Algemeen letterkundig lexicon

postincunabel

Etym: Lat. post = na; incunabula = wiegedrukken.

Typisch Nederlandse benaming voor een boek gedrukt in de periode van 1 januari 1500 tot en met 31 december 1540. In hun uiterlijke vorm volgen de postincunabelen in meerdere of mindere mate nog de conventies van de handgeschreven boeken (codex) en strikt genomen zouden zij ook tot de incunabelen gerekend kunnen worden, waarvoor echter het jaar 1500 als uiterste grens geldt.

Geleidelijk aan zijn er tekenen dat het gedrukte boek zich losmaakt van de regels die gelden voor handgeschreven teksten: abbreviaturen (abbreviatuur) verdwijnen; men gaat de foliëring drukken; langzamerhand dringt het gebruik van een apart titelblad door; niet alleen voor illustraties, maar ook voor initialen (initiaal-1) gaat men houtsnedes gebruiken en er komt eenheid in de lettervormen: de drukkers worden minder individualistisch en gaan elkaars materiaal gebruiken en er beginnen zich lokale en nationale karaktertrekken af te tekenen.

De belangrijkste wijziging in de drukkunst van de 16^de eeuw is echter de opkomst van de humanistische drukletter: de romein. In de Nederlanden gebeurt dat heel geleidelijk en is de van de littera textualis afgeleide gotische drukletter nog lange tijd gebruikt voor publicaties voor een breed publiek: officiële stukken, populaire literatuur en de Bijbel.

Een bibliografie van de Nederlandse postincunabelen is van W. Nijhoff & M.E. Kronenberg, Nederlandsche bibliographie van 1500 tot 1540 (1923-1971).

Lit: L. Debaene, De Nederlandse volksboeken. Ontstaan en geschiedenis van de Nederlandse prozaromans gedrukt tussen 1475 en 1540 (1977²) • M.E. Kronenberg, ‘Bijdrage tot de geschiedenis van het woord post-incunabel’ in Het Boek 30 (1941-1951), p. 351-356 • H. de la Fontaine Verwey, ‘De geboorte van het moderne boek’ in Id., Uit de wereld van het boek I. Humanisten, dwepers en rebellen in de 16e eeuw (1976²), p. 11-39 • P.F.J. Obbema e.a., Boeken in Nederland. Vijfhonderd jaar schrijven, drukken en uitgeven (1979) • H.D.L. Vervliet, Post-incunabula en hun uitgevers in de Lage Landen. Een bloemlezing gebaseerd op Wouter Nijhoff's L'Art typographique (1979) • L. Febvre & H.J. Martin, The coming of the book. The impact of printing 1450-1800 (1984²) • J.A. Gruys, ‘Post-incunabula: a Dutch contribution to bibliographical vocabulary’ in Accross the narrow seas. Studies in the history and bibliography of Britain and the Low Countries. Presented to Anna E.C. Simoni (1991), p. 17-22.

postdigitaal

postkoloniale literatuurstudie