Algemeen letterkundig lexicon

publiek-1

De op een bepaalde plaats en/of tijd aanwezige luisteraars of toeschouwers bij een opvoering, uitvoering of voordracht, of bij de uitzending daarvan via radio of televisie. De toeschouwers bij een toneelstuk, de luisteraars bij een hoorspel of de kijkers bij een televisieprogramma vormen telkens per voorstelling of uitzending het wisselend samengestelde publiek.

De scheiding tussen publiek en opvoering bij het drama is niet altijd even strikt. Gelet op de mogelijk liturgische oorsprong van het drama zal het duidelijk zijn dat de aanwezigen in de kerk aanvankelijk tot op zekere hoogte deelnemers waren aan het dramatische gebeuren. Naarmate het drama uitgroeide tot een zelfstandige kunstvorm, verscherpte zich de scheiding tussen publiek en opvoering. De acteurs gedragen zich op het toneel gewoonlijk zo dat de illusie ontstaat dat wat zij opvoeren een zelfstandige werkelijkheid is: alsof er geen publiek bij aanwezig is, terwijl er publiek bij aanwezig is - de zgn. vierdewand-fictie.

In het moderne toneel zijn tal van experimenten uitgevoerd waarbij de scheiding tussen publiek en opvoering doorbroken werd, bijv. door met het publiek in discussie te gaan over het vertoonde of door het publiek te behandelen als collectief mede-acteur. Ook in het anti-illusionistisch toneel van bijv. Brecht is die doelstelling aanwezig. In het bijzonder het vormingstoneel bedient zich van dit soort experimenten om het publiek te activeren en bij de handeling te betrekken. In het Engelse taalgebied experimenteerde men met het zgn. ‘theatre-in-the-round’ en in Nederland werkte het Publiekstheater met de toeschouwers samen om het drama gestalte te geven.

Lit: J.L. Styan, The elements of drama (1969), p. 231-255 (reprint 1979) • J.L. Styan, Drama, stage and audience (1975) • T. van Kalmthout e.a. (red.), ’Het podium van de negentiende eeuw’, speciaal nummer van De negentiende eeuw 24 (2000) 1 • H. Ruitenbeek, Kijkcijfers: de Amsterdamse Schouwburg 1814-1841 (2002) • H. Freshwater, Theatre & audience (2009) • A. Ferry & Fl. Naugrette (red.), Le texte de théâtre et ses publics (2010) • T. Sellar (red.), Audiences (2011) • J.A. Low & N. Myhill (red.), Imagining the audience in early modern drama, 1558-1642 (2011).

psychomachie

publiek-2