Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 12

5061. 1641 februari 16. Aan W. de Groot.¹

Mi frater,

Multum gaudeo res tuas ferre, ut Amstelodamum eas. Spero enim te effecturum, ut recte prodeant quae adiicienda sunt Annotatis ad Evangelia.² Ea si non me vivente pariunt effectum, qualem opto et ad qualem me, ut ita loquar, a matris visceribus destinatum arbitror, multum tamen erit serere arbores vel alii saeculo profuturas.

Fuit apud me his diebus Anglus vir doctissimus,³ qui diu in Turcico vixit imperio et meum librum de Veritate religionis christianae in Arabicum vertit sermonem⁴ curabitque, si potest, typis in Anglia edi. Is nullum librum putat esse utiliorem aut instruendis illarum partium christianis aut etiam convertendis mahumetistis, qui sunt in Turcico imperio aut Persico aut Tartarico aut Punico aut Indiano. Summopere autem me is vir valde pius rogavit, ut ei proposito, quod in fine libri illius patefeci,⁵ insisterem neque ullis me factionibus et calumniis paterer deterreri, quominus christianis omnibus propinem concordiae poculum. Nulla enim re magis a christianismo averti τοὺς ἔξω quam tot inter se divisis coetibus. Dixi ei quae mihi ex usu vide-

1 Gedrukt Epist., p. 914 App. no. 534. Geciteerd in vert. Brandt-Cattenb., Leven II, p. 270. Antw. op no. 5046; beantw. d. no. 5078.

2 Achter Grotius' Annotationes in libros Evangeliorum (BG no. 1135) werden herdrukken opgenomen van de traktaten Commentatio de Antichristo, Explicatio de fide et operibus en Explicatio Decalogi (BG nos. 1102, 1111 en 1118); daaraan werd de Appendix de Antichristo toegevoegd (BG no. 1129).

3 Edward Pococke (1604-1691), professor Arabisch te Oxford; hij bevond zich in de jaren 1629-1635 te Aleppo, in 1637-1640 te Constantinopel. Vgl. DNB XLVI, p. 7-11; W.M.C. Juynboll, Beoefenaars Arabisch, p. 197vv., 217v. Hij correspondeerde onder meer met G.J. Vossius (in de jaren 1630, 1636, 1641, 1642), Vossii Epist. I, p. 175, 425; II, p. 76, 174, 250.

4 Hugo Grotius De veritate religionis christianae. Editio nova cum annotationibus, cui accessit versio Arabica, Oxonii ... MDCLX (BG nos. 957 en 1075). Zie ook Brandt-Cattenb., Leven II, p. 271.

5 De veritate besluit met een ‘Peroratio ad christianos qui ex occasione antedictorum officii sui admonentur’ (VI, cap. XI).

[p. 104]

bantur. Neque dubito, quin multi tales sint in omnibus partibus terrae, qui aliorum vi opprimuntur. Ego plane constitui, quantum in me est, ostendere et causas dissidii et remedia. Rogo autem, ne putes ad existimationem meam pertinere, ut reformatis potius - hominibus seditiosis ferme omnibus - quam ut aliis non minus forte et magis christianis satisfaciam. Deus hanc legationem mihi dedit, ut libere loquar; quod, etiamsi legatio absit, alicubi facturus sum. Quare noli, quaeso, aut tu commoveri aut credere me ullo modo commoveri, si me dicant non ecclesiae hominem, papistam, socinianum aut ut volent.⁶ Hic episcopi theologique complures⁷ superstitionibus obstant palamque profitentur desiderium restituendi unitatem ecclesiae quam Christo debemus. Egone in tam bono opere cessator ero acceptis a Deo donis, pro quibus gratias satis magnas agere nunquam potero? Absit a me ista socordia et metus.

Spero autem me cogniturum ex te, ubi Amstelodami fueris, an velint Blavii post opus de Iure belli ac pacis⁸ suscipere editionem Annotatorum ad Vetus Testamentum,⁹ ut iam perfecta sunt, descripta autem tribus quartis, ni fallor, partibus; postea an velint, aut etiam eodem tempore, edere Anthologiam,¹⁰ illa ad Lucanum¹¹ et poematum reliquias.¹² Noli pati te eludi ambiguis responsis. Nam si de eorum voluntate certus non sim, alibi mihi consulam. Decrevi enim graves ob causas, quod vitae mihi dabit Deus impendere edendis quae utilia iudicabo nec quicquam relinquere fidei haeredum.

