Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 3

1294. 1628 augustus 2. Van J. Wtenbogaert².

Mijn heer,

Ick heb uE. lestmaels bemoeyt met een briefken van recommendatie voor een van mijn maechschap, Frans Wtenbogaert³. Ick verstae hij daer geweest ende all voort nae Orléans is, verwondert, dat hij sich soo heeft verhaest. Sedert ontfangen den uwen van 23 Junius⁴, oock een van mons^r. Tresel⁵, met 2 boecxkens, 't een remonstrantie au roy d'Angleterre⁶, 't ander tegen de manifeste van m^r. de Rohan⁷. M^r. Tresel adviseerde, dat uE. geschreven had te sullen senden van Pelletier⁸, twelck hij noch niet had vernomen, maer ick denck, dat de remonstrantie is van Peletier, hoewel de naem daer voor niet en staet, anders sal ick noch - soo 't uE. gelieft - verwachten. Ick danck uE. seer voor die 2 stucxkens, heb se geerne gelesen.

UE. heeft mogelick alrede van andere verstaen, wat hier is gepasseert aengaende de gepraesenteerde requeste, salt evenwel cort verhalen. Dese dachvaert sijnde aengevangen, sijn uyt verscheyden Hollandsche steden in den Haege verschenen tusschen de 30 off 40 persoonen, om vanwege de remonstranten vrijheydt te versoecken. Drie off vier dagen gewacht hebbende om te vernemen de gelegenheyt, wierdt hun geraden wederom te keeren, alsoo het noch gheen tijdt was, maer souden weder in den Haage sijn den 25. Middelertijdt is oock de Zuythollandsche synode vergadert tot Delff, die een bittere remonstrantie overgaven den 23^en, doch slordich ende vol leugenen, die velen in de vergadering offendeerde. Wierdt daerop terstont een cort debath gemaect, om neffens de request overgegeven te worden, twelck geschiede den 25^en - de gedeputeerde sijnde ten ge-

2 Hs. Bibl. Gem. Rotterdam, coll. Rem. Kerk, cat. v. hss. n^o. 2028. Eigenh. oorspr. Antw. op n^o. 1277, beantw. d. n^o. 1302. Gedrukt Rogge, Br. Wtenb. III: 2, p. 154; het in deze brief besproken request in: Oprecht Verhael vervatende Verscheyden Stucken, soo van weghen de Contra-Remonstranten tot beswaringhe der Remonstrants-ghesinde, als van wegen de Remonstrantsgesinde tot versoeck van vrije oeffeninge van Religie, ende tot hare Verdedinge aen de Heeren Staten van Hollandt overgegeven. Item het gene by de H.H. Staten daer op is ghedaen, al te samen in dit loopende jaer 1628. Met een Voor-Reden van een Liefhebber der Waerheyt ende Conscientien Vryheydt, beroerende den Conscientie-dwangh. Ghedruckt tot Fryburgh, Anno MDCXXVIII; Knuttel, Pamfl. n^o. 3812.

3 Zie n^o. 1269, p. 317 en n. 6 aldaar.

4 N^o. 1277.

5 Daniel Tresel.

6 Knuttel, Pamfl. n^o. 3790.

7 Het manifest bij Knuttel, Pamfl. n^o. 3780 en de vertaling ervan n^o. 3781; zie n^o. 1209, p. 218 n. 6. Het bedoelde tegenschrift heb ik niet gevonden.

8 Zie n^o. 1246, p. 278 n. 6.

[p. 357]

