Algemeen letterkundig lexicon
(2012-....)–Anoniem Algemeen letterkundig lexicon–
Auteursrechtelijk beschermdtransferEtym: Lat. trans-ferre = overdragen, overbrengen, vertalen. Begrip dat in de jaren 1980 geïntroduceerd werd in de transnationale culturele geschiedenis onder impuls van Michel Espagne en Michael Werner, die zich toelegden op de culturele interacties tussen Frankrijk en Duitsland. Het vond spoedig ook ingang in de systeem(theorie) en de vertaalwetenschap (o.m. Itamar Even-Zohar, Gideon Toury, Susanne Göpferich en Lieven D’hulst), en verder in het comparatisme, de kunstgeschiedenis, en daarbuiten. Sommigen spreken zelfs van een min of meer autonoom interdisciplinair onderzoeksveld, ‘transfer studies’ of ‘Transferwissenschaft’ genoemd. De term ‘transfer’ wijst in heel algemene zin op de overdracht (verplaatsing, transpositie) van (verbale, visuele, muzikale, enz.) teksten, voorwerpen, ideeën, kennis, mensen, enz. van een gegeven culturele zone naar een andere. Men kan de vertaling beschouwen als een typisch geval van transfer – het Engelse woord ‘translation’ is overigens afgeleid van het voltooid deelwoord (‘translatum’) van ‘transferre’ (Lat.) – maar het begrip is dus veel ruimer. Het werd in het leven geroepen en ontwikkelde zich verder als een breed toepasbaar conceptueel instrument: het dient om te beschrijven hoe allerlei fenomenen circuleren tussen culturele zones, en daarbij geherinterpreteerd en getransformeerd worden, maar zelf ook veranderingen kunnen veroorzaken bij de integratie in de nieuwe omgeving waar ze terecht komen. Zoals Espagne en Werner zelf ook aangeven, is het geïmpliceerde beeld van de transfer als een beweging of verplaatsing in de ruimte (geografisch en/of alleen cultureel gedefinieerd) eigenlijk misleidend. Als een roman bijv. door verfilming naar een andere taal en cultuur en een ander medium getransfereerd wordt, verdwijnt die roman daardoor niet uit zijn oorspronkelijke taal en context: strikt genomen kan iets niet tegelijk verplaatst worden en ter plaatse blijven. Hier zijn enkele voorbeelden van transfers in het literaire domein om de diversiteit en reikwijdte van het begrip aan te geven: salons waar auteurs en intellectuelen met elkaar in dialoog treden; tijdschriften met een internationale redactie; de recensie van een Nederlandstalige roman in een Franstalige krant; plagiaat van een kunstwerk; een meertalige schrijver die actief is in verschillende literaire netwerken; heterolinguïsme in een roman; een Nederlandse tv-reeks gebaseerd op een Vlaamse roman. Gezien de algemeenheid en dus relatieve vaagheid van het concept kan het op veel manieren worden ingezet in het onderzoek. Toch kan men stellen dat bij de huidige studie van literaire en culturele transfers typisch aandacht wordt geschonken aan de volgende aspecten:
Zie ook histoire croisée en invloedenstudie. Lit: M. Espagne & M. Werner (red.), Transferts. Les relations interculturelles dans l’espace franco-allemand (XVIIIe-XIXe siècles) (1988) • L. D’hulst, ‘(Re)locating translation history: From assumed translation to assumed transfer’ in Translation studies 5 (2012), p. 139-155 • M. Gonne, Contrebande littéraire et culturelle à la belle époque. Le ‘hard labour’ de Georges Eekhoud entre Anvers, Paris et Bruxelles (2017) • M. Gonne, Kl. Merrigan, R. Meylaerts & H. van Gerwen (red.), Transfer thinking in translation studies. Playing with the black box of cultural transfer (2020) • R. Grutman, ‘Troubled by the translation trope: Moving metaphors and the kinetic fallacy in translation studies’ in Space in translation, themanummer van inTRAlinea (2021).
|