Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 8

3323. 1637 oktober 31. Aan N. van Reigersberch⁶.

Mijn Heer,

Naedat ikc uE. brief van den 12 October⁷ niet alleen ontfangen, maer oock beantwoordt hadde,⁸ ontfang ick op den 28 Oct. uwer E. brieven van den 28 September⁹ ende van den 5 October¹⁰, over zee, soo ick verstae, gecomen ende aen mij bestelt door monsieur Euskercken¹¹, die wat uit sijne siecte begint te

6 Hs. UB., Amsterdam, coll., RK. R 5 o. Eigenh. oorspr. Niet ondertek. Antw. o.a. op no. 3286. Geciteerd in Brandt-Cattenb., Leven II, p. 99.

7 No. 3293.

8 No. 3312.

9 Ontbreekt.

10 No. 3286.

11 Johan van Euskercke, Staats gezantschapssecretaris te Parijs.

[p. 686]

becomen. Tot monsieur Byland¹ door sijne absentie ofte negligentie van de zijnen dunct mij, dat soo uE. als mijne brieven dicmael lang blijven leggen ende vinde mij wel met brieven, die aen mij recht uit ofte onder couverte van monsieur Heufd², daar de boden comen over Brabant. UE. sal gelieven de informatie met den eerste te werck te leggen ende te verwachten, wat sij sullen antwoorden om daernae ons te beraiden.

Ick blijve van mijne ende uE. opinie nopende de tractaten inhoudende vrijheit van pauselijcke exercitie ende heb opinie, dat oock buiten sodaenige tractaten 't pausdom sal toenemen door de verdeeling onder de protestanten ende de ongebondenheit der predicanten, waeruit soo in die landen als in Engelant mettertijd wel iet quaed mochte ontstaen, 'twelck God gelieve te verhoeden.

'tGunt in de questie van de jurisdictie over de admiraliteitsheeren passeert ofte passeren sal, bid ick uE. mij te laeten weten; sal seer gaeren mijne bedenckingen daerop mededeelen.

Van monsieur d'Estampes³ heb ik uE. geschreven, dat hij uE. kennisse sal soecken. Dient gebruict met circumspectie, alsoo hij buiten twijffel instructie sal hebben om met die messieurs te corresponderen, die voor oorloge⁴ sijn. Ick hem raed gegeven vitare offucias te bene fidei famam sibi circumdare ut illis in locis utiliorem). 't Selve is hem ook bij monsieur Heufd geseit. Hij sal misschien wat voor mij willen doen; maer ick en begere sulcx niet, alsoo het alleen soude strecken om de gepasseerde actiën van nieus te wettigen ende Humingus'⁵ aanhang plaisier te doen.

Het doet Vindex'⁶ volck seer, dat sij Hotherus⁷ quijt sijn. 't Is goed, dat ick weet van Cimons ambassadeur⁸ nopende Hobrodi⁹ laudes. Vandaer, sie ick wel, dat hij sijne instructiën heeft gehadt.

Dorpius¹⁰, ut video, iactu navem servavit. Sijn dienst dede quaed aan Magog¹¹ soo daer als hier. De brieven, die ick crijgh uit het leger van hertogh Bernhard¹² toonen, dat hij tot noch toe seer swacke hulpe had becomen ende den vijand machtiger bleeff.

Suenno¹³ doet voor sijn huis niet wel met hem soo veel te hasarderen:

1 Jason Bijlandt; zie over hem III, p. 11 n. 3.

2 Johan Hoeufft, bankier te Parijs.

3 Jean d'Estampes, sieur de Valençay. Vgl. no. 3274, p. 606.

4 Het woord ‘oorloge’ staat in de tekst in cijfer: 345. Van Reigersberch heeft de betekenis erboven geschreven.

5 Schuilnaam voor François van Aerssen, heer van Sommelsdijk. Van Reigersberch heeft er ‘Aersens’ boven geschreven.

6 Codenaam voor Frankrijk.

7 Schuilnaam voor Adriaen Reyniersz. Pauw. Van Reigersberch heeft erboven geschreven: Pauw.

8 Het woord ‘ambassadeur’ staat in de tekst in cijfer: 121. Cimon is een codenaam voor Staten-Generaal. Bedoeld wordt Willem van Liere, heer van Oosterwijk, Staats gezant in Parijs.

9 De lezing van deze schuilnaam is onzeker. M.i. wordt François van Aerssen, heer van Sommelsdijk, bedoeld; vgl. no. 3264.

