Alle de brieven. Deel 10: 1694-1695

[p. 88]

Brief No. 137 [83]
30 April 1694

Gericht aan: de Royal Society.

Manuscript: Het manuscript en de tekeningen zijn niet teruggevonden.

Gepubliceerd in:

A. van Leeuwenhoek 1694: Vierde Vervolg Der Brieven..., blz. 691-730, 11 figuren (Delft: H. van Kroonevelt). - Nederlandse tekst [A].

A. van Leeuwenhoek 1695: Arcana Naturae Detecta, blz. 456-482, 11 figuren (Delphis Batavorum: H. a Krooneveld). - Latijnse vertaling [C].

A. à Leeuwenhoek 1722: Opera Omnia, Seu Arcana Naturae... Editio Novissima, blz. 417-439, 11 figuren (Lugduni Batavorum: J.A. Langerak). - Latijnse vertaling.

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., blz. 33-34 (La Haye: J. Swart). - Frans excerpt.

S. Hoole 1798 & 1807: The select Works of Antony van Leeuwenhoek..., Dl. 1 (1798), blz. 73-84, 7 figuren; idem, Dl. 2 (1807), blz. 339-343, 2 figuren (London). - Engelse excerpten, respectievelijk vertaling van gedeelten van de brief.

A.J.J. Vandevelde 1922: De Brieven 76 tot 107 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., Jrg. 1922, blz. 1101-1103. - Nederlands excerpt.

Korte inhoud:

Kritiek op Buonanni's opvatting dat dieren zonder voortplanting kunnen ontstaan. Ontleding van de mossel. Beschrijving van de mosdiertjes (Bryozoa), door L. voor eieren van de mossel gehouden. Beschrijving van de byssusdraden. Beschrijving van de zeepok. Over de larve van de garnaal; over het oog van de libel, de mug, de vlieg en de mier. Over de eieren van de mier.

Figuren:

De elf figuren zijn bijeengebracht op één plaat.

Opmerkingen:

Deze brief is alleen gedrukt door L. aan de Royal Society gezonden. Er is geen exemplaar van aanwezig in de Early Letters.

De hier afgedrukte tekst is gebaseerd op [A].

[p. 89]

Letter No. 137 [83]
30 April 1694

Addressed to: the Royal Society.

Manuscript: The manuscript and the drawings have not been traced.

Published in:

A. van Leeuwenhoek 1694: Vierde Vervolg Der Brieven..., pp. 691-730, 11 figures (Delft: H. van Kroonevelt). - Dutch text [A].

A. van Leeuwenhoek 1695: Arcana Naturae Detecta, pp. 456-482, 11 figures (Delphis Batavorum: H. a Krooneveld). - Latin translation [C].

A. à Leeuwenhoek 1722: Opera Omnia, Seu Arcana Naturae... Editio Novissima, pp. 417-439, 11 figures (Lugduni Batavorum: J.A. Langerak). - Latin translation.

N. Hartsoeker 1730: Extrait Critique des Lettres de feu M. Leeuwenhoek, in Cours de Physique..., pp. 33-34 (La Haye: J. Swart). - French excerpt.

S. Hoole 1798 & 1807: The select Works of Antony van Leeuwenhoek..., Vol. 1 (1798), pp. 73-84, 7 figures; idem, Vol. 2 (1807), pp. 339-343, 2 figures (London). - English excerpts and translation of parts of the letter respectively.

A.J.J. Vandevelde 1922: De Brieven 76 tot 107 van Antoni van Leeuwenhoek..., in Versl. en Meded. Kon. Vlaamsche Acad., 1922, pp. 1101-1103. - Dutch excerpt.

Summary:

Critical remarks on Buonanni's theory that animals can be produced without procreation. Dissection of the mussel. Description of the bryozoans (Bryozoa), which L. mistook for eggs of the mussel. Description of the byssus threads. Description of the barnacle. About the larva of the shrimp; about the eye of the dragon-fly, the gnat, the fly, and the ant. About the eggs of the ant.

Figures:

The eleven figures have been combined in one plate.

Remarks:

This letter was only sent in printed form by L. to the Royal Society. No copy of it is present in the Early Letters.

The text as printed here is based on [A].

[p. 90]

Delft in Holland den 30. April. 1694.

HOOG EDELE HEEREN.

MYn laatsten alderonderdanigste enz.¹⁾

Ik hebbe Hare Hoogh Edele den 2. Maart laatstleden toegesonden, een copie van een korten inhout van zeker boek, tot Romen gedrukt, waar van den Autheur is den zeer geleerden H^r. Philippo Bonanni Priester der Societeit Jesu²⁾, die beweeren wil, dat uyt onbesielde zaken zonder teelinge, dierkens konnen voortkomen, volgens de stellinge van Aristoteles³⁾.

Den Eerwaardigen Hoogh geleerden Heer, die my het gedrukte blat heeft toegesonden, schrijft my, dat binnen Romen niemant is, die zoo na mijne observatien verlangt, als de Heer Bonanni. Zoo zoude ik ook van de Heer Bonanni zijne waarneemingen komen te spreken⁴⁾.

In het toegesondene blat werd onder anderen gezeyt

Nademaal den Authuur van dit Boek, ontrent de voortteelinge der geschulpte dieren⁵⁾, de gevoelen van de Oude, en wel voornamentlijk van Aristoteles aangehangen heeft; met te verzekeren, dat die in het slijk, ofte zandagtige aarde, van zelfs gebooren werden, enz:

Hier siet men Hoogh Edele Heeren, hoe eenige van de Heeren leden van de Koninklijke Societeit, die haar bevlijtigt hebben tot het ondersoek van de⁺ voortteelinge, ende de meenigvuldige observatien, die dezelvige nevens my⁶⁾ gedaan hebben, en doorgaans⁷⁾ gebleken is, dat geen Schepsel voortkomt, dan door voortteelinge, bestreden werden. Dog wat my belangt, ik maak geen swarigheyt⁸⁾, en twijffel ook niet, of de Heer Bonanni zyn stellingen zullen in rook verdwijnen.

Laten wy stellen, dat uyt slijk of zandagtige aarde, die wy met laag water van de Oever van de Zee ofte Rivieren, hebben opgeraapt of van de gront hebben opgehaalt, ende dat uyt zoodanige stoffe, Schulp-Vissen of Schulpdieren zyn voortgekomen, zoo en is het egter geen waarheyt, dat die zonder voortteelinge zyn voortgekomen.

Op onze slijkken⁹⁾ binnen de Zee gaaten werden een groote meenigte van Schulp-Vissen gevangen, die men tot spijs gebruykt, dewelke men Mosselen noemt.

Na dat ik in de na-somer al verscheyde observatien ontrent de Mosselen hadde gedaan, begeef ik my by een Mossel-vanger, ik die afvraagde hoe dat

1) Dit is Brief 136 [82] van 2 april 1694, in dit deel.

2) L. verwijst hier naar Brief 134 [80] van 2 maart 1694, in dit deel.

3) L. doelt hier op de tot Aristoteles terug te voeren leer van de generatio spontanea: uit dode materie kunnen levende organismen ontstaan.

4) Zoo zoude ik (...) komen te spreken, zo zou ik haast gaan spreken, dit zou ik haast gaan zeggen. In het algemeen zijn in L.'s brieven weinig sporen van humor of ironie te vinden. Zijn kommentaar op het hierna volgende citaat van Buonanni laat echter weinig twijfel, dat deze zin ironisch bedoeld is.

5) geschulpte dieren, schelpdieren.

+ Kritiek op Buonanni.

6) nevens my, evenals ik.

7) doorgaans, altijd; men leze: ‘en aan wie altijd’.

8) ik maak geen swarigheyt, ik maak mij daar geen zorgen om.

9) slijkken, slikken.

[p. 91]

Delft in Holland, the 30th of April 1694.

VERY NOBLE SIRS,

My last most humble letter, etc.¹⁾.

On the 2nd of March last I sent Your Honours a copy of a summary of a certain book, printed in Rome, the Author of which is the very learned Mr. Philippo Bonanni, a Priest of the Society of Jesus²⁾, who maintains that little animals can spring from inanimate matter without generation, according to Aristotle's theory³⁾.

The Venerable Very Learned Gentleman who sent me the printed sheet writes to me that there is no one in Rome who is so anxious to see my observations as Mr. Bonanni. I would say the same with regard to Mr. Bonanni's observations.

In the sheet sent to me the following statement was made amongst other things.

Since the Author of this Book holds to the opinion of the Ancients, and in particular of Aristotle, about the generation of shell-fishes, asserting that they are born spontaneously in mud or sandy earth, etc.

Here it is seen, Very Noble Sirs, how [the opinion of] some of the Members of the Royal Society is disputed, who have exerted themselves in studying⁺ generation, and the numerous observations made by them as well as myself, and who always found that no Creature is produced except by generation. But as for me, I do not bother about this, nor do I doubt but that Mr. Bonanni's theories will dissolve into thin air.

Let us assume that from mud or sandy earth which we have picked up at low tide from the Shore of the Sea or of Rivers, or recovered from the bottom, Shell-fishes or Shelled Animals have sprung; then it is not yet true that they arose without generation.

On our mud-flats within the Estuaries a great many Shell-Fishes are caught, which are used as food and which are called Mussels.

After having made several observations about Mussels in the late summer, I went to a Mussel-fisher, whom I asked how his Mussel-fishing was getting

1) This is Letter 136 [82] of 2 April 1694, in this volume.

2) L. is referring here to Letter 134 [80] of 2 March 1694, in this volume.

3) L. here alludes to the doctrine of the generatio spontanea, going back to Aristotle: living organisms may be produced from inanmate imatter.

+ Critical remarks on Buonanni.

[p. 92]

het met zyn Mossel-vangen, en hoe het na zyn beste gissinge met de voortteelinge van Mosselen toegaat.

Deze wel afgevaardige¹⁰⁾ Mossel-vanger, die geen van de minste soort van zulke Menschen, en in het Mossel-vangen opgevoet is, verhaalde my, dat schoon hy zeer goede Mosselen, en dat in overvloet, ontrent zeker oort van het slijk¹¹⁾, eenige jaren agter den anderen¹²⁾ heeft gevangen, dat daar na op die plaats, ofte daar ontrent, de Mosselen zeer weynig ofte niet en zyn⁺ te vangen, de redenen die den zelven daar van is gevende, zyn deze.

De Mosselen payende ofte haar zaad schietende, dat in korten tijd verrigt werd, werd¹³⁾ door een starke ebbe of vloet, of ook door een harde wint, weg gespoelt, en valt niet ter plaatse alwaar de Mosselen leggen, de ebbe vloet, of ook wint verminderende, valt dit zaad op de gront, of kleeft aan eenige ruygte, of groente¹⁴⁾, die op de slijk onder water wast. Op welke plaats als dan na dat twee â drie jaren zijn verloopen, een goede en rijke Mossel-bank is.

Vorders zeyt hy dat door zulken toeval een Mossel-bank gevonden werd, daar voor dezen noyt Mosselen zijn geweest, en dan veel Mosselen gevangen werden; en dat 'er heden een Rijke Mossel-bank is, die wel een uure gaans lang, en na zijn afmeetinge zes hondert voeten¹⁵⁾ breet is, daar in twaalf jaar geen Mosselen en zijn te vangen geweest. Als ook mede dat ten tijde als de Mosselen haar zaad schieten, het water daar de Mosselen leggen wit is, van haar zaad¹⁶⁾.

Als wy nu kort na die tijd, dat de Mosselen, of andere Schulp-Vissen, haar zaad geschooten hebben, het slijk of zandagtige stoffe van de gront of Oever nemen, en wy houden zoodanige slijk, of zand, onder water staan, zoo moet het ons niet vreemt voortkomen, dat wy uyt zoodanigen slijk of zand, Mosselen, of andere Schulp-Vissen voortkomen¹⁷⁾. Dog niet zonder voortteelinge, want zoo wy in zulk doen¹⁸⁾, de voortteelinge geen plaats geven, zoo komen wy ons te bedriegen.

Wat my belangt, het staat by my onverbreekelyk vast, dat zoo onmogelyk als een Wal-Vis uyt het slijk kan voortkomen, dat zoo onmogelyk een Schulpvisje zonder voortteelinge kan voortkomen.

Dit zaad of Eyeren van de Mosselen, en andere Schulp-Vissen gedreven zijnde tegen de Schepen, die in de Havens leggen, ende daar aanklevende, en tot Schulp-Vissen groeyende, en hebben wy ons nu niet meer te verwonderen, hoe die aan de Schepen groeyen, als ook mede konnen wy ons wel inbeelden¹⁹⁾, dat wanneer zoodanige Schepen in andere landen komende, aldaar over kon-

10) wel afgevaardige (eig. afgevaardigde), zeer bekwame, vakkundige.

11) ontrent zeker oort van het slijk, bij een bepaalde plaats op de slikken.

12) agter (nevens, by) den anderen, achter (naast, bij) elkaar.

+ Verspreiding van het ‘zaad’ van de mossel.

13) Men leze: ‘Als de mossel paait of kuit schiet... wordt dit zaad...’.

14) groente, planten.

15) zes hondert voeten, 188,4 meter. (1 Rijnlandse voet is 31,4 cm.)

16) Deze waarneming is juist. Over het algemeen komen eieren en spermatozoën van de mossel tegelijkertijd terecht in het water, dat dan melkachtig wit kleurt. De zich na de bevruchting ontwikkelende larve, die enige weken vrijzwemmend blijft, zakt bij geringe stroming naar de bodem van de zee, maar wordt bij sterke eb- en vloedbewegingen naar elders vervoerd. [Gr.]

17) Men leze: ‘zien voortkomen’.

18) in zulk doen, bij zo'n experiment.

19) (zich) inbeelden, voorstellen, indenken.

[p. 93]

on and how, to the best of his knowledge, the generation of Mussels takes place.

This capable Mussel-fisher, who is not among the least of his kind and who was brought up to Mussel-fishing, told me that although for several consecutive years he caught very good Mussels, and plenty of them, near a particular place on the mud-flats, afterwards very few Mussels, if any, can be caught⁺ in that place or near it, and the reasons which he gives for it are as follows.

When the Mussels mate or spawn, which is done within a short time, [the seed] is washed away by a strong ebb or flow, or by a hard wind and does not drop down in the place where the Mussels lie; when the ebb or slow or the wind abates, this seed falls to the bottom or adheres to some tangled growth or vegetation growing on the mud-flats beneath the water. Then, after two or three years have gone by, there will be a good and rich Mussel-bed in that place.

He further says that by such a happening a Mussel-bed is found where there were never Mussels before and many Mussels are then caught; and that at present there is a Rich Mussel-bed having a length of at least an hour's walk and a breadth of six hundred feet⁴⁾ according to his measurement, where for twelve years past no Mussels could be caught. And also that at the time the Mussels are spawning the water in which the Mussels lie is white with their seed⁵⁾.

Now if shortly after the time at which the Mussels or other Shell-Fishes have spawned we take the mud or sandy material from the bottom or the Shore and we keep this mud or sand under water, we must not be surprised to see Mussels or other Shell-Fishes spring from this mud or sand. But not without generation, for if we do not take generation into account in this process, we shall deceive ourselves.

For my part, I am firmly convinced that just as it is impossible for a Whale to spring from mud, it is also impossible for a little Shell-fish to arise without generation.

Since this seed or the Eggs of Mussels and other Shell-Fishes is driven against the Ships lying in the Harbours and adhere to them, and grow up to be Shell-Fishes, we need no longer be surprised that they grow on the Ships and we may also imagine quite well that when those Ships reach other

+ Dispersion of the ‘seed’ of the mussel.

4) six hundred feet, 188.4 m (1 Rhineland foot is 31.4 cm)..

5) This observation is correct. In general, eggs and spermatozoa of the mussel get simultaneously into the water, which then takes on a milky-white colour. The larva developing after the fertilization, which for some weeks swims freely, sinks to the bottom of the sea when the current is weak, but is transported elsewhere when there are strong tidal movements. [Gr.]

[p. 94]

nen brengen, een soort van Schulp-Vissen, die voor desen aldaar niet bekent waren.

Hoe konnen wy begrijpen dat uyt het zand levende Schepsels konnen voortkomen, of voetsel van²⁰⁾ halen, nademaal tusschen het zand ende Keysteenen, geen ander onderscheyt en is, als dat de eene boven de andere in groote is uytstekende, want zoo weynig als glas eenig voetsel aan een levend Schepsel kan toebrengen, zoo weynig kan ook het zand voetsel geven.

Zoo het nu mogelyk waar, dat zandige gronden Schulp-Vissen voortbragten, wat zouden onze Zee Oevers dan niet alleen met Schulp-visjens verzien zyn. Maar wat zoude die ook Vis-rijk zyn, om dat de Plat-Vissen, de jonge Schulp-Vissen tot spijs gebruyken, en daar zeer vet en goet van werden, en zoo doet ook de Schelvis²¹⁾.

De grootste oorzaak, (beeld ik my in¹⁹⁾) waar om de Schulp-visjens op onze Zee stranden niet altijts in meenigte voortteelen, is, dat een starke Noordweste storm, die flak²²⁾ op ons Lant komt, het zand of de gront van de stranden of ondiepten van de Zee zoo om werpt, dat de Schulp-Vissen, onder het zand gestort werden, en aldaar dan komen te sterven²³⁾.

Wy dan sedert vijf â. zes jaren uyt den Noordwesten geen groote stormen, op onze kusten hebbende gehad, hebben sedert drie â. vier jaren agter den anderen¹²⁾ zoo uytnemende goede Plat-Vis, en voornamentlyk Schol gehad, als by Menschen geheugenis niet en is geweest, de redenen daar van is, als hier vooren gezeyt, om dat de Schulp-visjens in een groote overvloet op onze Zee-stranden geteelt zyn. De Plat-Vissen nu een groote overvloet van voetsel⁺ van de Schulp-visjens konnende trekken, zyn daar om deugtsaam²⁴⁾, te meer, om dat de daaglykse ondervindinge ons leert, dat als wy goede Schol hebben, doorgaans zullen gewaar werden, dat de maag en darmen van de Schol, met kleyne ontstukken gebrokene Schulpjens gevolt zyn. En wanneer ik mijn gedagten hadde laten gaan hoe het mogelyk was, dat de schulpjens in de magen van de Schol, en andere Vissen, zoo konnen ontstukken gebrooken werden, als wy komen te sien. Zoo quam my te binnen²⁵⁾ dat het door geen andere redenen en konde geschieden, als deze.