In Annotatis ad Evangelia certum est sensus quosdam immutatos insigni aut dolo aut culpa. Interim exscriptoris culpae in accentibus et minutiis relictae sunt et additae aliae immenso numero. Ego potius vel iudaeorum uti opera velim quam pati tam inquinate me prodire et inimicis tam liberaliter praebere obtentum me irridendi. Exemplar compactum¹³ retinebis tibi, par dabis Utenbogardo, Episcopio et quanquam non bene perfuncto susceptis partibus Curcellio,¹⁴ Vossio quoque et Heinsio, Reigersbergiis¹⁵ tria aut quatuor compacta aut incompacta ut res feret, item Vergoesio.¹⁶ Caetera ad me mittantur. Rogo etiam si Princius¹⁷ misit Amstelodamo paginas post Qq, nautae nomen norim, ut Treselius¹⁸ sive Rothomagi sive Diepae sine mora inquirat.

6 De aantijgingen waren afkomstig van Samuel Desmarets (no. 4995 n. 4); zie ook nos. 4849 en 4854 (dl. XI) en no. 5039 sub finem.

7 Gedacht kan worden aan Jean Pierre Camus (1584-1652), bisschop van Belley; zie DBF VII, kol. 1013v. Voorts aan de polemisten François Véron (1575-1649) en Etienne Audebert (1592-1647); zie resp. Sommervogel, Bibl. Compagnie de Jésus VIII, kol. 603-610, LTK X, kol. 729v., en Sommervogel, ibid. I, kol. 622vv., DBF IV, kol. 345v. En aan Jacques Lescot (†1657), professor theologie aan de Sorbonne en biechtvader van Richelieu; zie Avenel, Richelieu III, p. 419v., Hanotaux, Hist. Richelieu VI, p. 152. Wellicht doelt Grotius hier echter ook reeds op Richelieu zelf. Over diens plan tot hereniging der kerken zie men P. Blet, in: Gregorianum 48(1967), p. 100-129; H. Bots-P. Leroy, in: Lias IV(1977), p. 85-98; id. (eds.), Corresp. Rivet-Sarrau 1641-1650 I no. LVIII Rivet aan Sarrau (7 juli 1642): J'apprens que son Em[inence] a dit rondement à Monsieur Chamier qu'il vouloit pourvoir à nous réunir, et qu'il falloit limiter la puis[sance] du Pape, nous oster le scandale des images.

8 BG no. 571; de uitgave verscheen in 1642 bij Blaeu.

9 BG no. 1137; het werk verscheen in 1644 bij Cramoisy in Parijs.

10 BG no. 534; de uitgave verscheen pas in 1795-1822.

11 Grotius' nieuwe aantekeningen bij Lucanus verschenen bij Blaeu in 1643 (BG nos. 430 en 431).

12 Een uitgave van Grotius' Poemata waarin ook de recente gedichten werden opgenomen, kwam niet tot stand (no. 4995 n. 12).

13 Vgl. no. 5046; zie ook aldaar n. 5.

14 Etienne de Courcelles had een deel van het correctiewerk verricht (no. 4998 n. 14).

15 Grotius' zwager Nicolaes van Reigersberch en vermoedelijk de zoons van diens oudste broer Johan (†1632), Johan jr. (no. 5383 n. 1) en Pieter van Reigersberch (1612-1661); vgl. Navorscher 42(1892), p. 139.

16 Vermoedelijk Willem van der Goes (no. 4995 n. 15).

17 Pieter Christiaensz. Prins (no. 5032 n. 5).

18 Daniël Tresel, koopman te Rouaan (no. 4995 n. 3).

[p. 105]

Cum quaeritur, an episcopatus iuris divini sit, saepe ὁμωνυμία admitti[tur]. Satis est Christum in apostolorum collegio id dedisse exemplum, apostolos id secutos et ecclesiae universae consensum manifestissimum, si paucos, et quidem nostri tantum saeculi novatores excipiantur.

De archiepiscopo¹⁹ Deum precor, ut iudices ei obtingant aequiores quam olim nobis. Omnia futura prospicere supra humanam prudentiam est. Deus nos respicit et hic male habitos spe meliore solatur.

