Algemeen letterkundig lexicon

chanson de geste

Etym: Fr. heldendicht < Lat. (res) gestae = gebeurtenissen, daden, bijz. krijgsdaden.

Genre uit de Franse middeleeuwse epiek (11^de-14^de eeuw) dat de legendarisch geworden heldendaden van meestal Franse historische figuren vertelt (vandaar ook de benaming matière de France tegenover matière de Bretagne). Ze zijn opgebouwd uit laisses van uiteenlopende lengte. In eerste instantie is de assonerende laisse (elke regel eindigt op dezelfde klank) dominant, later de ‘laisse monorimée’ (elke regel eindigt op hetzelfde volrijm). De lengte van de versregels evolueren van tienlettergrepig (decasyllabe) naar twaalflettergrepig (dodecasyllabe). Andere kenmerken: het veelvuldig gebruik van het epitheton, formulaire beschrijvingen en parataxis. Deze formele kenmerken hangen sterk samen met de veronderstelde receptiemodus: de teksten werden voorgedragen (gezongen?) door jongleurs, waarschijnlijk met een rudimentaire instrumentale begeleiding (zie ook orale literatuur). Vanwege de veelal orale oorsprong kan aan de meeste chansons de geste geen auteur worden verbonden.

Het chanson de geste wordt inhoudelijk gekenmerkt door nadrukkelijk uitgedragen feodale waarden – eer, trouw, moed, kracht – waarin voor de vrouw enkel een zeer ondergeschikte rol is weggelegd (vandaar de oudere benaming voorhoofse roman). De psychologische uitdieping van de karakters is erg gering; het beschrijven van gebeurtenissen is belangrijker dan de handelingen der personages (dialogen nemen een relatief kleine plaats in). De personages zijn geen echte individuen, maar eerder representanten van hun eigen gemeenschap. De verteller verschuilt zich meestentijds achter het verhaal (wat samenhangt met de historische kern van het chanson de geste). De verhaalstof grijpt terug op de Merovingische en vooral Karolingische periode (zie Karelepiek) en op de kruistochten (zie kruisvaartroman).

Lit: J. Rychner, La chanson de geste. Essai sur l’art épique des jongleurs (1955) • A. Hindley & B.J. Levy, The Old French epic: an introduction (1983) • D. Boutet, La chanson de geste: forme et signification d’une écriture du Moyen Âge (1993) •  E. van den Berg & B. Besamusca, ‘Middle Dutch Charlemagne romances and the oral tradition of the chansons de geste’ in E. Kooper (red.), Medieval Dutch literature in the European context (1994), p. 81-95 • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Bd 2 (1994), kol. 157-163 • S. Kay, The “chansons de geste” in the age of romance. Political fictions (1995) • F. Suard, La chanson de geste (2003) • F. Suard, Guide de la chanson de geste et de sa postérité littéraire (XIe-XVe siècle) (2011) • C. Alvar & C. Carta (red.), In limine Romaniae. Chanson de geste et épopée européenne (2012) • C.M. Jones, An introduction to the chansons de geste (2014).

chanson de femme

chant royal