Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 12

[p. 5]

4995. 1641 januari 5. Aan W. de Groot.¹

Mi frater,

Sicut tu pergis res meas curare, ita et ego tibi gratias agere. Rogo autem, ut cum primis literis mittas mihi ternionem N, quem mihi deesse iam indicavi,² deinde vero per amicum aliquem aut per Treselium³ omnia, quae sunt edita post Qq. Praeterea velim scire, quando putet Blavius finem futurum imprimendi. Vereor ne, sicut antehac nimia festinatione peccatum est, ita nunc ex tarditate mora nimia molesta sit iis, qui iure optimo meum responsum ad Maraisium et Frontonem⁴ exspectant. Eius responsi cum essem debitor, ipsa argumenti necessitas me eo traxit, ut ostenderem multa poni inter Antichristi notas, quae sunt antiqua. Id ipsum autem viam sternit ad concordiam, si quando de ea serio cogitare reges et episcopi velint. Obiter necesse fuit ostendi ne illam quidem partem, quae tam severe castigat alios, suis carere vitiis; quod tamen feci eo cum temperamento, ut nomina eorum, quos dicere me sentio, non adderem. Quanquam autem spiritus ille turbidus magnos motus ciet non in Scotia tantum, sed et in Anglia, non debui tamen, ni fallor, differre responsum, ne nihil credar habere quod opponam. Deinde non despero futuros aliquos τῶν καθαρῶν, qui visis nostris laboribus, si non sanentur, certe ad sanitatem propius accedant. Idemque de pontificiis moderatioribus est cur exspectem, praesertim cum eruditissimi istius partis mea, quae satis sunt libera ac moderata, iam probaverint. Ego autem non Anglis aut Scotis, sed omnibus prodesse cupio, non nostro tantum saeculo, sed vel praecipue posteritati me impendens et, si talia quae semper occurrunt respuere velim, nunquam erit tempus vera dicendi. Deinde cum vitae modus incertus sit, et in hoc et in aliis operibus id ago, ne quid relinquam diligentiae haeredum, quorum negligentiam quotidie video. Nemo eorum est, qui non meas chartas primo empturienti sit venditurus. Hoc autem me cavere oportet. Itaque velim non praecipitari, ut factum antehac est, sed maturari editionem, ut suo ordine lucem videant et alia.

1 Gedrukt Epist., p. 910 App. no. 528. Antw. op no. 4984 (dl. XI); beantw. d. no. 5008. Zie over Grotius' jongste broer, de Haagse advocaat Willem de Groot (1597-1662), H. Vollenhove (ed.), Broeders gevangenisse (BG no. 1256), p. 47-92; Van der Aa, VII, p. 466v.; D.P.M. Graswinckel, Grasw., p. 70v.; M. Ahsmann, in: Tijdschr. v. rechtsgesch. L(1982), p. 371-401.

2 No. 4981 (dl. XI). Het betreft de drukproeven van Grotius' Annotationes in libros Evangeliorum. Cum tribus tractatibus et Appendice eo spectantibus (BG no. 1135); het werk verscheen bij Blaeu in Amsterdam in oktober 1641.

3 Daniël Tresel (†najaar 1641), voormalige griffier van de Staten-Generaal; na 1618 had hij zich als koopman te Rouaan gevestigd. Vgl. Van der Aa, XVIII, p. 206.

