l'art pour l'art

Etym: Fr. de kunst om de kunst.

‘L’art pour l’art et sans but; tout but dénature l’art’ (B. Constant): uitspraak typerend voor de esthetische theorie die stelt dat de kunst geen ander doel dan zichzelf mag nastreven en niet mag worden beoordeeld met morele, politieke of didactische maatstaven. De term werd voor het eerst gebruikt door V. Cousin in zijn Du vrai, du beau et du bien (1818). De oorsprong van het begrip ligt in de Duitse romantiek, maar de doorbraak tot literaire stroming is te situeren in Frankrijk omstreeks 1850 met schrijvers als Th. Gautier, G. Flaubert en Ch. Baudelaire. In Engeland wordt een verwante stroming (art for art’s sake) rond 1880-1890 (met o.m. O. Wilde) gewoonlijk ‘the aesthetic movement’ genoemd. 

Meer en meer werd het een literaire doctrine die vereenzelvigd kon worden met eind 19^de-eeuwse stromingen als het estheticisme en symbolisme, waarin het schoonheidsideaal centraal staat. Van het begin af aan heeft de zinsnede een functie vervuld in de discussies over de vrijheid van de kunstenaar, met name in de pleidooien van Theophile Gautier in La Revue des deux mondes (XIX, 1847). In Nederland en België vinden we vertegenwoordigers van deze doctrine vooral onder de Tachtigers (W. Kloos, L. van Deyssel en de vroege H. Gorter) en rond het tijdschrift Van Nu en Straks (1893-1894), zoals bij Prosper van Langendonck en August Vermeylen. 

Reacties tegen deze literatuuropvatting kwamen o.m. van het tijdschrift Forum (M. ter Braak) en van sommige Vijftigers (Lucebert) die bezwaar maakten tegen het loskoppelen van kunst en samenleving vanuit een ver doorgevoerd estheticisme.

Lit: W.K. Wimsatt Jr. & Cl. Brooks, ´Art for art´s sake´ in Literary criticism: A short history (1957), p. 475-498 • H.G. Zagona, The legend of Salomé and the principle of Art for Art's sake (1960) • W. Gaunt, The aesthetic adventure (1975²) • A. Cassagne, La théorie de l’art pour l’art en France chez les derniers romantiques et les premiers réalistes (1997; 1906) • G.H. Bell-Villada, Art for art’s sake and literary life (1996) • M.G. Kemperink, 'In naam van de schoonheid: de kunst' in Het verloren paradijs (2001), p. 283-320.