Algemeen letterkundig lexicon

moraliteit

Etym: Lat. moralis = wat te maken heeft met de mores, d.i. gebruiken, zeden.

Laatmiddeleeuws didactisch toneelstuk, vaak met een vraagstuk van morele of zedelijke aard tot onderwerp. De moraliteit is beïnvloed door het geestelijk drama, maar is wereldser van aard; ook andere dan religieuze onderwerpen worden behandeld, meestal wel op stichtelijke wijze. Het begrip moraliteit wordt in het algemeen gebruikt voor die stukken uit de 15^de en 16^de eeuw waarin, in tegenstelling tot het mysteriespel en het mirakelspel, geen Bijbelse figuren of heiligen optreden.

Het onderwerp wordt dikwijls gevormd door een spreuk of gezegde (zin). Kenmerkend voor de moraliteit is het optreden van allegorische figuren (allegorie), meestal personificaties van bijv. deugden en ondeugden die strijd leveren om de ziel van de (allegorische) hoofdpersoon. Deze zinnekens treden meestal in paren op.

De term moraliteit komt niet voor in manuscripten of drukken van die stukken, maar wel in andere bronnen. De rederijkers zelf gebruikten de term spel van zinne, waarmee overigens vaak alle drie de typen belerende spelen uit de tijd van de rederijkers worden aangeduid: moraliteit, mirakelspel en mysteriespel. De beroemdste moraliteit is Den Spieghel der Salicheyt van Elckerlijc uit het einde van de 15^de eeuw.

Titelpagina van de Engelse moraliteit The summoning of Everyman (ca. 1530). [bron: A.G.H. Bachrach e.a. (red.), Moderne Encyclopedie van de Wereldliteratuur, dl 6 (1982²), p. 258].

Lit: J.J. Mak, De rederijkers (1944), p. 45-78 • W.M.H. Hummelen, De Sinnekens in het rederijkersdrama (1958) • R. Potter, The English morality play (1975) • M. Van der Heijden, Profijtelijk vermaak: moraliteit en satire uit de 16e en 17e eeuw (1978⁴) • M. Fifield, ‘The community of morality plays’ in C. Davidson, C.J. Gianakaris & J.H. Stroupe (red.), The drama in the Middle Ages (1982), p. 286-303 • W.M.H. Hummelen, ‘The Dramatic Structure of the Dutch Morality’ in The medieval drama of the Low Countries, spec. nr. van Dutch Crossing 22 (april 1984), p. 17-26 • D. Gilman (red.), Everyman & Company. Essays on the theme and structure of the European moral play (1989) • M. Spies, ‘From Disputation to Argumentation: the French morality play in the sixteenth century’ in Rhetorica (1992), p. 261-271 • B.A.M. Ramakers, Spelen en figuren. Toneelkunst en processiecultuur in Oudenaarde tussen Middeleeuwen en moderne tijd (1996) • H. van Dijk e.a. (red.), Spel en spektakel. Middeleeuws toneel in de Lage Landen (2001).

mora	morfologie