Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 3

1200. 1627 november 27. Aan N. van Reigersberch¹¹.

Mon frère,

D'uwen sonder dach, waerbij was den brieff van den coning van Polen aen Dansick, ende de andere van den VII^e Novembris sijn mij op eenen tijdt behandight. De wegh over Brabant can uE. wel gebruycken, maer most gepast zijn op de bode, dye daer arriveert, ....., eer de brieven nae hyer afgaen.

Ick bemercke uyt uE. schrijven ende oock uyt de advysen van Van Mede¹², dat de saecken van Claudius¹³ niet heel quaelick en gaen ende dat de wederpartije

11 Hs. U.B. Amsterdam, coll. RK. H9k. Eigenh. oorspr.

12 Joh. Wtenbogaert.

13 De koning van Polen, Sigismund III.

[p. 203]

in benauwtheyt is. Maer gelijck uE. wel seyt, alles is te vergeefs, soo 't landt niet en werdt geconserveert. UE. wil mijn opinie verstaen. 't Is quaet op 't landt zijnde te stuyren. Dye den staet van de finantiën weten, connen beter van alles oordelen.

't Verlyesen van de Sondt soude groot quaed connen doen. Ick heb advys uyt Emden, dat dye stadt de protectie van de Ansen moede is ende staet nae neutraliteyt. De Anzesteden verlangen oock nae rust ende nae 's keysers gunste.

Ons dyeper met Engelant te engageren waer mijns bedunckens schadelick. Sij en hebben de middelen niet om groot secours te doen te lande ende wat zij ter zee doen, heeft geen naedruck, maer bestaet meest in roverije. Sij waernemen ons de Oost-Indische traffyck ende de visscherije, soo van de walvisschen als van de haering, een groot deel van ons onderhoudt.

Over Vranckrijck vallen wel dye bedenckinge niet, maer houden geen steeck. De massacre van Parijs¹ - men vreest noch alle dage hyer voor dyergelijcke -, de ongevoullicheyt (?) van de Franschoysen ten tijde van den hertogh van Plessis² geven groot bedencken. Ende als nu dye opinie haer waer ingesteylt, soude lichtelijck haer accoord maecken ende de proye deelen t'onsen naedeel. Sonder naerder handeling de saecke blijvende bij het beloofde secours can ons niet redden. 't Is te weynich nae ons gebreck. Het trefves sage ick garen ende heb waergenomen de inclinatie, dye de coninginne-moeder³ daertoe hadde. Maer mons^r. de Hayes⁴, dye sij daertoe gebruyckt hadde, is syeck ende in peryckel van sterven. Staet oock te vresen, dat den cardinael⁵, sonder dewelcken niet en geschiet ende wyens overgroote authoriteyt van nieuws is gewassen door het goede succes in het eylant van Ré, tot de trefves niet en sal genegen zijn door de onderichting van mons^r. d'Espesse⁶, dye onsen staet stercker voorschildert dan hij is ende soo ick wel weet altijdt in zijne brieven van de trefves ende trefvesmaeckers quaelijck spreeckt. Veele weten wel, dat hij niet meer bequaem is om daer dyenst te doen, hebbende hemselve gestelt buyten credyt. Mair 't particulier gaet boven het publyck ende de authoriteyt van mons^r. Defiat⁷ overweeght alles. Daerentusschen gaet den tijdt voorbij. Een geduyrige paix met Spaignie te besluyten sonder eenige erkentenisse, zye ick niet wel doenlijck in dese hare prosperiteyt. Ende wat staert seecker erkentenisse soude hebben in een staet, dye vol is van eersuchtige ende geldsuchtige menschen, can ick wel bevroeden. Men heeft eertijds gesproocken van onsen lande te brengen onder het rijck⁸. Wilde de coning van Spaignie sulx toestaen, 't waire goedt, want de constitutie van het rijck is soodanig,

1 In 1572 werd door Karel IX het verbond met Engeland gesloten op instigatie van de leider van de hugenoten, Gaspard de Coligny (1519-1572), een der oorzaken van de Coligny's val en daardoor van de Bartholomeusnacht.

2 Philippe Du Plessis-Mornay; zie n^o. 1110, p. 87 n. 1. De opmerking zal doelen op de gebeurtenissen van 1620.

3 Maria de Medici.

4 Antoine, gouverneur van Montargis en vader van Louis, baron van Courmenin; laatstgenoemde werd in 1632 onthoofd, omdat hij zich had ingelaten met de intrigues van Gaston van Orléans; zie over beiden Avenel, Lettres de Richelieu VIII, p. 82 v.

