Algemeen letterkundig lexicon

exotische literatuur

Etym: Gr. exōtikos = buitenlands.

Aanduiding voor dat type literatuur waarvan de stof ontleend is aan verre, vreemde landen. De nadruk ligt daarbij op het afwijkende en bijzondere, vaak ook het extravagante van andere culturen. De exploitatie van vreemde culturen en het cultiveren van exotische gegevens werd in de literatuur voornamelijk geïntroduceerd door genres als het reisverhaal of de avonturenroman.

Voorbeelden van exotische literatuur zijn in de gehele literatuurgeschiedenis aan te wijzen. De Odyssee van Homerus kent exotische passages. In de middeleeuwen hebben met name de kruistochten (kruisvaartroman, oosterse roman of byzantijnse roman) stof geleverd voor exotische elementen in de literatuur. Byzantium met zijn exotische cultuurrijkdom en liggend op de grens van twee grote culturen, heeft tal van schilders en schrijvers geïnspireerd (De la Croix, Moreau, Gautier, Flaubert e.v.a.).

Vooral in de romantiek (gothic novel, historische roman enz.), decadentie en symbolisme waarin de aandacht voor het andere en vreemde groot was, werd exotisme een belangrijk code-element, getuige bijv. het oriëntalisme in de Franse (V. Hugo in Les Orientales, 1829 en Th. Gautier in Espaňa, 1845) en Duitse literatuur in de 19^de eeuw. Ook het mediterrane gebied is voor de Noord-Europese literator een geprefereerd oord voor setting en beschrijving (Byron, Mérimée). De fantasieën over onbewoonde Stille-Zuidzee-eilanden (Defoe, Ballantyne) en het verheerlijken van ‘le bon sauvage’ (Rousseau, Bernardin de Saint-Pierre) kaderen in deze hang naar het exotische. Het creëren van artificiële paradijzen in de literatuur (Baudelaire, De Quincey), vaak met behulp van bewustzijnsverruimende middelen, en het teruggrijpen naar bepaalde perioden uit het verleden (Scott) kan men ook als een vorm van exotisme beschouwen. De exotische en decadente cultuur onder de laatste Romeinse keizers heeft bij ons bijv. Louis Couperus geïnspireerd voor zijn roman De berg van licht (1905). China en het gebruik van opium speelt een rol in het werk van J.J. Slauerhoff. De waardering bij ons van derdewereldliteratuur is zeker voor een deel te verklaren door het exotisme dat deze teksten voor ons westerlingen bezitten.

Lit: P. Jourda, L’exotisme dans la littérature française depuis Chateaubriand, 2 vols (1938-1956) • M. Praz, The romantic agony (1956; 1988²), p. 287-411 • V. Segalen, Essai sur l’exotisme, une esthétique du divers (1978) • J. Goedegebuure, Decadentie en literatuur (1987), p. 72-105 • R. Steinmetz e.a., Art et exotisme (1991) • C. Bongie, Exotic memories: literature, colonialism, and the fin de siècle (1991) • J. Pelckmans (red.), Exotisme. Een droom van afstand (ALW-cahier 11, 1991) • A. Buisine, L’orient voilé (1993) • J.M. Moura, La littérature des lointains. Histoire de l’exotisme européen au XXe siècle (1998) • P. van der Grijp, Art and exoticism: an anthropology of the yearning for authenticity (2009) • P. Allegaert, De exotische mens: andere culturen als amusement (2009) • J.A. Gosetti-Ferencei, Exotic spaces in German modernism (2011).

exordium

exotisme zie exotische literatuur