Algemeen letterkundig lexicon

lombarde

Etym: Fr. uit Lombardije.

Term uit de codicologie voor de meest eenvoudige vorm van de initiaal-1. De lombarde of lettrine werd gebruikt als beginletter van een nieuw tekstgedeelte in een handschrift, is meestal één tot drie regels hoog en met pen of penseel aangebracht in één kleur, vaak zwart of rood. De kleuren geel, groen en bruin zijn in handschriften uit de Nederlanden zeer zeldzaam. Een enkele keer is een lombarde van eenvoudig penwerk voorzien.

In de middeleeuwse codex heeft de lombarde oorspronkelijk een structurerende functie. Na verloop van tijd gaat ze, net als het paragraafteken, ook retorische momenten in de tekst markeren door het aangeven van de directe rede op plaatsen waar een (voor)lezer gemakkelijk in de fout zou kunnen gaan.

In eenvoudige handschriften werden de lombarden door de kopiist zelf aangebracht, in meer luxe codices werden lombarden door een aparte rubricator (rubricatie) ingetekend of ingeschilderd aan de hand van een representant.

Lombarde 'S' met zwarte representant 'ſ ' in de letter (1473). [bron: W.Gs Hellinga, Kopij en druk in de Nederlanden (1962), p. *12]

Lit: J.M.M. Hermans & G.C. Huisman, De descriptione codicum (1981³), p. 63 • W. Kuiper, ‘Lombarden, paragraaf- en semiparagraaftekens in Middelnederlandse epische teksten’ in Spektator 10 (1980-1981), p. 50-85.

logos

long short story zie novelle