5 De Richelieu.

6 Zie II, p. 334 n. 3.

7 Zie n^o. 1061, p. 29 n. 10.

8 Over het standpunt, dat Grotius in 1621 innam inzake aansluiting van de Republiek bij Duitsland zie brief n^o. 648 (II, p. 84 vv.) en P.C. Molhuysen, Twee brieven uit de correspondentie van Hugo Grotius, in Meded. der Kon. Akad. v. Wetensch. afd. Letterk. 73B3 (1932), p. 10.

[p. 204]

dat men de vrijheyt van de religie eenichsins soude connen verseckeren. Mair alsoo het rijck is electyff ende de electie, hoewel niet apparent en is te gaen uyt het huys van Oostenrijck, evenwel daer niet vast aen en is, staet te bedencken, dat den coning van Spaignie, jae den keyser selff het rijck niet en sullen soecken te verpooten met interest van haere familie.

Dit alles overleyt hebbende sal ick een ding seggen, dat ick zye, dat het uytstel veeltijds quaed doet. Den palsgraeff¹ heeft over eenigen tijdt met voordeel connen handelen, oock den coning van Denemarcken. Nu is voor haer niet ten beste. Hyer moet hem den prins van Orangie aen spyegelen, dye meest bij het landt heeft te verliesen. Wist ick zijne intentie, ick soude dye soucken te seconderen, jae soo sulcx nodigh gevonden wierd ende met 's conincx goede wille conde geschieden mijne woonplaetse daernae veranderen.

Wat d'ambassade alhier te senden belanght, ick heb voor desen geschreven², dat ick dyenst sal doen nae de luyden sullen zijn, dye hyer comen. Daer blijff ick bij.

Nopende 't gepasseerde van de schepen van den coning³ heeft mons^r. d'Espesse hyer geadviseert vrij wat tot naedeel van de onsen, insonderheyt van dye van Numerianus⁴, op denwelcken oock Severus⁵ zeer gebeten is, soowel als op Gallus⁶, gelijck ick uyt zijn eygen propoosten wel heb gemerckt. Dat Caracalla⁷ blijft daer hij is, vinde ick niet vremdt. D(aer) mocht een arger comen. Evenwel sal ick uE. in 't seecker advisen doen secretelijck, dat hij ......... duysent gulden nu versch van Antoninus⁸ heeft genoten ende aen twee parthijen beleydt. Dat ....... om wel te advyseren 'tgunt meer tot voordeel van Decius⁹ als Verus¹⁰ soude dyenen, daer dyent wel een vaster ordre te zijn op dyergelijcke saecken, insonderheyt in dese conjuncture.

Hyer is men blijde, omdat d'Engelschen oock het eyland van Oye verlaeten hebbende zijn getrocken in zee. Buckingam¹¹ rust op zijn vertreck, sondt Beaulieu¹², een Fransch edelman, vrij aen den coning met vyer ofte vijff andere slechte gevangenen ende alsoo Beaulieu ontwapent was, gaff hem zijn rapier ende banderol, hem biddende aen den coning te seggen, dat hij scheyde met contentement, paert hebbende in de glorie van den coning, als overwonnen zijnde van soo treffelijcken prins. Dese Engelsche courtoisie heeft den coning afgeperst, dat hij oock den baron de Montjoye¹³ ende andere gevangenen, dye hij hadde

1 Frederik V van de Palts, de Winterkoning.

2 Zie n^o. 1191.

3 Zie n^o. 1184.

4 Amsterdam.

5 D'Effiat.

6 Frederik Hendrik.

7 Gideon van den Boetzelaer, de gezant van de Republiek in Parijs.

8 Frankrijk.

9 Da Geünieerde Provinciën.

10 De koning van Frankrijk.

11 George Villiers, hertog van Buckingham.

12 Er zijn uit de strijd om La Rochelle verschillende dragers van die naam bekend. Het meest waarschijnlijk is hier sprake van Philippe Prévost de Beaulieu-Persac. Hij doorbrak de blokkade door Buckingham van het eiland Ré, doch werd gevangen genomen. Hij stierf in 1646.

13 Blount, baron Mountjoy en earl of Newport (1597?-1666), natuurlijke zoon van Charles Blount, earl of Devonshire. Hij diende in 1622 in de Nederlanden en was in 1628 tijdens de expeditie naar La Rochelle rear-admiral of fleet.