10 De luitenant-admiraal Filips van Dorp.

11 Schuilnaam voor Frederik Hendrik; Van Reigersberch heeft erboven geschreven: prins.

12 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

13 Schuilnaam voor Frederik Hendrik.

[p. 687]

οὐχ οὕτῳ φαιδϱὸν ἀπωλόμεϑα. Ick wil seggen den coninc van Sweden¹ quam saepe transit casus, aliquando invenit.

Ick sal garen verstaen hoe sich des landgraefs² leger sal dragen nae des landgraefs doot.

Ioachimi³ hoor ick, dat mede op gelt wacht. Ick merkce, datter secrete articulen CCC⁴ tusschen Vrancrijck⁵ ende Engelant⁶. Sweden⁷ sal wat apa[r]t⁸ willen bedingen. De partij van Spangië⁹ is noch sterck bij Alexandrinum¹⁰.

Ick doe wederom mijne gebiedenisse aen d'heer burgemeester Meerman¹¹ ende andere vrunden ende verwachte, wat tijdingen d'heer Spierinck¹² sal medebrengen.

Dit sij alsoo cursim gediscoureert op uE. twee brieven.

Dusverre geschreven hebbende crijgh ick uE. brief van den 19 october¹³. Danck uE. van de continuatie in den arbeit voor onse saecke met Rotterdam¹⁴ ende vinde uE. beleit ende proceduiren seer goed. De heeren van Rotterdam sijn buiten twijffel schuldigh mij te doen behandigen 'tgunt sij te Rotterdam sijnde hebben laeten volgen, sonder eenigen inventaris. Wilt mij laeten weten, off uE. die van den 4¹⁵ heeft ontfangen. Ick en heb noit weeck laeten voorbijgaen. UE. heeft in de saecke van Rotterdam volle macht om te doen dat nae de gelegenheit van tijden ende plaetsen oorboir sal duncken.

Uit Sweden schrijft men mij, dat apparent is, dat ick haest in Engeland soude connen werden gebruickt, 'twelck soo sijnde houde ick voor seecker, dat ick tot mijne volle gerechticheit wel soude comen, alsoo ick daer vrunden heb ende andere soude connen maecken. Van 't employ van eene van mijne soon[s]¹⁶ te Rotterdam dunct mij niet, dat noodigh sal sijn iet te stipuleren. Golilas' soon¹⁷ moet ver-

1 Gustaaf II Adolf; hij sneuvelde in 1632 bij Lützen.

2 Wilhelm V, landgraaf van Hessen-Kassel.

3 Albert Joachimi, heer van Hoedekenskerke, ordinarius Staats gezant in Engeland.

4 De woorden, secrete articulen CCC'I staan in de tekst in code: 2.24.12.17.82.32.50.23.17.70.6.21(= 12?).1.7.82.73.700.801.910. met de ontcijfering door Van Reigersberch erboven geschreven.

5 De naam ‘Vrancrijck’ staat in de tekst in cijfer: 313. Van Reigersberch heeft erboven geschreven: Vr.

6 De naam ‘Engelant’ staat in de tekst in cijfer: 125., met de betekenis door Van Reigersberch erboven geschreven.

7 De naam ‘Sweden’ staat in de tekst in cijfer: 525., met de betekenis door Van Reigersberch erboven geschreven.

8 Het woord ‘apat’ staat in de tekst in cijfer: 23.47.76.32., met de betekenis door Van Reigersberch erboven geschreven.

9 De naam ‘Spangië’ staat in de tekst in cijfer: 304., met de betekenis door Van Reigersberch erboven geschreven.

10 ‘Alexander’ is een codenaam voor Engeland.

11 Frans Dirksz. Meerman, burgemeester van Delft.

12 Petter Spiring Silvercrona, raad van financiën van Zweden.

13 No. 3306.

14 Het betreft hier de pogingen door Grotius en voor hem ondernomen om zijn achterstallige salaris als pensionaris van Rotterdam alsnog uitbetaald te krijgen.

15 Ontbreekt. Wel zijn er twee brieven van 3 oktober, nos. 3282 en 3283, waarop Grotius mogelijk doelt.

16 Pieter of Cornelis.

17 Golilas is een pseudoniem van Grotius. Met ‘Golilas' soon’ wordt Grotius' oudste zoon Cornelis bedoeld, die op thuisreis uit Noord-Duitsland en Zweden in het vaderland verbleef.