De Schol, en andere Plat-Vis, als Bot, Tarbot, Tonge, Scharre, en zoo voort; staat haar mont op zy, contrarie veele andere Vissen, en schynen dus alleen geschapen te zyn, om haar spijs van de gront op te rapen, en geen andere Vissen na te jagen²⁶⁾; de Schol nu, en andere Plat-Vissen, de jonge Schulp-visjens oprapende, nypt de Schulpjens met der zelver mont (die my toe schynt tot zulken eynde meest geschapen²⁷⁾ te zyn) ontstukken, en voert

20) van, ervan, eruit (nl. uit het zand).

21) Weekdieren als de mossel zijn een belangrijke voedselbron voor de schelvis. [Gr.]

19) (zich) inbeelden, voorstellen, indenken.

22) flak, vlak. Deze verscherping van de v aan het begin van een woord, later ook in form (vorm), is bij L. niet gebruikelijk.

23) Deze veronderstelling is juist. [Gr.]

12) agter (nevens, by) den anderen, achter (naast, bij) elkaar.

+ Schelpdieren als voedsel voor platvissen.

24) deugtsaam, deugdelijk, van goede kwaliteit.

25) Zoo quam my te binnen, toen kwam de gedachte bij mij op. Deze zin vormt één geheel met de voorgaande.

26) Dit is in zijn algemeenheid niet juist. Platvissen eten behalve weekdieren ook vissen, kreeftachtigen en polychaete wormen. [Gr.]

27) tot zulken eynde meest geschapen, overwegend met dit doel zo gevormd.

[p. 95]

countries, they can transfer there a kind of Shell-Fishes that was not previously known there.

How can we understand that living Creatures can arise or get nourishment from sand, since between sand and Cobbles there is no other difference except that the one is larger in size than the other, for no more than glass can supply any nourishment to a living Creature can sand provide nourishment.

Now if it were possible for sandy soils to produce Shell-Fishes, not only how well-stocked with little Shell-fishes our Sea-Shores would be, but how abounding in Fish they would also be, because Flat-Fishes feed on young Shell-Fishes and grow very fat and good on them, and so does Haddock⁶⁾.

The chief cause (I imagine) why the little Shell-fishes are not always reproduced in large numbers on our Sea-shores is that a strong Northwesterly gale coming straight at our Country stirs up the sand or the soil of the shores or shallows of the Sea so violently that the Shell-Fishes are buried underneath the sand and will die there⁷⁾.

Since for five or six years past we have had no strong gales from the Northwest on our shores, for three or four consecutive years we have had such excellent Flat-fish, especially Plaice, as has not happened within living memory. The reason of this, as said before, is that the little Shell-fishes were generated⁺ very abundantly on our Sea-shores. Now since the Flat-Fishes can obtain great plenty of nourishment from the little Shell-fishes, their quality is good, the more so as daily experience teaches us that when we have good Plaice, we shall always find that the stomach and the intestines of the Plaice are filled with small broken Shells. And when I had considered how it was possible that the little shells can be broken to pieces in the stomachs of Plaice and other Fishes in the way we see, it occurred to me that this could be due to no other reason but the following.

Plaice and other Flat-Fish, such as Flounder, Turbot, Sole, Dab, etc., have their mouth on the side, unlike many other Fishes, and therefore seem to have been created solely to pick up their food from the bottom, not to pursue other Fishes⁸⁾. Now the Plaice and other Flat-Fishes, when picking up the young Shell-fishes, squeeze the little Shells to pieces with their mouth (which seems to me to have been created especially for this purpose) and then

6) Molluscs such as the mussel are an important source of food for the haddock. [Gr.]

7) This assumption is correct. [Gr.]

+ Molluscs as food for flat-fishes.

8) This is not correct as a general statement. Besides molluscs, flat-fishes also eat fish, crustaceans, and polychaetous worms. [Gr.]

[p. 96]

dezelvige dan na haar maag, en die geene die te hart zyn, en niet ontstukken kan nypen laatse vallen, en dat wy om die redenen, noyt harde, of dikke of ook heele groote Schulpen uyt haar maag of darmen halen. Want onmogelyk kan een Schol, of andere Vis, het Visje van zyn Schulpjens scheyden, om dat yder Schulp-visjen, die op onze stranden gevonden werden, voor zoo veel my bekent is, met groote senuwen, of Tendo²⁸⁾ aan haar Schulpjens vast zyn; of haar Schulpjens zeer vast toesluyten.

Wanneer ik eenige Visschers van onze Zee-stranden, die ik oordeelde dat eenige redenen konden voeren²⁹⁾, vraagden, wat de oorzaak was, waarom wy over eenige jaren³⁰⁾ zulke slegte Schol hebben gehad, en nu sedert drie â vier jaren, zulke uytstekende goede Schol, zoo en konden zy my in geenen deelen eenige redenen daar van geven. En wanneer ik myne voorgaande stellingen, ontrent het voetsel van de Schulp-visjens haar te gemoet voerde, stonden zy verstelt, met byvoeginge, het kan zoo wel wesen, dog wanneer ik naderhand met twee voorname Koopluyden, die ook om de Vis-vangst Schepen in Zee zenden, quam te spreken, stonden niet alleen myne voorverhaalde stellingen, maar ook de volgende volkome toe³¹⁾.

Ja niet alleen trekken de Plat-Vissen zulken voetsel van de jonge Schulpvisjens; maar de Schelvis geniet daar van ook zulken overvloet van voetsel, dat dezelve in de Somer tyd, al te hard ofte te vreet³²⁾ van vis geoordeelt werd, zoo dat wanneer jonge Schulp-Vissen, in de Zee ofte op strand in meenigte geteelt werden, de Schelvis ook daar na toe komt, en daar de Schelvis is, de Cabbeljaeuw daar op volgt, om dat de Cabbeljaeuw, op de Schelvis aest, en tot voetsel gebruykt. Kort om, ik stel vast³³⁾, dat de Vis-rykheyt van onze Zee-stranden, alleen afhangt, datter jaarlyks, in een grooten overvloet jonge Schulp-Vissen geteelt werden³⁴⁾.

⁺Ik heb weynig tyd voor het eerste vriesent weder de Mosselen ontledigt, om daar inne was het mogelyk het Eyer-nest³⁵⁾ te ontdekken, gelyk ik my vast inbeelde te sien³⁶⁾ ende dat te vervolgen³⁷⁾; dog wy kregen daar op besloote water, waar door het Mossel vangen belet wierd.

Door³⁸⁾ deze Mosselen lagen eenige zeer weynige kleyne Schulp-visjens, die men weynig onder de Mosselen vind, ende welke aan onze Zee-stranden gevonden werden, die ik mede voor een gedeelte ontledigde, om het Eyer-nest te ontdekken.

28) groote senuwen, of Tendo, pezen. L. bedoelt hier de sluitspieren.

29) eenige redenen (...) voeren, een behoorlijk gesprek voeren, zich goed uitdrukken.

30) over eenige jaren, enige jaren geleden.

31) stonden niet alleen (...) toe, verklaarden zij zich niet alleen met (...) akkoord.

32) te vreet, te stug, niet mals genoeg.

33) ik stel vast, ik beweer stellig.

34) Gronden rijk aan weekdieren kunnen veel platvissen aantrekken, die er hun voedsel vinden door de schelpen te kraken of sipho's af te knabbelen. Een kabeljauw echter eet slechts zo nu en dan een schelvis, waarschijnlijker is dat beide vissoorten op de mossels afkomen. [Gr.]

+ Ontleding van schelpen.

35) het Eyer-nest, de eierstokken.

36) gelyk... te sien, waarvan ik vast overtuigd was, dat ik het zou zien.

37) te vervolgen, verder te onderzoeken.

38) door, hier: tussen.

[p. 97]

carry them to their stomach, and they drop those which are too hard and cannot be squeezed to pieces. And for that reason we never get hard or thick or also very large Shells from their stomach or intestines. For a Plaice or other Fish cannot possibly separate the little Fish from its Shells, because all little Shell-fishes which are found on our shores, for all I know, are attached with large sinews or Tendons to their Shells or shut their Shells very firmly.

When I asked some Fishermen of our Sea-shores who, I thought, were able to express themselves fairly well what was the reason why some years ago we had such poor Plaice and now, for three or four years past, such excellent Plaice, they could not give me any reason for it at all. And when I informed them of my above theories about the food formed by the little Shell-fishes, they were amazed and said that this might be the reason quite well. But when later I had a conversation with two prominent Merchants, who also send Ships to the Sea for Fishing, they perfectly agreed not only with my aforesaid theories, but also with the following one.

Nay, not only do the Flat-Fishes obtain such nourishment from the young Shell-fishes, but the Haddock also enjoys such plentiful nourishment from them that its fish is considered too hard or too stiff during the Summer, so that, when young Shell-Fishes are generated in large numbers in the Sea or on the Shore, the Haddock also goes there; and where the Haddock is, the Cod follows, because the Cod preys on the Haddock and feeds on it. Briefly, I assert that the abundance of Fish of our Sea-shores solely depends on whether plenty of young Shell-Fishes are generated every year⁹⁾.

⁺A short time before the first frosts I again dissected the Mussels, in order to discover therein, if possible, the Ovary, which I was firmly convinced I should see, and to study this; but thereafter the water was frozen over, by which the Mussel-fishing was barred.

Among these Mussels there lay a very few small Shell-fishes which are seldom found among Mussels and which are found on our Sea-shores; I also partly dissected these in order to discover the Ovary.

9) Grounds abounding in molluscs may attract many flat-fishes, which find their food there by cracking the shells or nibbling off siphos. A cod, however, only occasionally eats a haddock; it is more likely that both species go for the mussels. [Gr.]

+ Dissection of shells.

[p. 98]

In welke visjens ik my niet alleen ten genoege³⁹⁾ konde versekeren het Eyer-nest te sien, maar ik zag ook dat de Eyeren de figuur hadde, over een komende met de Schulpen, waar in het visje lag, en daar benevens zag ik een weynig teken, verbeeldende⁴⁰⁾ de openheyt van de Schulpjens, als die een weynig leggen en gapen⁴¹⁾.

Na dezen bequam ik weder twee schulp-visjens, die onder de Mosselen waren gevangen, waar van het eene zoo kleyn was, als de nagel van een kinder hand, en daar by zeer plat van schulpjens. Dit schulp-visje opende ik, en nam het visje uyt zyn schulpjens, en het zelvige voor het vergroot glas gestelt hebbende, zag ik met verbaastheyt, de over groote meenigte van vaaten en werktuygen, waar mede zoo een kleyn schepsel versien is; dat by veele in geen agtinge werd genomen, en andere⁴²⁾ weder beweeren willen, en dat met domme mans kragt, dat zoo een wonderbaar schepsel, uyt slyk of zand zoude geteelt werden.

Wanneer ik quam te sien, op de darm van dit dierke, dat in verscheyde rondagtige bogten lag, zoo zag ik de materie in de darme, in zulke rondagtige bolletgens nevens den anderen¹²⁾, ende dat in de lengte van de darm leggen, en dat al vry lang, als of wy met onze bloote oogen, in de agterdarm⁴³⁾ van een Konyn, de ronde bolletgens zagen leggen, die als excrementen geloost werden⁴⁴⁾.

⁺In 't laast van de Maant February werden voor de eerste maal van het jaar Mosselen in onze Stad te koop gebragt, die ik hebbe laten koopen, ik ging aanstonts dezelvige ontledigen. Ik vond die zeer mager, en hoe ik zogt ik en konde het Eyer-nest niet ontdekken, en als ik al een Mossel quam aan te treffen, waar in ik my inbeelde⁴⁵⁾ eenige Eyeren te sien, zoo bevont ik die zoo ontstark, dat ik die niet uyt de Mossel konde nemen, of zy braken ontstukken, en vloeyen, als een witte vogt, nevens de stoffe daar die in lagen onder een⁴⁶⁾.

Deze observatien hervatten ik op verscheyde stonden, en dat twee dagen agter den anderen¹²⁾, dog met geen beter uytkomst, wat middelen ik ook in 't werk stelde, te meer, om dat ik geen gedagten hadde dat de Mosselen haar Eyeren al quyt waren.

Vorders quam ik te ontdekken de plaats daar de Mossel de excrementen loost, als ook mede de darm, die met een lange kromme bogt loopt.

Ik drukte de drek uyt de darm, die ik beschoude, en zag, dat die bestont uyt een aardagtige stoffe, vermengt met kleyne doorschijnende deeltgens, die

39) ten genoege, tot mijn tevredenheid.

40) zag ik een weynig teken, verbeeldende, zag ik iets dat geleek op.

41) leggen en gapen, liggen te gapen.
Uit deze beschrijving is onmogelijk op te maken van welk soort schelpdier L. hier eieren zag, zo hij al eieren waarnam. De schelpen worden niet in het eikapsel, maar tijdens het larvale stadium gevormd. [Gr.]

42) en andere, lees: en waarvan anderen.

12) agter (nevens, by) den anderen, achter (naast, bij) elkaar.

43) agterdarm, endeldarm.

44) Waarschijnlijk heeft L. de faeces van een of ander schelpdier waargenomen. [Gr.]

+ Ontleding van de mossel.

45) inbeelde, meende.

46) en vloeyen,... een, en vloeiden als wit vocht door elkaar, tezamen met de stof waarin ze lagen. De mossels die L. kocht stonden mogelijk op het punt hun zaad te storten. [Gr.]

12) agter (nevens, by) den anderen, achter (naast, bij) elkaar.

[p. 99]

In these little fishes not only was I assured to my satisfaction that I could see the Ovary, but I also saw that the Eggs had the same shape as the Shells in which the little fish lay, and I further saw something that resembled the opening of the little Shells when they are gaping a little.¹⁰⁾

After this I again got two little shell-fishes, which had been caught along with the Mussels, one of which was as small as the nail of a child's hand, while the little shells were very flat. I opened this little shell-fish and took the fish out of its shells, and when I had placed it before the magnifying glass, I was astonished to see the excessive number of vessels and organs with which so small a creature is provided, which is taken no notice of by many people, while others again maintain, and that with all the force of stupidity, that so wonderful a creature is generated from mud or sand.

When I observed the intestine of this little animal, which lay in several roundish curves, I saw the matter lying in the intestine in the form of such roundish globules alongside one another, in the length of the intestine, and this fairly long, as if we saw with the naked eye in the rectum of a Rabbit the round globules which are discharged as excrements.

⁺In the latter part of the Month of February Mussels were brought to our City to be offered for sale for the first time in the year; I ordered them to be bought and at once proceeded to dissect them. I found them very meagre, and however much I searched, I could not discover the Ovary. And even when I came across a Mussel in which I thought I saw a few Eggs, I found them so weak that I could not remove them from the Mussel but they broke into pieces and flowed together as a white fluid, along with the substance in which they lay¹¹⁾.

I resumed these observations at different moments, on two consecutive days, but with no better results, whatever the means I used, and the more because I did not think the Mussels had already got rid of their Eggs.

Furthermore I discovered the place where the Mussel discharges the excrements, and also the intestine, which forms a long bent curve.

I pressed the droppings out of the intestine; I examined them and saw that they consisted of an earthy substance mixed with small transparent parts,

10) From this description it cannot possibly be inferred which was the shell-fish whose eggs L. saw, if he did observe eggs at all. The shells are not formed in the egg capsule, but during the larval stage. [Gr.]

+ Dissection of the mussel.

11) The mussels bought by L. may have been in spawning condition. [Gr.]

[p. 100]

my voorquamen⁴⁷⁾, als of het stukjes van zant waren, zijnde wel duysent maal kleynder als een kleyn zantje⁴⁸⁾, dog in andere haar drek en konde ik die doorschynende deeltgens niet bekennen, ende daar benevens opende ik op verscheyde plaatsen de darm, en nam ook de stoffe, waar mede die gevolt was, uyt dezelve: als mede ontdekten ik een plaats, daar uyt ik een stoffe haalde, die met de stoffe uyt de darm over een quam, welke plaats ik oordeelde de maag te zyn.

Ik opende ook uyt verscheyde Mosselen de bloet-aders, en onder andere was 'er een welkers bloet rootagtig was, dit bloet bragt ik wat dun gespreyt van een, voor het vergroot glas, als wanneer het op eenige plaatsen, zoo een schoone geelagtige couluur vertoonde⁴⁹⁾, als eenig gout kan doen⁵⁰⁾.

Wanneer ik quam te aanschouwen de Baart van de Mossel, zoo bevont ik die niet alleen wonderlyk van maaksel, maar de beweeging van de zeer kleyne deelen, daar voor een gedeelte de Baart uyt bestaat, was zoo onbedenkelyk⁵¹⁾ groot, dat ik die niet genoeg kon beschouwen, en ten is met geen Menschen herssenen te begrijpen alle de beweegingen, die ik in een korte spatie van een zand groote⁵²⁾ quam te sien, als voor eenige jaren nog eens is verhaalt.

Als ik bezag de groote en dikke senuwen⁵³⁾, waar mede de Mossel was versien, en die gevest lagen⁵⁴⁾ aan de Schulp, als mede de senuwen, die geplaatst lagen, zeer na⁵⁵⁾ op die manier, als de ribbens in de dieren⁵⁶⁾, ende daar by dan aanschoude de over groote meenigte van vaaten, en andere deelen, waar mede een Mossel is versien, zoo konnen wy ons niet genoeg verwonderen over het konstig gebouw⁵⁷⁾ van een Mossel; en als wy de zaaken, die wy in een Mossel hebben gesien, konden 't huys brengen of een naam geven, en daar by een afteekening maken, ik en twijffel niet, of wy zouden zoodanigen konstigen, en doorwrogten werk, admireren boven veele Schepsels, ja zelfs zouden die geene, die nu willen beweeren, dat een Schulp-Vis van zelfs voortkomt, daar onder de Mossel de alder veragtste is, van haar gevoelen, beeld ik my in⁴⁵⁾, afstaan⁵⁸⁾, ende tot de waarheyt overgaan, namentlyk, dat zoo een volmaakt Schepsel, uyt geen verdervinge⁵⁹⁾, ofte van te samen stremminge⁶⁰⁾ van water, of slikken, kan gemaakt werden, maar alleen van zijns gelijken moet voortkomen.

47) die my voorquamen, die eruit zagen.

48) een kleyn zantje is 100-260 µ; duysent maal kleynder is dan 10-26 µ.

