Algemeen letterkundig lexicon

transfiction

Etym: Eng. samentrekking van ‘translation’ en ‘fiction’.

Aanduiding voor fictionele werken waarin vertalers (of tolken) een belangrijke rol spelen in verhaalstructuur of thematiek. Dergelijke verhalen komen de laatste decennia steeds vaker voor, wat allicht te maken heeft met de groeiende interesse in meertaligheid en interculturaliteit in een maatschappelijke context gekenmerkt door postkoloniale gevoeligheden, migratie, mobiliteit, digitalisering en globalisering.

Transfiction manifesteert zich in verschillende literaire genres zoals kort verhaal (bijv. A. Conan Doyle, ‘The Greek interpreter’, 1893), roman (bijv. A. Birney, De tolk van Java, 2016) en toneel (bijv. B. Friel, Translations, 1981). Maar ook films (bijv. Lost in translation, 2003) en TV-reeksen (bijv. Game of thrones, 2011-2019) maken er dankbaar gebruik van.

De beschrijving van de uitdagingen en moeilijkheden die vertalers ondervinden in het tot stand brengen van interculturele communicatie kan allerlei functies vervullen in het verhaal: humor (grappige foutieve vertalingen), vervreemding (onmogelijkheid van communicatie), spanning (het onvertaald blijven van cruciale informatie), ambiguïteit (is de vertaler te vertrouwen of niet?), psychologische of morele verdieping (de kloof en aarzeling tussen talen, culturen, waardensystemen of tegengestelde belangen), enz. Ook in minder realistische verhalen – bijv. van mythologische of religieuze aard (hoe communiceren goddelijke wezens met aardse stervelingen?) of in de sciencefiction (hoe verloopt interplanetaire communicatie?) – is het vertaalthema regelmatig aan de orde.

De Engelse term ‘transfiction’ zou in het Nederlands vertaald kunnen worden als ‘vertaalfictie’, ook al wordt deze term eigenlijk vooral gebruikt ter aanduiding van een apart subtype, m.n. voor de illusie die ten grond ligt aan de pseudovertaling: hoewel het een origineel betreft, wordt de tekst gepresenteerd en gelezen als ware het een vertaling.

Lit: D. Delabastita, ‘If I know the letters and the language: Translation as a dramatic device in Shakespeare’s plays’ in T. Hoenselaars (red.), Shakespeare and the language of translation (The Arden Shakespeare) (2004), p. 31-52 • D. Delabastita & R. Grutman (red.), Fictionalising translation and multilingualism (Linguistica Antverpiensia. New Series 4) (2005) • D. Andres, Dolmetscher als literarische Figuren: von Identitätsverlust, Dilettantismus und Verrat (2008) • K. Kaindl & I. Kurz (red.), Helfer, Verräter, Gaukler? Das Rollenbild von TranslatorInnen im Spiegel der Literatur (2008) • M. Cronin, Translation goes to the movies (2009) • C. O’Sullivan, Translating popular film (2011) • K. Kaindl & K. Spitzl (red.), Transfiction: Research into the realities of translation fiction (2014) • R. Arrojo, Fictional translators: Rethinking translation through literature (2018).

transfer

transfix