik u aanspreken om verstaan te worden (1994) • R. Dithmar (red.), Theorien zu Fabel, Parabel und Gleichnis (2000) • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, dl. 6 (2003), kol. 502-514 • S.E. Colon, Victorian parables (2012).

parabasis

parabola zie parabel