49) als wanneer het (...) vertoonde, en dan vertoonde het.

50) De door L. waargenomen bloet-aders zijn de afvoergangen van de geslachtsklieren, die gedurende een bepaald stadium in de ontwikkeling van het dier door caroteen oranje-rood gekleurd worden. [Gr.]

51) onbedenkelyk, ondenkbaar.

52) een zand groote is ongeveer 870 µ.

53) senuwen, hier: spieren.

54) gevest lagen, vast zaten.

55) zeer na, nagenoeg.

56) dieren, zoogdieren.

57) gebouw, bouw.

45) inbeelden, meende.

58) van haar gevoelen (...) afstaan, hun mening laten varen.

59) verdervinge, rotting, bederf.

60) te samen stremminge, samenklontering van kleine deeltjes.

[p. 101]

which looked as if they were little bits of sand¹²⁾, at least a thousand times smaller than a small grain of sand, but in the droppings of others I could not detect those transparent parts. I also opened the intestine in several places and likewise removed from it the stuff with which it was filled. I further discovered a place where I removed a substance which resembled the stuff from the intestine, and this place I thought was the stomach.

I also opened the blood arteries of several Mussels, and there was one among them whose blood was reddish. I placed this blood, somewhat thinly spread out, before the magnifying glass and then it showed in some places as beautiful a yellowish colour as any gold may do¹³⁾.

When I contemplated the Beard of the Mussel, I not only found its structure to be wonderful, but the movement of the very small parts of which the Beard partly consists was so inconceivably great that I could not look my fill at it, and no human brain can understand all the movements which I saw in a small space the size of a grain of sand¹⁴⁾, as was also related some years ago.

When I looked at the large and thick sinews with which the Mussel was provided and which were attached to the Shell, as well as the sinews which were located approximately in the same way as the ribs in mammals, and when I then saw the very large number of vessels and other parts with which a Mussel is provided, we cannot wonder enough at the ingenious structure of a Mussel. And if we could identify or name the things we have seen in a Mussel and make a drawing of them, I do not doubt that we should admire such an ingenious and elaborate work above many Creatures; nay, even those who now maintain that a Shell-Fish, among which the Mussel is the most despicable one, is generated spontaneously would, I think, give up their belief and accept the truth, viz. that so perfect a Creature cannot be made from putrefaction or from coagulation of water or mud, but must arise only from its equals.

12) A small grain of sand has a diameter of 100-260 µ; a thousand times smaller is therefore 10-26 µ.

13) The blood arteries observed by L. are the efferent ducts of the genital glands, which are coloured orange-red by carotene during a particular stage in the development of the animal. [Gr.]

14) A grain of sand has a diameter of about 870 µ.

[p. 102]

Dog alzoo onze meeninge⁶¹⁾ niet anders en is, als de voortteelinge te ontdekken, zoo veel ons mogelyk is, zoo zal ik tot de voortteelinge overgaan.

⁺In deze mijne verhaalde nasporingen ontrent de Mosselen, kome ik te sien, dat van de weynige Mosselen, die ik nog hadde, de eene minder, ende de andere meerder, van buytenen op de Schulp bezet, of begroeyt schenen te wesen met een stoffe, die zeer dun op de Schulp lag, en welke stoffe zeer vast op, of aan de Schulp of menbrane, die de Mossel-Schulp bekleet, was vereenigt.

Ik beschoude die stoffe door het vergroot glas, en zag, dat die deelen alle zeer na van een maaksel⁶²⁾ waren, en daar benevens, dat die in 't verbant⁶³⁾ nevens den anderen¹²⁾ lagen, en dat de menbrane van die deelen, als aan malkanderen vereenigt waren. Ik snede een gedeelte van die stoffe van de Schulp, en ik bragt die voor het vergroot glas, en zag doen, dat alle die nevens den anderen¹²⁾ leggende deelen, veel langer als breet waren, als mede, dat het eene eynde wat rond en breet was, daar⁶⁴⁾ het ander eynde wat spits toe liep, en te gelyk ook, dat veele van dezelvige de eene lange zijde krom gebogen, ende de andere zijde regt was.

In 't kort, veele van deze figuuren quamen met de gedaante van de Mossel over een, en ik beelde my in⁴⁵⁾, dat die niet alleen de Eyeren van de Mossel waren, maar ik zag ook, dat wanneer ik deze starke vliezen quam te breeken, ik wel verscheyde Eyeren buyten hare vliezen zag leggen, die over een quamen met de form van een Mossel, en wanneer ik zoo een ongeformeerde Mossel van malkanderen was separerende, zoo beelde ik my in, dat ik vaaten of senuwen quam te sien⁶⁵⁾.

Als ook mede zag ik al verscheyde Eyer-schillen of vliezen leggen, die ledig waren, die ik naderhant zag, of beter gezeyt mijn zelven inbeelde⁶⁶⁾, dat onvrugtbare Eyeren waren. Ende weder op een andere plaats zag ik Eyeren leggen, in de welke ik vast stelde, het geene⁶⁷⁾ ik quam te sien, ongeformeerde Mosselen waren, ende dat om de meenigvuldige vaaten, die ik quam te sien, en welke vaaten zoodanige figuur uyt maakten als een Mossel heeft⁶⁸⁾.

Deze Eyeren waren niet grooter als een gemeen schuyr-zant is⁵²⁾.

Wijders zag ik, dat na het scharpe of agter deel van de Mosselen, de Schulpen niet of zelden bezet waren, met de verhaalde Eyeren, de redenen hier van beelde ik my in, was, om dat wanneer de Mosselen haar Eyeren schieten, dat zy als dan met het platte of breede eynde fig: 1. ABCD. na om hoog geplaatst

61) meeninge, bedoeling.

+ ‘Eyeren’ (mosdiertjes) op de mosselschelp.

62) zeer na van een maaksel, vrijwel op dezelfde manier gebouwd.

63) in 't verbant, in afwisselende rijen, zoals metselstenen.

12) agter (nevens, by) den anderen, achter (naast, bij) elkaar.

12) agter (nevens, by) den anderen, achter (naast, bij) elkaar.

64) daar, terwijl.

45) inbeelde, meende.

65) Hier zag L. de tentakels van mosdiertjes. Zie aant. 68. [Gr.]

66) myn zelven inbeelde, dacht.

67) vast stelde, het geene, met stelligheid aannam, dat hetgeen.

68) L. hield bryozoën of mosdiertjes voor mosseleieren. Het was Job Baster die ze als mossel-diertjes herkende, zie zijn: Natuurkundige Uitspanningen behelzende eenige waarnemingen over sommige zee-planten en zee-insecten, benevens derzelven zaadhuisjes en eijernesten, 1762, Dl. 1, blz. 121-122. De mosdiertjes vormen een korstachtige laag op rotsen, schelpkleppen e.d., bestaande uit vele kleine hokjes (zoöecia) met in elk hokje één individu. De mond van elk dier is omgeven door een krans van tentakels bezet met trilharen, waarmee het zuurstof en voedsel uit het water naar zijn mond brengt. [Gr.]

52) een zand groote is ongeveer 870 µ.

[p. 103]

But since our intention is none other but to discover generation as well as possible, I will proceed to discuss generation.

⁺In these aforesaid researches of mine concerning the Mussels I perceived that among the few Mussels still available to me one appeared to be covered or overgrown more and another less on the outside of the Shell with a substance which lay on the Shell in a very thin layer and which was attached very firmly on or to the Shell or membrane covering the Mussel-Shell.

I examined that substance through the magnifying glass and saw that all those parts had practically the same structure, and that moreover they lay alongside one another in a regular arrangement and that the membranes of those parts were joined to each other as it were. I cut off part of that substance from the Shell and placed it before the magnifying glass, and then I saw that all those parts placed alongside one another were much longer than they were broad, and also that one end was somewhat round and broad, whilst the other end tapered somewhat, and at the same time also that in many of them one long side was curved and the other side straight.

Briefly, many of these figures resembled the shape of the Mussel and I thought not only that they were the Eggs of the Mussel, but when I broke these strong membranes, I also saw several Eggs lying outside their membranes, which Eggs resembled the shape of a Mussel; and when I separated such an unformed Mussel, I thought I saw vessels or sinews.¹⁵⁾

I also saw already several Egg-shells or membranes lying about which were empty; afterwards I saw, or rather I thought, that they were infertile Eggs. And in another place again I saw Eggs in which I firmly believed that what I saw were unformed Mussels, because of the numerous vessels I perceived, which vessels looked like those of a Mussel¹⁶⁾.

These Eggs were no bigger than a grain of common scouring sand¹⁴⁾.

Furthermore I saw that towards the sharp or rear part of the Mussels the Shells were seldom, if ever, covered with the said Eggs. I thought that the reason for this was that when the Mussels discharge their Eggs, they lie with⁺ the flat or broad end (Fig. 1: ABCD) directed upwards, A being near or on

+ ‘Eggs’ (bryozoans) on the shell of the mussel.

15) Here L. saw the tentacles of bryozoans. See note 16. [Gr.]

16) Here L. mistook bryozoans for mussel eggs. It was Job Baster who recognized them as bryozoans; see his: Natuurkundige Uitspanningen behelzende eenige waarnemingen over sommige zeeplanten en zee-insecten, benevens derzelven zaadhuisjes en eijernesten, 1762, Vol. 1, pp. 121-122. The bryozoans form a crusty layer on rocks, the valves of shells, and the like, consisting of a great many small zooecia, each containing one individual. The mouth of each animal is surrounded by a ring of tentacles covered with cilia, by means of which it brings oxygen and food from the water to its mouth. [Gr.]

14) A grain of sand has a diameter of about 870 µ.

+ fig. XII.

[p. 104]

leggen, en A. na⁶⁹⁾, of op de gront, om dat ik verscheyde maal ondervonden⁷⁰⁾ hebbe, dat wanneer de Mosselen gereynigt zyn, en men stelt die als dan onder water, en men werpt een hant met zout op dezelvige, dat in zulken geval, verscheyde Mosselen geplaatst leggen, als hier boven is gezeyt.

De Mosselen nu, dus⁷¹⁾ geplaatst zijnde, ende uyt het deel van de Mossel⁺ fig: 1. CD. de Eyeren loosende, zoo moet aan het laatst gezeyde deel van de Mossel, de Eyeren meer ontfangen werden, dan aan het verdere gedeelte van de Mossel-Schulp.

⁺Vorders zag ik, dat yder Mossel met een streng was versien, en dat deze streng, zoo als hy uyt de Mossel komt zig in 8. 10. 12. 15. en ook wel in 20. strengen verspreyde, ende dat yder streng van een byzondere⁷²⁾ lengte was, en alzoo ik zag, dat de Mosselen haar met deze strengen, niet alleen aan andere Mosselen vast hegten, maar dat zy haar ook vast hegten aan stukken van Schulpen en aan Schulp-visjens, die van haar soort niet en waren⁷³⁾.

Ik was begeerig om de vast hegtinge van yder streng te weten, die ik aanstonts ontdekten, want ik zag met verwondering, dat yder streng aan derzelver eynde, versien was met een platte dunne menbrane, die eenigsints na een ronte was hellende, ende dat deze platte dunne menbrane, op een Schulp van een andere Mossel, of ledige Schulp, zoo glat op de Schulp lag, (ende dat de streng die⁷⁴⁾ in 't midden van de menbrane geplaatst leyt) als of dezelve menbrane, daar net⁷⁵⁾ op geplakt was⁷⁶⁾.

Wanneer ik de streng wilde los trekken, zoo quam het veel maal te geschieden, dat zoodanigen streng (hoe wel hy zeer stark is, na⁷⁷⁾ desselfs dunte) eerder quam te breeken, als dat de platte dunne menbrane, zig van de Schulp liet aftrekken.

Dit siende, quam my te binnen, dat wanneer ik een jongen was, ik wel met een leertje heb leggen speelen, en welk leertje wy een trek-leertje noemden. Dit was een rond leertje ontrent van twee duym⁷⁸⁾ diameeters; in 't midden van zoodanig leertje maakten wy een kleyn gaatje, ende daar staken wy dan een toutje door, en voor het gaatje leyden wy een knoop, dit leertje door watert zijnde, drukten wy het glat op een ronde Key-steen, als wanneer wy dan met het toutje de Key-steen niet alleen konden optillen, maar daar ook mede voortliepen.

Gelyk de steen aan het leertje blijft hangen, eensdeels om de parsinge van

69) na, gericht naar.

70) ondervonden, bevonden, gezien.

71) dus, op deze wijze.

+ fig. XII.

+ De baard van de mossel.

72) byzondere, verschillende.

73) Op de redengevende bijzin die met alzoo ik zag begint, had als afsluiting moeten volgen: was ik begeerig... enz. In plaats daarvan heeft L. de bijzin geïsoleerd laten staan en heeft hij met Ik was begeerig een nieuw begin gemaakt.

74) die is overtollig.

75) net, nauwkeurig sluitend.

76) Deze strengen, byssusdraden, dienen om de mossel aan een bepaald substraat vast te hechten. Dit gebeurt door het vastkitten van het eindplaatje van een byssusdraad aan het substraat. [Gr.]

77) na, in verhouding tot.

78) Een duym is 2,61 cm.

[p. 105]

the ground, for I have found several times that when the Mussels have been cleaned and they are then placed under water and a handful of salt is thrown on to them, in such a case several Mussels will be placed in the position described above.

Now since the Mussels are placed in this way and discharge the Eggs from⁺ the part of the Mussel shown at CD in Fig. 1, more Eggs must be received at the latter part of the Mussel than in the other part of the Mussel-Shell.

⁺I further saw that each Mussel was provided with a filament and that this filament, as it comes from the Mussel, branches into 8, 10, 12, 15, and even 20 filaments, and that all the filaments had different lengths. And I also saw that by means of these filaments the Mussels attach themselves not only to other Mussels, but also to bits of Shells and to little Shell-fishes which are not of their own species.

I was eager to know the way in which each filament is attached, which I discovered at once, for I saw to my astonishment that each filament was provided at its end with a flat, thin membrane, which tended to be somewhat round, and that this flat, thin membrane laid so smoothly on the Shell of another Mussel or an empty Shell (and that the filament is placed in the middle of the membrane) as if the said membrane had been accurately stuck on to it¹⁷⁾.

When I wanted to pull off the filament, it often happened that this filament (although it is very strong, considering its thinness) broke rather than that the flat, thin membrane could be pulled off the Shell.

When I saw this, I recollected that as a boy I used to play with a piece of leather which we called a ‘pulling leather’. This was a round piece of leather with a diameter of about two inches¹⁸⁾. In the middle of this piece of leather we made a small hole and through this we then put a piece of string; and in front of the hole we made a knot. And when the piece of leather was soaked with water, we pressed it flat on a round Cobble, and then not only could we lift the Cobble by the string, but we also walked along with it.

Just as the cobble sticks to the piece of leather, on the one hand because

+ fig. XII.

+ The beard of the mussel.

17) These filaments, the byssus threads, serve to attach the mussel to a given substratum. This is effected by the end plates of a byssus thread being attached to the substratum. [Gr.]

18) An inch is 2.61 cm.

[p. 106]

de lugt, en ten anderen om dat tusschen de steen, en het leertje geen lugt nog water kan komen, zoo gaat het ook met het vast houden van de menbrane hier vooren verhaalt.

Ik hebbe goet gedagt de streng met zyn byzondere spranken⁷⁹⁾ aan te wijsen.

⁺Fig: 2. ABCDE. verbeelt een gedeelte van de streng, die aan A., daar die⁺ uyt de Schulp quam, is afgesneden. Ende in fig: 1. met BE. aangewesen. Ende⁺ fig: 2. FGHIK. desselfs spranken, die haar lengte maar voor een kleyn gedeelte werden vertoont. Ende met LM. wert aangewesen een korte streng met desselfs menbrane, als NOP. deze menbrane leyt met desselfs streng boven, even als of dezelvige geplaatst lag, op eenig Schulp of Mossel, en waar aan men niet alleen komt te sien de meenigte van deelen, die van de streng tot de menbrane overgaan, maar men komt ook te sien, dat de menbrane ontrent de streng een weynig verheven leyt.

Met QR. wert aangewesen een tweede streng, ende met STV. de menbrane van dezelvige, en welke menbrane met der zelver holte boven leyd contrarie de voorgaande menbrane.

Ik heb ook verscheyde maal gesien, dat deze holte zoo verre in de strengen gaan, als tot M. of R. en anders waren de strengen zeer vast geslooten.

Yder van deze strengen bestaan weder uyt een groot getal van uytnemende dunne deelen, die wy niet dan met de grootste verwondering⁸⁰⁾ hebben beschout, en nog meer, als wy ons zelven te binnen bragten de beweeginge, die zelfs de Mossel⁸¹⁾ niet alleen in yder streng hadde, maar ook dat dezelvige de menbrane moste glat en effen op de Schulpen konnen plaatsen, zoude de menbrane eenige vastigheyt hebben⁸²⁾.

Als wy onze gedagten verder laten gaan en vast stellen⁸³⁾, dat de Mosselen veel tijts onder water leggende, met het eynde, dat zy open doen, om hoog staan, ende dat haar Schulp, als zeer dun zijnde, met de Vis te samen, maar een weynig swaarder zyn, dan het water is, waar in zy gevoet werden, ende dat veele van deze Mosselen, met een laage ebbe droog leggen, als wanneer veele lugt tusschen haar Schulpen (beelt ik my in) in nemen, waar door zy dan ligter zyn, en by gevolg, met de ebbe Zee waart in, ofte met de vloet op het land zouden geworpen werden, waar door die dan zoude komen te vergaan⁸⁴⁾. Dog de voorsigtige⁸⁵⁾ Natuur, heeft hier in voorsien, en yder Mossel ingeschapen

79) byzondere spranken, verschillende vertakkingen.

+ fig. XIII.

+ fig. XII.

+ fig. XIII.

80) verwondering, bewondering.

81) zelfs de Mossel, de mossel zelf.

82) ⁺In fig. 2 zijn de byssusdraden en de eindplaatjes afgebeeld. De draden zijn echter nooit vertakt, en elke draad heeft een eigen eindplaatje. [Gr.]

+ fig. XIII.

83) vast stellen, als vaststaand aannemen.

