Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 3

1204. 1627 december 19. Van J. Wtenbogaert⁵.

Mijn heer,

Mijne brieven over zee leggen noch hier in de Maze sijnde onse schippers viermael te rugge gedreven. De wint schijnt nu goedt te worden, sullen sien, off het lucken wil. Middelertijdt ontfangen d'uwe van 27. November, geen andere. Van 't vertrecken van de Engelsche ende haer wedercomen in Engellandt hadden wij gehoort, ende daerbij, dat Buckingam⁶ van den coninck wel onthaelt was. Ick verstae uyt den uwen, dat het stuck van de commercie slaept, ende (, als) het all voortginck, dat uE. siet, dat het meestedeel daer een schrick hebben van toelating van eenige nieuwe religie. - Sic lego, kan anders uwer E. letteren qualick bijeen brengen. - Is dat zoo, soo is dat stuck van ghene consideratie voor ons, het slape off waecke dan. Ende voor 't polityck kan ick niet vernemen, dat men daervan hyer grote apprehensie heeft. Hier zijn oock luyden, die all weder praten van secrete handeling van trefves, jae soo verre, dat sij seggen, dat Gr. H. van den Bergue⁷ hier verwacht wordt; dan ick gelooff het niet, ende en sie gheen apparentie. UE. mach wel seggen aen Justel⁸, dattet noch gheen tijdt en is. 't En dunct mij niet, dat de saecken noch daer nae gebaeckent sijn. Is niet Justel autheur van die brieff van Savoye aen Bretagne⁹? Dat uE. wenscht

5 Hs. U.B. Leiden, cod. Rem. 191. Gedrukt Rogge, Br. Wtenb. III: 1, p. 472.

6 George Villiers, hertog van Buckingham.

7 Graaf Hendrik van den Berg, heer van Stevensweerd; zie n^o. 1165, p. 156 n. 8.

8 Christophe Justel (1580-1649), Frans protestants canonist en particulier secretaris van Frédéric Maurice de La Tour d'Auvergne, hertog van Bouillon.

9 Zie n^os. 1176 en 1200.

[p. 213]

voor Rotterdam, Haerlem, Leyden respective, wenschen wij mede. In de eerste vresen wij meer te eerselen als te vorderen, in de ander 2 wordt men alle dage stijver. Broeckhoven¹ is nu borgemeester geworden ende sijn plaets in de Gecommitteerde Raden is tegen de tijdt wel voorsien. Borgemeester Nieupoort² is borgemeester Nieupoort, meer niet. Wij vernemen daer gheen voordeel bij, off 't noch comen sal leert de tijdt. Wij en vernemen gheen naerder ontdeckingen van molitiën, maer wel de practijcken hier ende daer, die slaen opt gheen alreede gemolieert is. 't Is niet de reeckenmeester, maer d'oude borgemeester³, die dat schrift heeft gecommuniceert. Ick wenschte in uwer E. brieff te konnen perfectelick lesen, off het die van Bruyssel off Venyse sijn, die neffens Savoye ende Lorraine⁴ in het desseing tegen Vranckrijck souden hebben geparticipeert door het beleydt van den abbé de l'Escaille⁵ ende Montagu⁶. Wie is dese Escaille en wie Montagu? Sijnt Françoisen off andere? UE. schrijft van den cardinael Bérulle⁷, is dat die père Bérulle, generael van de pères de l'Oratoire? Is die cardinael geworden? Soude die yet doen tot den Nederlandtschen vrede?

Men houdt hyer, dat de peys tusschen den Pool ende Swedois getroffen is, ende dat Deenmarcken sijn sal tegen den keyser. Ick heb schrijven gesien houdende, dat de Stenden van Deenmarcken een ander coninck wilden kiesen, te weten den Sweed⁸ off Leopoldum⁹ off Holsteyn¹⁰, off den jongsten soon van Deenmarcken¹¹, want dat de 1^ste sijn been gebroken hebbende int affspringen van een wagen wordt geseydt gestorven. Tilli is voor Staden, daer Morgan¹² binnen is. Frederickstadt is verlost van d'uytheemsche soldaten. Reael¹³ wordt geseydt admirael te zijn. Is nae de Sond. De vroetschap is t'Amsterdam doorgaens goedt, maer borgemeesteren slap ende communiceren niet veel saecken met de vroetschap. Bickers¹⁴ absentie wordt beclaecht. De bailliou Cloots¹⁵

1 Jacob van Broeckhoven, burgemeester van Leiden.

2 Johan van Nieupoort, burgemeester van Utrecht; zie n^os. 1181 en 1192.

3 Bedoeld zijn resp. Adriaen en Reynier Pauw.

4 Zie n^o. 1200.

5 Zie n^o. 1164, p. 155 n. 2.

6 Zie n^o. 1200, p. 205 n. 1.

7 Pierre de Bérulle, generaal van de congrégation de l'Oratoire.

8 Gustaaf II Adolf.

9 Aartshertog Leopold II Wilhelm van Oostenrijk, bisschop van Straatsburg (1625-1662, geb. 1614), jongere broer van Ferdinand II. Vgl. Dietrich. Schäfer, Geschichte von Dänemark. Fünfter Band. Vom Regierungsantritt Friedrichs II. (1554) bis zum Tode Christians IV. (1648). (Allgemeine Staatengeschichte, herausgegeben von K. Lamprecht. Erste Abteilung. Geschichte der Europäischen Staaten, herausgegeben von A.H.L. Heeren, F.A. Ulkert, W.v. Giesebrecht und K. Lamprecht. Dreizehntes Werk). Gotha 1902, p. 544, waar van Ferdinand II zelf in dit verband sprake is.