4 Op Grotius' Commentatio de Antichristo (BG no. 1100), verschenen in maart 1640, waren twee reacties gepubliceerd. Samuel Desmarets (Maresius) (1597-1673), predikant in de Waalse kerk en professor theologie aan de Illustre School te 's-Hertogenbosch, had in september 1640 doen verschijnen: Dissertatio de Antichristo, qua expenditur et refutatur nupera Commentatio ad illustriora ea de re Novi Testamenti loca, il. V. Hugonis Grotii credita; simulque ecclesiarum reformatarum sententia de Antichristo romano defenditur et confirmatur ..., Amstelrodami, apud Ioannem Iansonium, an. Dom. MDCXXXX; vgl. D. Nauta, S. Maresius, p. 168-172. Pierre Du Moulin (1568-1658), professor theologie te Sedan, had omstreeks dezelfde tijd onder pseudoniem gepubliceerd: Hippolyti Frontonis Caracottae Strigil adversus Commentationem authoris anonymi ad loca quaedam Novi Testamenti, quae de Antichristo agunt aut agere putantur, Amstelodami, apud Ioannem Ianssonium MDCXXXX; vgl. L. Rimbault, P. Du Moulin, p. 123. Zie voor de overige tegenstanders van Grotius BG no. 1100 rem. 5. Aan zijn Annotationes (BG no. 1135) voegde Grotius, behalve herdrukken van zijn anoniem verschenen traktaten Commentatio de Antichristo, Explicatio de fide et operibus en Explicatio Decalogi (BG resp. nos. 1102, 1111, 1118), ook zijn weerwoord toe, Appendix ad interpretationem locorum Novi Testamenti, quae de Antichristo agunt aut agere putantur. In qua via sternitur ad christianorum concordiam (BG no. 1129).

[p. 6]

Vatem Molinaei,⁵ si habere possim, legam. Videtur mihi audax esse in definiendo tempore ruituri mundi. Nulla enim eius rei firma argumenta video. Et cui persuadeam papam se efferre super omne, quod dicitur Deus aut σέβασμα, tum vero σέβασμα esse hostiam? Et de falsimoniis, non de magicis ostentem agi in illis ad Thessalonicenses⁶ et papae imperium coepisse anno 755? Haec sunt difficilia concoctu.

Quod Galli, qui apud vos sunt,⁷ praedicant bene mihi velle τοὺς ἐνταῦθα κρατοῦντας, id ego neque nimium credo neque operose refello. Opus interdum est decipi. Et tempus appropinquat, quo ipsis possim esse utilis.

De Catalanis Galli alia sperant, alia iudicant Itali. Galli quod obsides accepere, auxilia autem miserunt, longum ibi bellum spe anticipant; Itali episcopos a Catalanis missos iam esse in aulam Hispanicam,⁸ qui putentur pacem confecturi salvis moribus legibusque antiquis.

De principe etiam Thoma nihil habemus certi, omnia suspensa. Multis illum pignoribus tenet Hispania. Cardinalis autem Sabaudus de Nicaea⁹ discessurus non videtur.

Salmasius¹⁰ hic manebit, si et salarium accipere potest maius aliquanto quam in Batavis, quando et sumptus tum alii maiores sunt, tum a carruca magna impensae accessio, et si certi aliquid ipsi assignatur, unde accipiet annua. Metuit enim ne pulchris initiis processus non respondeant.

Annum ineuntem matri nostrae, uxori, liberisque tuis et amicis fortunatum precor.

Tibi obligatissimus frater
H. Grotius.

5 Petri Molinaei Vates, seu de praecognitione futurorum et bonis malisque prophetis, libri V. In quibus etiam explicantur difficiliores nonnullae Veteris et Novi Testamenti prophetiae, Lugduni Batavorum, ex officina Ioannis Maire, MDCXL. Vgl. Willems brief, no. 4984 (dl. XI). Het werk van Du Moulin was in november 1640 verschenen.

6 2 Thess. 2:8-11; zie Grotius' Commentatio de Antichristo (BG nos. 1100-1107), ad loc.

7 Willem had als zijn zegslieden de ‘ministri hic Galliae’ genoemd; vgl. no. 4984 (dl. XI).

8 Over deze missie is mij verder niets bekend.

9 Uit de brief no. 4996 blijkt dat hier niet is gedoeld op Nizza Monferrato, waar kardinaal Maurizio van Savoye placht te verblijven, maar op Nice in de Provence.

10 Claude Saumaise (Salmasius) (1588-1653) was in oktober 1640 uit Leiden in Parijs aangekomen; pas in november 1643 keerde hij terug in de Republiek. Vgl. Haag, ¹IX, p. 158v.; G. Cohen, Ecrivains français, p. 311-333; P. Leroy, Dernier voyage, p. 79-103.

Lutetiae, 5 Ianuarii 1641.

Rumor hic est et Ulyssipone motum esse aliquem.

