Algemeen letterkundig lexicon

rederijkerstoneel

Aanduiding voor de verschillende typen toneel die door de rederijkers, dichters uit burgerlijke kring (ca. 1450-1570), zijn vervaardigd. Toneel is het door de rederijkers meest beoefende literaire genre. Al in de 15^de eeuw vervaardigden ze mysteriespelen, mirakelspelen en moraliteiten, die ze ook zelf opvoerden. Uit het mirakelspel ontwikkelde zich het spel van zinne, het rederijkersgenre bij uitstek, dat vooral bloeide in de 16^de eeuw. Er zijn ruim 200 spelen van zinne bewaard gebleven. Daarnaast behoren tot het rederijkerstoneel: het esbat(t)ement, een meestal komisch toneelstuk, dat zich heeft ontwikkeld uit de middeleeuwse klucht (klucht-1), en het tafelspel, gelegenheidstoneel dat voor een tafelend gezelschap werd opgevoerd. In tegenstelling tot de andere genres was het tafelspel niet bedoeld om in het openbaar vertoond te worden.

Beroemde rederijkersstukken uit de 15^de eeuw zijn de moraliteit Spieghel der salicheyt van Elckerlijc (eind 15^de eeuw) en de mysteriespelen Die Eerste Bliscap van Maria en Die Sevenste Bliscap van Onser Vrouwen (ed. Beuken, 1973).

Tekening van P. Bruegel de Oude van een rederijkersvoorstelling met een zot en de personages ‘hoop’ en ‘geloof’. [bron: A.G.H. Bachrach e.a. (red.), Moderne Encyclopedie van de Wereldliteratuur, dl 8 (1983²), p. 52].

Lit: W.M.H. Hummelen, Repertorium van het rederijkersdrama 1500-ca. 1620 (1968), p. 2-13 • H. Pleij, ‘De sociale funktie van humor en trivialiteit op het rederijkerstoneel’ in Spektator 5 (1975-1976), p. 108-127 • W.M.H. Hummelen, ‘Sporen van gebruik in handschriften van rederijkersspelen’ in H. Heestermans (red.), Opstellen door vrienden en vakgenoten aangeboden aan Dr. C.H.A. Kruyskamp (1977), p. 108-123 • W.M.H. Hummelen, ‘Types and methods of the Dutch “Rhetoricians” theater’ in The T'harde Globe (1981), p. 164-189, 233-235, 252, 253 • A. van Elslander, ‘Letterkundig leven in de Bourgondische tijd. De Rederijkers’ in Id., Terugblik (1986), p. 9-25 • R.L. Erenstein (hoofdred.), Een theatergeschiedenis der Nederlanden (1996) • B.A.M. Rademakers, Spelen en figuren (1996) • Bart Ramakers e.a., Op de Hollandse Parnas; de Vlaardingse rederijkerswedstrijd van 1616 (2006) • H. Pleij, Het gevleugelde woord. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur, 1400-1560 (2007).

rederijkerskamer

Redeverteilungskriterium