similitudo

Etym: Lat. gelijkenis.

Similitudines zijn voor de bewijsvoering (argumentatio), in het kader van de inventio, voor de redenaar van groot belang. De betrokken zaak wordt vergeleken met zaken uit de natuur. Met name in de emblematiek wordt veel gebruik gemaakt van de similitudo. Een breed uitgewerkte similitudo wordt tot allegorie; een kort geformuleerde wordt een metafoor.

Vondel bijv. begint zijn Inwydinge van het stadthuis t'Amsterdam  met een similitudo. Hij vergelijkt de rijkdom van zijn onderwerp, Amsterdam, met een rijke graanoogst:

Gelijck nu d'ackerman de zeisen slaet in d'airen,
En heenstreeft, door een zee van gout en goude baren,
Zoo weckt ons Amsterdam, door overvloet van stof,
Om in den vruchtbren oeghst van zijnen rycken lof
Te weiden met de penne, [...].
(ed. Spies e.a., 1982, vs. 1-5)

Zie ook gelijkenis.

Lit: F.P. Knapp, Similitudo: Stil- und Erzählfunktion von Vergleich und Exempel in der lateinischen, französischen und deutschen Grossepik des Hochmittelalters (1975) • G. Ueding (red.), Historisches Wörterbuch der Rhetorik (sv. Gleichnis, Gleichnisrede), Bd 3 (1996), kol. 1000-1009.