84) Tot zover is de zin geheel afhankelijk van de voorwaardelijke bijzin waarmee L. begonnen is: Als wy onze gedagten verder laten gaan en vast stellen. De hoofdzin die hierop had moeten aansluiten, is evenwel achterwege gebleven. De bedoeling van de zin is echter wel duidelijk: het overeind staan van de mossel, het geringe gewicht en de lucht die ze bij eb in de schelp opnemen (als wanneer, hier: wanneer zij) en die het gewicht nog geringer maakt, zouden ten gevolge hebben, dat de mosselen met eb en vloed heen en weer gedreven zouden worden.

85) voorsigtige, voorzienige.

[p. 107]

of the pressure of the air and on the other hand because there cannot get either air or water between the cobble and the piece of leather, the same also happens when the membrane sticks to the shell as related above.

I thought it useful to show the filament with its various branches.

⁺Fig. 2. ABCDE illustrates a part of the filament, which has been cut off⁺ at A, where it emerged from the shell, and which is designated by BE in Fig. 1. And in Fig. 2, FGHIK designates its branches, only a short part of the length of which is shown. And by LM is designated a short filament with its membrane, viz. NOP. This membrane lies with its filament upwards, as if it were placed on a Shell or Mussel; and on it one perceives not only the numerous parts passing from the filament to the membrane, but one also perceives that near the filament the membrane is somewhat raised.

By QR is designated a second filament and by STV its membrane, which lies with its cavity upwards, contrary to the preceding membrane.

I have also seen several times that these cavities continue into the filaments as far as M or R; in other cases the filaments were very firmly closed.

Each of these filaments in turn consists of a great many extremely thin parts, which we contemplated only with the greatest admiration, and even more so when we bore in mind the movements that the Mussel itself was capable of with the aid of each filament, but also that it had to be able to place the membrane smoothly and evenly on the Shells if the membrane was to have any firm hold¹⁹⁾.

If we pursue our thoughts further, we shall assume for certain that the Mussels, which often lie under water, stand with the end which they open directed upwards; that the Shell, being very thin, together with the Fish, is only slightly heavier than the water in which they are nourished; and that many of these Mussels lie dry at a low ebb, in which case (I think) they take in much air between their Shells, as a result of which they are then lighter and consequently would be swept off to the Sea at low tide or to the land at high tide and thus would perish. But provident Nature has provided for this and created in every Mussel a filament, from which several branches sprout,

+ fig. XIII.

+ figs XII and XIII.

19) ⁺Fig. 2 shows the byssus threads and the end plates. The threads, however, are never branched, and each thread has its own end plate. [Gr.]

+ fig. XIII.

[p. 108]

een streng, uyt de welke verscheyde spranken⁷⁹⁾ komen, die yder met een byzonder⁸⁶⁾ werktuyg is voorsien, die ik hier vooren strengen met haar menbranen hebbe genoemt, waar mede zig de Mossel aan verscheyde zaaken, het zy aan ledige Schulpen, of ook aan malkanderen weten vast te hegten, daar door dezelvige behouden blyven.

Wanneer men voor de tweede maal Mosselen in onze Stad bragt, observeerde ik op nieuw niet alleen de Mosselen, maar ook de Eyeren, die op de Schulpen lagen, en na dat ik eenige van de Eyeren hadde ontstukken gebrooken, en die stoffe voor het gesigt bragt, zoo zag ik naakter⁸⁷⁾, als daar te vooren, verscheyde van de ingebeelde senuwen⁸⁸⁾.

Als ik voor de derde maal Mosselen hadde bekomen, zag ik die deelen, die ik voor senuwen aan zag, nog klaarder, en daar benevens konde ik bekennen⁸⁹⁾, dat de verbeelde⁹⁰⁾ senuwen in dikte waren toegenomen: en alzoo ik deze agt in getal zag, zoo ging ik daar op examineren de Mossel, en ik bevond dat die van binnen met agt groote senuwen was versien⁹¹⁾.

Ik hadde nu verscheyde Mosselen in twee distincte glasen, die met water gevolt waren, daar in ik zout geworpen hadde, op mijn Comptoir⁹²⁾ gestelt, daar in ik eenige Mosselen geworpen hadde, op dat ik, van dag tot dag, de Eyeren van de Mosselen zoude konnen besigtigen, om alzoo de volmaaktheyt van de Mossel in 't Ey, zoo veel my doenlyk was, na te spueren.

In dit doen en kon ik niet genoeg beschouwen de ongemeene nettigheyt⁹³⁾ waar in de Eyeren op veel plaatsen op de Schulp lagen. Ja zoodanig, als of die door Menschen handen in 't verbant⁶³⁾ geschikt lagen. Uyt welk gesigt ik my niet konde inbeelde¹⁹⁾, dat de Mosselen hare Eyeren overhoops⁹⁴⁾ waren uytschietende, als veele Visschen doen. Maar ik nam in gedagten, dat de Mosselen met een werktuyg mosten versien zyn, hetgeene zy uyt haar lighaam buyten de Schulp konden brengen, om⁹⁵⁾ de Eyeren op haar eyge Schulp, ofte ook wel op andere Schulpen zoude komen te plaatsen, gelyk wy sien, dat verscheyde kleyne vliegende Schepsels doen: die wanneer zy een Ey leggen, eerst een lang werktuyg uyt haar lighaam brengen, en uyt dat werktuyg het Ey brengen, als in een van mijne voorgaande Missiven ontrent de Mot aangewesen⁹⁶⁾.

Vorder ging ik weder de Mossel ontledigen, om te sien, of ik niet een werktuyg kon ontdekken, dat ik zoude oordeelen bequaam te zyn, om de Eyeren, uyt het lighaam van de Mossel, te plaatsen, op de Schulp.

79) byzondere spranken, verschillende vertakkingen.

86) byzonder, afzonderlijk, eigen.

87) naakter, duidelijker.

88) de ingebeelde senuwen, de strengen die naar mijn mening spieren waren. Zie ook aant. 53.

89) bekennen, zien.

90) verbeelde, vermeende.

91) L. ziet weer mosdiertjes, en gaat deze met mosselen vergelijken. Waarschijnlijk bedoelt hij met agt groote senuwen de posterior retractoren van de mossel. [Gr.]

92) Voor de inrichting van L.'s Comptoir zie Brief 26 [18] van 9 oktober 1676, Alle de Brieven, Dl. 2, blz. 78, aant. 38.

93) nettigheyt, ordelijkheid.

63) in 't verbant, in afwisselende rijen, zoals metselstenen.

19) (zich) inbeelden, voorstellen, indenken.

94) overhoops, door elkaar, ongeordend.

95) om, men leze: ‘opdat zij’.

96) L. verwijst hier naar Brief 119 [71] van 7 maart 1692, Alle de Brieven, Dl. 8, blz. 288.

[p. 109]

each of which is provided with its own organ, which I have called filaments with their membranes above and with the aid of which the Mussel manages to attach itself to various things, either to empty Shells or to each other, and thus they are preserved.

When Mussels were brought to our City for the second time, I again observed not only the Mussels, but also the Eggs that lay on the Shells, and after I had broken some of the Eggs to pieces and brought that substance before my eyes, I saw more clearly than before several of the parts I assumed to be sinews.

When I had got Mussels for the third time, I saw those parts which I took to be sinews more clearly still and moreover I could see that the supposed sinews had increased in thickness; and since I saw eight of them, I proceeded to examine the Mussel and found that it was provided with eight large sinews on the inside²⁰⁾.

I had now placed in my Study²¹⁾ several Mussels in two separate glass vessels, which were filled with water into which I had thrown salt. I had thrown a few Mussels [into this water] in order that I might be able to inspect the Eggs of the Mussels day by day so as to study the perfection of the Mussel in the Egg as best I could.

In this process I could not look my fill at the uncommon orderly arrangement of the Eggs in many places on the Shell; nay, it appeared as if they had been arranged in this orderly way by human hands. From this sight I could not imagine that the Mussels discharged their Eggs at haphazard, as many Fishes do. But I began to think that Mussels must be provided with an organ which they could thrust out of their body outside the Shell in order to place the Eggs on their own Shell or on other Shells, as we see several small flying Creatures doing, which, when they lay an Egg, first bring a long organ out of their body and produce the Egg from that organ, as described in one of my previous Letters about the Moth²²⁾.

Further I again proceeded to dissect the Mussel, to see whether I could not discover an organ which I should think capable of placing the Eggs, out of the body of the Mussel, on the Shell.

20) L. again sees bryozoans, and proceeds to compare them with mussels. By ‘eight large sinews’ he probably means the posterior retractors of the mussel. [Gr.]

21) For the lay-out of L.'s study, see Letter 26 [18] of 9 October 1676, Collected Letters, Vol. 2, p. 79, note 29.

22) L. is referring here to Letter 119 [71] of 7 March 1692, Collected Letters, Vol. 8, p. 289.

[p. 110]

⁺Ik hadde wel by geval⁹⁷⁾ een kleyn zeer helder lighaamtje in de Mossel ontdekt, maar ik en hadde geen bescheyt, nog de plaats⁹⁸⁾, waar et was leggende, tot die tijd toe niet konnen na speuren, dog nu zag ik, dat het lag in lengte gestrekt nevens den darm, daar de excrementen geloost werden: ende desselfs punct, of rondagtig deel lag zeer na nevens⁹⁹⁾ den uytgang van de excrementen. En alzoo¹⁰⁰⁾ ik voor dezen maar een stukje van dat deel hadde gesien, zoo konde ik het nu zonder breeken uyt de Mossel nemen, te meer, om dat het zelvige aan geen deele en was vereenigt, als¹⁰¹⁾ agter, daar het vast was, uyt welke ondervindinge ik my inbeelde¹⁰²⁾, dat de Mossel dit deel (dat zoo helder als glas was) zoo gemakkelyk uyt, en in, zyn lighaam konde voeren, als veele dieren haar mannelyk lid konnen doen.

⁺Fig: 3. WX. vertoont de groote van het verhaalde lighaamtje, zoo als het uyt een Mossel van gemeene¹⁰³⁾ groote is genomen. W. is het ronde eynde, en X. is het eynde, dat in 't lighaam heeft vast geweest, en welk laatste eynde wat zagter is, als het andere gedeelte, en daarom in 't droogen tot een weynig plattigheyt zig geset heeft. Deze lighaamtjes zyn doorgaans¹⁰⁴⁾ zoo helder, als of het zelfs glas was¹⁰⁵⁾, zonder dat ik eenige de minste holligheyt ofte openheyt daar aan hebbe konnen bekennen.

Of dit lighaams nu gemaakt is om Ey voor Ey van het Eyer-nest af te nemen, en in geschikte ordre¹⁰⁶⁾ op de Schulp te plaatsen, of dat het tot een ander gebruyk geschapen is, dat is my onbekent¹⁰⁷⁾. Het zy dan hoe het zy, ik heb zoodanige heldere deelen mede in tweederley kleyne Zee Schulp-visjens gevonden, dog in de laatste waren die grooter en starker.

Ik heb hier vooren gezeyt, dat ik my inbeelde te sien, de senuwen van de Mossel, in de Eyeren, dog als ik naderhand in mijne observatien continueerde, zoo ontdekten ik in plaats van agt senuwen, wel zestien zoodanige striemen aan de ongeformeerde mossel, die ik uyt een Ey hadde gedaan, en ik zag ook te gelyk, dat tusschen deze verbeelde⁹⁰⁾ senuwen, nog kleynder striemtjens gemaakt wierden, uyt welk gesigt ik quam te besluyten, dat het geen senuwen maar in der daat vaaten waren, die het beginsel¹⁰⁸⁾ van de Mossel-Schulp was, want zy lagen altemaal eene weg gestrekt, en quamen ook altemaal uyt een ende dezelve circulare ronte voort, welke vaaten ook dikst waren, daar dezelvige haar begin hadden, en haar eynden waren dunst, en een weynig verder van malkanderen gespreyt, daar de mossel dunst en breetst is, ook scheen het

+ De kristalsteel.

97) by geval, toevallig.

98) ik en hadde geen bescheyt, nog de plaats..., maar ik was er niet zeker van, en had ook de plaats....

99) zeer na nevens, vlak naast.

100) alzoo, hier: terwijl.

101) als, behalve.

102) uyt welke ondervindinge ik my inbeelde, op grond van welke bevinding ik van mening was.

+ fig. XIV.

103) gemeene, gewone.

104) doorgaans, overal.

105) of het zelfs glas was, alsof ze zelfs van glas waren.

106) in geschikte ordre, netjes gerangschikt.

107) L. nam de kristalsteel waar. Deze strekt zich bij een goed gevoede mossel uit van de maag tot aan de blinde darm. Het is een doorzichtige gelatineuze staaf, die enzymen bevat voor de spijsvertering. [Gr.]

90) verbeelde, vermeende.

108) het beginsel, de eerste aanleg.

[p. 111]

⁺I sometimes happened to discover a small, very clear member in the Mussel, but I was not sure about it, nor had I so far been able to trace the place where it lay. But now I saw that it extended lengthwise alongside the intestine from which the excrements are discharged. And its point or roundish part lay very close to the place of discharge of the excrements. And whilst previously I had seen only a little bit of that member, I could now remove it from the Mussel without breaking it, the more so because it was not attached anywhere except at the rear, where it was fixed, on the ground of which finding I thought that the Mussel could bring this member (which was as clear as glass)⁺ as easily out of and into its body as many animals can do with their male organ.

Fig. 3. WX shows the size of the said little member such as it has been removed from a Mussel of ordinary size. W is the round end and X is the end which was fixed in the body, which latter end is somewhat softer than the other part and accordingly has become somewhat flat as it dried. These little members are everywhere as clear as if they were glass, and I could not detect the slightest cavity or opening therein.

I do not know whether this member has been formed for the purpose of removing the Eggs one by one from the Ovary and arranging them neatly on the Shell or whether it has been created for some other purpose²³⁾. Be that as it may, I have also found such clear members in two species of small Sea Shell-fishes, but in the latter they were larger and stronger.

I have said above that I thought I saw the sinews of the Mussel in the Eggs, but when afterwards I continued my observations, I discovered, instead of eight sinews, at least sixteen of these filaments on the unformed mussel I had removed from an Egg, and I saw at the same time that between these supposed sinews even smaller filaments had been formed, a sight from which I concluded that they were not sinews, but in reality were vessels, which formed the first beginnings of the Mussel Shell, for they were all extended in the same direction and they also all emerged from one and the same circular place. These vessels were thickest where they began, and their ends were thinnest and slightly further apart where the mussel is thinnest and broadest. It also seemed

+ The crystalline style.

+ fig. XIV.

23) L. observed the crystalline style. In a well-fed mussel it extends from the stomach to the caecum. It is a translucent gelatinous rod, which contains enzymes for digestion. [Gr.]

[p. 112]

my toe, dat de buytenste vaaten een weynig korter waren, als de vaaten, die in 't midden lagen.

Na desen en quamen in eenige dagen geen Mosselen ins onse Stad te koop, dierhalven belasten ik, dat men tot Rotterdam Mosselen zoude koopen, om dat ik bekommert was, dat de jonge Mosselen uyt haar Eyeren mogten verhuysen, eer mijn genoegen daar ontrent was voldaan¹⁰⁹⁾.

Dog ik was in mijn meyninge bedrogen, want ik ondervond, dat de jonge Mosselen in haar Eyeren op verre na zoo niet en waren toegenomen¹¹⁰⁾, als ik my wel ingebeeld hadde.

⁺Ik hebbe goet gedagt eenige zeer weynige Eyeren, in zoodanige ordre, als die op de Mossel-Schulp lagen, voor het vergroot glas te stellen, ende dezelvige te laten afteykenen, om aan te toonen, hoe de Eyeren op de Schulp geplaatst leggen, ende geoordeelt, dat de onvrugtbare Eyeren, ofte daar in de ongeformeerde Mosselen doot lagen, daartoe dienstiger waren, dan de vrugbare¹¹¹⁾.

⁺Fig: 4. ABCDE. vertoont agt van de voor verhaalde Eyeren, waar aan men komt te sien, dat eenige van dezelvige hare eene zijde krommer is, als de andere zijde, in welke Eyeren, men nog eenigsints komt te sien, eenige vaaten, en striemen.

Ik hebbe op de Schulp van dese laatste Mosselen¹¹²⁾ meerder onvrugbare Eyeren gevonden, dan op de voorgaande Mosselen: en nam over zulks in gedagten, of niet wel veele Eyeren mogten onvrugtbaar werden, door het smijten en stooten van de Schulpen tegen malkanderen, te meer om dat de vrugtbare Eyeren zeer zagt zyn, en een weynig uytpuylende, en om die redenen, zeer ligt het begin¹¹³⁾ van de Mossel kan gequest werden: daar⁶⁴⁾ in tegendeel de Schorssen van de onvrugtbare Eyeren, zoo hard en brokkelyk zyn, dat se eer na steen dan na een Schors van een Mossel Ey gelijken¹¹⁴⁾.

Wanneer my te binnen quam dat de Kreeft, en Garnaat¹¹⁵⁾, haar Eyeren zoo lang by haar dragen, tot dat de Granaat in 't Ey zyn volmaaktheyt heeft. Zoo nam ik ook in gedagten¹¹⁶⁾, dat de Mosselen insgelijks haar Eyeren zoo lang op haar Schulp dragen, tot dat in haar Eyeren volmaakte¹¹⁷⁾ Mosselen zyn. Want zoo het anders waar, hoe zouden de Mosselen konnen voortteelen, en voornamentlyk, als wy gedenken, dat de Mosselen in 't midden van de Winter haar Eyeren leggen, en dat meest op ondiepe wateren, daar het slikken zyn. Want zoo de Mosselen haar eyeren niet op de Schulppen plaatsten, zouden

109) eer mijn genoegen daar ontrent was voldaan, voordat ik ze voldoende had kunnen beschouwen.

110) toegenomen, gegroeid.

+ Beschrijving van ‘Eyeren’.

111) L. zag hier een kolonie mosdiertjes, waarvan de dieren zich teruggetrokken hadden in hun zoöecia. [Gr.]

+ fig. XV.

112) dese laatste Mosselen, waarschijnlijk dus de mosselen uit Rotterdam.

113) het begin, de kiem.

64) daar, terwijl.

114) De kolonies bryozoën worden door een stevig skelet omgeven, waarvan L. dacht dat het een groep lege eikapsels van de mossel was. [Gr.]

115) Garnaat, garnaal. De vormen op -t zijn tegenwoordig, behalve in sommige dialekten, door de vorm op -l verdrongen. L. schreef uitvoerig over de ontwikkeling van de jonge garnaal in het ei in Brief 93 [51] van 10 juni 1686, Alle de Brieven, Dl. 6, blz. 100-110.

