Oeuvres complètes. Tome VI. Correspondance 1666-1669

N^o 1610.
Christiaan Huygens à Leopoldo de Medicis.
19 novembre 1667.

La minute et la copie se trouvent à Leiden, coll. Huygens.
La Lettre est la réponse aux Nos. 1558, 1564, 1579, 1590, 1597.
Leopoldo de Medicis y répondit par la Lettre No. 1575¹⁾.

Sommaire:
Exemplaire de Pareliis.

Serenissimo Principi Leopoldo ab Hetruria.

Cum me diuturni nimis silentij reum agere merito potuerit Celsitudo Tua tamen eximia sua indulgentia et aequanimitate effectum esse, ut nihil inde offensae contraxerim²⁾, certum argumentum habeo tum in nuperis literis suis solitam benevo-

1) Cette lettre doit porter la date 10 février 1668. Voir les corrections à la fin de ce Tome.

2) Dans la minute il y a la variante: ut impune id mihi fuerit.

[p. 161]

lentiae testationem, tum quod mittendis quaecumque in Italia prodeunt ingenij monumentis beare me non destiterit. Quorum quidem tam uber proventus tantaque copia est, ut aliquoties respondere paranti, ipsa rerum multitudo obstiterit, dum non epistolae, sed volumini integro scribendo materiam mihi paratam animadverto. Videbatur enim de unoquoque istorum operum aliquid attingendum, quo et perlecta mihi esse et quid in singulis egregium offendissem, appareret. Occurrebant hinc observationes illae praeclarissimae nempe Cassini de Martis super axem suam revolutionibus²⁾, hinc Borelli³⁾ ingeniosa Mediceorum Theoria, hinc Michelini⁴⁾ nova de fluviorum cursu doctrina. Tum Domini Riccij⁵⁾ Geometrica exercitatio, Montanari⁶⁾ Physica de ascensu spontaneo liquidorum in tubulis vitreis. Quibus omnibus nunc nuperrime accessit opus eruditum, quodque avide expectaveram ejusdem clarissimi Borelli de vi percussionis⁷⁾ de quo solo plura dicenda haberem, quam quibus epistolam hanc onerare ausim.

Cum igitur de tot argumentis diversis longa⁸⁾ nimis futura esset disquisitio, nec judicium de his meum a Celsitudine Tua exigi videam, id potius quod a me postulat in praesens exequar, ut nimirum de meis studijs ac lucubrationibus rationem ei reddam. De solo tantum Borelli novissimo tractatu paucis delibatis, quum id argumentum in recenti memoria nunc versetur, fueritque pridem a me quoque tractatum. Ac video quidem conveniri nobis in multis, ac praesertim in illâ maximi momenti Propositione vim percussionis infinitam esse nec cum pressione gravium comparabilem. Recte etiam mea sententia ex compositi motus proprietate argumentatur⁹⁾ adversus Clarissimum Ricciolum qui à percussionis effectu telluris quietem certa demonstratione se deduxisse opinabatur, nec minus feliciter Peripateticorum inveteratos errores quosdam impugnat. Praeterea quae de gravium casu et projectione disserit, in his et nunc cum ipso, et Toricellio et antea cum Galilaeo consensi, nisi quod non existimo ut ille inditam gravibus sese movendi vim. In flexibilium restitutionis causa assignanda non multum a Cartesij opinione recedit, qua sane nihil melius adhuc mihi occurrit. Atque hic egregium plane experimentum adfert. Celsitudinis Tuae industria primo repertum de phialae vitreae capacitate ex calore aucta. De reflexione vero in occursu duorum corporum aliter se habent leges ab illo repertae aliter

2) Sur ces ouvrages de G.D. Cassini, consultez la Lettre N^o. 1546, note 9, et la Lettre N^o. 1558.

3) Borelli Mediceorum Theoricae. Voir la Lettre N^o. 1558.

4) Michelini Direzione di Fiumi. Voir la Lettre N^o. 1558.

5) Riccii Geometrica Exercitatio. Voir la Lettre N^o. 1564.

6) G. Montanari Pensieri fisico-matematici sopra alcune esperiense fatte in Bologna. Intorno diversi effetti di liquidi in cannuccie di vetro & altri vasi espressi. In Bologna per le Manolessi. mdclxvii. in-4^o.

7) Borelli de vi percussionis. Voir la Lettre N^o. 1575, note 4, et la Lettre N^o. 1597

8) Dans la minute il y a la variante: de quibus omnibus itaque cum tractare longum.

9) Consultez la Lettre N^o. 1575, note 1 et 2.

