Algemeen letterkundig lexicon

ijsbergtheorie

Theorie of opvatting die stelt dat een verhalenverteller een maximaal effect bereikt door een minimale stijl te hanteren (minimalisme). Een goed verteld verhaal is zoals een ijsberg: het grootste stuk van de betekenis moet verborgen blijven onder het oppervlak van de tekst. Elke vorm van redundantie moet vermeden worden. Dit stimuleert de lezer tot een actieve lectuur, want hij/zij moet vanuit eigen kennis, ervaring en verbeelding aanbrengen en invullen wat niet expliciet gegeven wordt in de tekst (zie ook subtekst-1).

De metafoor van de ijsberg vat de auteurspoetica samen van Ernest Hemingway (1899-1961), met wie de theorie steevast geassocieerd wordt. In zijn non-fictieboek over stierengevechten Death in the afternoon (1932) verwoordde hij het principe als volgt:

If a writer of prose knows enough of what he is writing about he may omit things that he knows and the reader, if the writer is writing truly enough, will have a feeling of those things as strongly as though the writer had stated them. The dignity of movement of an ice-berg is due to only one-eighth of it being above water. (p. 192)
(Als een prozaschrijver voldoende weet waar hij het over heeft, kan hij dingen weglaten die hij weet, en de lezer, als de schrijver waarachtig genoeg schrijft, zal die dingen even goed aanvoelen alsof de schrijver ze had meegedeeld. Een ijsberg beweegt zo waardig omdat maar een achtste deel ervan boven het water uitsteekt.)

De minimalistische maar precieze en suggestieve narratieve stijl die Hemingway hiertoe ontwikkelde wordt soms ‘Hemingwayese’ genoemd. Zie ook Elsschotproef.

Lit: K.G. Johnston, The tip of the iceberg: Hemingway and the short story (1987).

idylle

ik-verhaal zie ik-verteller