Algemeen letterkundig lexicon

analyse

Etym: Gr. ana-lusis < ana-luein = los-maken; vandaar op-lossing, ontleding.

Vorm van tekstonderzoek waarin de literaire tekst bestudeerd wordt in zijn samenstellende onderdelen, zowel op formeel als op inhoudelijk vlak. Op die manier tracht men de betekenis van een tekst vast te stellen. Bovendien meende men lange tijd dat de artistieke waarde van een tekst samenhing met de uit de analyse afgeleide hechte bouw van die tekst. Daarop is echter fundamentele kritiek gekomen, omdat die zienswijze verband hield met de literatuuropvattingen van de schrijver en de beschouwer van de tekst.

Analyse richt zich op de tekst als zodanig en probeert externe factoren als de auteur, de lezer en de achtergrond buiten beschouwing te laten. Men spreekt daarom van een ergocentrische werkwijze. Die literatuurbenadering kwam vooral in zwang onder invloed van de zgn. autonomiebewegingen: het Russisch formalisme, New Criticism, Werkinterpretation en Explication de texte. Een belangrijk tijdschrift in het Nederlandse taalgebied dat zich bij uitstek richtte op deze werkimmanente methode was Merlyn (1962-1966) van J.J. Oversteegen, K. Fens en H.U. Jessurun d’Oliveira.

De bestudeerde vormelijke en inhoudelijke onderdelen verschillen in de praktijk naar gelang van de te analyseren teksttypen. In de poëzie ligt het accent op o.m. rijm, ritme, metrum en beeldspraak. In het essay wordt vooral gekeken naar opzet, structuur en thematiek (thema). In proza spelen vooral structuur (romananalyse) en thema’s een belangrijke rol. Sommige auteurs beschouwen de term analyse als synoniem van tekstinterpretatie, anderen maken daarin een principieel onderscheid. Een veelgebruikte term in dit verband is ook close reading.

Lit:  J.J.A. Mooij, Tekst en lezer (1979) • W.J.M. Bronzwaer, D.W. Fokkema & E. Kunne-Ibsch (red.), Tekstboek algemene literatuurwetenschap (1980²) • K. Beekman & F. de Rover, Literatuur bij benadering (1987) • C. Segre, Introduction to the analysis of the literary text (1987) • M.B. van Buuren, Filosofie van de algemene literatuurwetenschap (1988) • E. Bordas, L’analyse littéraire: notions et repères (2002).

analogiemetafoor

analytisch drama