[p. 688]

maent werden over te comen om hier te beraiden, wat hem oorboir sal sijn. Soo hij hier comt, mijne meninge soude sijn hem in de Sweedsche saecken soo oude als nieuwe wel te oeffenen ende alsoo bequaem te maecken ende eenigsins noodich tot den Sweedschen dienst ende dat is oock de intentie van mijnheer den rijcxcancellier¹ in sijne brieven aen mij op dat stuck. Alle mijne brieven aan mijnheer den rijcxcancellier heeft hij altijd uitgeschreven, dan de copyen heb ick onder mij bewaert om niet gesien te werden bij anderen. Heb hem oock niet gelaeten te instrueren ende tot naersticheit te vermaenen. Soo hij voor den arbeit schroomt, sal noit tot iet groots comen. 't Geeft mij wonder mijn soon noch niet en schrijft. Sijne naelaeticheit in dat stuck is inexcusabel.

Mij dunct dat soo eenige transactie aengegaen werdt met Rotterdam daerin moet werden gestelt dat ick mijne actie reserve op den Staten van Hollant ende dat sij mij daerin behulpigh sullen sijn.

UE. gelieve oock te vernemen, waer ick een jongeman sal connen crijgen, die eene goede vaste hant heeft van schrijven, wat Latijn ende Fransois can, die mij soude dienen in brieven ende andere stucken uit te schrijven, ende in plaetste van gagie tevrede sijn met goede instructie ende de tafel. Voor desen is mij geschreven van Mierops soon² ende van De Blons soon³, maer besluit niet sonder mij te adviseren. Die sulcx soude aenstaen moste hem soo in clederen onderhouden, dat hij met eere mochte gesonden werden aen princen ende ambassadeurs.

Op alles wel lettende dunct mij, dat noodigh sal sijn dat Humelus' soon⁴ daetelijck gae nae Zelant ende met de eerste seeckerheit hier come om te sien, waer hij toe bequaem is. Golilas vreest, ne otio diffluat⁵ ende dat hij niet alleen sijne, maer oock sijne broederen⁶ fortune bederve, waerop te meer staet te letten, quia sumus in crisi, ad totam familiam pertinente.

Van ligue⁷ - exepto .....⁸ - voor Sigthunus' volck⁹ iet te verwachten, heeft geen apparentie. De ordre, die Cimons ambassadeur¹⁰ gevolgt heeft, toont dat te seer, behalven veele andere redenen, die ick niet alle en can schrijven.

In dit stuck van dien jongman Gotilas' soon is Humelus becommert om 't gevolg ende alles overleit hebbende meent, dat het best waer, dat hij cum bona Beriae¹¹ gratia bij Gothilas quame om alles wel te overleggen ende te doen dat best sal sijn. Beria dient bedanckt ende hem gerestitueert, soo hij iet heeft ver-

1 De Zweedse rijkskanselier Axel Oxenstierna.

2 Mij onbekende zoon van Jacob van Mierop; zie over de vader II p. 458 n. 9.

3 Cornelis, zoon van Michiel le Blon, over wie V, p. 413 n. 8.

4 Humelus is een pseudoniem van Grotius. Met ‘Humelus' soon’ wordt Cornelis bedoeld; vgl. boven, p. 687 n. 17. Het woord ‘soon’ staat in de tekst in cijfer: 94.46.1010.73.782., met door Van Reigersberch erboven geschreven: so.

5 Vgl. Cic., De Orat. 3, 32, 131: otio diffluentes (Graeci).

6 De woorden ‘sijne broederen’ staan in de tekst in cijfer: 2.6.1020.73.75. 51.45.46.82.58.75.17.82.73.800.837. Van Reigersberch heeft erboven geschreven: sijn br.

7 Het woord ‘ligue’ staat in de tekst in cijfer: 372., met de betekenis door Van Reigersberch erboven geschreven.

8 In de tekst in cijfer: 123.; de codering onbekend.

9 Sigthunius is een pseudoniem van Grotius.

10 Het woord ‘ambassadeur’ staat in de tekst in cijfer: 121. Cimon is een codenaam voor Staten-Generaal. Met ‘Cimons ambassadeur’ wordt bedoeld Willem van Liere, heer van Oosterwijk, Staats ambassadeur in Parijs.

11 Schuilnaam voor Petter Spiring Silvercrona.

[p. 689]

schoten. Alle uE. bedenckingen op dit stuck accorderen met die van Felix¹ ende de zijne. UE. can met waerheit seggen, dat ick altijd geschreven heb, dat hij sonder uitstel herrewaert come, opdat men niet en meene novum hoc captum esse consilium. 't Soude licht connen gebeuren, dat Humelus nae Engelant² soude moeten gaen ende dat Gotilas' soon³ hier sijnde de saecken van Sweden⁴ bij Vrancrijck⁵ soude connen waernemen ende hem alsoo bekent maecken.