116) Deze zin vormt één geheel met de voorafgaande: ‘Toen begon ik ook te denken’.

117) volmaakte, volledig gebouwde.

[p. 113]

to me that the outermost vessels were a little shorter than the vessels lying in the middle.

Subsequently, for some days no Mussels were for sale in our City. I therefore gave orders that Mussels should be bought at Rotterdam, because I was afraid that the young Mussels might leave their Eggs before I could have studied them sufficiently.

But I was wrong, for I found that the young Mussels had not grown by any means as much in their Eggs as I had thought.

⁺I thought it useful to place a very few Eggs, arranged in the same way as on the Mussel Shell, before the magnifying glass and to have them depicted, in order to show how the Eggs are placed on the Shell, and I thought that the infertile Eggs, or those in which the unformed Mussels were dead, were more suitable for this purpose than the fertile ones.²⁴⁾

⁺Fig. 4. ABCDE shows eight of the aforesaid Eggs, on which it is perceived that in some of them one side is more curved than the other. In these Eggs one still faintly perceives some vessels and filaments.

On the Shells of the last-mentioned Mussels²⁵⁾ I found more infertile Eggs than on the preceding Mussels, and I therefore considered whether it might not be that many Eggs become infertile owing to the dashing and bumping of the Shells against one another, the more so because the fertile Eggs are very soft and bulge a little, and for that reason the germ of the Mussel may very easily be injured, whereas on the other hand the Cortices of the infertile Eggs are so hard and crusty that they resemble stone rather than the Cortex of a Mussel Egg²⁶⁾.

When I recollected that the Lobster and the Shrimp carry²⁷⁾ their Eggs until the Shrimp has become fully grown in the Egg, I also began to think that the Mussels likewise carry their Eggs on their Shell until there are fully grown Mussels in their Eggs. For if it were otherwise, how could the Mussels reproduce themselves, especially if we bear in mind that Mussels lay their Eggs in the middle of Winter, and that mostly in shallows, where there are mud-flats. For if the Mussels did not place their eggs on the Shells, they would not be

+ Description of ‘Eggs’.

24) L. here saw a colony of bryozoans, the individual animals of which had withdrawn into their zooecia. [Gr.]

+ fig. XV.

25) I.e. probably the mussels from Rotterdam.

26) The colonies of bryozoans are surrounded by a strong skeleton, which L. presumed to be a group of empty egg capsules of the mussel. [Gr.]

27) L. wrote at length about the development of the young shrimp in the egg in Letter 93 [51] of 10 June 1686, Collected Letters, Vol. 6, pp. 101-111.

[p. 114]

dezelvige niet met een gemeene ebbe of vloet¹¹⁸⁾ met slik overspoelt werden. Ik laat staan met de harde storm-winden weg gevoert werden, daar⁶⁴⁾ nu in tegendeel de eyeren op de Mossel vast sittende, ende de Mosselen haar¹¹⁹⁾ vast houdende, het zy aen malkanderen, of andere lighamen, die op de gront leggen, blyven veel eyeren behouden.

De ongeformeerde Mosselen nu in de eyeren zoo verre volmaakt zijnde, dat¹²⁰⁾ uyt de eyeren gestooten werden, op die tijd als het hart waeyt, stroomt, ebt, of vloeyt, konnen zeer ligt op de slikken gevoert werden, daar¹²¹⁾ in veel jaren geen Mosselen en zyn te vangen geweest.

Vorders heb ik agt genomen op de meenigvuldige Eyeren, waar mede de Schulpen van een Mossel beset zyn: ende na mijn rouwe calculatie¹²²⁾ geoordeelt, dat veele Mosselen yder meer dan met twee duysent Eyeren is beladen, ja ik heb wel Mosselen gesien, die ik oordeelde, dat een van dezelvige meer dan drie duysent Eyeren op haar Schulpen hadden.

Ik heb hier vooren gezeyt, dat de Mossel-Eyeren zoo groot zyn, als een gemeen schuyr zand⁵²⁾, dog alzoo het zand in het eene Lantschap veel grooter van kern is, als in het andere, zoo heb ik na mijn beste vermogen geoordeelt, dat zeven Mossel-Eyeren, die in de breete leggen, een vijftiende deel van de lengte van een duym breet uytmaken⁷⁸⁾: komt dan in de lengte van een duym breet 105. Eyeren, ende dat 60. Eyeren in de lengte leggende, mede een duym breet uytmaken: komt dan in een quadraat duym 6300. Eyeren.

Nu zyn de Eyeren niet dikker, dan die breet zyn, dat is dan, de Eyeren moeten 105. dik op malkanderen leggen, eer dezelvige een duym breet dikte zoude konnen uytmaken: komt dan 661500. Eyeren, die maar de groote van een lighamelijke duym¹²³⁾ uytmaken.

Zoo nu eenige honderde van Eyeren onder Schulp zand, of slijk lagen, die en zoude men immers niet konnen ontdekken, en nogtans zouden daar van Mosselen konnen van voortkomen¹²⁴⁾.

Op den 21. Maart quamen Mosselen in onse Stad, en daags daar aan, kreeg ik een kanne met Mosselen van Rotterdam, ik observeerde veele van deze Mosselen hare Eyeren, ende zag, dat dezelvige zoo verre waren toegenomen¹¹⁰⁾, dat ik aan eenige, dog zeer weynige van de Schepsels, beide de Schulpen my inbeelde al te konnen sien. Deze Mosselen waren zeer mager, ofte slegt van Vis, en wel voornamentlyk, die men in onze Stad hadde verkogt.

Gelijk ik hier vooren geseyt hebbe, dat op eenige Mosselen eyeren lagen, die onvrugtbaar waren, zoo zag ik nu veele Mosselen, die alle haar eyeren my toeschenen onvrugtbaar te zyn. Ik doorsogt dese verbeelde onvrugtbare eye-

118) met een gemeene ebbe of vloet, met de gewone eb- of vloedstroom.

64) daar, terwijl.

119) haar, zich.

120) dat, lees: dat zij.

121) daar, op plaatsen waar.

122) rouwe calculatie, ruwe schatting.

52) een zand groote is ongeveer 870 µ.

78) Een duym is 2,61 cm.

123) een lighamelijke duym, een kubieke duym, dus 17,78 cm³. Het WNT, Dl. 8 (1), 1904, geeft als oudste vindplaats een citaat uit 1740.

124) L. houdt het dus niet voor onmogelijk dat mosselen in zand of slijk geboren worden, gelijk Buonanni beweerde, maar hij verzet zich ertegen dat zij van zelfs zouden ontstaan (zie blz. 90).

110) toegenomen, gegroeid.

[p. 115]

covered with mud at a normal ebb or flow, let alone be carried off in hard gales, whilst on the contrary, because the eggs are firmly fixed on the Mussel and the Mussels stick either to one another or to other bodies lying on the bottom, many eggs are saved.

Now when the unformed Mussels have grown so much in the eggs that they are discharged from the eggs, they may very easily be carried to the mud-flats in times when there is a heavy wind, current, ebb or flow, in places where for many years past no Mussels could be caught.

Further I noted the numerous Eggs with which the Shells of a Mussel are covered; and on a rough estimate I thought that many Mussels are each loaded with more than two thousand Eggs; nay, I even saw Mussels where I thought that each of them had more than three thousand Eggs on its Shells.

I have said above that Mussel Eggs are the size of a grain of common scouring sand, but since the sand in one Region has a much larger grain than that in another, I estimated to the best of my ability that seven Mussel Eggs lying breadthwise make up one fifteenth of an inch. Thus, there are 105 Eggs in the length of one inch, and 60 Eggs lying lengthwise make up one inch, so that a square inch contains 6300 Eggs.

Now the Eggs are no thicker than they are broad, which means therefore that the Eggs must lie in a layer 105 thick before they could make up a thickness of one inch. Therefore 661,500 Eggs make up the size of only one cubic inch²⁸⁾.

Now if several hundreds of Eggs lay under Shell sand or mud, one would not indeed be able to discover them, and yet Mussels might be generated from them²⁹⁾.

On the 21st of March Mussels came into our City, and the next day I received a jar full of Mussels from Rotterdam. I observed the Eggs of many of these Mussels and saw that they had grown to the point where I thought I could already see both Shells on some, but very few, of the Creatures. The Fish of these Mussels was very meagre or poor, particularly of those which had been sold in our City.

Just as I said above that on some Mussels there lay eggs that were infertile, I now saw many Mussels all of whose eggs seemed to be infertile. I examined these supposed infertile eggs most accurately and I saw that in some of

28) A cubic inch is 17.78 cm³. The WNT, Vol. 8 (1), 1904 gives a quotation from 1740 as the earliest passage in which this is mentioned.

29) L. therefore does not consider it impossible that mussels are born in sand or mud, as Buonanni asserted, but he opposes the idea that they should be generated spontaneously (see p. 91).

[p. 116]

ren¹²⁵⁾ op het naeuwkuerigst, ende ik zag, dat in eenige van dezelvige ongeformeerde Mosselen lagen: waarom deese dierkens of visjens in haar ey doot lagen, en konde ik in 't eerst, de oorsaak daar van niet vroet werden. Maar als ik nu zag, dat veel Mosselen, die⁷⁴⁾ met eyeren beset waren, daar de ongeformeerde Mosselen in doot lagen; quam naderhand my te binnen, dat dit veroorsaakt was, om dat wy eenige dagen een Zuyde en Oostelijke wint, met droog weder hebbende gehad; die het water op onze kusten, of slikken zoo laag heeft gemaakt, dat veele Mosselen op de slikken hebben droog gelegen, de ongeformeerde Mosselen in haar eyeren leggende, en hebben de droogte niet konnen wederstaan, en dus in de eyeren gestorven¹²⁶⁾.

Ik hebbe hier vooren gezeyt, dat ik de ongeformeerde Mosselen uyt der zelver eyeren hebbe genomen, die ik ook goet gedagt hebbe te laten afteykenen, om aan te wijsen, de gedaante van dezelvige voor zoo veel de Plaatsnyder heeft konnen na volgen.

⁺Fig: 5. PG. vertoont een ongeformeerde Mossel, die uyt het ey is genomen, en in desselfs omwindsel of menbrane was leggende, en waar in men de striemen hier vooren verhaalt, niet eerder quam te sien, dan wanneer de meeste vogtige stoffe uyt dezelvige was weg gewasemt.

⁺Fig: 6. HIK. vertoont insgelijks een voor verhaalde Schepsel, welkers striemen of vaaten, die tusschen I. en K. werden aangewesen, in 't uytnemen van het ey, als zijnde ontbloot van desselfs menbrane, dus¹²⁷⁾ van malkanderen zyn gesepareert, en over zulks in den beginne, zoo als het uyt het ey was genomen, zig vertoonde¹²⁸⁾.

Sedert de voorgaande observatien, hebbe ik Mosselen uyt Zeeland laten ontbieden, ende alzoo dezelve daar mede¹²⁹⁾ niet te koop waren, om dat die onduegende¹³⁰⁾ van Vis zyn, zoo heeft men de Mosselen om my te voldoen laten vangen, in de welke ik wel eenige verandering hebbe komen te sien, maar zoodanig niet of ik hebbe meerder observatien moeten doen, al eer ik mijn zelven daar van hebbe konnen versekeren. En alzoo men tot my zeyde, dat het ontrent half Juny zal wesen, eer men weder Mosselen zal vangen om te verkopen, zoo heb ik mijne verdere observatien moeten staken.

Vorders hebbe ik op verscheyde tijden de Oesters doorsogt, ende mijn zelven ingebeelt te sien, een groote quantiteit van eyeren, waar van ik al eenige aanteekeningen hebbe gehouden; dog alzoo ik mijne observatien, door gebrek van Oesters, niet en hebbe konnen vervolgen, zoo hebbe ik de verhaalde aanteekeningen verworpen¹³¹⁾.

⁺Wijders heb ik van eenige Mossel-Schulpen afgenomen, de knobbelagtige deelen, die op de eene Mossel in meenigte, op de Schulpen vast sitten, en op

125) dese verbeelde onvrugtbare eyeren, deze eieren, die, naar ik meende, onvruchtbaar waren.

74) die is overtollig.

126) Het is niet verrassend, dat de mosdiertjes aan lucht blootgesteld snel sterven. De mossel zelf kan 's winters buiten het water 5 tot 6 dagen in leven blijven. [Gr.]

+ fig. XVI.

+ fig. XVII.

127) als... membrane, omdat ze van hun membraan ontdaan zijn; dus, op deze wijze.

128) ⁺In fig. 5 en fig. 6 is een bryozoë buiten het zoöecium afgebeeld. P en IK zijn tentakels. [Gr.]

+ fig. XVI en XVII.

129) mede, ook.

130) onduegende, ondeugdelijk, slecht.

131) verworpen, weggegooid.

+ De zeepok.

[p. 117]

them there lay unformed Mussels. At first I could not understand why these little animals or fishes lay dead in their eggs. But when I saw that in many Mussels that were covered with eggs the unformed Mussels lay dead, it occurred to me afterwards that this had been caused by the fact that, because for some days past we have had a Southerly and Easterly wind with dry weather, which has lowered the water on our shores or mud-flats so much that many Mussels lay dry on the mud-flats, the unformed Mussels lying in their eggs have not been able to endure the drought and thus died in the eggs³⁰⁾.

I have said above that I removed the unformed Mussels from their eggs. I also thought it useful to have them depicted, in order to show their shape in so far as the Engraver was able to draw them.

⁺Fig. 5. PG shows an unformed Mussel which has been removed from the egg and which lay in its envelope or membrane, and in which the aforesaid filaments were not perceived until most of the moisture had evaporated therefrom.

⁺Fig. 6. HIK likewise shows a Creature as described above. As the egg was emptied, which was then deprived of its membrane, the filaments or vessels were separated from each other. These separated filaments or vessels are designated between I and K, at least such as they showed themselves originally, when the Creature had just been removed from the egg³¹⁾.

Since the preceding observations I ordered Mussels from Zeeland, and as they were not for sale there either, because their Fish was unsound, the people there, to please me, had the Mussels caught. I did see some change in them; however, not so much but I had to make several observations before I could be sure of it. And since I was told that it will be about the middle of June before Mussels are caught again to be offered for sale, I had to stop my further observations.

Further I examined Oysters at different times and thought I saw a large quantity of eggs, about which I already made some notes. But since, for lack of Oysters, I have not been able to continue my observations, I discarded the said notes.

⁺I further removed from some Mussel Shells the gnarled parts which are attached to the Shells of one Mussel in large numbers, whilst none are found

30) It is not surprising that the bryozoans will soon die when exposed to the air. The mussel itself will live for 5 to 6 days out of the water in winter. [Gr.]

+ fig. XVI.

+ fig. XVII.

31) ⁺Figs 5 and 6 show a bryozoan outside the zooecium. P. and IK are tentacles. [Gr.]

+ figs XVI and XVII.

+ The barnacle.

[p. 118]

andere Mosselen geen gevonden werden, welke deelen ook, op eenige¹³²⁾ Oester-Schulpen zoodanig wel gevonden werden, dat ik 'er wel vijftig op een Oester-Schulp hebbe getelt, die by den gemeenen Man Pokken genaamt werden¹³³⁾.

Deze zoo genoemde Pokken, werden by veele alleen maar voor uytwassen van de Schulpen aangesien. Dog wanneer een naeuwkuerig oog die examineert, zal¹³⁴⁾ bevinden, dat het geen uytwassen, maar in der daat Visjens¹³⁵⁾ zyn, die haar gevest hebben op de Mossel en Oester-Schulpen, daar zy van tijd, tot tijd¹³⁶⁾, in groote zyn toenemende, zoodanig dat ik 'er een op een Oude Mossel gesien hebbe, die desselfs gront¹³⁷⁾ wel drie quart van een duym⁷⁸⁾ tot zyn middel-lijn hadde, en op welke zoo genoemde Pok-Vis weder verscheyde kleyne Pok-visjens van byzondere⁷²⁾ grootheden zaaten.

Deze visjens waren in haar Schulpjens, die men een Pok noemt, op verscheyde plaatsen aan haar Schulpjens vast.

Gelijk¹³⁸⁾ nu de oesters, en Mosselen, wanneer zy voetsel ontfangen, met haar Schulpen wat van den anderen¹³⁹⁾ zijn leggende, zoo zijn deze Pok-visjens rondomme zeer vast geslooten, uytgesondert, dat boven in de zoo genoemde Pok een opening is, waar in twee langagtige kleyne Schulpjens leggen, die niet aan de Schulp, de Pok genoemt, maar aan het visje vast zyn, die openheyt konnen als toesluyten. Deze Schulp-deeltjens hebben twee regte sijden, die zeer net⁷⁵⁾ tegen malkanderen leggen, ende de andere sijden zijn rondagtig, lopende de eynden spits toe¹⁴⁰⁾.

Als ik eenige Mosselen in zout water hadde geleyt, daar dese Pok-Visjens op haar Schulpen waren, zag ik, dat de Pok-Visjens uyt haar opening, voor een kleyn gedeelte bragten, de hier vooren verhaalde kleyne Schulp-deelen, ende dat met twee der selver spitse eynden, ende dat zoo wijt van malkanderen, als de rugge van een gemeen Mes dik is.

Wanneer ik met een kleyne naalde, zeer zagt aan de verhaalde kleyne Schulp deelen quam te raken, zag ik doorgaans⁷⁾, dat het Pok-Visje niet alleen de Schulp-deeltjens toesloot, maar het haalde ook de Schulpjens binnewaart in de Pok, en sloot alsoo de Pok toe. Dit leven van de Pok-Visjens duurde by my maar twee dagen. Dog hoe lang de Mosselen al uyt het water geweest hadden, eer ik die hadde bekomen, dat is my onbekent.

132) eenige, sommige.

133) L. doelt hier op zeepokken, schaaldieren behorend tot de onderklasse der rankpotigen (Cirripedia), welke veelvuldig gevonden worden op mosselschelpen. Het dier heeft een sedentaire leefwijze en wordt omgeven door een stevig, kalkachtig omhulsel, bestaande uit een aantal schaalstukken. Aan de bovenzijde bevinden zich vier skeletplaatjes die scharnieren om de opening, waardoor de zeepok met behulp van enige van zijn zes paar rankpoten (cirri) zuurstof en voedsel uit het zeewater haalt. [Gr.]

134) zal, lees: zal dit.

135) Visjens, hier: schaaldiertjes.