[p. 205]

in groot getal ende veele van qualiteyt, sonder rantsoen heeft losgelaeten, haer vermaenende voortaen geen coning van Vranckrijck aen te tasten. Magis haec fuit infirmitas frontis quam beneficium. Maer in Lorraine is gevangen Montaigu¹ ende vandaer gebracht in Vrancrijck niettegenstaende het mescontentement van den hertogh van Lorraine² over dit stuck. Dese persoon is bij den coning van Groot-Bretaigne gebruyckt geweest om Lorraine ende Savoye tegen Vranckrijck op te rockenen ende sijn alrede veel secreten door zijne papieren ontdeckt. Men twijffelt, off men hem sal traiteren als een gevangen van oorlogh ofte als een espion.

Den coning blijft voor Rochelle. De intelligentie, dye hij daerbinnen heeft, opereert nock niet sonderling, nochte oock het canon, dat op de haven is geplant, mids de groote wijtte. 't Landt rondom Rochelle is gedevasteert ende men belet den handel soo veel men can om de stadt tot gehoorsaemheyt te brengen. Middelertijdt mons^r. de Rohan³, dye soo braeff hadde uytgegaen, dat hij 't was, dye de Engelschen hadde doen comen, is benauwt ende geretireert soo men seyt in 't landt van Foix. soo eenige meenen om, wanneer hij het te quaed sal hebben, nae Spaignie te vluchten. Verus' moeder⁴ heeft discoursen gevoert, alsoff dye van Tiberius'⁵ volck hyer selfs in dese stadt niet en waeren buyten peryckel. In somme, daer is veel perplexiteyt bij de swackste. Ende 't schijnt de luyden van Maximinus⁶ op eenen tijdt hebben geruineert soo dye sij hebben willen helpen als dye sij niet en hebben willen helpen.

Uyt een briefken van mevrouw van Valckenburch⁷ uyt Orangie merck ick, dat sij daer maer tamelijck contentement en heeft.

Wilt mij wat advyseren van Harsholtes⁸ humeur, want van Randwijck⁹ weet ick wat van ouds ende oock nu nieus uyt den heer van Oosterwijck¹⁰. Men doet Arsens¹¹ veel eer, dat men hem soo bidt.

Als ick soude stellen 't latijn van Grol¹², soude ick caerten ende memoriën van noode hebben gelijck ick voor desen heb geschreven. Mij dunckt, dat nootelijck van de scheepstrijden ontrent denselven tijdt ter zee gevallen ende van de fortificatiën ten wederzijde ontrent Santvlyet, midsgaders van het canael bij

1 Walter Montaigu (omstr. 1603-1677), Engels diplomaat, herhaaldelijk met speciale opdrachten naar Frankrijk gezonden. In 1627 kwam hij naar Lotharingen en Italië om ontevredenheid te zaaien ten aanzien van Frankrijk.

2 Zie n^o. 1194, p. 195 n. 8.

3 Zie n^o. 1186, p. 185 n. 1.

4 Maria de Medici.

5 De Staten van Holland.

6 Engeland.

7 Josine de Bie; zie n^o. 1168, p. 162 n. 5.

8 Zie n^o. 1184, p. 183 n. 16.

9 Zie n^o. 1183, p. 181 n. 19.

10 Willem van Liere, heer van Oosterwijk, gezant te Venetië.

11 Fr. van Aerssen.

12 In september 1626 waren het nog maar vage plannen om in geval van verovering van een of andere bekende stad daarover in het Latijn te schrijven (zie n^o. 1094). Dit is echter de vroegste brief, welke wij bezitten, waarin Grotius voor het eerst in concrete termen spreekt over zijn intentie om een geschrift te wijden aan de inneming van Grol. In 1629 verscheen het onder de titel: Grollae Obsidio cum annexis anni 1627; zie Ter Meulen-Diermanse, n^o. 712. Men zie ook n^o. 1192, p. 193 en n. 7, en n^o. 1196, p. 198 en n. 18. Over het kanaal bij Venlo zie n^o. 1138, p. 118 n. 4.

[p. 206]

Venlo yet sal moeten geseyt worden. De onderrechting van Reael¹ in 't eerste ende in de reste van monsieur Wijts² soude veel connen helpen. Ick weet niet, wye de heer van Heenvlyet³ is. Mijn huysvrouw meent, dat het is Polyander. Soo 't soo is, ick wensch hem geluck ende doe mijne ende mijns huysvrouws gebiedenisse aen hem ende zijn huysvrouw, vooral aen broeder ende suster.

