Algemeen letterkundig lexicon
(2012-....)–Anoniem Algemeen letterkundig lexicon–
Auteursrechtelijk beschermdpersvrijheidVrijheid van drukpers. Het grondrecht om zonder voorafgaande toestemming (preventieve censuur) of censurerende maatregelen achteraf (repressieve censuur) het geschreven of gedrukte woord in de openbaarheid te brengen. Dit grondrecht werd in België in 1831 en in Nederland in 1848 wettelijk vastgelegd. Voordien werden verschillende maatregelen gebruikt om de persvrijheid te beperken. De overheid kon bijv. bepalen dat uitgaven aan een bepaald privilege onderworpen dienden te zijn, het zgn. toelatingsoctrooi. De kerkelijke of wereldlijke overheden onderwierpen uitgaven aan een approbatur, een goedkeuring vooraf, vóór tot drukken kon worden overgegaan (evulgetur, imprimatur, nihil obstat). Bovendien kon censuur achteraf blijken uit het op de index plaatsen van boeken die men niet verspreid wenste te zien (index librorum prohibitorum). In de 19de eeuw werkte het dagbladzegel nog als een vorm van persbreideling (in België afgeschaft in 1848, in Nederland in 1869). In oorlogstijden is steeds opnieuw sprake geweest van beperking van de persvrijheden, bijv. tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetter d.m.v. de Kultuurkamer en de papierdistributie (zie in dit verband ook K-nummer). In feite heeft de persvrijheid niet alleen betrekking op het geschreven of gedrukte woord, maar ook op andere media (radio, tv, film etc.). Zo hebben enkele spotprenten op de Islam aan het eind van de 20ste eeuw voor commotie gezorgd die ertoe leidde dat men soms tot zelfcensuur overging vanwege bedreigingen. Lit: H.A. Enno van Gelder, Vrijheid en onvrijheid in de republiek. Geschiedenis der vrijheid van drukpers en godsdienst van 1572 tot 1798. I: van 1572 tot 1619 (1947) • M.C. Burkens, Beperkingen van grondrechten (1971) • H.A. Enno van Gelder, Getemperde vrijheid (1972) • J. Hemels, Persvrijheid?: antwoord aan uilen en valken (1975) • M. Wolf, Vrijheid onder druk: een beeld van de persvrijheid in Nederland (1989) • J. Weckhout, Boekencensuur in de Noordelijke Nederlanden: de vrijheid van drukpers in de zeventiende eeuw (1998) • F. van Vree, De politiek van de openbaarheid: journalistiek en publieke sfeer (2000).
|
|