Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 3

1231. 1628 februari 27. Aan N. van Reigersberch¹⁰.

Mon frère,

Desen brieff, dye ick hyer boven heb gestelt¹¹, is in 't leger aen den coning bestelt, dewelcke nu hyer zijnde gecomen, versouckt den resident van den keyser¹² audientie. Dye bij den coning souden garen de saeck uytstellen, totdat de saeck van Rochelle soude zijn afgeloopen, maer hij doet instantie. Den coning weet niet al te veel van datter passeert. De coninginne-moeder¹³, den cardinael Bérulle¹⁴ ende den guarde des seaux¹⁵ zijn hyer meesters van het stuck, doch met correspondentie van den cardinael de Richelieu, dye in 't leger is blijven commanderende. Hij had des conincx reys garen belet, mair de coning, graech zijnde nae verandering van plaets, heeft listelijck de medicqus doen adviseren, dat sulcx noodigh was tot zijne gesondtheyt, hebbende in der waerheyt alrede een beginsel van dysenterie gevoelt. De coninginne¹⁶, zijn huysvrouw, heeft weynigh geselschap aen hem. De eerste nacht is hij te vijf uyren opgestaen ende passeert meest den tijdt jagende.

10 Hs. U.B. Amsterdam, coll. RK., H10e. Eigenh. oorspr.

11 Copie van de hand van Grotius van een brief in het latijn, gericht aan de koning van Frankrijk en gedateerd Mulhusii XI Novembris anno Domini 1627; zie bijlage n^o. 3, p. 451.

12 Zie n^o. 1200, p. 206 n. 5.

13 Maria de Medici.

14 Pierre de Bérulle; zie n^o. 1204, p. 213 n. 7.

15 Zie n^o. 1061, p. 30 n. 12.

16 Anna van Oostenrijk; zie n^o. 1059, p. 27 n. 8.

[p. 251]

Eergisteren is in de Bastille gestelt een maistre de sequester genaemt Le Doux¹, maechschap van den cancelier d'Haliger²; men meent hij gearbeyt hadde tot zijne revocatie. Noch een edelman van de religie, goede kennisse van den grave van Suse³.

In 't leger is monsieur de Chasteauneuf, dye voor desen de Préaux genaemt wierd⁴, broeder van monsieur de Hauterive⁵, van aensyen, hebbende de surintendance van de justitie ende finances aldaer.

Men houdt, dat nu ontrent vijftick schepen zijn gesoncken, waer men noch eenige meent bij te vougen. Maer op huyden is tijding te hove gecomen, dat, dit alles nietjegenstaende, een schip volzeyls uyt de stadt in zee is geraeckt, waeruyt vele infereren, dat oock anderen ende in meerder getal daerin sullen connen raecken ende dat daerom de hoope, dye de coning schijnt zeer sterck geschoct te hebben, van Rochelle te becomen tegen Paesschen, niet vast en gaet boven de diversie, dye in Normandye ofte ellewaert van de Engelschen staet te vresen ende bij veelen werdt geapprehendeert. Ick heb gelesen het manifest van dye van Rockelle, zijnde nu gedruckt⁶. Vinde, dat zij de personen, dye nu in authoriteyt zijn, groffelijck aentasten, deselve beschuldigende van perfidie, daer nochtans niet en blijckt, dat de demolitie van het fort oyt sonder conditie soude zijn belooft. Jae, het contrarie bij 't leste tractaet was verclaert. Oock en bewijsen zij geen infractie van privilegie om daertoe te appliceren de acte, daervan ick uE. voor desen heb geschreven. In deselve manifeste verhaelen zij de saeck van den eedt van Louys den XII^e, alsoff hij ter eere van de maire op zijn knyen hadde gelegen⁷, daer hij sulcx gedaen heeft ter eere van de Evangeliën, op dewelcke hij swoer, gelijck de coningen noch gewoon te zijn in de kerck van Nostredame, beswerende de privilegiën van deselve kerck ende op andere plaetsen meer. Sij hebben achter aen 't selve manifest gevoucht een brieff van monsieur Arbaut⁸, secrétaire d'estat, dye meer tegen haer als voor haer is; want denselve schrijft op een vrage, hoe men handelen soude met dye van de gereformeerde religie in 't leger zijnde, dat men haer niet en moet doen vertrecken. Want offschoon eenige mochten sucht hebben tot de stadt, il y en a d'autres bons François, qui n'ont pas moins en horreur que les catholiques les entreprinses des Anglois, lesquels ce seroit perdre, que de les tenir en défiance. D'icy il importe aux affaires publiques de faire voir par effect et par démonstration, que ceste guerre est un fait d'estat et non de religion. De besluyting van de stadt te landewaert heeft niet te beduyden, doch is geen noodt, alsoo monsieur de Rohan⁹ daer niet comen en sal ende niemant anders hem sal verstouten groot secours daerin te brengen.