Mijn huysvrouw heeft gesonden om mons^r. van der Nat, maer de heele academie van mons^r. Benjamin⁴, daer hij bij woont, is wech te landewaert. Van permissie hyer uyt te voeren weet ick niet, off yet soude zijn te doen in absentie van 't hoff. Sal evenwel omhooren, wetende wat coopmanschap meest begeert werdt.

De Spangnaerden beclaegen haer, dat haer schepen niet eer en zijn gecomen, doch seggen, dat dye op wegh waeren ende vougen daerbij nae haere gewoonlijcken rodomontade, dat dye schrick de Engelschen heeft doen vluchten.

Den resident⁵ van den keyser continueert mij te versoecken tot vrundschap. Ick heb tot noch toe beleefdelijck geëxcuseert bij hem te gaen.

't Huwelijck van 's conincx broeder⁶ met de dochter van Florence, waervan voor desen veel discours was geweest, werdt gehouden af te zijn, doordyen den prins van Parma, aen dewelcke zij was belooft, niet geïnduceert en can worden om van zijne pretensiën te desisteren. Ick verstae daer soo terstont, dat den cardinael de Richelieu boven het desseing van een drijvend fort, dat zij dominicatar noemen, in de haven van Rochelle te maecken⁷, noch een ander heeft, waertoe hij veertich schepen in Bretaigne heeft gecocht, dye hij met vastgemetste steenen wil doen laden ende .... ende deselve doen sincken.

Mij wert verseckert, dat den autheur van dat boecxke, 't welck den tytel voerde van een brieff van den hertogh van Savoyen aen den coning van Enge-

1 Laurens Reael; zie n^o. 1192, p. 191 n. 3.

2 Jacques Wyts; zie n^o. 1106, p. 80 n. 11.

3 Johannes Polyander van Kerckhoven, heer van Heenvliet, zoon van de Leidse professor; hij was gehuwd met Anna Vesekia. Later, in 1641, hertrouwde hij met Catherine, lady Stanhope en countess of Chesterfield († 1667), dochter van Lord Thomas Wotton († 1587) en toen weduwe van lord Henry Stanhope († 1634). Met broeder en zuster zullen Adriana de Groot en haar man Frederik van Losecaat bedoeld zijn.

4 Over van der Nat en Benjamin zie n^o. 1158 p. 146 en n. 2 aldaar; hier blijkt, dat Benjamin de excaier te Parijs woonde en van der Nat bij hem.

5 Zowel Mathias Werdemann von Sonderspühel als Hermann, Freiherr von Questenberg behartigden in de jaren 1627-1628 de belangen van Ferdinand in Parijs. Met wie van beiden Grotius contact had, heb ik niet met zekerheid kunnen uitmaken; waarschijnlijk echter met eerstgenoemde.

6 Maria de Medici wilde haar tweede zoon Gaston, hertog van Orléans, weduwnaar van de prinses van Montpensier, die 4 juni 1627 gestorven was, doen huwen met Margherita de Medici, dochter van de in 1621 overleden groothertog van Toscane Cosimo en zuster van diens opvolger Ferdinando. Zij was verloofd met Odoardo Farnese, hertog van Parma (1612-1646), die niet van zins was van zijn aanspraken af te zien en haar huwde. Gaston was echter verliefd geworden op Maria-Louisa Gonzaga (1612-1667), de oudste dochter van Carlo Gonzaga, duc de Nevers, en Catherine Lorraine. Gedwarsboomd door zijn moeder gaf hij haar op, niet echter voor Margherita de Medici, doch voor Margareta, zuster van Charles de Lorraine, die hij aan het hof van Lotharingen had ontmoet en met wie hij enkele jaren nadien (3 januari 1632) in het geheim huwde.
Maria-Louise huwde later (6 november 1645aant.) met Wladislas VII (IV) van Polen (1632-1648; geb. 1595) en na diens dood met zijn broer en opvolger Johan Casimir (1649-1668; geb. 1609, gest. 1672).

