Algemeen letterkundig lexicon

meertaligheid

In een literaire context een aanduiding voor teksten die in meerdere talen zijn gesteld. De verschillende talen kunnen zelfs door elkaar gebruikt worden: dat gebeurt bijv. in het speels-parodiërende macaronisch gedicht, in radicaal modernistische en Babylonische taalexperimenten als Finnegans Wake (1939) van James Joyce, of in de taalkundig hybride (hybriditeit) schriftuur van heel wat postkoloniale literatuur. Voor dat laatste, denk bijv. aan het gebruik van ‘spanglish’ in chicano literatuur en van ‘Gastarbeiterdeutsch’ in Duitse immigranten­literatuur, of aan het doelbewust ‘rotten English’ in het werk van de Nigeriaanse auteur Ken Saro-Wiwa. Bestaande maar ook verzonnen talen kunnen worden ingeschakeld, zoals vaak het geval is in sciencefiction en fantasy.

Vreemde talen kunnen integraal (hele passages) dan wel selectief (interferentie, leenwoorden, e.d.) aangewend worden. Zie in dit verband ook taalwisseling. De distributie van de talen en de exacte modaliteiten van hun combinatie kunnen evenveel variatie vertonen als de mogelijke effecten: esthetische vervreemding, humor, mimetische weergave van een veeltalige werkelijkheid, taalsociologische kritiek op bestaande verhoudingen tussen talen en taalvarianten, enz. 

Mede onder invloed van Bakthin (die er op wees dat zelfs eentalige teksten een bepaalde vorm of graad van polyfonie vertonen) en van disciplines als de sociolinguïstiek, de postkoloniale literatuurstudie en de vertaalwetenschap, is de literatuurstudie zich meer en meer gaan losmaken van nationale denkkaders (één natie, één literatuur, één taal: de literaire standaardtaal), zodat nu meer aandacht wordt geschonken aan taalvariatie, taalcontact en meertaligheid in de literatuur. Ook de schrijvers voelen zich veel minder gebonden door de verwachting van eentaligheid en de norm van de taalkundige puritas. In een roman als Vluchtwegen (2006) van Michiel van Kempen hoort men echo’s en flarden, vertaald of onvertaald, uit het Algerijns-Arabisch, Engels, Hongaars, Lingala, Russisch, Surinaams en nog ettelijke andere talen.

Zie ook heterolinguïsme en translanguaging.

Lit: L. Forster, The poet’s tongues. Multilingualism in literature (1970) • J. Strutz & P. Zima (red.), Literarische Polyphonie: Übersetzung und Mehrsprachigkeit in der Literatur (1996) • J. Weisgerber (red.), Les avant-gardes et la tour de Babel: interactions des arts et des langues (2000) • D. Delabastita & R. Grutman (red.), Fictionalising translation and multilingualism, themanummer van Linguistica Antverpiensia 4 (2005) • Br. Lennon, In Babel's shadow. Multilingual literatures, monolingual states (2010) • J.L.Miller, Accented America. The cultural politics of multilingual modernism (2011) • C. O'Sullivan, Translating popular film (2011) • M. Martin-Jones, A. Blackledge & A. Creese (red.), The Routledge handbook of multilingualism (2012) • J. Taylor-Batty, Multilingualism in modernist fiction (2013) • Br. Benert (red.), Paradoxes du plurilinguisme littéraire 1900. Réflexions théoriques et études de cas (2015) • D. Delabastita & T. Hoenselaars (red.), Multilingualism in the drama of Shakespeare and his contemporaries (2015) • T. Dembeck & R. Parr (red.), Literatur und Mehrsprachigkeit. Ein Handbuch (2017) • Kussende tanden & het vertalen van meertalige tekst, themanummer van Filter (2018) • R. Gilmour & T. Steinitz (red.) Multilingual currents in literature, translation and culture (2018).

meerstemmigheid zie polyfonie

Meertens Instituut