Daer zijn noch eenige van de dyenaers van monsieur de Rohan te Toulouse geëxecuteert met het swaerd, galg, radt. Miletière¹⁰ schijnt vrij te sullen gaen,

1 Claude Le Doux de Menneville (1576-1641), maître des requêtes en conseiller d'État.

2 Etienne d'Aligre; zie no. 1130, p. 107 n. 8.

3 Zie n^o. 1215, p. 227 n. 8.

4 Zie n^o. 1078, p. 54 n. 7.

5 Zie n^o. 1078, p. 54 n. 7.

6 Zie n^o. 1227, p. 246 n. 2.

7 Zie n^o. 1227.

8 Raymond Phelipeaux d'Herbault; zie n^o. 1059, p. 27 n. 2.

9 Zie n^o. 1059, p. 27 n. 5.

10 Zie n^o. 1219, p. 234 n. 12.

[p. 252]

omdat hij ten tijde van de aencomste van de Engelschen niet soo wel en stont met monsieur de Rohan, dat hem de saecke soude zijn gecommuniceert geweest. Veele clagen, dat d'heer van Langerac¹ van dage tot dage slijt door jaeren ende door 't wijf², dyen hij immers soo wel mocht spaeren als de coning de coninginne doet.

Mons^r. de Hayes³ heeft mij geseyt, dat de clachten, dye men hyer doet over Sijn Ex^tie.⁴ bestaen hyerin: 1. dat voor Breda de Engelschen in den eedt te doen voorgegaen zijn voor de Franchoysen; 2. dat met zijn toedoen d'Engelschen poeder uyt onse magasijns hebben gehadt tot de entreprinse in 't eylant van Ré; 3. dat hij luystert nae Spaegnie. Op het eerste heb ick voor desen ende nu wederom geantwoordt, dat ick wel wist, dat sulcx begonnen was door de gedeputeerde, dye doe bij zijn Ex^tie. waeren, zijn Ex^tie. eerst versch zijnde gecommitteert tot het generaelschap van het leger ende noch niet voorzyen zijnde van de gouvernementen. Dat om te toonen zijne affectie tot Vrancrijck hem authoriteyt van noode was, dye hij nu heeft becomen sonder dat monsieur d'Espesse⁵ daertoe heeft geholpen. Nopende het tweede, dat ick daervan de waere gelegentheyt soude vernemen. Belangende het derde, dat men niet en soude laeten te hooren, wat den vijand wil seggen, maer dat Sijn Ex^tie. altijdt liever soude zyen een handeling, dye geappuyeert soude zijn door de enteremise van de geallieerden, als zijnde verre het seeckerste; maer dat sij de swackheyt van de middelen van onsen staet ende macht van de openbaere vijanden ende suspecte naebuyren weynigh in acht naemen, dye meenden, dat denselve staet met een sober ende onseecker secours soude connen gemainteneert werden. Ende soo men daertoe niet genegen off bequaem en is, dat het beter waere geweest in tijds te handelen, daertoe goede occasië zijn geweest, dan te laet te wachten ende dan off overvallen te worden off te comen tot arger conditiën, allegerende daertoe d'exempelen van den Palsgraeff⁶ ende nu versch van den coning van Denemarcken⁷, dye over een half jaer met wat toedoen van Vranckrijck hadde connen comen tot een eerlijcke handeling, dye hij nu quaelijck door entremise van alle zijne vrunden soude connen becomen.

Ick dyen op alles wel geïnstrueert te zijn, om mijne propoosten wel te dirigeren. Om te meer te mogen toonen onse sinceriteyt, volgens uE. advys in dye van den XIII^e. UE. adviseert bij denselve, dat de wegh over Amsterdam best is. 't Is waer, maer Brasser⁸ most onderricht zijn, dat wij hierin de costen niet en willen condinueren. Oock soo uE. yemant wist in den Hage, 't soude een dagh ofte twee baeten.