136) van tijd, tot tijd, geleidelijk.

137) die desselfs gront, waarvan het grondvlak.
De gewone zeepok (Balanus balanoides [L.]) wordt tot 5 cm groot. [Gr.]

78) Een duym is 2,61 cm.

72) byzondere, verschillende.

138) Gelijk, terwijl.

139) wat van den anderen, een beetje geopend.

75) net, nauwkeurig sluitend.

140) L. beschrijft hier de scharnierende sluitplaatjes. [Gr.]

7) doorgaans, altijd; men leze: ‘en aan wie altijd’.

[p. 119]

on other Mussels. These parts are also found on some Oyster Shells in such quantities that I counted at least fifty on one Oyster Shell; they are called Barnacles by the common man³²⁾.

These so-called Barnacles are considered by many people to be mere processes of the Shells. But when one examines them accurately, one will find that they are not processes, but in reality are little Fishes which have settled on the Mussel and Oyster Shells, where they gradually increase in size, so that on an old Mussel I saw one whose base had a diameter of at least three quarters of an inch³³⁾, on which so-called Barnacle in turn there were several small Barnacles of different sizes.

These little fishes in their little Shells, which are called Barnacles, were attached to their Shells in several places.

Now whilst oysters and Mussels, when they receive food, lie with their Shells somewhat apart, these little Barnacles are very firmly closed all round, except that in the upper part of the so-called Barnacle there is an opening, in which there are two rather elongated small Shells, which are not attached to the Shell called the Barnacle, but to the little fish and can as it were shut that opening. These little Shell halves have two straight sides, lying very close against each other, and the other sides are somewhat round, with the ends tapering³⁴⁾.

When I had laid some Mussels in salt water, on the Shells of which Mussels these Barnacles were present, I saw that the Barnacles brought the aforesaid small Shell halves a short distance out of the opening, and this with two of their pointed ends and as far apart as the back of an ordinary Knife is thick.

When I touched the said small Shell halves very gently with a small needle, I invariably saw that the Barnacle not only shut the little Shell halves, but it also retracted the little Shells into the Barnacle and thus shut the Barnacle. The life of the little Barnacles lasted only two days with me. But I do not know how long the Mussels had already been out of the water before I received them.

32) L. alludes here to barnacles, crustaceans belonging to the sub-class of the Cirripedia, which are frequently found on mussel shells. The animal has a sedentary mode of existence and is protected by a strong calcified shell consisting of several pieces. At the top there are six skeletal plates pivoting about the opening through which the barnacle draws oxygen and food from the sea-water with the aid of some of its six pairs of cirri. [Gr.]

33) The common barnacle Balanus balanoides (L.) grows to a size of up to 5 cm. [Gr.]

34) Here L. describes the pivoting closing plates. [Gr.]

[p. 120]

Ik hebbe veelmaal de Visjens uyt haar Schulpjens, anders Pok geseyt, zoo zagt genomen, als het my doenlijk was, ende deselvige van een gespreyt, ende als dan voor het vergroot-glas gebragt, en moet zeggen, dat wy noyt eenig Vis met ons bloote oog hebben beschout, aan de welke wy zoo een konstig maaksel hebben gesien, als in dese Visjens my voorquam¹⁴¹⁾. Dierhalven heb ik voorgenomen, voor het meerendeel, zoo een Visje te laten afteykenen.

⁺Fig: 1. ABCD. vertoont een Mossel, en met F. werd aangewesen een van de twee Schulpen van een Visje, zoo als die op de Schulpen van een Mossel geplaatst zijn, en welk Visjen een Pok van een Mossel genaamt werd.

Dit Visje zijn uytnemende maaksel en kan den Teykenaar zoo niet voor de oogen stellen, als het wel inder daat is, om dat het zijn nette figuur¹⁴²⁾ verliest, als de vogtige stoffe uyt desselfs lighaam wegwasemt; ten anderen, leggen de deelen van desselfs lighaam zoo geschikt¹⁴³⁾ in malkanderen, dat wanneer ik die uyt een kome te doen, veelmaal het eene ofte het andere kome te breeken.

Dit Visje is ook versien met een Eyer-nest; dat uyt een groote meenigte van Eyeren bestaat, die ook met de minste wegdroogende vogt, zoo ongeschikt¹⁴⁴⁾ in malkanderen krimpen, dat men gans geen bescheyt daar van komt te sien¹⁴⁵⁾.

⁺Fig: 7. ABCDE. vertoont het lighaam van het Visje, ende met EF. werd aangewesen een van de twaelf werktuygen, waar mede het Visje versien is, behalven de werktuygen KLM. NO. ende PQR.¹⁴⁶⁾.

Alle welke werktuygen in een ronte toegebogen, ofte ommegekrult in malkanderen leggen, zoo dat men van alle die zaken, geen bescheyt komt te sien, ten zy men deselvige seer sagt uit malkanderen weet te doen.

⁺Ik heb hier vooren geseyt, dat de Eyeren van dese Pok-Visjens, zoo onstark ofte zagt waren, dat deselvige door de wegwasemende vogt, zoo in een droogden, dat die dan niet te bekennen¹⁴⁷⁾ waren, dierhalven nam ik voor dese Pokken een weynig te kooken, als wanneer¹⁴⁸⁾ die zoo hard waren, dat die niet in een stremden, maar yder haar figuur zoo waren behoudende, dat den Teykenaar deselvige zoo distinct heeft konnen zien, als die hier geteykent zyn, en⁺ hier in figuur 7. met GHI. werden aangewesen¹⁴⁹⁾. Dog ik heb maar een weynig van deselvige laten afteykenen, want by aldien ik alle de Eyeren, die rondomme het lighaam ABC. lagen, hadde laten afteykenen, zoo zoude het getal wel tien maal meer zyn geweest. Het is my ook wel te vooren gekomen, dat

141) als (...) my voorquam, als ik (...) zag.

+ fig. XII.

142) zijn nette figuur, zijn mooie vorm.

143) zoo geschikt, precies aansluitend.

144) ongeschikt, onordelijk, zonder enige schikking.

145) dat men gans geen bescheyt daarvan komt te sien, dat men er niets meer van onderscheiden kan.

+ fig. XX.

146) ⁺In fig. 7 is de zeepok afgebeeld buiten zijn beschermende schaal. ABCDE is de maag; EF is een van zijn twaalf rankpoten; PQR is de penis. De zeepok is, evenals de meeste van de vertegenwoordigers van de onderklasse rankpotigen, hermafrodiet. [Gr.]

+ fig. XX.

+ Eieren van de zeepok.

147) bekennen, onderscheiden.

148) als wanneer, omdat dan.

+ fig. XX.

149) ⁺GHI zijn de eieren van de zeepok, de ovaria zijn door L. niet afgebeeld. Het koken van de eieren om ze gemakkelijker te kunnen hanteren is tegenwoordig een algemeen aanvaarde techniek. [Gr.]

+ fig. XX.

[p. 121]

I frequently removed the little Fishes as gently as I could from their little Shells or Barnacles, spread them out, and then placed them before the magnifying glass; and I am bound to say that we never saw with the naked eye any Fish on which we saw so ingenious a structure as I saw in these little Fishes. For that reason I resolved to have the greater part of such a little Fish depicted.

⁺Fig. 1. ABCD shows a Mussel, and by F is designated one of the two Shells of a little Fish such as they are placed on the Shells of a Mussel, which little Fish is called a Barnacle of a Mussel.

The Draughtsman cannot depict the excellent structure of this little Fish as it is in reality because it loses its beautiful shape when the moisture evaporates from its body. Moreover, the parts of its body fit so closely together that when I take them apart, I often break one or the other of them.

This little Fish is also provided with an Ovary consisting of a great many Eggs, which, even when the least moisture has evaporated, shrink together in such a disorderly way that one can no longer distinguish anything.

⁺Fig. 7. ABCDE shows the body of the little Fish, and by EF is designated one of the twelve organs with which the little Fish is provided, apart from the organs KLM, NO, and PQR³⁵⁾.

All these organs lie bent or curled up in a circle, so that one cannot distinguish all those things unless one manages to take them very gently apart.

⁺I have said above that the Eggs of these Barnacles were so weak or soft that they dried up to such an extent owing to the evaporation of the moisture that they could not be distinguished. I therefore resolved to boil these Barnacles a little, and then they were so hard that they did not coagulate, but all retained their shape so well that the Draughtsman was able to see them as distinctly as⁺ they are depicted here, as designated by GHI in Fig. 7³⁶⁾. But I had only a small quantity of them depicted, for if I had had all the Eggs lying round the body ABC depicted, their number would have been at least ten times greater. I also saw sometimes that these Eggs were attached to a membrane in such a

+ fig. XII.

+ fig. XX.

35) ⁺Fig. 7 shows the barnacle outside its protective shell. ABCDE is the stomach; EF is one of its twelve cirri; PQR is the penis. Like most of the representatives of the sub-class of Cirripedia, the barnacle is hermaphroditic. [Gr.]

+ fig. XX.

+ Eggs of the barnacle.

+ fig. XX.

36) GHI are the eggs of the barnacle; the ovaria are not shown by L. The boiling of the eggs to facilitate handling is nowadays a generally applied technique. [Gr.]

[p. 122]

dese Eyeren in zoo een nette ordre¹⁵⁰⁾ by malkanderen, aan een menbrane vast lagen, dat het een playsier was die te aanschouwen. En na alle aparentie zal nog yder Ey aan een bloet-vaatje zijn vast geweest, waar door het zijn grootmakinge heeft ontfangen, dat my onmogelijk was na te speuren.

Ontrent veertien dagen na de verhaalde observatien, nam ik weder Eyeren uyt de soogenoemde Pok-Vis, als wanneer ik quam te sien, dat in yder Ey, een rond lighaamtje lag, zeer na verbeeldende¹⁵¹⁾ als of het een doyr van een Ey was¹⁵²⁾.

Vorders bestond yder Ey, uyt een groote meenigte van groote en kleyne ronde bolletjens, gelijk ik doorgaans⁷⁾ ondervonden heb, dat alle Eyeren, of wel der selver doyren bestaan.

Dit dierken heb ik alleen laten afteykenen, om die geene, die als nog met domme kragt willen staande houden, dat uyt bederf een levend Schepsel kan voortkomen, te overtuygen, en aan te wijsen het wonderlijke maaksel, van zoo een kleyn veragt Visje, dat de duysentste Mensch niet en weet¹⁵³⁾, dat in de Werelt is, behalven nog veel meer verwonderens waardige¹⁵⁴⁾ vaaten, senuwen, en werktuygen, die men in zoo een kleyn Schepsel komt te sien, als het eerst¹⁵⁵⁾ uyt zyn Schulpje is genomen, of dat de deelen van het lighaam nog vogtig zyn.

Wijders heb ik ook ontledigt verscheyde Pok-Visjens, in de welke ik geen Eyeren en vond, en welke laatste ik oordeelde, dat van het Mannelijk geslagt waren¹⁴⁶⁾.

⁺Ik hebbe levende Garnaat laten koopen, alleen om te sien, of ik onder de ruygte¹⁵⁶⁾, die veeltijts onder¹⁵⁷⁾ de Garnaat leyt, niet yets zoude komen te sien, het geene my mogt behagen, ontrent de voortteelinge van de Schulp-Visjens, dog ik en vond daar ontrent niet het geene noterens waardig was, als een kleyn Visje, dat niet grooter was, als een gemeene¹⁰³⁾ Garnaad, welk Visje ik tusschen mijn vingeren nam, om de buyk op te snijden, en te sien of het Hom ofte Kuyt zoude in hebben, in welk doen, ik zag, dat met een weynig drukkinge, by de plaats, daar de excrementen geloost werden, een zeer weynig vogtige stoffe uyt het lighaam quam, die ik aanstonts daar of nam, en het zelvige voor het vergroot-glas brengende, zag ik, dat het verscheyde Visjens waren, die nevens den anderen¹²⁾ haar stark beweegden, om voort te swemmen, dog terwijl¹⁵⁸⁾ haar de vogtigheyt ontbrak, en konden deselvige niet voortkomen, hebbende yder zeer na de gedaante van de Moeder, maar verschillende in groote,

150) nette ordre, fraaie schikking.

151) zeer na verbeeldende, er ongeveer uitziende.

152) Waarschijnlijk heeft L. hier inderdaad de dooierzak waargenomen. [Gr.]

7) doorgaans, altijd; men leze: ‘en aan wie altijd’.

153) dat de duysentste Mensch niet en weet, waarvan niet een op de duizend mensen weet.

154) verwonderens waardige, bewonderenswaardige.

155) eerst, pas.

146) ⁺In fig. 7 is de zeepok afgebeeld buiten zijn beschermende schaal. ABCDE is de maag; EF is een van zijn twaalf rankpoten; PQR is de penis. De zeepok is, evenals de meeste van de vertegenwoordigers van de onderklasse rankpotigen, hermafrodiet. [Gr.]

+ fig. XX.

+ Larven van de garnaal.

156) ruygte, rommel.

157) onder, tussen.

103) gemeene, gewone.

12) agter (nevens, by) den anderen, achter (naast, bij) elkaar.

158) terwijl, aangezien.

[p. 123]

beautiful arrangement that it was a pleasure to behold them. And to all appearance each Egg will also have been attached to a little blood vessel, from which it received its nourishment for its growth, but it was impossible for me to detect this.

About a fortnight after the said observations I again removed Eggs from the so-called Barnacle, and then I perceived that in each Egg there was a round little body, which looked almost as if it were the yolk of an Egg³⁷⁾.

Furthermore each Egg consisted of a great many large and small globules, such as I have always found all Eggs or their yolks to consist of.

I only had this little animal depicted in order to convince those who still maintain with all the force of ignorance that a living Creature can be generated from putrefaction and to show the wonderful structure of so small and despicable a Fish, of which not one Man in a thousand knows that it exists in the World, apart from a great many more admirable vessels, sinews, and organs which one perceives in so small a Creature when it has just been taken from its little Shell or when the parts of the body are still moist.

Furthermore I also dissected several little Barnacles, in which I found no Eggs and which I thought were of the male sex.

⁺I ordered live Shrimps to be bought, merely in order to find whether I should not perceive in the rubbish usually lying among the Shrimps something that might please me, concerning the generation of the little Shell-Fishes, but I did not find anything noteworthy, except a small Fish that was no larger than an ordinary Shrimp, which little Fish I took between my fingers to cut up the abdomen and to see whether it contained soft or hard roe. When I did this, I saw that, when I pressed a little in the place where the excrements are discharged, a very small amount of moisture came out of the body, which I took away at once, and when I brought it before the magnifying glass, I saw that it consisted of several little Fishes, which moved briskly alongside one another, wanting to swim, but since the moisture was lacking, they could not make headway. Each of them had approximately the shape of the Mother,

37) Probably L. actually observed the yolksac here. [Gr.]

+ Larvae of the shrimp.

[p. 124]

hebbende yder twee zeer nette¹⁵⁹⁾ ronde oogen, die zeer klaar en naakt te bekennen waren¹⁶⁰⁾.

Als ik beschoude de Oogen van het eerste Visje, verbeelden het zoo een blinkent groen¹⁶¹⁾, als men met Oogen zoude konnen aanschouwen, en alsoo mijn gedagten meest liepen, op het Cristaline lighaam¹⁶²⁾, dat in de Oogen is, zoo haalden ik het zelvige uyt het Oog, en ik stelde het voor het vergroot-glas, en ik zag met groot vermaak door het vergroot-glas, en te gelyk door het Cristaline lighaam, niet alleen de Huysen het onderste boven, maar ik zag ook de Menschen, die op straat gingen, hoe kleyn datse ook presenteerden, alle met de voeten om hoog voortgaan, ja dat meer is, ik konde de Couluur van haar klederen bekennen¹⁶³⁾. Met dit gesigt, bleek my ook de overgroote nettigheyt¹⁶⁴⁾, van dit kleyne Cristaline lighaamtje, welkers axe ontrent zoo groot was, als twee axen van een grof zand¹⁶⁵⁾.

By dit voorval¹⁶⁶⁾ van levende Garnaat te hebben, beschoude ik weder de de Hoornen¹⁶⁷⁾ van de Garnaat, en zag met groot vermaak, weder de loop van het bloet in de Hoornen, en dat zoo naakt⁸⁷⁾, dat ik niet en tragte de loop in andere deelen van het lighaam te sien.

Alhoewel my bekent is, dat 'er verscheyde Vliegen¹⁶⁸⁾ door het vergrootglas zyn afgebeelt, en waar in de Oogen voornamentlyk^a) werden aangewesen, dog met die volmaaktheyt niet, die men in 't Oog van een Vlieg komt te sien¹⁶⁹⁾.

Ik hebbe veelmaal, en op verscheyde tijden, en ook van bysondere⁷²⁾ vliegende Schepsels, de Oogen afgesneden, alleen om het vermaak, dat ik hadde, deselvige te beschouwen.

⁺Ik hebbe dan in de voorledene Somer op nieuw genomen het vliegende Schepsel, dat wy een Rombout noemen, en andere weder het den naam van Puyste-byter geven¹⁷⁰⁾.

Van dit Dierke heb ik de Oogen afgesneden, ende dezelvige op een schoon papier geleyt, ende als doen met een kleyn pinceeltje, met schoon regenwater

159) nette, zuiver.

160) L. bevrijdde de zoea-larven van de garnaal door zo op het abdomen van een vrouwtje met rijpe eieren te drukken, dat deze barstten. De ogen van de zoea-larve zijn erg opvallend. [Gr.]

161) verbeelden het zoo een blinkent groen, zag het er zo glanzend groen uit.

162) Cristaline lighaam, ooglens.

163) L. heeft eerder over ooglenzen geschreven in de Brieven 11 [6] van 7 september 1674, Alle de Brieven, Dl. 1, blz. 138-142, 146, van de koe; 80 [41] van 14 april 1684, idem, Dl. 4, blz. 210-232, van runderen, hazen, konijnen, vissen en vogels; 81 [42] van 25 juli 1684, idem, Dl. 4, blz. 280, van de mens; 88 [47] van 12 oktober 1685, idem, Dl. 5, blz. 320, van het paard; en 122 [74] van 12 augustus 1692, idem, Dl. 9, blz. 78. Zie ook Zeeman's artikel Van Leeuwenhoek en de oogheelkunde, in Alle de Brieven, Dl. 4, blz. 300-306. [He.]

164) de overgroote nettigheyt, de volmaaktheid.