10 Frederik III, hertog van Holstein.

11 De oudste zoon van Christiaan IV van Denemarken en Anna Catharina van Brandenburg was - afgezien van de jonggestorven Frederik - prins Christiaan (1603-1647); met de jongste zal hertog Ulrik (1611-1633) bedoeld zijn. Hij was dit jaar op reis door Nederland en Frankrijk en werd door de koning teruggeroepen.

12 Ch. Morgan; zie n^os. 1196, p. 199 en 1203 p. 211.

13 Laurens Reael; zie n^o. 1192, p. 191 n. 3.

14 Andries Bicker; zie n^o. 1111, p. 88 n. 2.

15 Antony Cloots, een bekende Goudse baljuw, bekleedde zijn ambt van 1620 tot 1633. Blijkens het Poorterboek van Gouda (III A44, f. 103 v.) is hij op 10 december 1620 poorter van Gouda geworden, gekomen van Dordrecht. In verband met de regeringsverandering na de

[p. 214]

¹⁵ ter

15 twisten tijdens het Bestand, waardoor hij aan het bewind kwam, is over hem nogal wat te doen geweest. Zie hierover C.J. de Lange van Wijngaerden, Geschiedenis der Heeren en beschrijving der Stad van der Goude, Amsterdam-Den Haag MDCCCXIII-MDCCCXVII, II, p. 186-189.

[p. 214]

Goude is van 't Hoff geabsolveert ende wordt gemainteneert, dat daer grote verslagenheyt maeckt, anders waren de saecken daer op een seer goede voet. Grote clachten sijn gedaen in den Hage over de Schoonhovensche Arminianen, als die op sijn Rotterdams ende Hoorns een schuer hebben toegemaect met predickstoel, stoelen, bancken, croonen; hadden de soldaten versocht om assistentie, die hadden geweygert buyten speciale last van den prins: die is hyerop aengesocht; commissarissen van den Hove sijn derwaerts om haer te informeren. D'uytcomst wordt verwacht. Die van Hoorn hebben haer oude packhuys weer ingenomen. Die van Alckmaer singen de psalmen voor ende nae overluydt. Peter Janssen Schagen¹ is daer nu bailliou (off ....) geworden. Men sal sien, off hij dat lijden sal. Binnen jaers sijn aldaer drie schouten gestorven, eenige wenschen, dat hij de 4^de waer, dan ick gun hem sijn leven wel. Ick sal de groetenis op Loevesteyn doen. Victor² is niet wel, doet niet dan calculeren met grote pijn. Ick soude liever cijfferen. Sijn huysfrou leydt veel tijds aen de cholycke. Sijn soontken gaet oock doorgaens seer pijnlick. 'Tis te beclagen, dat dat verstant soo t'ondergehouden ende onbruyckbaer gemaect wordt door dit huys-cruys. Hij heeft begonnen ordinarie te leeren met grooten toeloop ende aengenaemheyt. Vigilantius³ is te Salem⁴. De schepen, die uE. had verstaen tot Rouen te zijn gearriveert, waren uyt Texel ende Zeelandt; die van hyer mosten wachten nae convoy, eer dat veerdich was, keerde de wint als d'ander over waeren. Daer is een opheff geweest van 't lieutenantschap generael van graef Ernst⁵, maer schijnt geen voortganck te hebben. Jalousie ne manque point. De princesse gelegen van een jonge dochter⁶. T'is nu dachvaert, daer is gheen point van beschrijving roerende 't kerckelicke. De predicanten evenwel draven dapper ende men meynt, datter noch wel een degelicke buye mocht wayen voor tlest. t'Amsterdam predicken niet dan tegen d'Arminianen ende de kercken regorgeren van volck. Lydius⁷ tot Dordrecht, datter maer 8 suyver sijn van de 42 leden sijns classis, alle de reste willende accorderen met de remonstranten. Sommelsdijck⁸ met sijn vrunt⁹ bereyden hun tot de reyse derwaerts. Dat uE. daer een ooch int seyl houdt, bijsonder soo daer van eenich accoort gesproken wordt, sal seer goedt zijn, et curandum maximum, ne pax (haec) nobis bellum creet, quod magis metuendum, nisi putarem nos ab illa pace abesse quam longissime. De heeren Staten verseeckeren Geluckstadt. Men seydt van de Sond te verpanden aen Hollandt - andere seggen aen Amsterdam, 't welck verre soude sien - voor een

1 Zie over hem ook n^o. 1203.

2 Nic. Grevinchoven.

3 S. Episcopius.

4 Amsterdam.

5 Ernst Casimir; zie n^o. 1202, p. 210 n. 7.

6 Op 27 november schonk Amalia van Solms te Den Haag het leven aan een dochter, Louise Henriette, die in 1646 huwde met Friedrich Wilhelm, keurvorst van Brandenburg; zij overleed in 1667 te Berlijn.

7 Balthasar Lydius, predikant te Dordrecht.

8 Fr. van Aerssen.

9 Caspar van Vosbergen.

[p. 215]

grote somme van penningen. 't Con sijn, dat Amsterdam de penningen verschieten sullen, indient soo is. Alii T.D. de his solidius instruere poterunt.

Vale, mi Domine, et amare perge me

T.D. studiosiss., J.M.

Dat van Polen ende Sweden schijnt noch niet vast te gaen. D'Arminianen nemen seer toe, oock ten plattenlande. Messis multa, pauci operarii¹. De commissarissen zijn noch tot Schoonhoven niet gegaen. 19 Decemb. 1627.

1 Matth. 9,37.

Adres: A Monsieur, Monsieur de Groot A Paris.

In dorso schreef Grotius: 19 Dec. 1628 (!) Wtenb.