't En behaeght mij gantsch niet, dat neeff Vosbergen⁹ in zijn vertreck soo weynigh op uE. heeft gedacht, maer wel 't gunt uE. mij laet weten van Diocletia-

1 Gideon van den Boetzelaer, heer van Langerak.

2 Na de dood van zijn eerste vrouw, Jenne van Pallandt, in 1623, was hij in 1625 hertrouwd met Louise van Clermont d'Amboise.

3 Zie n^o. 1200, p. 203 n. 4.

4 Frederik Hendrik.

5 Zie II, p. 334, n. 3.

6 Frederik V, de Winterkoning, die na zijn grote nederlaag in 1620 op de Witte Berg bij Praag naar Den Haag was gevlucht.

7 Christiaan IV.

8 Joost Brasser? vgl. n^o. 1234.

9 Caspar van Vosbergen.

[p. 253]

nus¹, dye aen mij zeer beleefdelijck heeft geschreven. Soo dat stuck succedert, het sal in 't landt ende hyer goed doen, hyer meer dan men meent. Alle de heeren van Amsterdam dyenen bij uE. onderhouden; oock d'heer Nobel² verseeckert van vrundschap. Ick gelooff, dat noch veele anderen in Duytschlant sullen veranderen ende oock meest alle de grooten in Vranckrijck, soo de knoop aen de man comt, dat metter tijdt wel mochte vallen. Dat van Moscoviën waer een groot stuck voor alle de protestanten. Sij souden met de Sweden wel accorderen in het artickel tegen den paus.

Wilt Narsium³ verseeckeren, dat ick noyt eene letter van hem nochte yemant anders uyt Swede heb gezyen ende wilt hem vermaenen te vernemen, door wyen hij de brieven bestelt heeft. Reaels relaxatie⁴, hoop ick, sal volgen ende vinde de raedt van Sijn Ex^tie. wijs van den keyser ende 't rijck geen favorabel pretext te geven door eerst te beginnen. Want daer is aen gelegen om de reputatie ende faveur in ende buyten het rijck.

De wijsen alhier vinden selff niet goedt 't gunt te Verdun is geschyet, insonderheyt de nieuwicheden in 't verbyeden van de appellen ende 't affsmijten van de arent⁵, welcke saecken nergens anders toe en connen dyenen als om Vranckrijck in haet te brengen van de geheele Duytsche natie, dye t'ander tijde haer recours in Vrancrijck plagh te hebben. Een oorlogh is licht te beginnen, maer 't en houdt niet op, als men wil. Dat tegen den predicant te Deventer is gestatuert, behaeght mij wel. Het doet mij wee, dat ick zye, dat Louvesteyn blijft de quelling van onschuldige personen. Godt geve, dat het betere. Mijne gebyedenisse aen de bekenden.

Den XXVII^en Februarij XVI^cXXVIII.

UE. dienstwillige broeder
H. de Groot.

1 Cornelis van der Myle.

2 Henrick Willemsz. Nobel. In 1618 als burgemeester van Rotterdam ontslagen werd hij in 1623 opnieuw gekozen; in de jaren 1627-1628 en 1634-1637 was hij lid van de Staten-Generaal.

3 Zie n^o. 1063, p. 34 en n. 1 aldaar.

4 Zie n^o. 1228, p. 248 n. 4.

5 Zie bijlage n^o. 3, p. 451.

Nietjegenstaende 't gunt ick hyer voren geschreven heb van monsieur de Hayes, vind ick goed, dat men niet en laete te luysteren nae de conditiën, dye den vijant sal aenbyeden ende dat men oock sulcx laete verluyden, alsoo met dit volck hyer anders niet veel goeds te doen en is; soo zij ons houden opiniastrelijck geresolveert tot het oorlogh ende te comen bestaen, sullen zij ons weynigh te baet comen, insonderheyt in dese constitutie. Mijn huysvrouw heeft met het goedt door Jan van Lyden⁶ aen mons^r. Oldenbarnevelt⁷ gesonden een paer hoosebanden en hoosen voor uE. UE. moet hem daernae vermaenen, alsoo mijn huisvrouw door haest aen hem niet en heeft geschreven.

6 Een bode; zie Rogge, Br. Maria v. Reigersb., p. 118 (n^o. XXIX).

7 Waarschijnlijk een der zonen van Elias van Oldenbarnevelt, Reinier; vgl. n^o. 1199.

Adres: Mijnheer, Mijn heer Reigersberg, raedt ordinaris in den Hoogen Raiden in Hollant.

Port.

In 's Gravenhage.