Lucanum,¹¹ Poemata,¹² Anthologiam¹³ sat scio tibi non excidisse. Valde mihi opus est amico aliquo Amstelodami, qui minime sit meticulosus.¹⁴ Forte Vergoesius¹⁵ ubi venerit - nam

11 Grotius' nieuwe aantekeningen bij de Pharsalia van Lucanus verschenen bij Blaeu in 1643 (BG nos. 430 en 431).

12 Een uitgave van Grotius' Poemata waarin ook de recente gedichten moesten worden opgenomen, kwam niet tot stand; zie ook infra no. 5084. Vgl. A. Eijffinger, Inventory, p. XLIII-LI.

13 Grotius' uitgave en vertaling van de Anthologia Graeca verscheen pas in de jaren 1795-1822 (BG no. 534).

14 Blijkens Grotius' brief dd. 12 mei 1641, no. 5181, werd voor de uitgave van zijn werken in Amsterdam de hulp ingeroepen van de Amsterdamse pater Leonardus Marius (1588-1652), rector van het begijnhof aldaar. Vgl. NNBW VII, kol. 839v.; B. Klönne, in: De Katholiek 95(1889), p. 337-350; 96(1889), p. 220-225; B. Voets, in: Haarl. bijdragen 62(1953), p. 225-305.

15 Op wie van de gebroeders Van der Goes hier wordt gedoeld, is niet duidelijk. Mr. Adriaen van der Goes († 1632) had drie zoons, Maarten (1609-1687), advokaat, Willem (1613-1688), jurist en, naar het schijnt, ingenieur, en Adriaan (1619-1686), die in november 1641 aan de Leidse universiteit werd ingeschreven voor de studie in de rechten en pas in 1643 bij Grotius werd geïntroduceerd; vgl. NNBW VIII, kol. 616-620. Met name Willem van der Goes heeft in deze tijd veel gereisd, zodat hij hier wellicht het meest in aanmerking komt. Zie ook dl. XI, Register, i.v. De familie Van der Goes was roomskatholiek gebleven en het contact tussen Grotius en Leonardus Marius is via een van de broers tot stand gekomen; vgl. nos. 5066 en 5181.

[p. 7]

nunc etiam Diepae haeret -, inveniet aliquem. Mihi caeteris Veteris Testamenti partibus percursis commentandi restant minorum Prophetarum quinque; nam ad ea, quae extra Hebraeum sunt canonem, pauca dicemus.¹⁶ Putem e re esse et mea et typographi in frontispicio Annotatorum¹⁷ fieri mentionem accessionum.

Sperant Galli eam factionem, quae Leodii oppressa est, revicturam. Britannia Armorica dat regi Galliae extra ordinem IV milliones florenorum et CCCC millia insuper.

Dux Carolus¹⁸ ad Marcam in Famina est cum alis decem, peditum cohortibus quatuor. Caesariani insulam quandam capere volentes in lacu Constantiae ab inhabitantibus repulsi sunt. De permutatione captivorum colloquia inter Gallos et Belgas¹⁹ dilata sunt in mensem Martium.

Etiam atque etiam precor, ut mea omnia ex meo voto quam optime curentur. Nihil facio sine magna ratione, sed omnes rationes, etiam honestissimas perscribere non licet. Iustus Brasserus²⁰ forte nobis aliquem ἐργοδιώκτην Amstelodami monstrare poterit, ad quem scribere possim. Cogita.

16 Grotius' Annotata ad Vetus Testamentum (BG no. 1137) verscheen in 1644 bij Cramoisy te Parijs.

17 Grotius' Annotationes in libros Evangeliorum (BG no. 1135).

18 Karel IV, hertog van Lotharingen.

19 Bedoeld zijn de Zuidelijke Nederlanden. De onderhandelingen werden gevoerd door Godefroi d'Estrades; vgl. Waddington, Républ. I, p. 327 en n. 7.

20 Joost Brasser (geb. 1581), remonstrants koopman te Amsterdam. Zijn vrouw Margaretha Jacobsdr. van der Dussen († januari 1641) was door haar moeder, Geertruid Willem Jansz. van Heemskerck, een achternicht van Grotius; vgl. Elias, Vroedschap I, p. 78v.