Wij verblijden ons hier vanwegen het overgaen van Dampvilliers recht ter selver tijd als Isolani⁶ ende Cantelmo⁷ waeren gecomen tot het ontset. Wij sullen ons best doen, dat een deel van dat leger magh gaen stercken hertogh Bernhard⁸ volgens des conincx⁹ belofte aen ons gedaen.

In de Fransche Comté sijn eenige vaendels bij de Fransoisen becomen. Wij verstaen madame de Chevreuse¹⁰ uit Bearn is gegaen nae Spaignië; dat tweeduisent Croaten ende eenige infanterie sijn gecomen tot verstercking van den cardinael-infant¹¹, die men nochtans niet en meent binnen dit jaer iet sal connen uitrechten.

Hanou hout noch ende gaet van hier sestichduisent gulden voor den graef¹², voor Raamsay¹³ ende de soldaten om de stadt buiten peryckel te houden, sijnde de vivres daer quaelijck te becomen.

Gisteren is hier de lijcpredicatie gedaen ter eere van den overleden hertogh van Savoye¹⁴. De broeder¹⁵ pretendeert deel aen de voochdie, ende sijn volck spreecken seer tot naedeel van den hertoginne-moeder¹⁶. Aen Lesle¹⁷, die aen hertogh Bernhard dient, is toegelaeten 800 man te lichten in Schotlant.

Den marescal de Vitry¹⁸ is in de Bastille, omdat hij voor desen in gramschap den eertsbisschop van Bourdeaux¹⁹ heeft geslagen, hoewel versoening daerop was

1 Pseudoniem van Grotius.

2 De naam ‘Engelant’ staat in de tekst in cijfer: 125., met de betekenis door Van Reigersberch erboven geschreven.

3 Het woord ‘soon’ staat in de tekst in cijfer: 2.20.46.21. Van Reigersberch heeft er ‘so’ boven geschreven. Gotilas is een pseudoniem van Grotius. Met ‘Gotila's soon’ wordt Cornelis bedoeld.

4 De naam ‘Sweden’ staat in de tekst in cijfer: 525., met de betekenis door Van Reigersberch erboven geschreven.

5 De naam ‘Vrancrijck’ staat in de tekst in cijfer: 314.

6 Ettore Giovanni Ludovico Isolani, generaal van de Kroatische ruiterij in dienst van keizer Ferdinand III.

7 Andrea Cantelmo, gouverneur van Luxemburg.

8 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar.

9 Lodewijk XIII van Frankrijk.

10 Marie de Rohan, hertogin van Chevreuse.

11 De kardinaal-infant don Fernando.

12 Philipp Moritz, graaf van Hanau-Münzenberg.

13 James (Jacob) Ramsay, gouverneur van Hanau; voor Grotius' spelling van de naam zie men no. 3181, p. 451 n. 7.

14 Vittorio Amedeo.

15 Maurizio van Savoye.

16 Christine, zuster van Lodewijk XIII.

17 Dit moet de kolonel John Leslie geweest zijn.

18 Nicolas de l'Hospital, markies van Vitry.

19 Henri d'Escoubleau de Sourdis.

[p. 690]

gevolgt. Op den hertogh van Espernon¹ is men hier niet wel te vrede, alsoo men meent, hij het oorlogh in Guyenne uit eigene consideratiën doet duiren.

Den coninc heeft verboden uitvoer van hennep ende canefas uit Normandië ende Bretagne om de Spaignaerden te benemen die dingen, die haer noodigh sijn tot de navigatie, ende alsoo de Spaensche gemeente onlustigh te maecken sijnde alrede eenige sedities in Portugael ontstaen.

De Fransoisen sijn ingegaen in Dampvilliers den 17 october hebbende daegs tevoren 300 van Cantelmoos volck, die hare retrenchementen wat te nae gecomen waeren, geslagen.

