Algemeen letterkundig lexicon

subtekst-1

Etym: Lat. sub = onder; textus = weefsel.

In meer technische zin – in de intertekstualiteitstheorie van Julia Kristeva – is de subtekst een tekst die verborgen ligt onder een andere tekst (de zgn. hypertekst-1) en die men kan beschouwen als een bron ervan. Zo kan men bijv. de Odyssee van Homerus beschouwen als een subtekst voor de modernistische roman Ulysses (1922) van J. Joyce, of Hamlet als een subtekst van Disneys The Lion King. Kristeva en haar volgelingen gebruiken hier evenwel doorgaans het Griekse equivalent hypotekst (Gr. hypo = onder), eerder dan de term subtekst of (Fr.) sous-texte.

De term subtekst hoort men vaker in algemenere zin voor een diepere betekenis of bedoeling die zich (bijv. d.m.v. metafoor, symbool, ironie of allegorie) verschuilt achter een mededeling of een tekst, maar die door de spreekwoordelijke goede verstaander achterhaald kan worden in de interpretatie ervan. Het gaat m.a.w. om de ‘dubbele bodem’ of impliciete betekenis van een tekst of mededeling. Tegenstanders van totalitaire regimes bedienen zich wel eens van gecanoniseerde teksten met de bedoeling om subversieve betekenissen ervan te laten circuleren als subtekst op een wijze die ontsnapt aan de censuur en de repressie van de overheid. Shakespeares Hamlet en ook diens sonnet 66 (‘Tired with all these, for restful death I cry’) hebben op deze wijze vaak gediend als een gecodeerd medium voor politiek protest. Zie ook ijsbergtheorie.

Lit: M. Pfister, ‘Route 66 and no end: further fortunes of Shakespeare’s sonnet 66’ in Linguaculture 2010, 2, p. 39-50.

substitutie-2

subtekst-2 zie neventekst