[p. 162]

meae, quae ut opinor certioribus demonstrationibus innituntur, et cum experimentis ad unguem consentiunt, veluti quod corpus quiescens ab aequali pulsum omnem hinc motum adimit. de his autem omnibus quae inveni in lucem quandoque daturus sum, ut et his cognata de vi qua tendunt a centro quae in orbem vertuntur, de qua vir idem Clarissimus egit in Theoricis Mediceorum.

De caeteris vero scriptis meis ut paucis Celsitudinem Tuam edoceam, eae sunt primum de Refractionibus tractatus seu Dioptrica, quem librum jam diu edidisse debueram sed varijs rebus occupatus ex quo huc in Galliam commigravi promissis stare nequivi. Figurarum tamen maximam partem jam incisam habeo, brevique typographis sum traditurus. Accedit eidem operi ob argumenti similitudinem quae de Pareliorum et coronarum causis conscripsi, quorum synopsin¹⁰⁾ quandam nuper hic edidi cujus exemplum cum literis hisce Celsitudo Tua accipiet. Habeo praeter haec et tractatum de Horologijs¹¹⁾ in quo demonstrationes conscripsi de motu pendulorum aequato ope lineae curvae quam Cicloidem appellant. ubi praeterea et aliam horologij constructionem dedi alio motu quam pendulorum innixam. In eodem opere de descensu gravium agitur et de centro oscillationis quod in planis solidisque figuris ut puto demonstravi. Ibidem et de linearum curvarum ad rectas reductione, cum et haec ad argumentum faciant.

Scripsi etiam olim de ijs quae liquidis supernatant¹²⁾ de quibus demonstrationes adinveni ab Archimedeis diversas, deque conorum et cylindrorum natantium positu vario multa perquisivi, veluti quod cylindrus rectus cujus quadratum diametri baseos duplum est quadrati lateris, semper rectus supernatat, quamcumque ad liquidum in gravitate proportionem habuerit. Cum altiores aliquando inclinentur aliquando recti stent pro varia gravitatis ratione.

Ad haec geometrica quaedam nondum plane in ordinem digesta asservo, ut sunt quae de superficiebus conoidum et sphaeroidum inveni, quorum propositiones praecipuas cum passim ad amicos misissem¹³⁾, doctissimus Wallisius demonstrationes earum suo modo conscripsit ediditque¹⁴⁾, sed parum concinnas. Item de quadratura Hyperbolae per Logarithmos, quibus accedit Regula compendiosa ad Logarithmos cujusvis numeri inveniendos¹⁵⁾.

Sed vereor Serenissime Princeps ne jam nimis in his fuerim, nec sane tam pro-

10) Relation d'vne Observation faite a la Bibliothèque du Roy, à Paris, le 12. May 1667. Sur les neuf heures du matin, d'vn Halo ou Couronne à l'entour du Soleil; avec vn discours de la cause de ces Meteores, & celle des Parelies [A Paris chez Jean Cvsson, ruë S. Iacques, à l'Image S. Iean Baptiste. mdc.lxvii. Auec Privilege du Roy].
Une plaquette de 10 pages in-4^o, très-rare.

11) De horologio oscillatorio. 1673.

12) En 1650. Consultez la Lettre N^o. 85, note 2, et la Lettre N^o. 100.

13) C'était en 1658 et 1659. Consultez les Lettres N^os. 466, 566, 574 et 678.

14) Consultez J. Wallis, Tractatus duo. 1659. Voir la Lettre N^o. 690 note 3.

15) Cette règle pour les logarithmes sera imprimée dans cette édition des OEuvres de Chr. Huygens. Consultez les Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, 1868, lxvi, page 565.

[p. 163]

lixe ea recensuissem, nisi confidentiam dedisset tum quod ipse me eo invitasti, tum quod haec talia, (raro inter viros Principes exemplo) ut ad intelligentem scribi compertum habeam.

Nihil hic addam de occupationibus Academiae quam Rex Ludovicus hic instituit cujusque gratia me advocavit, cum aliunde haec Celsitudini Tuae nota existimem. Res incoepta est non exigua et ex qua, si favore et impensa regia ut hactenus sustentari pergat, certo augurari licet cum Astronomiam tum reliquas scientias mathematicas Physicasque incrementis ingentibus auctum iri.

Deus Celsitudinem Tuam fautorem earum ac patronum diu incolumen servet

Dabam Lutetiae Parisiorum 19 Novembris 1667.

Serenissimae Celsitudini Tuae addictissimus Chr. Hugenius.