Algemeen letterkundig lexicon

taalwisseling

Term die aangeeft dat in een tekst of conversatie elementen uit verschillende talen (of taalvariëteiten) gecombineerd worden met een talige hybriditeit tot gevolg. Meestal is er daarbij een dominante taal (zgn. matrijstaal), waarin elementen van de andere taal worden ingebed (Carol Myers‐Scotton).

Taalkundigen bestuderen het fenomeen in de bredere context van de meertaligheid, en dit op verschillende niveaus gaande van het cognitieve (wat kan taalwisseling ons leren over het functioneren van de taal in ons brein?) tot het meer sociologisch-ideologische (wat vertelt taalwisseling ons over de interacties en machtsverhoudingen binnen en tussen bepaalde sociale groepen in onze meertalige wereld?). Ook in het literaire onderzoek gaat nu veel aandacht naar meertaligheid (soms omgedoopt en herdacht tot heterolinguïsme) en dus naar allerlei vormen van taalwisseling in de uitingen van vertellers en (vaker) personages in fictionele teksten.

De courante termen ‘code-mixing’ en ‘code-switching’ kunnen gelden als bijna-synoniemen van taalwisseling. Beide worden niet eenduidig onderscheiden. Vaak duidt code-mixing in het bijzonder op die gevallen waarbij talen worden gecombineerd onder de zinsgrens, dus in het midden van een zin of zelfs woordgroep; dit suggereert dat de betrokken taalcodes meer intens met elkaar ‘vermengd’ geraken (Eng. to mix) tot een enkel communicatief systeem in het hoofd van de spreker of in de sociale groep. Bij code-switching functioneren de talen nog meer als aparte, autonome systemen waartussen gekozen en ‘gewisseld’ wordt (Eng. to switch); men kan bijv. denken aan een interview waarin de vragen gesteld worden in het Nederlands en de antwoorden gegeven in het Frans. Als men het onderscheid tussen code-mixing en code-switching aldus definieert, is het verschil ertussen uiteraard van graduele aard.

In literaire teksten waarin taalwisseling voorkomt, worden doorgaans de woorden en zinnen in de ‘andere’ taal cursief gedrukt en/of voorzien van vertaling in een verklarende noot of woordenlijst (glossarium). Dat heeft als bedoeling of als effect dat de wisseling en dus de afbakening tussen de gebruikte talen duidelijk zichtbaar worden gemaakt. Als de taalwisseling veeleer neigt naar code-mixing blijven cursivering en verklaringen vaker afwezig en lijkt het alsof de talen in de tekst in elkaar overvloeien.

Zie ook interferentie, leenwoord en translanguaging.

Lit: P. Gardner-Chloros, Code-switching (2009) • M. Sebba, Sh. Mahootian & C. Jonsson (red.), Language mixing and code-switching in writing: Approaches to mixed-language (2012) • P. Gardner-Chloros & D. Weston, 'Code-switching and multilingualism in literature' in Language and literature 24 (2015), p. 182–193 • M. Lauret, Wanderwords. Language migration in American literature (2016) • C. Myers‐Scotton, ‘Code‐switching’ in Fl. Coulmas (red.), The handbook of sociolinguistics (2017), p. 217-237 • G. Stell, ‘Code-switching’ in J. Darquennes, J.C. Salmons & W. Vandenbussche (red.), Language contact (HSK 45/1) (2019), p. 159-171.

taalspel

taalzuivering zie purisme