Algemeen letterkundig lexicon

inventio

Etym: Lat.  uitvinding, het uitgevondene, vindingrijkheid < in-venire = (uit)vinden.

In ruime zin is in de retorica de inventio de stofvinding: waar haalt de auteur van een betoog (in afgeleide vorm ook van een tragedie, epos, enz.) zijn stof vandaan? Daarbij heeft hij de keuze tussen de klassieke oudheid, de geschiedenis, de mythologie of de Bijbel. Vervolgens bepaalt hij welke voorbeelden hij aan het desbetreffende gebied ontleent. De stofvinding gebeurde vaak via de bekende vragenreeks (een mnemotechnische hexameter): quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando (wie, wat, waar, op welke wijze, waarom, hoe en wanneer?).
Beperkt tot de betogende of juridische rede (genus iudiciale) is de eerste stap in de inventio (officia oratoris) de intellectio, d.w.z. het vaststellen van de status causae, het punt waar het om gaat. Betreft het een vraag of iets al of niet gebeurd is, dan is het een status coniecturalis. Als het gaat om een nadere definiëring van een zaak, dan is er een status finitionis. Een nadere beschouwing van de aard van de zaak is een status qualitatis. Het dubium (omstreden zaak) wordt verwoord in de quaestio (het vraagstuk). Die vragen kunnen algemeen-theoretisch zijn (quaestio infinita) of meer individueel-praktisch (quaestio finita). Bij de bewijsvoering (argumentatio) is het gebruik van exemplum, similitudo en auctoritas erg belangrijk. Verder kunnen argumenten ontleend worden aan topoi (topos).

Lit: W. Kramer, 'De "inventio" in Vondels dramatische kunst' in De nieuwe taalgids 35 (1941), p. 289-306 • P. Zumthor, L'inventio dans la poésie française archaique (1952) • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik, dl. 4 (1998), kol. 561-587 • S. Schmitz, Die Poetik der Adaptation: literarische 'inventio' im Eneas Heinrichs von Veldeke (2007).

inventaris

inversie