Algemeen letterkundig lexicon

seriatim zetten

Etym: Lat. seriatim = in [numerieke] volgorde.

Term uit de analytische bibliografie voor het zetten van bladzijden in hun numerieke volgorde, in tegenstelling tot het zetten van pagina's per drukvorm (binnenvorm, buitenvorm). De vraag of een boek seriatim of per vorm gezet is, is interessant voor de analytische bibliografie omdat er consequenties kunnen zijn voor de tekst. Voor seriatim zetten van bepaalde bibliografische formaten (formaat) moet een werkplaats over meer letters beschikken dan voor het zetten per vorm. Bij een boek in folio-in-zessen (zie folio-1) bijv. kan er bij seriatim zetten pas gedrukt worden als er zeven pagina's gezet zijn: dan is namelijk pas de binnenvorm van het derde vel waarin pagina 6 en 7 zitten compleet. Doordat er meer pagina's in lood staan, zou er een tekort aan bepaalde letters kunnen optreden, waarvoor men dan zijn toevlucht neemt tot het gebruik van een ander lettertype of in plaats van de ‘w’ een dubbele ‘vv’ zet, of zelfs met de spelling kan gaan marchanderen (‘z’ in plaats van ‘s’ e.d.). Het tekort zal zich echter allereerst wreken bij de initialen (initiaal-1); men treft dan soms een gekantelde ‘Z’ aan in plaats van een ‘N’ of omgekeerd.

Als er per vorm gezet zou worden, zou men meteen na voltooiing van een willekeurige binnen- of buitenvorm de pers aan het werk kunnen zetten. In het laatste geval is het echter nodig de kopij voor te berekenen, iets wat niet zonder risico's is (zeker bij proza, minder bij poëzie en toneelteksten) omdat bij een verkeerde berekening de kunstgrepen van uitdrijven of inwinnen toegepast moeten worden. Voorberekening van kopij had meer tot doel te bepalen hoeveel papier er bij gebruik van een bepaalde letter nodig was voor de productie van een boek. Wanneer in overgeleverde kopij gegevens van voorberekening aangetroffen worden, hoeft dat nog niet te betekenen dat er ook inderdaad per vorm gezet is. Een bewijs voor zetten per vorm kan wel zijn het voorkomen van dezelfde initiaal of beschadigde letter in zowel de binnen- als buitenvorm van een katern.

De normale gang van zaken lijkt het seriatim zetten geweest te zijn. Drukken per vorm zou toegepast kunnen zijn bij bepaalde, veel letter vergende, formaten, in het geval van gelijktijdige productie van meer boeken in één werkplaats en – het meest voor de hand liggend – bij een pagina-voor-pagina-herdruk van een boek in hetzelfde formaat en met dezelfde letter. Er zijn aanwijzingen dat in de incunabelperiode per vorm gezet is en ook in de drukkerij van Plantijn schijnt het zetten per vorm toegepast te zijn, echter niet meer na 1565.

Lit: D.F. McKenzie, ‘Printers of the mind: some notes on bibliographical theories and printing-house practices’ in Studies in Bibliography 22 (1969), p. 1-75, m.n. p. 37-41 • Ph. Gaskell, A new introduction to bibliography (1974²), p. 40-42 • L. Hellinga-Querido, Methode en praktijk bij het zetten van boeken in de vijftiende eeuw (1974) • F.A. Janssen, ‘Some notes on setting by formes’ in Quaerendo 16 (1986), p. 191-197.

serendipiteit

sermocinatio