Ick sal hier noch eenige tijdingen bij doen, die mij soo daetelijck uit verscheide quartieren ter hande comen: Dat in Henegouwe soo het Spaensche als het Fransche leger haere winterplaetsen soecken, soodat Castelet is uitgestelt tot het naeste jaer; Vitry werd hier in de Bastille scherp bewaect, sijn huisvrouw² ende soon³ sijnde belast nae haere landhuisen te vertrecken; 't gouvernement van Provence crij[g]t den graef van Alais⁴, soon van Angoulème⁵; duc d'Alovin⁶ heeft door de victorie van Leucate becomen de staet van maerschalck van Vrancrijck; den cardinael de Savoie⁷ heeft aen de weduwe geschreven dat hij bij haer wil comen om alle goede debvoiren te doen. Hij excuseert sulcx; Créquy⁸ heeft Romans wederbecomen, een clein casteel toecomende Savoye; uit Spaignië is te Rome last gegeven om te handelen van suspensie van wapenen; men geeft daer goede woorden aen den Engelschen ambassadeur⁹ om alle handelingen te breecken; men spreect daer van drie millioenen te senden nae Nederlant; te Lisbon ende te Evora is de gemeente soo verre gecomen, dat sij des conincx¹⁰ huisen ende papieren heeft in brant gesteecken; aen prince Thomas¹¹ is van nieus gegeven 't incomen van ses duisent croonen uit het incomen van de Savoysche goederen in 't rijck van Naples; dat in Spaignië 't vierde paert van gehypothequeerde renten ende interesten ende van de huir van huisen wierd genomen voor den coninc geëstimeert op 12 millioenen croonen; in 't rijck van Napels 't sout belast met twee carolijnen van nieus, waerop de coopluiden een millioen hadden belooft ten deele comptant, ten deele op maenden; op elcken haert 16 grainen wierd geschat op 140 duisent croonen; van 't selve rijck wierden 800 ruiters verwacht te Milan.

Den 31 oct. 1637.

Ick wilde wel weten, wat plaetsen in Oostvrieslant de Staten-Generael bewaeren, wat plaetsen des landgraefs volck, wat plaetsen de heer grave van Oostvrieslant¹².

1 Jean Louis de Nogaret de La Valette, hertog van Epernon.

2 Lucrèce-Marie Bouhier.

3 François-Marie de l'Hospital.

4 Louis-Emmanuel, graaf van Alais.

5 Charles de Valois, hertog van Angoulême (1573-1650).

6 Charles de Schomberg, hertog van Halluin.

7 Maurizio van Savoye.

8 Charles Créquy de Blanchefort de Canaples.

9 Walter Aston, Engels gezant in Spanje.

10 Philips IV van Spanje.

11 Tommaso Francesco van Savoye, prins van Carignano.

12 Ulrich II, graaf van Oost-Friesland (1605-1648).

[p. 691]

Doen selve over een ruimen tijd schreef van sijn soon¹ bij² Gert³ te bestellen, considereerde hij niet, dat Beria selff een voorsoon⁴ heeft, die in 't stuck van Zerila⁵ sal willen instrueren. Oock heeft Sch[m]alcius⁶ aen Humelus gesegt' dat Golilas' soon niet en soeckt als bij .....⁷ ledigh te gaen ende juffrouwen te besoucken. De naelaeticheit oock in het schrijven tegen expresse ordre maect, dat men op sijne compartementen naerder het oogh moet hebben, ne sibi noceat. Daerom is de resolutie volcomentlijck genomen, dat hij sonder replycke overcome om sijne genegentheit ende redenen gehoort te letten op 'tgunt hem proffijtelick ende ons allen eerlijck sal sijn.

1 De woorden ‘sijn soon’ staan in de tekst in cijfer: 2.6.31.21. 33.46.77.88. Van Reigersberch schreef erboven: siin. Bedoeld wordt Grotius' oudste zoon Cornelis, Zie ook no. 3323 p. 691.

2 Het woord ‘bij’ staat in de tekst in cijfer: 22.6.

3 Schuilnaam voor Petter Spiring Silvercrona.

4 De woorden ‘een voorsoon’ staan in de tekst in cijfer: 24.50.73. 1.77.84.17.2.20.46.21. met de betekenis door Van Reigersberch erboven geschreven.

5 Niet geïdentificeerd. Codenaam voor Zweden?

6 Peter Abel Schmalz, secretaris van de Zweedse kanselier. De naam, Sch[m]alcius' staat in de tekst in cijfer: 33.12.9.23.7.12.6.1.35(=33). Van Reigersberch heeft erboven geschreven Scwalciu.

7 In de tekst in cijfer: 354.; de codering onbekend.

Adres (met andre hand): Aen mijn heer mijn heer den raetsheer Reigersberg In Den Hage.

In dorso schreef Van Reigersberch: broeder de Groot, den 31 octob. 1637 wt Paris.