Algemeen letterkundig lexicon

representant

Etym: Fr. représentant = vertegenwoordiger < Lat. re-praesentare = voor ogen stellen, doen verschijnen.

Begrip uit de codicologie – ook lettre d’attente genoemd – voor een klein loodslettertje in de marge van een tekst, waarmee de kopiist aangaf dat er op de opengelaten plaats door de rubricator nog paragraaftekens of andere tekststructurerende elementen moesten worden aangebracht. In luxueuze middeleeuwse handschriften behoorde het niet tot de taak van de kopiist de gekleurde initialen (initiaal-1), lombarden en paragraaftekens neer te zetten, maar werd dat door de rubricator gedaan. Om deze in staat te stellen de juiste letter in te vullen, zette de kopiist bij wijze van representant een klein lettertje in de marge vóór de plaats (of op de plaats zelf) waar de uiteindelijke letter moest komen. Ook rubrieken (rubricatie) werden op deze manier aangegeven.

Vaak gebruikte men voor representanten een ander schrift (bijv. littera cursiva) en veel afkortingen (abbreviatuur). Een paragraafteken werd gerepresenteerd door twee puntjes of twee schuine evenwijdige streepjes.

Representanten waren bedoeld om later te worden verwijderd, hetzij door middel van rasuur, hetzij door wegsnijden bij het binden. Als een representant in de vouw van een blad wordt aangetroffen, is het een aanwijzing dat de codex op ongevouwen bladen is geschreven. Juist deze kleine aantekeningen die weggehaald hadden moeten worden, kunnen ons veel leren over de manier van werken in een scriptorium.

De gewoonte om initialen en lombarden te representeren werd overgenomen door de eerste boekdrukkers (incunabel).

Lombarde 'S' met zwarte representant 'ſ ' in de letter. (1473). [bron: W.Gs Hellinga, Kopij en druk in de Nederlanden (1962), p. *12]

Lit: W. Kuiper, ‘Lombarden, paragraaf- en semiparagraaftekens in Middelnederlandse epische teksten’ in Spektator 10 (1980-1981), p. 50-85 • J.M.M. Hermans & G.C. Huisman, De descriptione codicum (1981³), p. 39 • D. Hogenelst & F. van Oostrom, Handgeschreven wereld (1995), p. 32-34.

reportageroman

representatie