Algemeen letterkundig lexicon

voorwerk

Term uit de drukkerswereld voor die onderdelen van een boek die zich bevinden voor de hoofdtekst, zoals franse titel, titelblad, voorwoord, opdracht, inhoudsopgave en inleiding. Het is onderdeel van de peritekst en tevens van de paratekst. 

Het voorwerk kenmerkt zich vaak door een afzonderlijke paginering (dikwijls in Romeinse cijfers) en/of een aparte reeks katernsignaturen (katernsignatuur), waarna de hoofdtekst begint met pagina 1 en/of met katernsignatuur A. Tegenwoordig is het steeds meer de gewoonte om de paginering te beginnen vanaf het eerste blad-2, hetgeen ook zonder bezwaar kan omdat men pas gaat zetten of drukken als de kopij compleet is aangeleverd.

In de periode van de handpers kwam juist het voorwerk het laatst tot stand; men begon te zetten en te drukken aan de hoofdtekst, waarvan het eerste blad dan de katernsignatuur A kreeg en de paginanummers 1 en 2. Als signatuur voor het voorwerk reserveerde men gewoonlijk de asterisk, die voor eventueel volgende katernen verdubbeld en verveelvoudigd werd. Omdat men niet van te voren wist hoeveel tekst het voorwerk zou beslaan, komt men daarin ook vaak halve katernen of enkele bladen tegen, evenals in het nawerk. Wanneer het voorwerk in een boek uit de handpersperiode meteen met signatuur A begint, heeft men in veel gevallen te doen met een herdruk, waarvan de omvang van het voorwerk tevoren immers bekend is.

Een voorbeeld van een boek met uitgebreid voorwerk is deel 1 van Nederlands displegtigheden (1732) van C. van Alkemade en P. van der Schelling, waarvan de opbouwformule als volgt is: *⁸ (*)² **⁸ ***⁸ ****⁸ *****⁸ ******² (A)-(C)⁸ A-Mm⁸ Nn²(-Nn2).

Niet-gesigneerde katernen of bladen in het voorwerk worden in de formule aangegeven met de Griekse letter π.

Lit: Ph. Gaskell, A new introduction to bibliography (1974²), p. 330-331 • P.M. van Cleef, Handboek ter beoefening der boekdrukkunst in Nederland, ed. F.A. Janssen (1974), p. 71-72 • K.F. Treebus, Tekstwijzer (1983²), p. 155.

vooruitwijzing zie anticipatie-1

voorwoord