165) Een grof zand is 870 ¸.

166) By dit voorval, bij deze gelegenheid.

167) Hoornen, antennen. Zie ook Brief 112 van 12 januari 1689, Alle de Brieven, Dl. 8, blz. 108.

87) naakter, duidelijker.

168) Vliegen, vliegende insekten.

a) A: voornametlyk

169) De hoofdzin ontbreekt, maar waarschijnlijk vormt deze zin één geheel met de volgende. Men leze dus achter sien een komma en vervolge: hebbe ik veelmaal.

72) byzondere, verschillende.

+ Oog van de libel.

170) Rombout, Puyste-byter, libel.

[p. 125]

but they had different sizes; each of them had two very truly round eyes, which could be seen very clearly and plainly³⁸⁾.

When I examined the Eyes of the first little Fish, it looked such a glistening green as one could ever behold, and since my thoughts were occupied mostly with the Crystalline body that is in the Eye, I removed it from the Eye and placed it before the magnifying glass. And I was greatly pleased to see through the magnifying glass, and at the same time through the Crystalline body, not only the Houses upside down, but I also saw the People walking in the street, however small they appeared, all going along with their feet upwards; nay, what is more, I could see the Colour of their clothes³⁹⁾. From this sight the extreme perfection of this small Crystalline body also became evident to me. Its diameter was about equal to two diameters of a grain of coarse sand⁴⁰⁾.

On this occasion that I had live Shrimps I again examined the Antennae⁴¹⁾ of the Shrimp and I was greatly pleased to see again the circulation of the blood in the antennae, and that so plainly that I made no attempt to see the circulation in other parts of the body.

Although I know that several Flying Insects have been illustrated with the aid of the magnifying glass, where the Eyes especially are shown, but not with the same perfection as is seen in the Eye of a Fly, I have often, and at different times, and also in different flying Creatures, cut off the Eyes solely because of the pleasure it gave me to examine them.

⁺Last Summer I again took the flying Creature we call a ‘Rombout’, whilst others again give it the name of ‘Puyste-Byter’.

I cut off the Eyes of this little Animal and laid them on a clean piece of paper, and then with a small brush I cleared away with clean rainwater the

38) L. liberated the zoea larvae from the shrimp by pressing the abdomen of a female with ripe eggs until they burst. The eyes of the zoea larva are very conspicuous. [Gr.]

39) L. previously wrote about eye lenses in Letter 11[6] of 7 September 1674, Collected Letters, Vol. 1, pp. 139-143, 147, of the cow; 80 [41] of 14 April 1684, ibidem, Vol. 4, pp. 211-233, of cattle, hares, rabbits, fishes, and birds; 81 [42] of 25 July 1684, ibidem, Vol. 4, p. 281, of man; 88 [47] of 12 October 1685, ibidem, Vol. 5, p. 321, of the horse; and 122 [74] of 12 August 1692, ibidem, Vol. 9, p. 79. See also Zeeman's article Van Leeuwenhoek and ophthalmology, in Collected Letters, Vol. 4, pp. 301-307. [He.]

40) A grain of coarse sand has a diameter of 870 µ.

41) Antennae. See also Letter 112 of 12 January 1689, Collected Letters, Vol. 8, p. 109.

+ Eye of the dragon-fly.

[p. 126]

het Hoorn-vlies van het Oog, van binnen, van der zelver meenigvuldige vaaten zoo gereynigt, dat 'er by na niet overbleef, als het Hoorn-vlies van het Oog¹⁷¹⁾.

In dit doen bezag ik vescheyde maal de stoffe, die ik van het Hoorn-vlies quam af te nemen, en stond als verset¹⁷²⁾, over de groote meenigte van vaaten en werktuygen, die niet t'huys te brengen waren, waar mede het Oog versien is.

Na het reynigen van het Hoorn-vlies, bragt ik het zelvige in zulke gestalte¹⁷³⁾, dat het met het droogen, niet in malkanderen zoude krullen; als wanneer ik het voor het vergroot-glas plaatste¹⁷⁴⁾, en met verbaastheyt, het op nieuw meenigmaal beschoude, want ik zag nu niet alleen de meenigvuldige deelen, welkers superfitie yder een volkome ronte was, maar ik zag daar benevens, dat yder van die ronte gesepareert was, en in welke separatie zig nog een kleyn ligje vertoonde. Zoo dat yder ronte omvangen was met zes zijden, als⁺ hier met fig: 8. ABCD. afgebeelt staat.

Wanneer ik nu dit Hoorn-vlies, een weynig verder van het vergroot-glas was afstellende, als de regte¹⁷⁵⁾ distantie is, als men een voorwerp regt beschouwen wil; in welk doen ik een brandende kaars een weynig van my afstelde, zoodanig, dat het ligt van de kaars door het Hoorn-vlies most passeren, en dus representeerde door het Hoorn-vlies, de vlam van de kaars het onderste boven, zoo dat my niet een maar eenige honderden van vlamme van kaarsen te voorschijn quamen, ja zoo naakt, hoe kleyn die ook waren, dat ik in yder de beweeginge van de vlam van de kaars konde bekennen.

Quam ik op onse Nieuwe-Kerks-Toorn te sien¹⁷⁶⁾, die ik na mijne afmeetinge, door het quadrant, over veel jaren¹⁷⁷⁾ gedaan 299. voeten hoog bevond¹⁷⁸⁾, en waar van mijn Comptoir⁹²⁾ na mijn gissinge 750. voeten afstaat. Zoo¹⁷⁹⁾ representeerde door het Hoorn-vlies, een groote meenigte van kleyne Toorns, mede het onderste boven, en vertoonde haar niet grooter, als de punct van een kleyne spelt in ons Oog doet.

Wanneer ik een na by gelegen huys quam te beschouwen, zoo konde ik op veel plaatsen, door yder verheven¹⁸⁰⁾ deel van het Hoorn-vlies, zeer naakt, niet alleen de deelen van de gevel, maar ook vensters en deuren bekennen¹⁴⁷⁾, en oordeelen of de vensters geslooten waren, dan of die open stonden.

⁺In de gezeyde fig: 8. ABCD. werd maar een kleyn gedeelte van het Hoornvlies van de Rombout vertoont.

Om nu de hoe grootheyt, van het verhaalde Hoorn-vlies, voor de oogen

171) Op deze wijze houdt men de cuticulaire laag van lensjes over, welke de buitenste laag van het samengestelde (of facet-) oog vormen. [Ve.]

172) verset, verbaasd.

173) gestalte, staat, toestand.

174) als wanneer ik (...) plaatste, en toen plaatste ik.

+ fig. XXI.

175) regte, juiste, goede.

176) Deze zin vormt één geheel met de volgende: ‘Als ik naar de toren van onze Nieuwe Kerk keek..., dan vertoonde zich door het hoornvlies...’ enz.

177) over veel jaren, vele jaren geleden.

178) Zie Schierbeek's artikel Leeuwenhoek als landmeter en wijnroeier, Alle de Brieven, Dl. 6, blz. 356-370. De op blz. 356 genoemde hoogte van 229 voeten is een drukfout; ook hier is een hoogte van 299 voeten bedoeld.

92) Voor de inrichting van L.'s Comptoir zie Brief 26 [18] van 9 oktober 1676, Alle de Brieven, Dl. 2, blz. 78, aant. 38.

179) Deze zin vormt weer met de vorige één geheel.

180) verheven, verhoogd.

147) bekennen, onderscheiden.

+ fig. XXI.

[p. 127]

numerous vessels from the Cornea of the Eye on the inside in such a way that hardly anything but the Cornea of the Eye was left⁴²⁾.

As I did this I studied several times the substance I removed from the Cornea and was amazed at the large number of vessels and organs with which the Eye is provided and which cannot be identified.

After the Cornea had been cleaned, I brought it in such a condition that it should not curl up when it dried. I then placed it before the magnifying glass and examined it again many times with astonishment, for now I saw not only the numerous parts, the surface of each of which was a true circle, but I also saw that each of those circles was separated [from the others], and in the separate part a small light was visible, so that each circle was surrounded by six⁺ sides, as shown here in Fig. 8: ABCD.

Now I placed this Cornea a little further away from the magnifying glass than is the right distance when one wants to examine an object properly. And while I did this, I placed a burning candle a little away from me, in such a way that the light of the candle had to pass through the Cornea, and thus represented the flame of the candle upside down through the Cornea, so that I saw not one, but several hundreds of candle flames; nay, I even saw them so plainly, however small they were, that I could distinguish in each of them the movement of the candle flame.

When I looked at the Tower of our New Church, which according to my measurements by means of the quadrant, carried out many years ago, I had found to have a height of 299 feet⁴³⁾ and from which my Study²¹⁾, as I guessed, is 750 feet distant, through the Cornea a great many small Towers were represented, also upside down, and they appeared no bigger than does the point of a small pin to our Eye.

When I contemplated a near-by house, I could distinguish very plainly in many places, through each of the elevated parts of the Cornea, not only the parts of the front, but also windows and doors, and could tell whether the windows were shut or open.

⁺In the said Fig. 8, ABCD, only a small portion of the Cornea of the Dragon-Fly is shown.

Now in order to show the size of the said Cornea and to indicate therein

42) In this way the cuticular layer of lenses is left, which forms the outermost layer of the compound (or facet) eye. [Ve.]

+ fig. XXI.

43) See Schierbeek's article Leeuwenhoek as surveyor and wine-gauger, Collected Letters, Vol. 6, pp. 357-371. The height of 229 feet mentioned on p. 357 is a printer's error; here again a height of 299 feet is meant.

21) For the lay-out of L.'s study, see Letter 26 [18] of 9 October 1676, Collected Letters, Vol. 2, p. 79, note 29.

+ fig. XXI.

[p. 128]

te stellen, ende daar in de meenigvuldige volmaakte verheventheden, zoo veel my doenlyk was, aan te wijsen. Zoo¹⁷⁹⁾ heb ik de verhaalde rond-heden getelt en geoordeelt, dat in de middel-lijn van het Hoorn-vlies, zeer na¹⁸¹⁾ het getal op hondert was uytloopende, dog laten wy zeggen, dat het maar negentig is, dit zoo zijnde, zoo zal het getal van de rond-verhevene deelen, waar uyt het Hoorn-vlies bestaat, meer dan 8000. bereyken¹⁸²⁾.

⁺Vorders heb ik het Oog van een Vlieg afgesneden, ende het Hoorn-vlies mede gereynigt, en insgelijks gesien, dat de volmaaktheyt in de rond-verhevene deelen van het Hoorn-vlies, van een Vlieg (hoe wel kleynder) niet minder was, als ik van het Hoorn-vlies van de Rombout hebbe gezeyt. Want alle de voorwerpen quamen my mede zeer net voor de Oogen.

⁺Fig: 9. EFG. verbeelt een kleyn stukje van het Hoorn-vlies, van het Oog van een Vlieg; in welk Hoorn-vlies, de rond-verhevene deelen niet minder in 't getal waren, als in 't Hoorn-vlies van de Rombout¹⁸³⁾.

Om nu insgelijks, de onbegrypelijke volmaaktheyt, van yder rond-verhevene deeltje van dit laatst gezeyde Hoorn-vlies, voor de Oogen te stellen, zoo heb ik een grofagtig zand¹⁸⁴⁾ genomen, uyt ons schuyr-zand, en moeten oordeelen, dat meer dan duysent rond-verhevene deelen, van het Oog van een Vlieg, zoo veel lighaams niet uyt en maken, als een verhaalt zand groot is.

En alle het geene ik van het Oog van de Vlieg hebbe gezeyt, dat zoude ik ook moeten zeggen, van het Oog van een Mugge, alleen de kleynheyt van het Oog van de Mugge aan een zijde gestelt¹⁸⁵⁾.

⁺Ik heb over eenige jaren³⁰⁾, verscheyde malen de Oogen van de Mieren beschout, dog nu van de Winter J: Jonston¹⁸⁶⁾ in de handen krijgende, alwaar hy spreekt van de Mieren, en Wotton¹⁸⁷⁾ citeert, die zeyt, dat de Mier geen Oogen in 't hooft heeft, om zyn kleynheyt. Zoo¹⁷⁹⁾ heb ik in de na Winter in 't omspitten van de aarde, veel Mieren by den anderen¹²⁾ sien leggen, die om de koude zeer traag in 't loopen waren, van deze Mieren heb ik 'er verscheyde ontstukken gesneden, op dat my die niet ontloopen zouden. 't Huys komende heb ik verscheyde Oogen van het lighaam van de Mier afgesneden, ende na dat ik de Oogen van binnen gereynigt hadde, konde ik zeer klaar bekennen, dat yder van dezelvige, ontrent uyt vijftig rond-verhevene deelen was bestaande, zoo dat een Mier in yder Oog by na vijftig byzonderen bespiegelingen¹⁸⁸⁾ hadde, en wanneer ik de herssenen uyt het hooft van een Mier haal-

179) Deze zin vormt weer met de vorige één geheel.

181) zeer na, nagenoeg.

182) Deze schatting is geheel juist. Afhankelijk van de soort hebben de grotere libelsoorten tot 10.000 facetten. [Ve.]

+ Oog van de vlieg.

+ fig. XXII.

183) Alle goede vliegers onder de insekten hebben vele facetten in het samengestelde oog. [Ve.]

184) zand, zandkorrel.

185) aan een zijde gestelt, buiten beschouwing gelaten.
De struktuur van het oog van een mug is identiek aan die van een vlieg, het aantal facetten is echter geringer. [Ve.]

+ Oog van de mier.

30) over eenige jaren, enige jaren geleden.

186) L. haalt hier aan: Jonston's Beschrijving van de natuur der gekerfde of kronkeldieren, slangen en draken, (1660), blz. 88. Dit is een Nederlandse vertaling van zijn Historia naturalis de insectis libri III (1657). Zie ook het Biogr. Reg. in dit deel.

187) Jonston citeert Wotton's De differentiis animalibus libri decem (1552), c. 210. Zie ook het Biogr. Reg. in dit deel.

179) Deze zin vormt weer met de vorige één geheel.

12) agter (nevens, by) den anderen, achter (naast, bij) elkaar.

188) byzonderen bespiegelingen, verschillende facetten.

[p. 129]

the numerous perfectly shaped elevations as well as I could, I counted the said circles and considered that in the diameter of the Cornea their number amounted to almost one hundred; but let us say it is only ninety. This being so, the number of the round elevations of which the Cornea consists will be more than 8000⁴⁴⁾.

⁺I further cut off the Eye of a Fly and also cleaned the Cornea. And then I saw likewise that the perfection in the round elevations of the Cornea of a Fly (though they are smaller) was no less great than I have said with regard to the Cornea of the Dragon-Fly. For all the objects also appeared very clearly before my Eyes.

⁺Fig. 9. EFG shows a small bit of the Cornea of the Eye of a Fly, in which Cornea the round elevations were no less numerous than in the Cornea of the Dragon-Fly⁴⁵⁾.

Now in order to show likewise the incredible perfection of each round elevation of the latter Cornea, I took a grain of coarse sand from our scouring sand, and I was bound to think that more than a thousand round elevations of the Eye of a Fly do not constitute as large a volume as does a grain of the said sand.

And all that I have said about the Eye of the Fly I ought also to say about the Eye of a Gnat, but leaving aside the smallness of the Eye of the Gnat⁴⁶⁾.

⁺Some years ago I examined several times the Eyes of Ants, but as this Winter I chanced upon J. Jonston⁴⁷⁾ where he speaks about the Ants and cites Wotton⁴⁸⁾, who says that the Ant has no Eyes in its head, because of its smallness, in the late Winter, when the soil was being dug up, I saw many Ants lying together, which were moving very slowly on account of the cold. I cut to pieces several of these Ants, in order that they should not escape me. On coming home I cut off several Eyes from the body of the Ant, and after I had cleaned the Eyes on the inside, I could perceive very clearly that each of them consisted of about fifty round elevations, so that one Ant had nearly fifty separate facets in each Eye; and when I removed the brain from the head of an

44) This estimate is perfectly correct. Dependent on the species, the larger kinds of dragon-flies have up to 10,000 facets. [Ve.]

+ Eye of the fly.

+ fig. XXII.

45) All good fliers among the insects have many facets in the compound eye. [Ve.]

46) The structure of the eye of a gnat is identical with that of a fly, but the number of facets is smaller. [Ve.]

+ Eye of the ant.

47) Here L. cites: Jonston's Beschrijving van de natuur der gekerfde of kronkeldieren, slangen en draken (1660), p. 88. This is a Dutch translation of his Historia naturalis de insectis libri III (1657). See also the Biographical Index in this volume.

48) Jonston cites Wotton's De differentiis animalibus libri decem (1552), ch. 210. See also the Biographical Index in this volume.

[p. 130]

de, zoo en konde ik niet, dan met de grootste verwondering, de onbegrypelijke kleyne bloet-vaaten aanschouwen¹⁸⁹⁾.

⁺Wanneer ik het onderlijf van de Mier opende, zag ik een ongelooffelyk getal van Eyeren leggen, zonder dat de eene boven de andere in groote uytstak, uyt welk gesigt ik my konde voldoen¹⁹⁰⁾, namentlyk, dat van¹⁹¹⁾ die Mieren die des Winters overblyven, in de na Somer tot een zeer groot getal zyn toegenomen¹⁹²⁾.

Hier sien wy hoe de Ouden gedwaalt hebben, datse de Mier geen Oogen hebben toegeschreven, daar⁶⁴⁾ men nogtans die zeer klaar komt te sien, en dieren vind, schoon datse duysentmaal kleynder zyn, als een Mier is, egter¹⁹³⁾ met Oogen zyn versien.

Sien wy nu de gereguleerde voortteelinge hier vooren verhaalt, ende der zelver verwonderens waardige maaksels, als mede de onbegrypelijke volmaaktheden, die in de Oogen van de Vliegen¹⁶⁸⁾ zyn, en welkers onbedenkelyke toestel¹⁹⁴⁾, niet en is te bevatten, waar mede yder rond-verhevene deel, van van het Oog van een Vlieg is versien, als het zyn regte wesen heeft¹⁹⁵⁾; zullen dan nu nog menschen gevonden werden, die met de grollen¹⁹⁶⁾ van Aristoteles, en zyn na volgers zullen durven staande houden, dat zoo volmaakte Schepsels, als hier vooren verhaalt, of ook hoe gering, die in ons Oogen mogen schijnen, van zelfs, of uyt bederf voortkomen? Ik zal afbreeken, en alleen zeggen, dat myn wensch is, dat de Aristoteles dryvers haar Oogen zoodanig mogen geopent werden, dat zy het ligt der waarheyt ontrent de voortteeling konnen aanschouwen.