7 Zie ook n^o. 1197 in fine.

[p. 207]

lant¹ is eene Royssel, wonende tot Sedan ende in dyenst zijnde van den hertogh van Bouillon ende naedyen ick verstae, dat daervan copyen sijn in 't landt, soo can men daerop letten. Eenige voorsichtige personen alhier menen, dat nu de tijdt niet onbequaem en soude zijn voor Vranckrijck om de paix met Engelant te maecken ende dat den coning, dye genoech noch te doen heeft met Rochelle ende de steden van Languedoc, sulcx niet en behoort te verachten, al waer het maer om voor zijne ondersaeten de zee weder te openen. Doch ick twijffele, off desen raed sal werden gevolcht, considererende de groote verscheydenheyt van de humeuren alhier. Men bevindt meer ende meer, dat dit oorlogh is berockent geweest door madame de Chevreuse² dye over eenige tijdt uyt het hoff was versonden, wyens querelle desen chevalier d'Outremer als een getrouw serviteur heeft willen wreecken. Taeterrima belli causa³.

Ick heb aen mijn broeder de Groot gerecommandeert⁴ het proces van de confiscatie. Hij ende mijn vader moveren mij eenige difficultyten over het publique van Delff, 't welck ick hyer bij mij niet en hebbe ende can daerom daerop niet particularizeren. Ick bid uE. de moeyte te nemen om het advertissement, als het gemaeckt sal zijn, te overzyen, gelijck ick oock wel wilde, dat het bij mons^r. Stryens⁵ verders wierd overgezyen ende vooral wel gelet, dat daer niet gestelt en werde, dat mijn onschuldt te cort soude doen. Soo mons^r. Couwenburg⁶ daerover niet en sal seggen (?), waer het goed, dat hij 't mede sage. Soo hyervan yet goeds te verwachten is, sal het oorboir zijn te vorderen, maer soo onpartijdige oordeelen, dat de saeck peryckel loopt, sal het beter zijn op te houden ende te zyen, wat den tijdt sal geven, want het soude mij hyer oock quaed doen, soo men seyde - gelijck mijne vijanden alle occasie waernemen -, dat de sententie van de gedelegeerde rechters van nieus bij de ordinarisse justitie soo veel als geconfirmeert waere. Ick bidde uE. ende de anderen vrunden op alle dese consideratiën wel te letten. Het doet mij hyer veel quaed, dat men meent, dat ick in ons landt ben buyten consideratie. Evenwel doe ick wat ick can.

Eenige slaen voor ter accommodatie van 't geschil over het schip bij de Engelschen van onse rede gehaelt⁷, dat de Staten de coning vergelding soude doen, niet in gelt maer in schepen. Men houdt hyer, dat de Engelschen 't eenemael nae Engelant zijn, hebbende groot gebreck van vivres. Daer zijn hyer dye veele meenen te weten van de secreten ontdeckt door Montaigu⁸, dye seggen, dat nevens Savoye ende Lorraine de infante⁹ oock is geweest van de parthije ende dat Spaignie met Engelant heymelijck genoechsaem was geaccordeert, dat noyt soo groote conspiratie geweest tot renversement van dese croon. Men noemt oock

1 Zie n^o. 1176.

2 Marie de Rohan, duchesse de Chevreuse. Zij was na de dood van haar eerste man, de connétable de Luynes, hertrouwd met de hertog van Chevreuse. De chevalier d'Outremor is m.i. de hertog van Buckingham ofwel Montagu, over wie zie boven, p. 205 n. 1.

3 Horatius, Sat. I, 3, 107.

4 Zie n^o. 1199, p. 201 en n. 7 aldaar.

5 Bedoeld zal zijn de advocaat Quirijn van Strijen; vgl. n^o. 1199.

6 Zie n^o. 1199, p. 201 n. 9.

7 Zie n;. 1184.

8 Zie boven, p. 205 n. 1.

9 Isabella Clara Eugenia (1566-1633), infante van Spanje, aartshertogin van Oostenrijk, souverein over de Nederlanden.

[p. 208]

Venegiën ende den graeff van Soissons¹. Ick meen, dat ick uE. genoech moede gemaeckt heb met lesen. Maer op een ander tijdt sal ick dit alles houden voor gepresupponeert ende daerom wat spaeriger zijn.

Den XXVII November XVI^cXXVII

tot Parijs.

UE. dyenstwillige
H. de Groot.

1 Zie n^o. 1094, p. 66 n. 12.

Adres: Ed. Erntfeste Hoochgeleerde Heere Mijnheer Mr. Nicolaes Reigersberg, raedt in den Hoogen Raide in Hollant. In 's Gravenhage.