seyden daghe wedergecomen - door 8 off 10, die door den deurw. audientie versochten, de andere gaende wandelen int binnenhoff. Wolff¹ quam uyt, nam de requeste, die 's namiddachs met 2 debatten daeraen hangende, met grote attentie sijn gelesen geweest. Grote ende lange debatten sijn in de vergadering gevallen, de steden begeerden copye van alles. Middelertijdt wierdt genomen resolutie, waervan 't extract, bij den secr^s. uytgegeven, aldus luydt: Is gelesen de voorverhaelde requeste van de remonstrantsgesinden, daerbij zij naer een lange deductie versochten onbecommert buyten de publycke kercke exercitie van heur religie te mogen doen, heur predicanten daertoe vrij int landt te mogen comen ende die gevangen sijn te hebben gerelaxeert, mitsgaders noch 2 lange deductiën, ingestelt tot wederlegginge, gelijck sij voorgeven, van twee clachten tegen heur gedaen, d'een op den naem van diverse kercken hier te lande ende d'andere vanwege de synode tot Delff vergadert. Waerop gedelibereert wesende verstaen ende geresolveert is, dat gebleven sal worden bij de voorgaende resolutie, als dat dese supplianten elcx in den heuren, heur met onderteeckende requesten sullen moeten addresseeren aen heure respective magistraten, die vermogen sullen deselve ter vergadering te brengen om particulierlick daerop te doen ende resolveren naer behooren sonder dat hiermede verstaen wordt eenige innovatie in de placaten tegen de conventiculen toe te laten. Op dese apostill valt veel te speculeren, evenwel waren de gedep^de. der kercken blijde eens ten minste soo ver gecomen te sijn, dat haer requeste aengenomen, gelesen etc. waren. Sij gingen daernae S. Ex^e.² begroeten hem gevende copie van alles, die hun riedt oock copie te geven aen den heer graef tot Culenborg³. Gingen oock rondom de gedeputeerde van alle steden aenspreecken, oock den raedtpensionaris Duyck, alle te gelijck, in sijn huys, metten welcken veel discoursen vielen, wierdt wel bejegent. Nu is men in deliberatie, hoe ment met het teeckenen ende overgeven van requeste in de particuliere steden ende dorpen maecken sal. Vijff advocaten als suppoosten van den Hove zijn geweest bij den h^r. praesident⁴ opt selve stuk, onder dese oock uE. germanus⁵, die sal uE. wel adverteren van 't gepasseerde. Die van den Haege hadden voor de dachvaert een grote opheff met openbaer te predicken, maer de Gecommitteerde Raden, 't Hoff ende magistraet waren daerin soo geturbeert, dat sij se verscheydelick verstoorden, vele opteeckenden, dachvaerden, ontboden etc. S. Ex^e. was oock niet wel tevreden, dat ment soo opentlick ende met soodanige menichte dede, wierden geraden S. Ex^e. ende anderen te gevalle op te houden geduerende dese dachvaert. Dat deden sij, daerop wierdt oock d'executie, die begonnen was over 2 personen - die elck 25 gulden hebben betaelt - gestaect, doch denckende haest weder te beginnen, dan niet met soo veel geruchts. Middelertijdt hebben de hh. Staten hapering met het synodus van Delff. Haere Ed. M., hare gravamina gesien hebbende, die tendeerden om de 25 artikelen nootsaeckelick te verclaren oock ten aensien van de gemeyne lidtmaten, om niemant ten avontmael te laten, all versochten sijt, met dat gevoelen, oock om tegen de uytgeseyde remonstrantsche predicanten te procederen met kerckelicke censuren boven de gedane depositie, selve oock tegen die in ampten sijnde all te seer

1 Cornelis Anthonisz van der Wolf; zie n^o. 1066, p. 38 n. 2.

2 Frederik Hendrik.

3 Floris van Pallandt, graaf van Culemborch.

4 Nicolaes Cromhout; zie n^o. 1073, p. 48 n. 4.

5 Willem de Groot.

[p. 358]

conniveerden - wat dunckt uE. van dese luyden? hoe konnen sij anders doen om de remonstranten te peerde te helpen? -, committeerden den raetsheer Asperen¹ op den synodus met last - soo ick hoore -, om sulcke resolutie te beletten. Sij willen voort S.E. doet rapport. H. Arnoldi², praeses, met eenige worden ontboden. Sij comen. Men last hun haer mening bij geschrift te stellen. Sij doent bij forme niet van resolutie, maer van project - hoewel het in effect een resolutie is - houdende, dat dese synodus verstaet het verstant van 't syn. nationael geweest te zijn, dat de vijff artikelen in de gereformeerde kercken niet tolerabel en sijn ende volgens dien oock in ghene lidtmaten, die ten avontmael willen komen, behooren geduldet te worden - dat sijn de formalia - met belasting aan alle classen ende kerckendienaren haer hyernae te reguleren. Dit gheeft grote offensie, maer 't helpt de remonstranten, mitsdien het den slach breeckt van de lidmaten weder in de kerck te brengen ende tot de communie toe te laten, soo oock de minister du Halen³ - ick kan zijn naem niet lezen, wilde die wel pertinent weten - aen Rivet⁴ had geschreven, soo uE. vermaent; want mij was alrede veel van dese form van accomodatie te ooren gecomen, ende noch persisteert de praesident, dat S.E. sijn hals daer onder setten wil, dat de predicanten tot resolutie van toelatinge der lidtmaten met haer gevoelen coomen sullen.

