Algemeen letterkundig lexicon

transmissiefout

Etym: Lat. transmissio = overbrenging.

Verzamelnaam voor fouten begaan door een kopiist bij het reproduceren van een tekst in handschrift (codex). De meeste transmissie- of kopiistenfouten hebben een psychische oorzaak en zijn ontstaan door het verschil tussen het snelle oog en de trage(re) hand tijdens een van de (volgens Dain) vier fasen van het kopieerproces: 1) lezen; 2) onthouden; 3) dicteren en 4) schrijven. Duinhoven wil tussen fase 1 en 2 ‘begrijpen’ invoeren.

Veel voorkomende fouten zijn de continueringsfout, waarbij onbewust een stuk tekst uit de legger herhaald of overgeslagen wordt (saut du même au même) en de dicteerfout, waarbij de kopiist niet schrijft wat hij leest, maar wat hij zichzelf hoort dicteren (dictée intérieur, dittografie, haplografie).

De wetenschap die zich bezighoudt met het opsporen en corrigeren van kopiistenfouten is de tekstkritiek. Verder gaat nog de tekstreconstructie die de oorspronkelijke lezing tracht te achterhalen waar er door de kopiist is ingegrepen in de tekst, bijv. om een onregelmatigheid weg te werken, wat doorgaans een Verschlimmbesserung opleverde. Het gedrag van de kopiist is vergelijkbaar met dat van de zetter (zetfout), zoals dat wordt bestudeerd binnen de analytische bibliografie-1.

Lit: A. Dain, Les manuscrits (1975³) • A.M. Duinhoven, Bijdragen tot reconstructie van de Karel ende Elegast, 2 dln (1975-1981).

transliteratie

transmutatio