Si quid ad Batavos ex Anglia veniat de Antichristo,²⁰ id legam avide ut et Vatem Molinaei,²¹ si huc venerit.

De Suedis ita credas velim eos non minus sibi a Calvini seditioso quam a tyrannico pontificum spiritu metuere. Ea in re Suedia

Et sapit et mecum facit et Iove iudicat aequo.²²

Catelani cum Gallis egere, ut cum Romanis olim Campani: Quandoquidem nostra tueri adversus vim atque iniuriam iusta vi non vultis, vestra certe defendetis.²³ Regem²⁴ cunctantem certa auxilia fecere principem suum, id est comitem Barcinonis, et ut subditi ei locuti sunt, triste exemplum mutationis intra breve tempus peractae: pars Hispaniae, inde liberi ad momentum, nunc Galliae portio. Mittentur iam classes mari, cohortes terra. Suspendio necati Barcinonae cives tres²⁵ pacis avidiores quam expediebat regentibus. Rex in parlamentum ibit, ut novus principatus agglutinetur Galliae. Vidi acta²⁶ sub nomine novi Portugalliae regis cum omnibus titulis, in quibus ereptum aviae suae a Philippo II regnum et per Philippos duos detentum queritur.

Legatum caesarianum²⁷ puto praeter res minores etiam de induciis acturum aliquid. De saxo non est improbabile quod scribis.²⁸ Sunt tamen hic qui aliter sentiant.

Rogo scribam talem qualem antehac depinxi;²⁹ praecipue vero pium ac probum mihi quaerites amicosque, si opus est, ad eam rem tibi sumas adiutores. Pelsium enim pater, quantum potest, ad se vocat nec meum est obstare commodis veris aut creditis.

Vale cum optima matre, uxore, liberis et propinquis omnibus.

Tibi obligatissimus frater
H. Grotius.

19 William Laud, aartsbisschop van Canterbury.

20 Zie no. 5046 n. 12.

21 Pierre Du Moulin. Zie voor de volledige titel van zijn Vates no. 4995 n. 5.

22 Horatius, Epist. II, 1, 68.

23 Livius, VII, 31, 3. Toen in 343 v. Chr. de Samnieten Campanië binnenvielen, leverden de Campaniërs zichzelf en hun gebied aan de Romeinen uit om aldus hun hulp tegen de Samnieten te verkrijgen.

24 Lodewijk XIII.

25 Dr. Joan Baptista Gori, dr. Rafael Puig en dr. Lluís Ramon; zij waren op 24 december 1640 vermoord. Vgl. J. Sanabre, Acción de Francia, p. 123.

26 Grotius doelt op de geloofsbrief van Inácio de Mascarenhas (no. 5060 n. 3).

27 Johann Weichard, graaf Auersperg (no. 5042 n. 6).

28 Zie nos. 5018 en 5046.

29 No. 5053; zie aldaar n. 13.

Lutetiae, 16 Februarii 1641.

Sedanum et Geneva exclusa manent a Galliae commercio. Ex Atrebatum urbe eiecti cives quasdam ob suspiciones. Salmasius hic manebit cum salario quater mille et quingentorum florenorum.

Norim, quaeso, an nihil mutatum sit aut omissum in Batavica editione Veritatis christianae.³⁰ Velim calamo corrigi duo errata, quae sensum vehementer transmutant, p. 238 ‘locum

30 BG nos. 952 en 953; zie BG no. 952 rem. 1.

[p. 106]

Misnaeth,’ ita ut transmissis schedis emendandum dixi, et 321 ‘aliis’ pro ‘illis.’ De paginis recudendis³¹ ante omnia fac, ne obliviscaris, et ubi res facta erit, me edoceas. Ubi edentur libri de Iure belli ac pacis, in fine praefationis ad regem - ne nunc ea scripta putetur - adscribendum ‘Anno Domini 1625.’³²

31 De uitgave der Epist. heeft: revidendis. Het betreft hier echter de herdruk, en niet de correctie van de katern Nn van Grotius' Annotationes in libros Evangeliorum (BG no. 1135). Zie ook infra no. 5084.

32 Het addendum werd pas aangebracht in de uitgave van 1646 (BG no. 572). Zie ook Grotius' brief aan Willem dd. 31 mei 1642 (dl. XIII).