Algemeen letterkundig lexicon

publiek-2

De lezers of potentiële lezers van een tekst. In de Middeleeuwen bestond het geletterde publiek uit geestelijken (clerk). Door hun opleiding nam het Latijn een belangrijke plaats in en kwam de literatuur in de volkstaal op de tweede plaats. Het publiek voor de literatuur in de volkstaal bestond overwegend uit luisteraars of toeschouwers (publiek-1) bij de voordracht door bijv. jongleurs of minstreels. Door de boekdrukkunst werd de inmiddels in belang toegenomen burgerij eveneens publiek voor geschreven literatuur. Tal van oudere werken, ook orale literatuur, verschenen nu in druk, bijv. als prozaroman. Voor de geestelijken en geleerden bleef het Latijn echter het belangrijkst.

Door de toenemende graad van opleiding groeide ook het publiek voor literaire teksten. Daarbij is de aard van de opleiding in hoge mate bepalend geweest voor de vorming van een speciaal type publiek. Tot ver in de 20^ste eeuw hebben de klassieken in de vorming van het lezerspubliek een belangrijke rol gespeeld. In het verlengde daarvan ontstond een culturele elite, waarvan het smaakoordeel sterk classicistische trekken vertoonde. In de loop van de 20^ste eeuw raakte de klassieke vorming terrein kwijt aan de aandacht die besteed werd aan de moderne talen. De belangstelling van het publiek richtte zich daardoor meer en meer op de voortbrengselen van de Duitse, Franse en Engelse en later Amerikaanse literatuur. Bovendien kon door de verbreding van het onderwijs en het daardoor vergrote lezerspubliek steeds meer rendabel in vertaling worden uitgegeven.

Ook de technische ontwikkelingen in het drukkersbedrijf droegen bij aan de grotere verspreiding van teksten. Literatuur of lectuur kon in allerlei vormen aan het publiek worden aangeboden (vgl. feuilleton, pocketboek, paperback, bulkboek). Niet alleen bereikten uitgaven grotere oplagen, maar uitgevers begonnen zich ook meer en meer toe te leggen op publicaties voor een speciaal deel van het lezerspubliek (bijv. literatuur of lectuur, fictie of non-fictie, kinder- en jeugdliteratuur, literatuur voor vrouwen etc.).

De belangstelling van het publiek voor een bepaalde uitgave komt tot uitdrukking in de verkoopresultaten. De cijfers van deze verkoopresultaten liggen ten grondslag aan de zgn. ‘toptien-lijsten’, een overzicht van de best verkochte uitgaven over een bepaalde periode (bestseller, longseller).

De ontvangst van teksten bij het publiek, de lezersreacties, vormen het onderzoeksterrein van de receptie-esthetica en in toenemende mate van de boekgeschiedenis (bibliologie). De sociale functie van literatuur, de kanalen waarlangs literatuur het publiek bereikt, de instanties die ertoe bijdragen om literatuur tot literatuur te bestempelen en de samenstelling van het lezend publiek vormen het onderzoeksveld van de literatuursociologie, speciaal de empirische en smaaksociologie.

Lit:  Q.D. Leavis, Fiction and the reading public (1932; reprint 1978) • G.W. Huygens, De Nederlandse auteur en zijn publiek (1945; reprint 1956) • L.L. Schücking, Soziologie der literarischen Geschmacksbildung (1961³) • P. Bourdieu, La distinction (1979) • H. Link, Rezeptionsforschung (1980²) • R. Escarpit, Sociologie de la littérature (1986⁷) • W. van den Berg & J. Stouten (red.), Het woord aan de lezer. Zeven literatuurhistorische verkenningen (1987) • F. van Oostrom, Aanvaard dit werk. Over Middelnederlandse auteurs en hun publiek (1992) • H. Brouwer, Lezen en schrijven in de provincie (1995) • Theo Bijvoet e.a. (red.), Bladeren in andermans hoofd. Over lezers en leescultuur (1996) • K. Hageraats (red.), Dichter bij de lezer, speciaal nummer van Bzzlletin 23 (1993-1994), 213 • H. Pleij, ’What and how did laypersons read, or Did the laity actually read?: printing and public in the Low Countries between the Middle Ages and modern times’ in Th. Koek & R. Schlusseman (red.), Laienlektüre und Buchmarkt im späten mittelalter (1997), p. 13-32 • J. van Eijnatten, Een cultuurgeschiedenis van het publiek (2008) • J.W. Anker e.a. (red.), Re-publiek der letteren, speciaal nummer van De Gids 173 (2010).

publiek-1

publish(ing) on demand zie print(ing) on demand