Dit is alsoo de staet der saecken. De synodus is noch vergadert. Geen stadt is tegenwoordich harder als Leyden, daer procedeert men hart tegen de remonstranten. Veel spraeck is van dese handel door 't gehele landt. Men schijnt tot moderatie genegen, maer men can qualick comen tot resolutie. Niemandt derff recht wt de borst spreecken. Die gheen raedt weten tot d'executie der placaten, roepen all om accommodatie, maer weten den rechten voet daertoe niet te ramen, eensdeels mede om de ongeseggelickheyt van de kerckelicke. Ick voorsie, dat die particuliere requeste de saeck verwarren sal ende datter daerop is aengeleydt. Wij moeten des te voorsichtiger gaen.

Mijnheer, de h. Jacob Reael⁵, schepen ende vroedtschap der stadt Amsterdam, mijn seer goede vriendt, heeft mij seer gebeden uE. te willen recommanderen de saeck off het different tusschen S.E. ende Antonio Desmartyns⁶, coopman tot Parijs, met bede, dat uE. mochte gelieven met goeden raedt te assisteren den persoon van Dirck van der Cogghe⁷, tegenwoordich sijnde tot Parijs, dien de quaestie wel bekent is ende onder wien alle noodige stucken zijn berustende, opdat de saeck op het spoedichste mocht affgedaen worden, hetzij bij middel van rechten ofte bij accommodatie, soo uE. beste te rade sal duncken. Dese Jakob Reael is een soon van wijlen den borgemeester ende ontfanger Jan Peterssen Reael, welckers dochter⁸ getrout heeft een mijnen neve. 't Is een bequaem persoon, uE. ende de goede saeck sonderling geaffectioneert, dus bid ick uE. - gelijck S.E.

1 Mr. Paulus Matthijsz. van Asperen, sedert 1613 raadsheer in de Hoge Raad van Holland.

2 Henricus Arnoldi van der Linde, contra-remonstrants predikant en praeses van de Zuidhollandse synode te Delft in 1628; Oprecht Verhael, p. 24 (Knuttel, Pamfl. n^o. 3812).

3 D'Alie, predikant van Charenton; zie n^o. 1249 in margine.

4 André Rivet; zie n^o. 1166, p. 158 n. 9.

5 Zie over hem n^o. 1130, p. 108 n. 9; hij was een zoon van Johan Pietersz. Reael (1543-1621).

6 Niet nader geïdentificeerd.

7 Niet nader geïdentificeerd.

8 Maria, ged. 1580, overl. 1617; zij trouwde 1601 Augustijn Wtenbogaert (1577-1655).

[p. 359]

selff mede, die uE. oock seer doet groeten -, dat uE. dese saecke gelieve te houden sonderling gerecommandeert. De voormelde van der Cogghe sal uE. daerom comen spreecken, gelijck ick verstae, dat hij oock all voor desen heeft gedaen.

Men spreeckt veel van de h^r. van der Mijlen¹ wel mocht ter naesten dachvaert beschreven worden onder de ridderschap. S.E^e. schijnt het te behartigen. Evenwel hoor ick, datter noch wat hapert. Men salt haest hooren.

Hiermede, mijn heere, weest gegroet met joffrou uE. huysvrou ende blijft te samen den Almachtigen bevolen.

Desen 2^en Augusti 1628.

UE. dienaer,
H.v.M.

1 Cornelis van der Myle.

Adres: Aen mijn heer mijn heer Grotius Parijs.

In dorso schreef Grotius: 2 Augusti 1628 v. M^e.