En zal blyven. enz:

A. Leeuwenhoek.

P.S.

Wanneer ik mijne aanteekeninge dus verre op het papier hadde gestelt, ende die den drukker in hande gegeven, ontfange ik nu in 't laatst van de maant April, een groote Pot met mosselen, die mijne vrinden in Zeeland expres voor my hadde laten vangen, alzoo men in deze tijd, doorgaans¹⁰⁴⁾ met het Mosselvangen stil stond.

⁺Deze Mosselen beschouwende, zag ik met verwondering, dat meest alle de Mossel-Schulpen, zoo glat en effen waren, dat niet alleen de Eyeren van haar

189) Het betreft hier niet bloedvaten, maar tracheeën, buizen van het ademhalingssysteem. [Ve.]

+ Aantal eieren in een mier.

190) ik my konde voldoen, deze door L. graag gebezigde uitdrukking geeft telkens weer moeilijkheden bij de verklaring. L. bedoelt hier wel: ‘welk gezicht mij een bevredigende verklaring gaf van het volgende’.

191) van is overtollig.

192) Hier is L. onnauwkeurig geweest. Een ongelooffelyk getal van Eyeren is alleen bij de koningin een adekwate beschrijving. Bij werksters zowel als bij de koningin is er in het ovarium een duidelijk onderscheid in grootte tussen oudere (rijpere) en jongere stadia. [Ve.]

64) daar, terwijl.

193) Men leze: ‘en dieren vindt die, ofschoon ze’; egter, toch.

168) Vliegen, vliegende insekten.

194) onbedenkelyke toestel, verbazingwekkende bouw.

195) als het zyn regte wesen heeft, als het is zoals het behoort te zijn.

196) grollen, beuzelachtige praatjes.

104) doorgaans, overal.

+ Opnieuw ‘Eyeren’ van de mossel.

[p. 131]

Ant, I could behold the incredibly small blood vessels only with the greatest amazement⁴⁹⁾.

⁺When I opened the abdomen of the Ant, I saw an incredible number of Eggs, one not exceeding the other in size, which sight gave me a satisfactory explanation of the following, viz. that those Ants which survive the Winter have increased to a very large number by the late Summer⁵⁰⁾.

Here we see how the Ancients erred in not assigning Eyes to the Ant, whilst one can see them very clearly and one finds animals which, though they are a thousand times smaller than an Ant, still are provided with Eyes.

Now if we see the regular generation described above and the admirable structure as well as the incredible perfection in the Eyes of Flies, whose inconceivable structure, with which each round elevation of the Eye of a Fly is provided when it is as it should be, cannot be grasped, will there still be found people who will dare to maintain, like the idle talk of Aristotle and his followers, that such perfect Creatures as described above, however insignificant they may appear to us, are generated spontaneously or from putrefaction? I will conclude and say merely that I hope that the Eyes of the Aristotelian fanatics may be opened in such a way that they can behold the light of the truth about generation. And I remain, etc.

A. Leeuwenhoek

P.S.

When I had committed my notes thus far to paper and handed them to the printer, in the latter part of the month of April I received a large jar full of Mussels, which my friends in Zeeland had had specially caught for me, although Mussel-catching was always stopped at that time.

⁺On examining these Mussels I saw to my astonishment that nearly all the Mussel Shells were so smooth and even that not only the Eggs had dis-

49) These are not blood vessels, but tracheae, tubes of the respiratory system. [Ve.]

+ Number of eggs in an ant.

50) Here L. has been inaccurate. An incredible number of Eggs is an adequate description only for the queen. In workers as well as in the queen there is a clear difference in size of the ovarium between older (more mature) and younger stages. [Ve.]

+ Again ‘Eggs’ of the mussel.

[p. 132]

Schulpen waren, maar zy waren, van haar menbrane, die de Mossel-Schulp swartagtig maakt, voor het meerendeel ontbloot, zoo dat de Mossel-Schulpen helder blaeuw waren, daar¹⁹⁷⁾ de menbrane van de Schulpen was. Zoo dat ik onder alle de mosselen maar vier â. vijf mosselen hadde, die met haar volkome¹⁹⁸⁾ Eyeren waren beladen, daar in de ongeboore Mosselen nog zaten.

Andere Mossel-Schulpen hadden nog eenige ledige doppen van de Eyeren op hare Schulpen sitten, welke doppen zeer hard waren, in vergelijkinge, by de Eyeren, daar de jonge mosselen nog in lagen, maar gelyk¹³⁸⁾ voor dezen de Eyeren zeer vast op de Schulpen lagen, zoo waren die nu ligt van de Schulpen af te doen.

Zoo meenige mossel, als my voor quam¹⁹⁹⁾, op welkers Schulpen nog Eyeren lagen, daar jonge Mosselen in waren, nam ik uyt veele de mosselkens uyt de Eyeren²⁰⁰⁾, en zag naakter⁸⁷⁾ als voor dezen, dat het geene ik voor een ongeformeerde Mossel hadde aangesien, daar in quam te dwalen, ende dat het maar strengen waren, waar door de jonge Mosselen gevoet wierden.

Hier op dagt ik goet de regte gestalte²⁰¹⁾, van een ongeboore Mossel, zoo als my die hondert en hondert maal zyn te vooren gekomen, aan te wijsen.

⁺Fig: 10. GHI. verbeelt de strengen van een ongeboore mossel, ende IK. de Mossel.

Ook mede zyn my de ongeboore Mosselen veelmaal te vooren gekomen, als⁺ ik die uyt haar Eyeren hadde gestooten, als fig: 11. LMN. zijnde LM. de strengen, ende MN. de Mossel, en welke laatste gedaante, ik my vast inbeelde⁴⁵⁾, de ware gestalte te zyn, als de mossel in 't Ey leyt²⁰²⁾.

⁺Met deze laatste observatien blykt het ons, dat de deelen, die in fig. 5: aan G. ende fig: 6. aan H. zyn leggende, die stoffe zyn, die tot een Mossel zouden werden, en op die tijd, als ik die hebbe laten teykenen, zoo verre niet en waren toegenomen²⁰³⁾, dat men de figuur daar aan heeft konnen bekennen.

Veele van deze laatste ongeboore Mosselen, die ik uyt de Eyeren hadde genomen, wierden haare Schulpjens in plaats van witagtig, tot een geeluwagtige²⁰⁴⁾ couluur.

Ik hebbe in alle mijne voorgaande observatien geen andere gedagten gehad, of de jonge Mosselen, wanneer die uyt haar Eyeren zouden gestooten werden, zoo stark van Schulpen zouden zyn, dat ik die aan andere haar volkome figuur soude konnen mede deelen²⁰⁵⁾, ten anderen, dat het wel in de maant van Mey zoude zyn, eer de Mosselen uyt haar Eyeren zouden verhuysen, dog ik vond my in beyde mijne meyninge bedrogen, want de onge-

197) daar, ter plaatse waar.

198) volkome, volgroeide en gave.

138) Gelijk, terwijl.

199) zoo meenige... voor quam, bij alle mosselen die ik zag; de woorden uyt veele in het vervolg van de zin hebben betrekking op Schulpen.

200) nam ik... uyt de Eyeren, nam ik uit veel eieren de jonge mossels.

87) naakter, duidelijker.

201) de regte gestalte, de werkelijke gedaante.

+ fig. XVIII.

+ fig. XIX.

45) inbeelde, meende.

202) ⁺In fig. 10 en fig. 11 zijn dezelfde mosdiertjes die L. reeds eerder zag, afgebeeld. [Gr.]

+ fig. XVIII en XIX.

+ fig. XVI. en XVII.

203) toegenomen, gegroeid.

204) geeluwagtig, geelachtig.

205) zoo stark enz., zouden zulke sterke schubben hebben, dat ik aan anderen hun vorm nauwkeurig zou kunnen laten zien.

[p. 133]

appeared from their Shells, but they had been largely stripped of their membrane, which makes the Mussel Shell blackish, so that the Mussel Shells were a bright blue in the place where the membrane of the Shells was, so that among all the mussels I had only four or five mussels which were covered with their fully grown Eggs, in which the unborn Mussels were still present.

On the Shells of other Mussels there were still some empty shells of the Eggs, which egg shells were very hard as compared with the Eggs in which the young mussels still lay, but whilst previously the Eggs were very firmly fixed to the Shells, they could now easily be removed from the Shells.

With many mussels where I saw that they still carried on their Shells Eggs in which there were young Mussels I removed the little mussels from the Eggs and saw more plainly than before that when I had taken them to be unformed Mussels, I had been mistaken and that they were merely filaments through which the young Mussels were fed.

I then thought it useful to show the true shape of an unborn Mussel such as I have seen them hundreds of times.

⁺Fig. 10. GHI represents the filaments of an unborn mussel, and IK the Mussel.

I also frequently saw the unborn Mussels such as I had thrust them out⁺ of their Eggs, as in Fig. 11, LMN, LM being the filaments and MN the Mussel. I was firmly convinced that this latter shape was the true figure when the mussel lies in the Egg⁵¹⁾.

By these latter observations it becomes evident to us that the parts lying⁺ near G in Fig. 5 and near H in Fig. 6 are the substances which were to become a Mussel, and which at the time I had them depicted had not yet grown so much that the figure could be recognized thereon.

The little Shells of many of the latter unborn Mussels which I had taken out of the Eggs became a yellowish instead of a whitish colour.

In all my preceding observations I had no other idea but that the young Mussels, when they should be ejected out of their Eggs, would have such strong Shells that I should be able to show their perfect figure to other people, and on the other hand that it would not be until the month of May before the Mussels would emerge from their Eggs; but I found I was mistaken in both these opinions, for the unborn Mussels were still so weak that, when the

+ fig. XVIII.

+ fig. XIX.

51) ⁺Figs 10 and 11 show the same bryozoans as those which L. previously saw. [Gr.]

+ figs XVIII and XIX.

+ figs XVI and XVII.

[p. 134]

boore Mosselen waren nog zoo onstark, dat²⁰⁶⁾ wanneer de vogtigheyt uyt deselvige was weggewasemt, zoo in een droogden, dat geen nette figuur²⁰⁷⁾ daar aan te bekennen was.

Weynig dagen voor deze mijne laatste observatien, sie ik de Mosselvanger hier vooren verhaalt, die ik aanspreek, en tot my onder andere zeyde, dat hy een Mossel-vanger, die nu ontrent 't negentig²⁰⁸⁾ jaren Out is, hadde gevraagt, wat dat den zelven oordeelde ontrent de voortteelinge van de Mosselen, die hem daarop geantwoort hadde, dat de Mosselen uyt slym voortquamen.

Ik vraagde de Mossel-vanger of hy wel gesien hadde, dat de Mosselen op haar Schulpen met een sekere stoffe begroeyt waren, dat hy zeyde wel te weten, maar dat die stoffe weder van de Schulpen afviel.

Als ik daar op zeyde, dat alle de stoffe die wy op de Schulpen sien, inder daat Eyeren van de Mosselen zyn, dat hy niet en konde aannemen; dog als ik hem de Eyeren door het vergroot glas liet sien, stond hy verstelt, met byvoeginge, gy weet meer als wy.

Als wy nu sien, dat de Eyeren zoo lang op de Mossel-Schulpen blyven, eer dat de Mosselen in de Eyeren hare volmaaktheyt hebben²⁰⁹⁾, ende daar dan by vast stellen²¹⁰⁾, dat geduyrende die tijd, de mossel Eyeren continueel voetsel van de Mossel moeten ontfangen, zoo en hebben wy ons niet te verwonderen, dat de mosselen zoo lang als zy met de Eyeren beladen blyven, mager worden, en voornamentlyk in de maant van April, als wanneer de Eyeren haar meeste voetsel van nooden hebben²¹¹⁾.

Hier sien wy Hoogh Edele Heeren, dat wanneer wy van eenige waarheyt, en voornamentlyk van de voortteeling ontrent kleyne Schepselen, daar wy doorgaans met onze Oogen niet²¹²⁾ konnen bywoonen, tragten te spreeken, niet alleen van vertellingen, ofte van hooren zeggen, maar van eygen ondervindingen²¹³⁾, en dat wy niet ligt, over een zaak moeten loopen, maar lang en onvermoeyelyk moeten blyven staan, zullen wy tot de waarheyt komen.

⁺Ik kan niet nalaten hier nog by te voegen, dat het gemarmelde²¹⁴⁾ harde deel, dat in 't midden van de mossel leyt, het welke veele het Hert noemen, en andere het weder voor de Tonge zouden oordeelen, by my in deze laatste observatien mede is beschout, als ik de mossel hadde opgespouwt²¹⁵⁾, als ook als ik het gezeyde deel uyt de mossel hadde gesneden, en het zelvige voor het vergroot-glas gestelt, zoo een trillende beweeginge in de huyt van het gezeyde

206) dat, lees: dat zij.

207) nette figuur, duidelijke vorm.

208) 't negentig, eigenlijk: ‘tnegentig’. De t aan het begin is een overblijfsel van het Germaanse voorvoegsel ant-; vergelijk tachtig naast acht. De vorm ‘tnegentig’ kwam tot voor enige decennia nog in de gesproken taal voor.

209) hare volmaaktheyt hebben, volgroeid zijn.

210) vast stellen, als vast staand aannemen.

211) Deze theorie van L. is niet juist. [Gr.]

212) doorgaans (...) niet, nooit.

213) van eygen ondervindingen, uit eigen bevindingen; hier moet aangevuld worden: moeten doen.

+ De voet van de mossel.

214) gemarmelde, gemarmerde. Voor de wisseling van r en l vergelijk Kantelberg (Canterbury) en Schandelborg (Skanderborg).

215) opgespouwt, opengespleten.

[p. 135]

moisture had evaporated from them, they dried up so much that no definite figure could be perceived on them.

A few days before my latter observations I saw the aforementioned Mussel-fisher, whom I addressed, and he told me, amongst other things, that he had asked a Mussel-fisher who is now about ninety years of Age what he thought about the generation of Mussels; the latter had answered him that Mussels were generated from mud.

I asked the Mussel-fisher whether he had sometimes seen that the Shells of the Mussels were overgrown with a certain substance, and he said that he knew this quite well, but that this substance fell off the Shells again.

When I then said that all the substance which we see on the Shells consists in reality of Eggs of the Mussels, he could not accept this; but when I showed him the Eggs through the magnifying glass, he was amazed and added: you know more than we do.

Now when we see that the Eggs stay on the Mussel Shells until the Mussels in the Eggs are fully grown and we assume it to be certain that during that time the mussel Eggs continually receive nourishment from the Mussel, we need not wonder that mussels become meagre as long as they remain loaded with the Eggs, and particularly in the month of April, when the Eggs need most nourishment⁵²⁾.

Here we see, Very Noble Sirs, that when we try to speak about some truth, and especially the generation of small Creatures, which we can never witness with our Eyes, we should rely not only on reports or hearsay, but on our own findings, and that we should not treat a matter lightly, but must persevere a long time and indefatigably if we are to find the truth.

⁺I cannot omit to add that the marbled hard part lying in the middle of the mussel, which many people call the Heart and others again take to be the Tongue, was also examined by me in these last observations when I had split up the mussel, and that also, when I had cut the said part out of the mussel and placed it before the magnifying glass, I had discovered such a vibrating movement in the skin of the said part as if millions of extremely small animals

52) This theory of L. is not correct. [Gr.]

+ The foot of the mussel.

[p. 136]

deel hadde ontdekt, als of daar milioenen van uytnemende²¹⁶⁾ kleyne dierkens op de huyt waren loopende, behalven de beweeginge, die het gezeyde lighaam maakte, zoo met voor als agter over te buygen. En welk deel de mossel tot zoo een lengte kan brengen, dat het daar mede (na mijn oordeel) by na de gantsche mossel-schulp bereyken kan, waar uyt ik wel in gedagten nam, of niet wel met dit lighaam de Eyeren op de mossel geplaatst wierden²¹⁷⁾.

My zyn ook veelmalen zeer kleyne en zeer dunne nette¹⁵⁹⁾ ronde deeltjens te vooren gekomen, die ik geen plaats hebbe kennen geven, als²¹⁸⁾ in mijn laatste observatien kome ik te sien, dat op yder Ey een verhaalt rond deeltje was leggende, even als of het voor een deksel, van eenig opening van een Ey was strekkende²¹⁹⁾.

216) uytnemende, buitengewoon.

217) L. nam de voet van de mossel waar. De tongvormige voet dient als bewegingsorgaan en bestaat uit gespierd, klierachtig weefsel. Aan de onderkant ervan bevindt zich een diepe longitudinale groeve, die aan de top in een komvormige holte eindigt, waarmee de mossel zich kan vastzuigen. De gehele oppervlakte van de voet is bedekt met een donkerbruin gepigmenteerd trilhaarepitheel (de milioenen van uytnemende kleyne dierkens). [Gr.]

159) nette, zuiver.

218) als, bijvoorbeeld.

219) Mogelijk zijn hier de openingen van de zoöecia van de mosdiertjes bedoeld. [Gr.]

[p. 137]

were moving about on the skin, this apart from the movement which the said body performed, bending forwards as well as backwards. And the mussel can extend this part to such a length that I think it can reach almost the whole mussel shell with it, from which I concluded whether it was not with the aid of this body that the Eggs were placed on the mussel⁵³⁾.

I have also frequently seen very small and very thin, exactly round particles to which I could not assign a place, when in my last observation I perceived that on each Egg there lay such a round particle, as if it served as a cover for some opening in the Egg⁵⁴⁾.

53) L. observed the foot of the mussel. The tongue-shaped foot serves as a prepulsive organ and consists of muscular gland-like tissue. On its bottom there is a deep longitudinal groove, which ends at the top in a bowl-shaped cavity, with which the mussel can attach itself to a substratum. The entire surface of the foot is coated with a dark-brown pigmented ciliary epithelium (the ‘millions of extremely small animalcules’). [Gr.]

54) Perhaps this is a reference to the openings of the zooecia of the bryozoans. [Gr.]

+ fig. XIII.

+ fig. XIII.

+ fig. XVI en XVII.

+ figs XVI and XVII.

+ fig. XX.

+ fig. XX.

+ fig. XX.

+ fig. XX.

+ fig. XVIII en XIX.

+ figs XVIII and XIX.